مقالات مطالعات‌ اقتصاد انرژي‌

ارزيابي اقتصادي طرح هاي بزرگي که داراي پيچيدگي تکنولوژيکي هستند، دشواري هاي زيادي را به همراه دارد. از آن جايي که ارزيابي اقتصادي اطلاعات فني و اقتصادي، زيادي را مي طلبد و بخش عمده اي از اين متغيرها نيز جنبه تصادفي داشته و ا تعيين مقدار آن ها عناصر احتمال را به همراه دارد، لذا کار ارزيابي اقتصادي را با دشواري مواجه مي کند، به همين دليل تلاش شده است که در اين مطالعه از يک شاهد تجربي براي اين مهم استفاده شود.
دليل استفاده از يک شاهد عيني بيش تر، استفاده از آمار و ارقام واقعي بوده است، در عين حال انتخاب طرح گينه نو به عنوان يک طرح جديد و پرهزينه اين سوال را پيش مي آورد که چرا چنين طرح پرهزينه اي داراي صرفه اقتصادي است!
در اين مقاله تلاش مي شود به اين سوال پاسخ دهم داده شود که چرا در طرح هاي بلندمدت با سرمايه گذاري بالا، ريسک هاي بسيار زيادي وجود دارد، از جمله ريسک قيمت فروش محصول در بازار که با مطالعه سري زماني 10 ساله قيمت نفت خام و بر اساس مفهوم برابري قدرت قيمت نفت خامJCC   با گاز طبيعي و شبيه سازي مونت کارلو، به بررسي و شناسايي تاثير قيمت فروش گاز طبيعي مايع شده(LNG)  بر روي اقتصاد طرح در قالب گزينه هاي مختلف پرداخته شده و سپس براساس شناسايي گزينه ها، احتمال اقتصادي بودن طرح با فرض احتمال کسان براي سناريوهاي مطروح و بررسي شده است.
برآورد هزينه هاي سرمايه اي (CAPEX) و هزينه هاي عملياتي (OPEX) داراي نااطميناني بالاست و تغيير نااطميناني از 5% به 10% مي تواند اقتصادي بودن طرح را با خطر مواجه کند. فروض مختلف هم چون نرخ دلار، ورو و نرخ ديگر ارزها در آينده، مدل قيمت گذاري گازطبيعي، پيش بيني درآمدهاي طرح، مباحث مربوط به بازاريابي محصولات، مديريت طرح پس از ساخت و در دوران بهره برداري، ار جمله مواردي هستند که تاثير زيادي در ارزيابي اقتصادي طرح دارند.
در اين مطالعه با توجه به فرضيات مشخص و متغير اصلي قيمت LNG در بازار، نرخ بازگشت داخلي سرمايه و ارزش خالص حال بررسي مي شود و در انتها تحليل حساسيت مورد توجه قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

انرژي به عنوان يک نهاده مهم و کليدي در توليد بخش هاي مختلف اقتصاد و از جمله بخش کشاورزي به شمار مي رود. در سال هاي اخير به دنبال بالا رفتن بار مالي ارايه هاي حامل هاي انرژي، هدفمندي اين ارايه ها مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اثرگذاري سياست هدفمندي بر روي مصرف انرژي، مطالعه حاضر به پيش بيني مصرف حامل هاي انرژي (فرآورده هاي نفتي و برق) در بخش کشاورزي، با استفاده از الگوهاي ARIMA و ARCH پرداخته است. دوره مورد مطالعه شامل سال هاي 1384-1347 مي باشد که داده هاي 3 سال آخر براي سنجش توان پيش بيني الگوها استفاده شد. نتايج نشان دهنده حاکي از افزايش اندک مصرف حامل هاي انرژي در بخش کشاورزي بود. خطاي پيش بيني حاصل از فرايند ARIMA، به جزء مصرف فرآورده هاي نفتي در ساير سري ها کم تر از الگوي  ARCHبه دست آمد.

