مقالات اقتصاد کشاورزی و توسعه

ارزيابي روند حركت استانها در برنامه هاي توسعه و به طوركلي روند حركت كشور در اين راستا مساله اي است كه در طول سالهاي اخير همواره با كم توجهي مسولان، سياستگذاران و حتي پژوهشگران مواجه بوده است. گواه اين مدعا نبود منابع كافي جهت قضاوت روند حركتي در برنامه سوم توسعه است در حالي كه نزديك به سه سال از اتمام اين برنامه مي گذرد.
در اين پژوهش براي اولين بار در كشور به ارزيابي روند حركت استانها در طول سالهاي برنامه سوم كشور پرداخته ميشود و بر اين اساس استانهاي كشور از نظر كارايي در دستيابي به اهداف خود در برنامه سوم توسعه، رتبه بندي ميگردند و الگوي بهينه براي استان هاي ناكارا به منظور حركت به سمت مرز كارايي مشخص مي شود. بدين منظور بخش كشاورزي به عنوان بخشي تاثيرگذار و با داشتن اطلاعات قابل دسترس در بازه زماني 1379 تا 1383 انتخاب گرديد و اين ارزيابي بر مبناي مدل رياضي تحليل پوششي داده ها صورت گرفت.
نتايج حاكي از وجود تفاوت در كارايي استانها نسبت به يكديگر در بهره گيري از نهاده ها به منظور توليد در بخش كشاورزي است؛ به خصوص استانهاي هرمزگان، تهران، قم و گيلان در اين رتبه بندي كارايي قابل توجهي داشته اند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

براي بررسي اقتصادي و محاسبه بهره وري عوامل توليد در مرغداريهاي گوشتي استان کردستان، از ميان 230 واحد پرورش مرغ گوشتي استان، 70 واحد توليدي بر اساس روش نمونه گيري تصادفي ساده انتخاب و آمار و اطلاعات تفصيلي آنها براي يک دوره توليد جمع آوري شد. اين نمونه گيري در 6 ماهه نخست 1384 انجام گرفت.
نتايج مطالعه نشان مي دهد ميانگين بهره وري متوسط نهاده دان مصرفي براي مرغداريهاي مورد بررسي 0.45 بوده به اين معنا که در واحدهاي مورد بررسي به طور متوسط به ازاي هر کيلوگرم دان مصرفي 0.45 کيلوگرم مرغ زنده توليد شده است. ميانگين بهره وري متوسط نيروي کار براي واحدهاي مورد مطالعه نيز 10229.11 به دست آمد که نشان مي دهد به ازاي وجود هر کارگر در يک دوره توليد مرغ گوشتي حدود 10229 كيلوگرم گوشت مرغ توليد شده است. همچنين ميانگين بهره وري کل براي واحدهاي مورد بررسي 3.92 و بهره وري نهايي براي نهاده دان مصرفي 0.13 و براي نيروي كار 2250.41 محاسبه شد.

