بانک مقالات مهدویت

شيعيان و اهل تسنن احاديثي را به تواتر روايت کرده اند که بنابر آنها، پيامبر جانشينان خود را دوازده نفر خوانده است. اين احاديث که از دلايل اثبات تولد و وجود حضرت حجه  بن الحسن العسکري به شمار مي روند، به اختصار «احاديث دوازده امام» (خليفه) ناميده مي شود. البته برخي از روايت هاي اهل تسنن و اکثر روايت هاي شيعيان علاوه بر شمار جانشينان، اسامي، صفات و ويژگي آنان را نيز بيان کرده اند. معرفي قائم دوازدهم، خبر از غيبت و کيستي پدر و جد ايشان، از مهم ترين نکاتي است که اين روايت ها بدان ها پرداخته اند.
اين احاديث به دو گونه بر تولد و وجود حضرت حجت دلالت دارند: يکي به صورت عام يعني استدلال به همان عدد دوازده که شيعه و سني بر آن اتفاق دارند و ديگري، استدلال به اسامي، صفات و مشخصاتي که در متن روايات آمده و بنابر آنها، امام دوازدهم همان قائم ياد شده است.
احمد الکاتب در پي انکار وجود حضرت حجه بن الحسن العسکري شبهاتي را درباره احاديث دوازده امام درافکنده است. وي اين احاديث را جعلي و ساخته قرن چهارم ياد مي کند تا از اين رو، استناد به اين احاديث را ناپذيرفتني خواند.

 نسخه قابل چاپ

به موازات طرح جدي مساله زمينه سازي براي ظهور امام زمان (عج) در سال هاي اخير، پرسش ها و شبهه هايي درباره ضرورت و گستره آن به وجود آمده که باورمندان به لزوم زمينه سازي و گستره مورد ادعاي ايشان را به واکنش واداشته است. در اين ميان، آن چه مايه شگفتي شده، آن است که اين شبهه ها را بيش تر باورمندان به مهدويت مطرح کرده اند، به گونه اي که هر کدام از آن ها براي اثبات نظر خويش و رد ديدگاه ديگري، به دسته اي از دلايل نقلي تمسک جسته اند. همين امر سبب شده است واقعيت مطلب، براي جويندگان حقيقت و وظيفه، مشتبه شود. آثار مهمي که التزام به هر يک از ديدگاه هاي مطرح شده مي تواند بر بينش هاي اصلاحي فردي و به ويژه سياست ها و برنامه ريزي هاي کلان اجتماعي بگذارد، نويسنده اين مقاله را وادار کرده است براي اين معضل، چاره اي بينديشد.
نويسنده اين سطور، بي توجهي به جايگاه مباني کلامي مربوط به مساله زمينه سازي براي ظهور و التزام به آن را در مسير پژوهش، علت اصلي چنين چالشي مي داند و بر اين عقيده است که براي فهم فقيهانه اين مساله و قبل از پرداختن به دلايل نقلي، ابتدا بايد به سراغ مباني کلامي مساله زمينه سازي ظهور رفت و با تبيين درست و التزام به آن، آيات و روايات مرتبط با موضوع را مبتني بر آن تفسير و تحليل کرد.

 نسخه قابل چاپ

در اين نوشتار، ‍«ابرمرد» نيچه و «انسان آرماني» سيداحمد فرديد بررسي و مقايسه شده است تا وجوه افتراق و اشتراک آن ها هويدا شود. هر دو فيلسوف، رويکردي نو و بديع به «انسان آرماني» دارند. نيچه، از مطرح ترين فيلسوفان معاصر غرب در ايران و فرديد، اولين فيلسوف مدرن در ايران است. «ابرمرد» و «انسان آرماني»، دايرمدار و مشهورترين حاصل فکري آن هاست. فرديد، انسان آرماني را با عنوان «بقيه اله» و «امام زمان» مطرح مي کند. ابرمرد نيچه نيز همچون انسان آرماني فرديد، منجي است و در آينده ظهور خواهد کرد. انديشه انتظار در هر دو فيلسوف، برجسته است. نيچه و فرديد، هر دو آشفته سخن گفته اند و در مورد آن ها نمي توان از منظومه افکار سخن گفت. با توجه به اين مساله، مقاله حاضر سعي دارد تا رئوس اصلي انديشه اين دو فيلسوف را که در انسان موعود و آرماني آن ها طرح مي شود و اجماع نظر بيش تري در موردشان وجود دارد، قياس کند.