 نسخه قابل چاپ

اين تحقيق به بررسي رابطه بين صادرات نفتي و بخش کشاورزي به عنوان بخش قابل تجارت و بخش خدمات به عنوان بخش غيرقابل تجارت، مي پردازد. اثر شوک هاي نفتي به دو صورت متقارن و نامتقارن قابل تفکيک است. براي بررسي اثرات متقارن، از رگرسيون خطي غلتان استفاده شده و رهيافت اثرات نامتقارن از طريق تفکيک شوک هاي مثبت و منفي صادرات نفت به سه روش خالص، مقياس و نامتقارن، با به کارگيري يک الگوي خودبازگشت برداري  (VAR)، انجام گرفته است. در نمودار، ضرايب رگرسيون غلتان، ضرايب خدمات و صادرات نفتي حرکات مشابهي را نشان مي دهند. در حالي که ضريب متغير کشاورزي تقريبا در طول دوره در خلاف جهت ضريب صادرات نفتي حرکت مي کند. اين حرکات مي تواند نشان دهنده وجود بيماري هلندي باشد.
به منظور بررسي دقيق تر، با استفاده از روش غيرخطي، شوک هاي مثبت و منفي تفکيک و به آزمون وجود بيماري هلندي پرداخته مي شود. نتايج حاصل از تخمين الگوي VAR، باتوجه به واکنش هاي نامتقارن بخش هاي کشاورزي و خدمات نسبت به تغييرات صادرات نفتي، وجود بيماري هلندي در ايران را مورد تاييد قرار مي دهد. 

 نسخه قابل چاپ

قيمت گذاري حامل هاي انرژي در سطحي پايين تر از قيمت جهاني، مستلزم پرداخت يارانه بر واردات انرژي به صورت آشکار و صرف نظر کردن از درآمد فروش در قيمت جهاني است که به عنوان يارانه پنهان قلمداد مي شود. اين مقاله بر آن است تا با استفاده از يک مدل تعادل عمومي محاسبه پذير (CGE)، پيامدهاي اقتصادي سياست حذف يارانه پنهان و آشکار انرژي، يا به عبارت ديگر اثرات افزايش قيمت حامل هاي انرژي را مورد ارزيابي قرار دهد. اين مدل برمبناي شکل تعديل شده ماتريس داده هاي خرد (MCM) وزارت نيرو که دربردارنده يارانه پنهان انرژي است، طراحي شده است. مدل تحقيق حاضر تمامي کالاهاي اقتصاد را در 36 طبقه کالايي و همه بخش هاي اقتصاد را در 18 فعاليت اقتصادي با توجه به ارتباط با انرژي (بخش بالادستي انرژي، بخش هاي پايين دستي انرژي، بخش هاي انرژي بر و ساير بخش ها)، در بر دارد.
مدل اين تحقيق پيش بيني مي کند در اثر اجراي اين سياست، رفاه خانوارها و سطح توليدات داخل کاهش خواهد يافت. به جز بخش بالادستي انرژي، ساير بخش ها با کاهش سطح فعاليت مواجه مي شوند. صادرات انرژي افزايش يافته و صادرات ساير کالاها کاهش مي يابد. در مقابل واردات انرژي کاهش و واردات ساير کالاها افزايش خواهد داشت. هم چنين تقاضاي فعاليت هاي توليدي و مصرف خانوارها از انرژي کاهش مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

