مقالات اقتصاد کشاورزی و توسعه

به منظور بررسي وضعيت اشتغال، رضايت شغلي و تركيب شغلي (خصوصي، دولتي و يا هر دو) دانش آموختگان رشته هاي كشاورزي و همچنين تعيين عوامل موثر بر موفقيت تحصيلي دانشجويان دانشكده كشاورزي فجر كرمان، پرسشنامه اي تهيه شد و براي دانش آموختگان سالهاي 1370 تا 1375، در رشته هاي زراعت، اقتصاد كشاورزي و آبياري ارسال گرديد. شمار پرسشنامه هاي فرستاده شده 300 و شمار پرسشنامه هاي تكميل شده 134 تا بود. نتايج تجزيه و تحليل آمار و اطلاعات جمع آوري شده از 134 پرسشنامه تكميل شده نشان مي دهد كه نرخ بيكاري در بين اين گروه دانش آموختگان در حدود 10 درصد است. اطلاعات به دست آمده همچنين نشان مي دهد كه اختلاف معني داري ميان اين سه گروه از دانش آموختگان در شاغل بودن (پيدا كردن شغل) وجود ندارد. بخش دولتي با 84 درصد، بخش عمده تر در جذب و ايجاد اشتغال براي دانش آموختگان مورد بررسي است و بخش خصوصي تنها 12 درصد از دانش آموختگان ياد شده را جذب كرده است. 4 درصد از كل شاغلان نيز هر دو شغل خصوصي و دولتي را دارند. از نظر رضايت شغلي اختلاف معني داري بين اين سه گروه از دانش آموختگان وجود ندارد و حدود 15 درصد از شاغلان از شغل خود ناراضي اند. نتايج به دست آمده همچنين نشان مي دهد كه دانشجوياني كه در خوابگاه سكونت نداشته اند از موفقيت تحصيلي بالاتري نسبت به دانشجويان ساكن در خوابگاه برخوردار بوده اند.