 نسخه قابل چاپ

معمولا اظهار مي شود که ايران در توليدات باغي داراي مزيت نسبي است (نوحي تهراني، 1376). ارزيابي اين مزيت در ارتباط با بازارهاي هدفي از قبيل بازارهاي کشورهاي  OECDاهميت خاصي دارد به ويژه که براي مثال انگلستان يکي از واردکنندگان اصلي سيب درختي ايران است.
مقاله حاضر اين فرضيه را در مورد فعاليت باغداري براي محصول سيب درختي در چند شهر منتخب آذربايجان غربي (اروميه، خوي و سلماس) مورد آزمون قرار داده است. در اين باره با ارايه يک چارچوب نظري جهت تحليل مزيت نسبي از تکنيک هزينه منابع داخلي (DRC) استفاده شده است.
با ارزيابي تاثير نرخ ارز و تغييرات قيمت سايه اي زمين و آب کشاورزي بر مزيت نسبي فعاليت سيب درختي مشخص شد که DRC نسبت به تغييرات نرخ ارز، قيمتهاي سايه اي آب و زمين کشاورزي حساس است؛ به عبارتي اين عوامل تاثير زيادي روي مزيت نسبي منطقه مورد مطالعه دارند. همچنين نتايج مبين اين است که در ميان شهرهاي منتخب استان آذربايجان غربي، اروميه در فعاليت باغداري مزيت نسبي دارد، بنابراين انتظار مي رود که در آينده، بخش کشاورزي نقش بسيار مهمي در اشتغالزايي اين شهرستان داشته باشد. همچنين در سالهاي 1382، 1383 و 1384 به غير از شهرستان خوي، در بقيه شهرها بخش باغداري در توليد محصول سيب درختي داراي مزيت نسبي بوده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه مزيت نسبي مهمترين محصولات زراعي كرمان در سال 86-85 با استفاده از شاخصهاي هزينه منابع داخلي، سودآوري خالص اجتماعي، مزيت اقتصادي و مقياس مزيت بررسي شد. آمار و اطلاعات موردنياز مطالعه از سازمان جهاد كشاورزي استان كرمان و سالنامه بازرگاني خارجي جمع آوري گرديد. نتايج مطالعه نشان داد كه استان كرمان در توليد و صادرات گندم آبي، ذرت دانه اي، نخود، چغندرقند و سيب زميني مزيت نسبي دارد، لذا توجه بيشتر به توليد محصولات مذكور و حمايت از آنها داراي اهميت ويژه اي است.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش كه با استفاده از 78 شاخص توسعه كشاورزي و با كمك دو تكنيك تحليل عاملي و تاكسونومي عددي،‌ در دو مقطع زماني 1372 و 1382 انجام گرفته، درصدد پاسخگويي به اين دو پرسش بوده كه الف) آيا سطح توسعه كشاورزي استانها طي سالهاي مورد مطالعه، به طور متوسط، افزايش يافته است؟ و ب) آيا دوگانگي كشاورزي بين استانها كاهش پيدا كرده است؟ نتايج نشان مي دهد كه سطح توسعه كشاورزي استانها طي سالهاي مورد مطالعه به طور متوسط افزايش و دوگانگي كشاورزي بين آنها كاهش يافته است.

 نسخه قابل چاپ

اين تحقيق با اهداف تعيين كشش قيمتي تقاضاي آب و ارزش بهره وري نهايي آب در توليد خرما و همچنين تعيين قيمت تمام شده آب و مقايسه آن با ارزش بهره وري نهايي آب در توليد خرما صورت گرفته است. به اين منظور آمار و اطلاعات موردنياز با استفاده از يك روش نمونه گيري چند مرحله اي از طريق مصاحبه حضوري با باغداران خرما در شهرستان جهرم و تكميل پرسشنامه در سال 1385 جمع آوري گرديد.
نتايج نشان مي دهد رابطه اي مثبت و معنيدار بين تعداد اصله نخل بارور خرما در سطح باغ، تعداد كل نيروي كار مورد استفاده (به منظور سمپاشي، كودپاشي، گرده افشاني، تنظيم خوشه و برگ، آبياري، برداشت و ...) و تعداد دفعات آبياري با ميزان توليد خرما وجود دارد. بهره وري نهايي و ارزش توليد نهايي آب در روشهاي آبياري قطره اي و غرقابي به ترتيب 0.194 كيلوگرم و 204.06 ريال و 0.134 كيلوگرم و 140.73 ريال به دست آمد. همچنين هزينه هر مترمكعب آب بر مبناي نرخ بهره 20 درصد 67.23 ريال محاسبه شد. در قيمت تمام شده آب، كشش قيمتي تقاضا براي آب در روشهاي آبياري قطره اي و آبياري غرقابي به ترتيب برابر با -3.035 و -2.093 به دست آمد كه نشان مي دهد تقاضا براي آب در هر دو روش كشش پذير است.