نحوه توليد و استفاده از انرژي، به عنوان يکي از عوامل موثر در ايجاد آلودگي محيط زيست در مقياس هاي ملي، ناحيه اي و بين المللي تلقي مي شود. يکي از تکنولوژي هايي که از سال ها پيش در کشورهايي چون امريکا، انگلستان و کشورهاي اسکانديناوي به منظور استفاده ي بهينه از منابع انرژي مورد استفاده قرار گرفته است، توليد هم زمان برق و حرارت و در کنار آن به کارگيري سيستم گرمايش منطقه اي  (DH) مي باشد. در اين مقاله و در ابتدا، طرح توليد هم زمان برق و حرارت و در کنار آن به کارگيري سيستم گرمايش منطقه اي (DH) قسمتي از شهر مشهد با استفاده از روش هاي ارزش فعلي خالص (NPV)، نرخ بازده داخلي (IRR) و نرخ بازده داخلي تعديل شده (MIRR)، مورد ارزيابي مالي و اقتصادي قرار گرفته و سپس اين طرح با استفاده از تحليل حساسيت، مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج ارزيابي مالي و اقتصادي نشان مي دهد که طرح مورد نظر داراي توجيه اقتصادي و مالي براي اجرا مي باشد. علاوه براين، نتايج تحليل حساسيت نشان مي دهد که موثرترين عامل بر پارامترهاي ارزيابي اقتصادي اين طرح، قيمت گاز صادراتي است.

 نسخه قابل چاپ

وجود آلودگي شديد هوا در شهرهاي بزرگ مثل تهران و هم چنين مصرف بي رويه حامل هاي انرژي، منجر به اعمال طرح ها و مصوباتي از جانب دولت در سال هاي اخير شده است. يکي از اين مصوبات مهم مقوله طرح اسقاط خودروهاي فرسوده مي باشد، زيرا اين خودروها علاوه بر اين که هوا را آلوده مي کنند، مصرف انرژي بالايي نيز دارند که از اين جهت مي توانند خسارات بالايي را براي جامعه به بار بياورند. هدف از اين مقاله بررسي آثار برنامه اسقاط خودروهاي فرسوده مي باشد. در اين بررسي مطالعه خود را به صورت موردي روي 500 مالک خودروهاي فرسوده تهراني که صاحب رنو و پيکان بوده و در طرح اسقاط خودروهاي فرسوده از جانب دولت شرکت کردند، متمرکز مي کنيم. در اين مقاله به بررسي منافع ناشي از اين طرح در ابعاد مختلف خواهيم پرداخت. نتايج اين مطالعه نشان مي دهد که خريد و اسقاط خودروهاي فرسوده منافع بسيار زيادي را براي فروشندگان و جامعه، شامل از کاهش آلودگي هوا و مصرف انرژي به دنبال خواهد داشت.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به ضرورت صرفه جويي در مصرف انرژي در ايران، شناسايي عوامل موثر بر شدت انرژي در اقتصاد ايران ضروري به نظر مي رسد. هدف اصلي اين مطالعه شناسايي عوامل کليدي موثر بر تغييرات شدت انرژي در ايران و در بازه زماني 1385 - 1347 مي باشد. به کارگيري متدلوژي تجزيه، امکان تحليل دقيق تر روند شدت انرژي در گذشته و پيش بيني آن در آينده را براي کاربردهاي سياستي فراهم مي نمايد. بهره وري انرژي يکي از عوامل تعيين کننده شدت انرژي مي باشد اما علاوه بر بهره وري انرژي، ترکيب فعاليت هاي اقتصادي نيز در تعيين شدت استفاده از انرژي نقش به سزايي دارد. با افزايش فعاليت هاي اقتصادي انرژي بر، شدت انرژي کل نيز افزايش مي يابد. هدف اين مطالعه تجزيه شدت انرژي در ايران به دو عامل کليدي موثر بر تغيير در شدت انرژي يعني افزايش بهره وري و تغيير در فعاليت هاي اقتصادي مي باشد. نتايج اين تجزيه به روش شاخص ايده آل فيشر نشان مي دهد که افزايش شدت انرژي در کشور در اثر تغيير ساختار فعاليت هاي اقتصادي و نيز کاهش بهره وري در بهره گيري از انرژي بوده است. هم چنين بر اساس نتايج به دست آمده، يکي از عوامل بسيار تاثيرگذار بر شدت انرژي، قيمت انرژي مي باشد. بطوري که حساسيت شدت انرژي نسبت به قيمت انرژي بسيار بالا مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