 نسخه قابل چاپ

«خسف بيداء» که تعدد روايات و تنوع منابع درباره آن نشان دهنده اهميت و اهتمام نويسندگان متقدم به آن است، از نشانه هاي حتمي ظهور امام مهدي (عج) به شمار مي رود که هم جوامع معتبر شيعي، احاديث مربوط به آن را گزارش کرده اند و هم منابع معتبر اهل سنت بدان پرداخته اند و دامنه آن به بحث هاي فقهي نيز کشيده شده است. مقصود از «خسف بيداء» اين است که چون لشکر سفياني که به قصد کشتن امام مهدي (عج) از مدينه به سمت مکه راه افتاد، در ميانه راه و در سرزمين بيداء به شکلي معجزه آسا در زمين فرو مي رود. تحقق اعجازآميز اين رخداد نشان مي دهد اراده الهي بر اين تعلق گرفته است که حتي با مداخله عوامل فوق طبيعي، از آخرين ذخيره خود محافظت نمايد.

 نسخه قابل چاپ

دانش مندان دين، اين وارثان پيامبر و نگه بانان اسلام ناب محمدي، در طول تاريخ پرفراز و نشيب اسلام، همواره کوشيده اند تا با تفسيري درست از دين، به روشن گري و هدايت مردم بپردازند. آنان در اين راه، زحمات طاقت فرسايي را متحمل شده اند تا اين آيين نوراني، دچار تحريفات عالم نمايان نشود.
آيه اله شيخ محمدتقي برغاني از جمله عالمان راستين مذهب تشيع بوده که در دوران سياه و تاريک قاجار، چراغ راه مردم شده و ايتام آل محمد را از فرو افتادن در دام شيخيه و سپس بابيه حفظ نموده است. ايشان ابتدا با شيخ احمد احسايي، بنيان گذار فرقه شيخيه، جلسه مناظره تشکيل داد و پس از خلع سلاح علمي وي، او را تکفير نمود. هم چنين سيدکاظم رشتي، جانشين احسايي را نيز تکفير کرد. پس از انشعاب شيخيه به بابيه، اين بار اين عالم آگاه و هوشيار به مبارزه با اين فرقه پرداخت و از تهديد و ارعاب بابيه نهراسيد و جان شريفش را در اين راه گذاشت و شهيد شد.

 نسخه قابل چاپ

نوشتار حاضر تلاشي است در جهت بررسي راهبردهاي اصولي سياسي براي حکومت زمينه ساز ظهور از منظر آيات قرآن کريم. مهم ترين مساله اي که در اين زمينه درباره حکومت زمينه ساز وجود دارد، چگونگي راهبردهاي اصولي سياسي و حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب است. چون شکل گيري حکومت زمينه ساز بر مبناي اعتقادات ديني و در مسير تکاملي حرکت پيامبران و امامان معصوم (ع) است، راهبردهاي مربوط به آن نيز در اين راستا بر مبناي الگوي قرآني استوار مي شود که در اين مقاله به آن ها اشاره شده است.

 نسخه قابل چاپ

در مقاله قبلي تحت عنوان «نقش مردم در تعجيل ظهور»، تاثير نقش آفريني مردم و روي كردهاي بشري در بسترسازي و تحقق وعده ظهور، مورد بررسي قرار گرفت. در اين قسمت به تبيين و بررسي ضرورت ها، عوامل و بايسته هاي تحقق ظهور، به منظور شناخت تکاليف عصر انتظار خواهيم پرداخت در اين راستا، از يک سو، توجه به الزامات و راه بردهاي تحقق ظهور از سوي ديگر، مهم ترين و مبرم ترين نيازي است که سزاوار است در عرصه پژوهش هاي مهدوي، مورد اهتمام جدي قرار گيرد.
در اين نوشتار، نگارنده سعي نموده است مهم ترين بايسته هاي اعتقادي و عملي انتظار ظهور و لزوم فراهم سازي زمينه هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي حرکت به سوي تحقق اين ايده الهي و نجات بخش را مورد توجه قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

سابقه تحقيق درباره بازشناسي ممدوحان حافظ در غزل هاي مدحي اين شاعر و تلاش براي تطابق آن بر شخصيت هاي تاريخي، به روزگار شرح و تفسير غزل هاي وي در قرن دهم بازمي گردد. اين مقاله مي کوشد سيماي محبوب حافظ را در غزلي از ديوان وي با مطلع زير بازشناسي کند:
آن سيه چرده که شيريني عالم با اوست                            چشم مي گون، لب خندان، دل خرم با اوست
مساله اصلي اين پژوهش، اين است که آيا مي توان از طريق نشانه هاي برشمرده شده محبوب حافظ در اين غزل، آن را منطبق بر ويژگي هاي مهدي موعود (عج) دانست. نتايج اين تحقيق که بر دستاوردهاي اصول و روش هاي علم تفسير و تاويل متن با رويکرد هرمنوتيک ادبي مفسر محور استوار است، نشان مي دهد هر چند به دليل ماهيت تاويل پذيري و ابهام و ايهام ذاتي بسياري از غزل هاي حافظ، انطباق ممدوحان مورد اشاره وي بر شخصيت هاي تاريخي در بسياري از موارد غير ممکن است. از آن جا که نشانه ها و اشارات انکارناپذير در اين غزل از يک سو و همسويي و همساني انديشه مرکزي طرح شده در آن با انديشه محوري حافظ در ديوان وي درباره مهدويت از سوي ديگر مطابقت دارد، ترسيم سيماي واقعي محبوب حافظ و انطباق آن با يک شخصيت تاريخي، دور از دسترس نمي نمايد.