 نسخه قابل چاپ

از آنجا که بررسي ابعاد اقتصادي انتشار گازهاي گلخانه اي و آثار زيست محيطي آن، به ويژه در شرايط کنوني که حجم گازهاي گلخانه اي با روندي صعودي در حال افزايش است، اهميت فراواني دارد، لذا در اين مطالعه وجود رابطه بين انتشار مهمترين گاز گلخانه اي يا همان دي اکسيدکربن و ميزان توليد ناخالص داخلي واقعي ايران طي سالهاي 1339 تا 1378 بررسي و با استفاده از نتايج به دست آمده، به تحليل منحني زيست محيطي کوزنتس در شرايط ايران پرداخته شده است. جهت دستيابي به اين اهداف، از آزمون استاندارد عليت گرنجر و آزمون عليت هسيائو استفاده و تابع درجه دوم با استفاده از روش OLS برآورد شده است.
نتايج به دست آمده وجود يک رابطه يکطرفه از حجم گاز دي اکسيدکربن بر توليد ناخالص داخلي را نشان مي دهد. از سوي ديگر از آنجا که نرخ رشد حجم گاز دي اکسيد کربن بيشتر از نرخ رشد توليد ناخالص داخلي است، لذا منحني زيست محيطي کوزنتس در شرايط ايران فرم مورد انتظار مطرح شده در تحليلهاي نظري را ندارد؛ به عبارتي موقعيت اقتصادي کشور هنوز در شرايطي نيست که بتواند باعث کاهش آلاينده هاي زيست محيطي شود.

 نسخه قابل چاپ

انتشار گازهاي گلخانه اي از منابع مختلف و به ويژه از بخش کشاورزي يکي از عوامل اصلي آلودگيهاي زيست محيطي و منبع تغييرات عمده در آب و هوا و تنوع زيستي محسوب مي شود. در اين مطالعه با استفاده از اطلاعات سال 1385 مربوط به 85 گاوداري شيري شهرستان مشهد، که به روش نمونه گيري تصادفي ساده انتخاب شده اند، هزينه هاي زيست محيطي انتشار گازهاي گلخانه اي اين واحدها با استفاده از الگوي مرز تصادفي فاصله ستانده استخراج شده است.
بر اساس نتايج، هزينه هاي زيست محيطي انتشار سالانه گازهاي گلخانه اي گاوداريهاي شيري مشهد و کشور به ترتيب 10.68 و 67910.3 ميليارد ريال است. يافته هاي اين مطالعه مي تواند زمينه اي براي مسوولان اقتصادي ايجاد نمايد تا با شناخت صحيح تر هزينه هاي زيست محيطي، سياستگذاري و برنامه ريزي نمايند که از مهمترين آنها گرفتن ماليات زيست محيطي از واحدهاي آلاينده و ايجاد ساز و کارهاي مناسب براي کاهش انتشار آلاينده ها به جو از طريق مديريت مشارکتي و ترسيب کربن است.