وقوع نوسانات شديد در قيمت انرژي و مسايل زيست محيطي، موجب شده تا کشورهاي مختلف در جهت کنترل مصرف انرژي تلاش کنند، اما ترس از تاثير منفي کنترل انرژي بر رشد اقتصادي سبب شده تا دولت ها با احتياط با اين موضوع رفتار نمايند. در همين راستا مطالعات تجربي زيادي براي بررسي روابط علي بين توليد و مصرف انرژي انجام گرفته که نتايج متفاوتي در برداشته است. مدل هاي VAR از جمله متداول ترين روش هاي مورد استفاده در اين مطالعات هستند، اما به دليل وجود ضعف هاي اساسي آن از جمله فرض ثابت بودن پارامترها در طي زمان، استفاده از روش هاي مناسب و دقيق، ضروري است.
در اين مطالعه سعي شده است رابطه علي بين مصرف نهايي انرژي و توليد ناخالص داخلي (توليد) ايران طي دوره 1386 - 1346به روش مارکوف سوييچينگ مورد بررسي قرار گيرد. توانايي لحاظ کردن تغيير در نحوه ارتباط بين اين دو متغير در طي زمان، از مهم ترين ويژگي هاي روش مارکف سوييچينگ مي باشد.
نتايج تخمين اين مدل با در نظر گرفتن دو رژيم متفاوت نشان مي دهد که 1) توليد، علت گرنجري مصرف انرژي بوده و خنثي نمي باشد، 2) شدت اين عليت در دو رژيم متفاوت بوده 3) تغيير در شدت عليت بين مصرف انرژي و توليد در سال 1368 اتفاق مي افتد و 4) مصرف انرژي فقط در رژيم 1 علت گرنجري توليد بوده است.

 نسخه قابل چاپ

نيروگاه هاي حرارتي به عنوان بزرگ ترين توليدکننده انرژي برق در ايران از منابع مختلفي از جمله سوخت، نيروي کار و سرمايه استفاده مي کنند. اين مقاله با استفاده از روش تحليل مرزي تصادفي (SFA)، کارايي فني و عوامل موثر بر آن را براي 40 نيروگاه حرارتي برق ايران براي سال هاي 85 - 1382 بررسي کرده و سپس طي يک مقايسه تطبيقي با کارايي فني نيروگاه هاي حرارتي 22 کشور در حال توسعه، نتايج حاصل را مورد ارزيابي قرار مي دهد. نتايج حاکي از آنست که ميانگين کارايي فني نيروگاه هاي حرارتي کشور برابر با 93% مي باشد و افزايش ظرفيت نصب شده نيروگاهي و تغيير نوع سوخت مصرفي از گازوئيل و نفت کوره به گاز طبيعي، به طور معني داري کارايي فني نيروگاه ها را مي افزايد و در مجموع بالاترين کارايي فني متعلق به نيروگاه هاي سيکل ترکيبي با سوخت گاز و ميانگين کارايي فني 22 کشور منتخب در حال توسعه بين سال هاي 6 - 2003، 91.7% مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله در ابتدا با بررسي بازار آتي هاي نفت خام و شناسايي ريسک هاي موجود دراين بازار مدلي را که در آن ارتباط قابل قبولي ميان قيمت در بازار آتي ها و قيمت اسپات ارايه دهد، معرفي مي کند و سپس با توجه به اين ساختار، چارچوبي را که بتواند پيش بيني مناسبي از قيمت نفت داشته باشد و در نتيجه عايدي اطمينان بخشي از خريد و فروش نفت حاصل کند ارايه مي دهد. لذا با توجه به فرايندي که در شکل گيري انتظارات در بازار بورس وجود دارد و با استفاده از تحليل هاي فني و استفاده از روشي مناسب براي داده کاوي و مدل سازي، برآوردهايي از قيمت نفت خام و عايدي حاصل از آن به دست آمد و نتايج در سه حالت بررسي شد: 1- زماني که ورودي ها الگوي انتظارات تطبيقي است، 2- وقتي ورودي ها قواعد تحليل فني است و 3- ترکيب موارد اول و دوم، نتايج نشان مي دهد که حالت سوم ضمن کاهش ريسک عايدي ها مقدار عايدي تجمعي را نسبت به حالت هاي اول و دوم به ترتيب %70 و %10 افزايش مي دهد. هم چنين به کارگيري انتظارات تطبيقي در کنار قواعد تحليل فني مقادير پيش بيني را دقيق تر مي کند.