 نسخه قابل چاپ

بازخواني مفهوم «فرجام شناسي» و «سرزمين موعود» به عنوان يکي از مولفه هاي اساسي در بحث آخرت شناسي اديان ابراهيمي، از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد. دو دين هم خانواده يهوديت و مسيحيت به دليل آن که يکي برآمده از آمال موعودباورانه ديگري است، به اين موضوع چون اصلي مهم در الهيات خود نگريسته و در آثار کلاسيک کلامي و الهياتي خود بخش ويژه اي را به آن اختصاص داده اند. اين مفاهيم چون در کتاب مقدس ريشه دارند، بايد ابتدا براي درک آنها به عهد قديم و عهد جديد مراجعه نمود. در کتاب مقدس تصوير تاريخي مناسبي از روند تطور اين مفاهيم ارايه گرديده که هر يک از دو سنت يهودي و مسيحي تفاسير خاص خود را برداشت کرده اند. به هر تقدير فرجام شناسي و اعتقاد به موعود آخرالزمان و مسايل پيرامون از مسلمات الهياتي دو دين است.

 نسخه قابل چاپ

جنبش «روشنيه» به رهبري بايزيد انصاري در زمان اکبرشاه، يکي از شاهان تيموري و در منطقه اي پشتون نشين ميان کشورهاي افغانستان و پاکستان به وجود آمد. بايزيد فردي درس ناخوانده و کم سواد اما باهوش و زيرک بود و براي نجات قوم پشتون از سلطه شاهان تيموري و برانگيختن مردم براي ايستادن در برابر حکومت وقت، به ادعاهايي بزرگ  چون مهدويت، مسيح بودن و علم غيب پرداخت.
اين مقاله، به عوامل شکل گيري اين جنبش، پيروان برجسته آن و برخي از عقايد، باورها و کتاب هاي آنان مي پردازد.
منبع هاي موجود درباره اين جنبش، بسيار اندکند و از اين رو، پرداختن به گوشه و کنار آن دشوار است. اما اين نوشتار کوشيده است از آنها به نيکي بهره ببرد.

 نسخه قابل چاپ

اعتقاد به آخرالزمان جزء لاينفک آموزه هاي تمامي اديان و حتي مکاتب دست ساز بشري است، به گونه اي که عدم پاسخ به پرسش آخرالزمان، ذهن ناآرام بشر را در وادي حيرت وانهاده و سکون و آرامش را که ثمره ايمان به اديان و مکاتب است، حاصل نمي آورد. از اين رو اعتقاد به اين آموزه وجه مشترک تمامي اديان و مکاتب است. بر اين اساس مکتب صهيونيسم مسيحي نيز از اين قاعده مستثنا نبوده و حتي در ميان مکاتب موجود، بيش ترين نقش را به آخرالزمان داده، به گونه اي که تفسير آموزه هاي ديگر اين مکتب تنها در سايه نگاه به آخرالزمان ميسر خواهد بود. اين تحقيق ضمن معرفي اجمالي مکتب صهيونيسم مسيحي به دنبال تبيين نقش آخرالزمان در مکتب صهيونيسم مسيحي است.

 نسخه قابل چاپ

از جمله تحولات جهاني که بر اساس متون ديني بايد رخ دهد، قيام جهاني امام عصر (عج) است. بر اساس انديشه ديني، هيچ تحولي در جامعه بشري رخ نمي دهد، مگر آن که ابتدا تحولي در انسان ها ايجاد گردد. از طرفي بر اساس نظر دانشمندان علوم اجتماعي، خاستگاه تحولات اجتماعي رسانه هاي ارتباط جمعي هستند. از اين رو براي ايجاد آمادگي در انسان ها و مشارکت آنان در قيام جهاني حضرت مهدي (عج) نيازمند به کارگيري رسانه هاي ارتباط جمعي هستيم. با اين حال، پرسش اساسي اين است که ظرفيت ها و محدوديت هاي اين رسانه ها چيست؟
مقاله حاضر با بررسي ابعاد سخت افزاري و نرم افزاري رسانه هاي ارتباط جمعي و ظرفيت ها و محدوديت هاي آن ها به اين نتيجه رسيده است که نمي توان در راستاي تحول جهاني قيام حضرت مهدي (عج) به آن ها اميدي بست، ولي با توجه به تعريف رسانه که عبارت است از هر پديده اي که عامل انتقال فکر و فرهنگ باشد، در جهان اسلام رسانه هاي مغقول شده اي وجود دارد که در صورت بهره برداري درست، بسيار کارآمدتر از رسانه هاي موجود هستند. اين رسانه ها در سه بخش مراسم (مانند حج، نماز، عيدفطر، نماز جماعت، جلسات مذهبي)، اماکن (مانند کعبه، مشاهد و مساجد) و مناسبت ها مانند عاشورا، اربعين، فاطميه، شهادت ها و ولادت ها) بررسي و ظرفيت ها و محدوديت هاي هر يک مشخص شده است.