 نسخه قابل چاپ

هدف اين مقاله تعيين و تحليل سطح توسعه و ميزان عدم توازن آن در مناطق روستايي استان كردستان براي سطوح شهرستان و بخش در دو مقطع زماني 1375 و 1385 است. براي دستيابي به چنين هدفي، 45 شاخص توسعه تعريف و سنجش شدند. در اين باره ابتدا با استفاده همخطي بين شاخصها حذف و شاخصهاي اوليه به تعدادي فاكتور يا «تحليل عاملي» از تكنيك درجه توسعه يافتگي «تاكسونومي عددي» عامل خلاصه گرديد و سپس با استفاده از تكنيك «ضريب دوگانگي» مناطق روستايي استان محاسبه و پس از آن ميزان عدم توازنها با استفاده از تعيين و بررسي شد. نتايج نشان مي دهد كه مناطق روستايي استان در سطح شهرستان همگن است. اگرچه طي دو مقطع 1375 و 85 درجه توسعه نواحي روستايي استان در سطح شهرستان و بخش رشد داشته، اما ضريب دوگانگي حاصل مبين عدم توازن اين رشد بوده به گون هاي كه تغييري ساختاري در رتبه و جايگاه شهرستان هاي استان به لحاظ سطح توسعه مناطق روستايي اتفاق نيفتاده است. همچنين مناطق روستايي بخشهاي محروم در سال 1375 كماكان در سال1385  نيز محروم بوده اند و تغيير رتبه و جايگاه توسعه غالبا شامل بخش هاي مركزي شده است. اين عدم توازن به ويژه منجر به اختلاف وضعيت توسعه يافتگي مناطق روستايي بخش مركزي هر شهرستان با ساير بخشهاي آن شده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف کلي اين تحقيق توصيفي - همبستگي، بررسي ميزان اهميت مهارتهاي مديريت مزرعه از نظر گندمکاران است. جامعه آماري شامل 7930 گندمکار شهرستان تفرش استان مرکزي است که در سال زراعي 1385-86 اقدام به کشت گندم نموده اند. از ميان جامعه آماري 225 نفر با استفاده از فرمول کوکران به روش نمونه گيري طبقه اي به عنوان نمونه آماري انتخاب شدند و در نهايت 193 پرسشنامه تكميل و تجزيه و تحليل شد.
يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه سه مهارت مهم موردنياز مديران مزرعه (کشاورزان) عبارتند از: مهارتهاي عملياتي، تعيين اهداف و اطلاع يابي. نتايج حاصل از آزمون فريدمن نيز نشان مي دهد که تفاوت معنيداري بين اهميت مهارت عملياتي نسبت به ساير مهارتها وجود دارد.

 نسخه قابل چاپ

منابع طبيعي در دنياي کنوني به مثابه ثروت و سرمايه هاي ارزشمندي است که حفظ و نگهداري آن بايد هدف اساسي فعاليتهاي انسان قرار گيرد. بسياري از انديشمندان با تاکيد بر جايگاه و اهميت بهبود شرايط و کارکردهاي بوم نظام هاي زميني در بهزيستي انسان، حفاظت و استفاده پايدار از منابع طبيعي را شرط دستيابي به توسعه پايدار مي دانند. با اين رويکرد، در مقاله حاضر سري 16 حوزه جنگلي شفارود در گيلان در سالهاي 85 و 86 مطالعه شده و با بررسي قطعات 32 گانه اين سري و تعيين دقيق رويش حجمي سالانه آنها و نيز استفاده از مدل رگرسيون ساده و چندمتغيره، امکان تخمين تابع رشد بيولوژيک سري مذکور فراهم آمده است. سپس تابع بهره برداري برآورد شده و با تقاطع تابع رشد و تابع بهره برداري، امکان بررسي بهينه تعادلي در شرايط ايستا در ساختار هاي رقابتي و انحصار فراهم آمده است.
نتايج اين بررسي رشد متوسط 9.9 مترمکعب در هکتار را براي سري مذکور نشان داده است. همچنين مشخص شد بهره برداري به شکل کنترل شده يا انحصاري با توجه به مقادير موجودي سرپا، ميزان بهره برداري و فعاليت منطقي در جهت بهره برداري، مناسبترين شکل اداره جنگل است.