 نسخه قابل چاپ

هدف از انجام اين مطالعه، بررسي نقش شركتهاي تعاوني توليد روستايي در بهبود وضعيت فني و اقتصادي كشاورزان گندمكار شهرستان سبزوار است. اين تحقيق از نوع علي- مقايسه اي و همبستگي است و در آن، براي گردآوري اطلاعات روش توصيفي ميداني با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه به كار رفته است. جامعه آماري، دربرگيرنده تمامي كشاورزان عضو شركت هاي تعاوني توليد كه از سال 1369 تا سال 1375 در شهرستان سبزوار تشكيل شده و نيز كشاورزان غير عضو ساكن در روستاهاي زير پوشش اين شركت هاي تعاوني توليد است. (N=400)  تعداد 350 نفر (n=350) از كشاورزان به روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي از دو گروه عضو و غيرعضو تعاونيها، با نسبت مساوي به عنوان نمونه هاي آماري تحقيق انتخاب شدند. گردآوري اطلاعات در سه بخش بدين شرح انجام گرفت: مشخصات فردي، دربرگيرنده:  سن، ميزان تحصيلات و سابقه كار كشاورزي؛ ويژگيهاي فني دربردارنده شاخصهايي همچون: سطح دانش فني، سطح مكانيزاسيون و استفاده بهينه از نهاده هاي كشاورزي (كود، سم بذر و آب) و ويژگيهاي اقتصادي: شاخصهايي همچون عملكرد، هزينه هاي توليد، درآمد، دسترسي به نهاده هاي كشاورزي، دسترسي به اعتبارات و وام هاي بانكي.
براي تعيين اعتبار ابزار تحقيق از متخصصان و كارشناسان سازمان كشاورزي (پيشين) استان خراسان و استادان رشته ترويج و آموزش كشاورزي استفاده شد. به منظور تعيين روايي پرسشنامه، آزمون مقدماتي در يكي از شركتهاي تعاوني خارج از نمونه آماري انجام گرفت و پرسشها بازبيني و تصحيح شد و ضريب كرونباخ آلفاي محاسبه شده 86.6 درصد به دست آمد.
نتايج اين مطالعه نشان مي دهد كه از ميان ويژگيهاي فني، بين متغيرهاي سطح دانش فني و استفاده بهينه از نهاده بذر و متغير عضويت، رابطه مثبت معني دار وجود دارد. از ميان ويژگيهاي اقتصادي نيز بين متغيرهاي مساحت (سطح زير كشت گندم)، عملكرد (تن در هكتار) و درآمد خالص و متغير عضويت، رابطه مثبت معني دار و بين متغيرهاي هزينه آماده سازي زمين، هزينه كاشت و متغير عضويت، رابطه منفي معني دار وجود دارد. همچنين ميان متغير عضويت و متغيرهاي طريقه دسترسي و چگونگي دسترسي به نهاده هاي بذر، كود و سم و متغيرهاي دريافت وام بانكي و تعداد بانكهايي كه افراد تاكنون از آنها وام گرفته اند، رابطه مثبت و معني دار ديده مي شود.
تجزيه و تحليل رگرسيون با روش Enter نشان مي دهد كه موارد دريافت وام بانكي، تعداد بانك، دفعات آبياري، استفاده بهينه از نهاده بذر و سطح دانش فني، 42 درصد متغير وابسته (عملكرد) و موارد سابقه كار كشاورزي، سن، عملكرد در هكتار، استفاده بهينه از نهاده سم و هزينه كل در هكتار، 84 درصد متغير وابسته (درآمد خالص در هكتار) را تبيين مي كند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله، با توجه به اهميت «تغذيه مناسب» در ايجاد جامعه اي سالم و مولد، نخست به بيان ناهماهنگي هاي موجود ميان سياستهاي توليد و مصرف غذا مي پردازد. اين ناهماهنگي از يكسو سبب تضعيف انگيزه توليد و از سوي ديگر نبود تعادل در الگوي مصرف غذا شده است؛ به گونه اي كه خودبسندگي در گندم در سالهاي اخير كاهش يافته و مصرف نان، به عنوان ماده غذايي ارزان، جايگزين مواد غذايي گرانتر، مانند گوشت و شير گرديده است. بررسي روند توليد و مصرف سرانه ميوه و سبزي، افزايش توليد سرانه و كاهش همزمان مصرف سرانه را نشان مي دهد كه گوياي افزايش ضايعات و ناكارايي نظام بازاريابي است. مقاله پس از بيان مشكلات برآمده از نبود هماهنگي ميان سياستهاي توليد، مصرف و سلامت تغذيه اي، بر لزوم بازنگري در سياستهاي كنوني تاكيد مي كند. در پايان نيز، پيشنهادهايي براي حل مسايل موجود مطرح شده است.

 نسخه قابل چاپ

تعيين الگوي بهينه بهره برداري هاي كشاورزي، اهميت ويژه اي دارد. با استفاده از اين الگو مي توان حداكثر درآمد حاصل از مصرف ميزان معيني از نهاده ها و يا حداقل هزينه ايجاد تركيب خاصي از محصولات را تعيين كرد. برنامه ريزي رياضي از متداولترين روشهاي دستيابي به الگوي بهينه است. با اين حال، استفاده از نوع خطي متداول آن تنها مي تواند برنامه بهينه يك سال زراعي را تعيين كند.
هدف اصلي اين مطالعه معرفي كاربرد روشي در چارچوب برنامه ريزي رياضي پوياست كه مي تواند تغييرات احتمالي مربوط به دوره هاي زماني مختلف را در برنامه ريزي واحد كشاورزي مورد توجه قرار دهد. آمار و اطلاعات مورد نياز در اين مطالعه، با استفاده از روش نمونه گيري تصادفي، از كشاورزان استان فارس گردآوري شده است. نتايج اين مطالعه نشان مي دهد كه در سال اول، به علت كمبود سرمايه، لوبيا كه محصولي سرمايه بر است وارد الگو نشده است. در سال دوم نيز محصولات ديم از نظر ميزان سرمايه به تعادل رسيده اند و زمين به عنوان عامل محدود كننده اي براي اين گروه از محصولات درآمده است؛ با اين حال، محصولات آبي هنوز با مشكل كمبود سرمايه روبه رو هستند. همچنين در سال سوم، با افزايش سرمايه، مقداري از زمين به كشت لوبيا اختصاص مي يابد و از سطح زيركشت عدس آبي كاسته مي شود. در اين سال، سطح زيركشت گندم آبي همچنان در حال افزايش است. در سال چهارم نيز سطح زيركشت لوبيا، با كاهش ميزان عدس آبي، همچنان افزايش مي يابد. در اين سال، سطح زيركشت گندم آبي ثابت باقي مي ماند. در سال پنجم، الگو به تعادل، مي رسد. به ديگر سخن، سطح زيركشت گندم آبي به ميزان حداقل مورد نياز، يعني يك هكتار، مي رسد. افزون بر آن، عدس آبي از الگو حذف مي شود و سطح زير كشت لوبيا به 2.5 هكتار مي رسد. در اين حالت، محدوديت سرمايه از ميان مي رود و محدوديت زمين سبب ثابت ماندن سطح زيركشت محصولات آبي مي شود. نتايج اين مطالعه همچنين نشان مي دهد كه ارزش كنوني سود ناخالص محصولات وارد شده در الگو، در طول افق برنامه ريزي بيش از 45 ميليون ريال است. نتايج تحليل حساسيت نيز نشان مي دهد كه بازده برنامه اي اين الگو انعطاف در خور ملاحظه اي دارد. به طوري كه در دامنه وسيعي از تغييرات سود ناخالص، قيمتها و هزينه ها، بازده برنامه اي الگوي ارايه شده بدون تغيير باقي مي ماند. نتايج اين مطالعه همچنين نشان مي دهد كه ميزان سرمايه تنها نهاده اي است كه تغييرات كمي در آن باعث تغيير تابع هدف مي شود.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