 نسخه قابل چاپ

تحولات فني و اقتصادي پس از اولين بحران نفتي، طيف گسترده اي از مدل ها را براي تجزيه، تحليل و پيش بيني تقاضاي انرژي در دسترس قرار داد. يكي از بزرگ ترين تقاضا كنندگان انرژي به ويژه فرآورده هاي نفتي در جهان كه همواره موضوع مداخلات سياستي دولت ها نيز بوده است، بخش حمل و نقل مي باشد. در اين راستا مقاله حاضر به مدل سازي تقاضاي فرآورده ها از طريق حداكثرسازي سه مرحله اي تابع مطلوبيت با توجه به قيد مخارج مربوطه در هر مرحله اقدام شده است. مدل پيشنهادي از نوع مدل هاي سري زماني ساختاري بوده و داراي جزء غيرقابل مشاهده روند است كه پس از تبديل مدل به صورت حالت – فضا و با به كارگيري الگوريتم كالمن فيلتر از طريق روش حداكثر راست نمايي براي دوره زماني 86-1358، برآورد شده است. نتايج حاكي از آن است كه اولا ماهيت روند از نوع روند هموار بوده و ثانيا فرايند حركتي آن غيرخطي است. با توجه به توابع تقاضاي برآورد شده، كشش قيمتي تقاضاي بنزين و نفت گاز کم تر از يك بوده، به طوري كه در مورد بنزين اين كشش در كوتاه مدت و بلندمدت به ترتيب برابر (0.24- و 0.3 -) و در خصوص نفت گاز برابر (0.2-) بوده است. كشش درآمدي براي اين فراوده ها به ترتيب (1.71 و 0.84) مي باشد. حساسيت تقاضاي بنزين و نفت گاز به تغييرات سرانه مالكيت وسايل نقليه بنزين و نفت گاز به ترتيب 1.41 و 0.75 بوده است.

 نسخه قابل چاپ

اهميت روز افزون منابع انرژي در شكل گيري و رشد فرايندهاي اقتصادي و نيز ضرورت بهره برداري از اين منابع بر پايه ملاحظات زيست محيطي و توسعه پايدار اقتصادي و اجتماعي، موضوع شناسايي و مطالعه عوامل تاثيرگذار بر مصرف انرژي را برجسته مي كند. اندازه و ساختار سني جمعيت نيز از جمله عواملي است كه در مباحث مربوط به مصرف انرژي حايز اهميت مي باشد و کم تر به آن پرداخته شده است. بنابراين مطالعه حاضر تلاش دارد با توجه به نظريه سيكل زندگي مصرف، عامل جمعيت را به صورت اندازه و ساختار سني جمعيت روي مصرف انرژي در ميان کشورهاي آسياي جنوب  غربي، مورد کاوش و ارزيابي قرار دهد. به علاوه از روش داده هاي تابلويي براي برآورد مدل ها استفاده شده است.
نتايج حاصل از برآورد مدل ها، حاكي از آن است كه متغيرهاي توليد ناخالص داخلي سرانه، اندازه جمعيت و نسبت جامعه شهري (شهرنشيني)، در سطح معني داري بالايي داراي اثرگذاري مثبت روي مصرف انرژي هستند. افزون بر اين، اثرگذاري متغير گروه هاي سني جمعيت روي مصرف انرژي، معني دار مي باشد، بنابراين آگاهي از پيامدهاي تغييرات جمعيتي از بعد اندازه و ساختار سني با توجه به روند فزاينده مصرف انرژي در ايران و كشورهاي منطقه، براي برنامه ريزي و سياست گذاري هاي آتي مي تواند اثربخش باشد.