 نسخه قابل چاپ

بيمه محصولات كشاورزي را مي توان يكي از مهمترين سازوکارهاي مقابله با خطرات اجتناب ناپذير بخش کشاورزي و مناسبترين راهكار براي كاهش خسارت مالي به حساب آورد. برقراري بيمه كشاورزي در جامعه روستايي را بايد پديده اي نو تلقي كرد. از راههاي نشر، توسعه و گسترش بيمه محصولات كشاورزي هماهنگ و نزديك كردن برنامه هاي مدون موجود با خواستها، نيازها و انتظارات كشاورزان است. اين مقاله با هدف شناخت عوامل موثر بر رضامندي روستاييان از بيمه محصولات کشاورزي، با روش پژوهش توصيفي پيمايشي و استفاده از مدلهاي سنجش رضامندي بين المللي انجام پذيرفته است. جامعه آماري اين پژوهش كشاورزان استان فارس هستند که به روش نمونه گيري چند مرحله اي از بين کشاورزان بيمه گزار فعلي و قبلي اين استان انتخاب گرديدند. نتايج تحليل مسير نشان مي دهد در مورد کشاورزان بيمه گزار قبلي متغيرهاي تعهد کشاورزان به بانک و کيفيت خدمات دريافتي، در مورد کشاورزان بيمه گزار فعلي متغيرهاي وجهه بانک کشاورزي در نزد کشاورزان و کيفيت خدمات دريافتي و در مورد کل کشاورزان بيمه گزار متغيرهاي وجهه بانک کشاورزي، کيفيت خدمات دريافتي و ميزان غرامت دريافتي کشاورزان از بيمه عوامل علي موثر بر رضامندي کشاورزان به شمار مي آيند. اين مقاله در پايان پيشنهادهايي براي افزايش رضامندي كشاورزان بيمه گزار نيز ارايه مي كند.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين پژوهش برآورد تابع تقاضاي شير و محاسبه رفاه از دست رفته ناشي از وجود انحصار در صنعت توليد و فروش شير در 13 استان كشور طي سالهاي 1380 تا 1384 است (65 مشاهده). در اين مطالعه پس از برآورد تابع تقاضاي شير، رفاه از دست رفته ناشي از وجود انحصار در صنعت توليد با استفاده از الگوي «ساختار – رفتار - عملكرد) محاسبه گرديد. نتايج نشان داد كه قيمت شير اثري منفي بر تقاضاي آن دارد. از سوي ديگر، قيمت ساير نوشيدنيها و هزينه تبليغات شير اثر مستقيم و مثبت بر تقاضاي شير دارند. يافته هاي تحقيق نشاندهنده افزايش مقدار رفاه از دست رفته در سالهاي 1380 تا 1382 است؛ اما از سال ‌1382 تا سال 1384 روندي كاهشي در مقدار رفاه از دست رفته ناشي از انحصار در صنعت توليد شير ايران وجود دارد.

 نسخه قابل چاپ

با اينكه از عمر پرورش طيور به شكل صنعتي آن در جهان بيش از چند دهه نمي گذرد، اما اين صنعت توانسته است جايگاهي رفيع در تامين پروتئين موردنياز جامعه انساني پيدا كند. ثبات نسبي و پيش بيني دقيق قيمت طيور و فرآورده هاي آن از طريق توجه به كاهش نوسان، باعث تخصيص بهينه منابع، افزايش كارايي و در نهايت افزايش درآمد مرغداران مي شود.
با توجه به اهميت پيش بيني قيمت محصولات پروتئيني از جمله تخم مرغ، در تحقيق حاضر قيمت اين محصول با استفاده از روش ARCH و شبكه هاي عصبي مصنوعي براي افقهاي زماني يك ماهه، شش ماهه و دوازده ماهه پيش بيني گرديد. در اين راستا اين فرضيه كه شبكه عصبي مصنوعي در پيش بيني قيمت تخم مرغ كارايي بيشتري از روش ARCH دارد بررسي شد. داده هاي مورد استفاده شامل متغير قيمت تخم مرغ و دوره مورد مطالعه شامل سالهاي 85-1371 است. نتايج نشان مي دهد كه شبكه هاي عصبي مصنوعي در بيشتر افقهاي زماني پيش بيني هاي دقيقتري در مقايسه با روش ARCH ارايه مي كند؛ از اين رو استفاده از روشهاي پيش بيني قيمتي كه عمدتا متكي بر شبكه هاي عصبي مصنوعي است مي تواند به تاثير سياست گذاري قيمتي و حتي تنظيم بازار از طريق پيش بيني نوسانهاي مختلف كمك كند.

 نسخه قابل چاپ