سرمايه يكي از عوامل مهم در توليد محصول به شمار مي رود و نظام بانكي يكي از بزرگترين منابعي است كه مي تواند با اعطاي اعتبار، سرمايه مورد نياز بخشهاي توليدي كشاورزي را تامين كند. بخش كشاورزي همانند ديگر بخشها، در مراحل اوليه رشد و توسعه اقتصادي با كمبود سرمايه روبه رو بوده است كه اين سرمايه مي تواند به چند طريق همچون سرمايه گذاري مستقيم بانكها و اعطاي اعتبار به كشاورزان تامين شود. هدف اين تحقيق بررسي تاثير اعتبارات اعطايي بانكهاي كشاورزي و ملي بر توليدات محصولات كشاورزي منطقه مازندران و مقايسه آنها با يكديگر و همچنين مقايسه ويژگيهاي فردي اعتبار گيرندگان در منطقه است. اطلاعات گردآوري شده از راه تهيه و تكميل پرسشنامه در ارتباط با كشاورزاني است كه از اعتبارات بانك كشاورزي و ملي استفاده كرده اند. اين اطلاعات همچنين از منابع آماري سازمان كشاورزي استان، بانكهاي ملي و كشاورزي و مصاحبه با كارشناسان و مسوولان در بانك در منطقه به دست آمده است.
نتايج نشان مي دهد كه اعطاي اعتبار، تاثير مثبت و معنيداري بر توليد كشاورزان داشته است و مقايسه رگرسيون وام گيرندگان از بانك ملي و كشاورزي نيز نشاندهنده تاثير اعتبارات اعطايي بانكها بر ميزان توليد آنهاست كه تفاوت معني داري با يكديگر نداشته است. ارزش نهايي تسهيلات اعطايي هر دو بانك بزرگتر از نرخ سود (بهره بانكي) بوده و كشاورزان از دريافت وام اضافي سود مي بردند.