 نسخه قابل چاپ

منطقه خاورميانه و شمال آفريقا که به "منا" معروف است، به دليل وجود ذخاير انرژي و جايگاه ژئوپلتيک خود به يکي از مناطق مورد توجه در جهان تبدل شده است. چالش توسعه پايدار در منطقه منا سال هاست که مورد بحث سازمان هاي بين المللي و محققان قرار گرفته است. در اين مقاله با بررسي روابط علي و معلولي ميان مولفه هاي چهارگانه توسعه پايدار، تلاش مي كنيم تا به شناختي بهتر از نحوه تعامل ميان اجزاي توسعه پايدار در منطقه دست يابيم. از اين رو در ابتدا با جمع آوري اطلاعات 29 متغير نهادي، زيست محيطي، اقتصادي و اجتماعي، شاخص هاي توسعه با استفاده از روش تحليل مولفه هاي اصلي براي دوره زماني 2007-2000 ساخته شد. سپس اين ارتباط با استفاده از الگوي عليت گرنجر و مدل هاي پوياي پانل ديتا، مورد آزمون قرار گرفت. نتايج اين تحقيق به خوبي نشان مي دهد که توسعه اقتصادي که به بهاي تخريب محيط زيست اين منطقه به دست آمده، نه تنها نتوانسته موجب بهبود مولفه هاي غيراقتصادي توسعه پايدار شود، بلکه زمينه افول آن ها را فراهم كرده است.

 نسخه قابل چاپ

بي ثباتي قيمت نفت، از يك سو به عنوان يكي از مولفه هاي تاثيرگذار در الگوهاي اقتصاد كلان و از سوي ديگر به عنوان يكي از متغيرهاي اساسي در الگوهاي مديريت ريسك و الگوهاي گزينش پورتفوي، همواره مورد توجه پژوهش گران بوده است. مقاله حاضر مي كوشد تا با استفاده از شبكه هاي عصبي، الگويي براي پيش بيني بي ثباتي قيمت نفت ارايه دهد. به اين منظور، بي ثباتي قيمت نفت خام برنت و وست تگزاس اينترمديت پيش بيني شده است. مقايسه نتايج حاصل از چهار الگوي مورد بررسي، شامل الگوي اقتصادسنجي GARCH(1,1)، دو نوع الگوي مبتني بر شبكه عصبي GMDH و الگوي تركيبي شبكه عصبي GMDH و GARCH(1,1)، نشان مي دهد كه الگوي تركيبي و شبكه هاي عصبي بر مبناي معيار جذر ميانگين مربع خطاي پيش بيني (RMSE) براي هر دو سري، پيش بيني بهتري را نسبت به الگوي اقتصادسنجي GARCH(1,1) ارايه مي دهند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به تجزيه تغيير در مصرف انرژي در شرکت هاي پگاه فارس، تهران و اصفهان مي پردازد. براي اين مهم از داده هاي مصرف نهايي انرژي و ميزان توليدات شرکت هاي مورد مطالعه طي دوره زماني 1386-1375 استفاده  شده است. مدل مورد استفاده در اين تحقيق، روش مجزاسازي انرژي (LMDI) است، که تغيير در مصرف انرژي نهايي را به اثرات ساختاري، توليدي و شدت انرژي خالص تجزيه مي كند. نتايج نشان مي دهد که از کل تغيير در مصرف نهايي انرژي، اثرات ساختاري و توليدي، مثبت و اثر شدت انرژي خالص منفي بوده است، به طوري که اثر ساختاري در شرکت پگاه فارس به طور متوسط 06/184واحد، تهران 41/239 و اصفهان 42/107 واحد و اثر توليدي فارس 18/414 واحد، تهران 1/553 و اصفهان 39/314 واحد از تغيير در مصرف نهايي انرژي را توضيح مي دهند. هم چنين اثر شدت انرژي خالص فارس به طور متوسط 26/508- واحد، تهران 08/680- واحد و اصفهان 347- واحد از تغيير در مصرف نهايي انرژي را توجيه مي كند.

 نسخه قابل چاپ