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه تاثير صادرات محصولات كشاورزي بر رشد بخش كشاورزي در ايران بررسي شده است. بدين منظور استفاده از فرضيه ها و تخمين مدل كاربردي فدر (Feder, 1982) مورد نظر بوده ولي به سبب وجود مازاد نيروي كار در ايران و مطابقت نداشتن كامل اين مدل با شرايط كشور، به جاي نرخ رشد نيروي كار، سرمايه گذاري سرانه (نسبت سرمايه گذاري ثابت در بخش كشاورزي به نيروي كار شاغل در بخش) در مدل وارد شده است. براي تخمين مدل، روش OLS به كار رفته و، از نرم افزار اقتصادي Econometric Views استفاده شده است. نتايج اين مطالعه، تاثير مثبت شاخص صادرات كشاورزي را بر شاخص ارزش افزوده اين بخش نشان مي دهد و ضريب اين تاثير نيز 0.064 ميليارد ريال براورد شده كه نشان داده است يك ميليارد ريال افزايش صادرات كشاورزي، ارزش افزوده در اين بخش را به ميزان 0.064 ميليارد ريال افزايش مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله تلاش بر آن است كه با پيدا كردن رابطه ميان سرمايه گذاري دولتي و ارزش افزوده بخش كشاورزي، ميزان سرمايه گذاري لازم در بخش كشاورزي براي سالهاي 83-1379 پيشبيني شود. بدين منظور از يك تابع سرمايه گذاري با وقفه زماني استفاده شده است. نتايج نشان مي دهد كه ضريب تكاثر كوتاهمدت تغيير ارزش افزوده بر سرمايه گذاري دولتي در بخش كشاورزي برابر 0.05774 است. ضريب شتاب درازمدت نيز گوياي اين واقعيت است كه افزايش يك واحد (ميليارد ريال) در تغيير ارزش افزوده باعث افزايش 0.208 واحد (ميليارد ريال) در سرمايه گذاري دولت در بخش كشاورزي مي شود. افزون بر اين، پيشبيني رشد سرمايه گذاري دولتي با در نظر گرفتن رشدهاي 3.5 درصد، 4.3 درصد و 5.9 درصد براي ارزش افزوده بخش كشاورزي نشان مي دهد كه اين رشد بايد به ترتيب برابر 1.95 درصد، 3.04 درصد و 4.88 درصد باشد.

 نسخه قابل چاپ

آب از مهم ترين عوامل توليد محصولات كشاورزي است و از آنجا كه اين نهاده در بيشتر نقاط كشور به عنوان محدودترين عامل به شمار مي رود بنابراين استفاده بهينه از آن براي افزايش بهره وري نهاده ها، اهميت ويژه اي دارد. از جمله راه هاي افزايش بهره وري منابع آب در كشاورزي مي توان به استفاده از سيستم هاي نوين آبياري اشاره كرد. در اين پژوهش ارزيابي مالي انواع طرح هاي آبياري قطره اي در سطح استان خراسان بررسي شده است. آمار و اطلاعات، از 50 بهره بردار سيستمهاي آبياري قطره اي و سنتي به روش نمونه گيري طبقه بندي تصادفي گردآوري و با كاربرد معيارهاي ارزيابي طرح، الگوها براورد شده است. نتايج اين مطالعه نشان مي دهد كه عوامل اقتصادي، اجتماعي و فني در عدم پذيرش اين روشها موثر است و در صورت طراحي و بهره برداري مناسب، اين طرحها توجيه مالي لازم را خواهند داشت. گرچه عملكردها، توليد و درآمد زارعان در گروه اول بيش از گروه دوم است؛ ولي براي تشويق زارعان در به كارگيري اين سيستم ها بايد در زمينه سياستگذاري و اجراي اين طرح ها تجديد نظري اساسي كرد.

 نسخه قابل چاپ

يكي از كاربردهاي مهم پمپ ها، استفاده در بخش كشاورزي براي پمپاژ آب از سفره هاي زيرزميني و انتقال آن به مزارع است. روش معمول تامين نيروي محركه لازم براي به حركت در آوردن پمپ و انتقال آب، استفاده از انواع موتورهاي ديزلي و الكتريكي است و تامين انرژي لازم براي پديد آوردن اين نيرو، هزينه هايي را به همراه دارد. در اين مطالعه، به منظور بررسي تفاوت موجود در هزينه هاي آبياري به وسيله دو نوع موتور و دخالت دادن عوامل ديگري همچون روشهاي آبياري و اندازه زمين در اين مقوله، از روش تحليل واريانس عاملي استفاده شده است.
داده هاي مورد نياز، به روش نمونه گيري تصادفي ساده و به صورت مقطعي در سال 1378 از 97 گندمكار استفاده كننده از موتورهاي ديزلي يا الكتريكي در شهرستان شيراز (مركز استان فارس) گردآوري و تجزيه و تحليل شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه اختلاف معنيداري ميان هزينه آبياري استفاده كنندگان از دو نوع موتور پمپ با توجه به عوامل روشهاي آبياري و اندازه زمين وجود دارد كه هر يك از اين عوامل به صورت اثرهاي ثابت و يا تعاملي بر هزينه هاي آبياري تاثير دارد. همچنين، نسبت منفعت به هزينه تبديل موتورهاي ديزلي به الكتريكي براي اندازه هاي زمين كوچك، متوسط و بزرگ در مواردي كه فاصله زيادي ميان منبع تامين انرژي الكتريكي و منبع تامين آب وجود ندارد بزرگتر از يك است و در نتيجه مي توان گفت كه اين تبديل به طور كامل اقتصادي است. ولي در مواردي كه ميان اين دو منبع فاصله وجود داشته باشد، در صورتي كه ميانگين هزينه تيرگذاري و سيمكشي براي فاصله هاي دور و نزديك و زمينهايي با اندازه هاي كوچك، متوسط و بزرگ به ترتيب، حداكثر برابر با 6074030، 12404260 و 21607800 ريال باشد، تبديل موتورهاي ديزلي به الكتريكي اقتصادي خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ

نان سهم عمده اي در الگوي مصرف خانوارهاي ايران دارد. كاهش ضايعات آن در واحدهاي توليدي (نانوايي ها) و واحدهاي مصرف كننده نان (خانوارها) مي تواند به بهبود وضع اقتصادي توليدكنندگان و مصرف كنندگان آن و همچنين به بهبود وضع اقتصاد كل كشور كمك كند. بايد گفت كه واردات گندم از خارج نيز رقم بزرگي است.
در اين پژوهش ميزان ضايعات نان در شهرستان اورميه برآورد شده و عوامل موثر بر آن بررسي و مشخص شده است كه ميزان ضايعات نان در شهرستان اورميه 14.64 درصد است. نتايج اين بررسي نشان مي دهد كه ميان ضايعات نان خانوار با درامد خانوار و ميزان مصرف روزانه افراد و تعداد افراد خانوار رابطه مستقيم ولي بين ضايعات نان و ميزان تحصيلات رييس خانوار رابطه معكوس وجود داشته است. اما ميان ضايعات نان در خانوارها و مدت زمان توقف درب نانوايي رابطه اي مشاهده نشد. همچنين ميان ميزان ضايعات نان در نانوايي ها و مقدار سهميه آرد آنها رابطه مستقيم ولي بين ضايعات نان و تجربه كارگران و مدت زمان تخمير رابطه اي معكوس وجود داشته است.

 نسخه قابل چاپ

هدف عمده در اين مطالعه، تعيين كشش قيمتي تقاضاي آب كشاورزي در مناطق مورد مطالعه بوده است. در اين بررسي از داده هاي سري زماني سالهاي 74-1360 مصرف آب خانگي شهرستان تنكابن و اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه 127 كشاورز دشت قزوين در سال 1374 براي براورد تابع تقاضاي آب استفاده شده است. در اين پژوهش همچنين روش برنامه ريزي خطي و اقتصاد سنجي بري تخمين توابع تقاضا به كار رفته است.
در بخش كشاورزي، زارعان براساس سطح زيركشت به دو گروه داراي زمين بيشتر از 10 هكتار و كمتر از 10 هكتار تفكيك شده اند. با استفاده از داده هاي پرسشنامه، تمايل به پرداخت آب بران در بخش كشاورزي مشخص شد و نتايج نشان داد:
1- متغيرهاي مستقل به كار رفته در مدل تقاضاي آب خانگي، توانسته است 91 درصد تغييرات مصرف سالانه آب را توضيح دهد.
2- با افزايش يك درصد قيمت آب خانگي، تقاضاي آب به ميزان كمتر از يك درصد كاهش يافته است.
3- گروه زارعان داراي زمين كمتر از 10 هكتار، با افزايش قيمت، ميزان تقاضاي خود را بيشتر از گروه داراي زمين بالاي 10 هكتار كاهش مي دهند.
4- نرخ تمايل به پرداخت زارعان در منطقه مورد مطالعه، 5.7 ريال براي هر متر مكعب آب آبياري بوده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

برنج پس از گندم در رديف مهمترين مواد غذايي مردم دنيا قرار دارد و در كشور ما نيز داراي اهميت زيادي در سبد غذايي خانوارهاست. چهار استان توليد كننده اين محصول در كشور مازندران، گيلان، خوزستان و فارس است و در اين ميان استان فارس از نظر توليد در هكتار پس از مازندران در رده دوم قرار دارد. با توجه به پتانسيل هاي موجود در اين استان، بررسي اقتصادي توليد اين محصول در استان امري اجتناب ناپذير است.
يكي از راههاي افزايش توليد اين محصول، استفاده از فناوري نوين در توليد كشاورزي است. در اين پژوهش اثر فناوري كاراندوز (ماشين نشاكار برنج) بر كارايي فني زارعان اين استان بررسي شده است. در بررسي حاضر با تكميل 146 پرسشنامه از زارعان سه شهرستان عمده توليد كننده اين محصول (شيراز، ممسني و مرودشت)، آثار اين فناوري بر كارايي فني برنجكاران با استفاده از تخمين تابع توليد مرزي تصادفي بررسي شده است. با توجه به توابع توليد تخميني براي سه شهرستان به روش ols مي توان گفت كه فناوري نوين تنها براي زارعان شهرستان مرودشت داراي اثر معنيدار بوده و در شهرستان هاي ممسني و شيراز اثر معني داري بر توليد نداشته است. همچنين تخمين تابع ناكارايي به صورت همزمان نشان مي دهد كه فناوري نوين تاثيري بر كارايي فني زارعان شهرستان مرودشت و شيراز نداشته ولي بر كارايي زارعان شهرستان ممسني داراي اثر منفي بوده است.
همچنين ميانگين كارايي فني براي زارعان شهرستان شيراز 87 درصد، ممسني 85 درصد و مرودشت 83 درصد برآورد شده است. از آنجا كه فاصله ميان حداقل و حداكثر كارايي در هر سه شهرستان زياد نيست؛ بنابراين، با اعمال مديريت درست مي توان اين شكاف را كاهش داد.

 نسخه قابل چاپ

عسل از دوران قديم به عنوان يك ماده غذايي مهم مورد توجه انسان بوده است و تا زماني كه ماده شيرين ديگري مانند قند به دست آمده از نيشكر و چغندرقند و ديگر شيره هاي نباتي را نشناخته بود، تنها منبع تامين كننده شيريني غذاي وي به شمار مي آمد. اكنون نيز با وجود دسترسي به مواد غذايي متعدد و گوناگون ديگر، هيچكدام از آنها به طور كامل جانشين مناسبي براي عسل نبوده و كيفيتي به مراتب كمتر از عسل داشته اند. امروزه بيشترين عملكرد توليد عسل در جهان مربوط به امريكا و استرالياست كه بين 20 تا 40 كيلو در هر كندو در نوسان است. در استان اصفهان ميانگين توليد عسل از كندو نزديك به 10 كيلوست. يكي از علل كاهش توليد كندو، استفاده ناكارا از عوامل توليد به شمار مي آيد كه با شناخت آنها مي توان در راستاي افزايش توليد كندو و سرانجام كسب درامد بيشتر براي زنبورداران گام نهاد.
در اين پژوهش پس از معرفي عوامل موثر بر توليد عسل زنبورداران، ميزان تاثير اين عوامل نيز براورد شد. همچنين بعد از اندازه گيري تاثير عوامل گوناگون بر توليد، محاسبه كارايي فني، تخصيصي و اقتصادي زنبورداران استان اصفهان انجام گرفت.
براي دستيابي به اين هدف ها، آمارهاي مقطعي زنبورداران استان اصفهان در سال 1372 و 1373 به كار رفته و تابع توليد با استفاده از روش حداقل مربعات تصحيح شده، و تخمين زده شده است. به كمك تابع توليد تخميني و اطلاعات مكمل ديگر، كارآيي فني، تخصيصي و اقتصادي محاسبه شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه عوامل زيادي در توليد موثر است و كارآيي فني و تخصيصي و اقتصادي زنبورداران در سطح پاييني قرار دارد و عواملي مانند سن، سواد، تعداد كندو و شغل اصلي نيز بر كارآيي تاثير دارد. سرانجام پيشنهادهايي براي بهبود كارآيي ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