 نسخه قابل چاپ

مقاله پيش رو در تلاش است تا ابعاد جديدي از نظريه هنجاري رسانه اسلامي را بگشايد. مولفه غايت شناسي يکي از تمايزات اساسي در ميان نظريات محسوب مي شود. البته هر چند يافتن و بحث پيرامون اين مولفه سخت و مشکل مي نمايد، اما محقق با غور در ميان منابع و متون اسلامي به ويژگي هايي دست يافته که در رويکردي همگرا به آينده رسانه، مناسب جهت سياست گذاري رسانه به سوي الگوي آرماني به شمار خواهد آمد و در نهايت، آن را به صورت نموداري جديد از ويژگي ها و تمايزات ارايه مي دهد که تفاوت اساسي با ساير ويژگي هاي اين مولفه نظريات هنجاري دارد.
اين مولفه ها را مي توان در قالب عدالت رسانه اي، روش سياست گذاري علوي در رسانه، تجلي وجه حضور امام، مالکان رسانه، متقين و مستضعفين، و در نهايت اهداف و جهت گيري بر اساس دانش و حکمت تبيين نمود.

 نسخه قابل چاپ

مهدويت همواره به عنوان رمز حيات و هويت شيعه در قرون و اعصار مطرح بوده است. جامعه و دولت منتظر، با زنده نگه داشتن شعله انتظار مصلحانه فرج، بايد الگويي مناسب براي اقوام و ملل سرگردان دنيا ارايه دهد که امروزه از آن به عنوان دکترين مهدويت ياد مي شود.
در تحقيق حاضر تلاش شده است راهبردهاي فرهنگي مهدويت براي جامعه و دولت زمينه ساز بر اساس مدل SWOT (قوت، ضعف، فرصت، تهديد) ارايه گردد. بدين منظور، نخست، مختصات فرهنگي جامعه مهدوي از ديدگاه آيات و روايات (جامعه پس از ظهور) بيان شده است. سپس قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهديدهاي فرهنگي مهدويت در سطح جامعه شيعي ايران از ديدگاه تيم تحقيق، شناسايي شده و با تجزيه و تحليل محيط داخلي و خارجي، وضعيت فعلي فرهنگ مهدوي در سطح کشور تبيين گرديده است. در ادامه، راهبردهاي کلان پيشنهادي فرهنگ مهدوي در چهار حوزه (راهبردهاي SO، ST، WO، WT) براي رسيدن به جامعه منتظر مطلوب ارايه شده است. راهبردهاي ارايه شده بر اساس ميانگين ميزان جذابيت آن ها رتبه بندي و از 25 راهبرد ارايه شده، تعداد 16 راهبرد داراي رتبه بالاتر از ميانگين، به عنوان راهبردهاي برتر انتخاب گرديده اند.

 نسخه قابل چاپ

چرايي رخ دادن انقلاب ها با رويکردهاي گوناگون، موضوع پژوهش هاي بسياري بوده است که از اين ميان، رويکردهاي اقتصادي، سياسي و فرهنگي از بيش ترين اقبال برخوردار بوده اند. با اين حال، انقلاب اسلامي ايران را با صرف استناد به نظريه هاي متعارف نمي توان تحليل و فهم کرد. دليل اين امر نيز به وجود عناصر ارزشي و هويتي در نظريه و عمل انقلاب اسلامي بازمي گردد که از ابتداي نهضت امام خميني (ره) تاکنون، همچنان به حيات و تاثير خود ادامه مي دهند.
مقاله حاضر با عنايت به اين پرسش مهم که «غايت اصلي انقلاب اسلامي و تاسيس نظام جمهوري اسلامي در ايران چيست؟»، مي کوشد تا مستند به انديشه و عمل امام خميني (ره) براي آن پاسخي درخور بيابد. از اين رو، پس از دسته بندي، بررسي و نقد رويکردها و نظريه هاي گوناگون مطرح شده در موضوع چرايي و چشم انداز انقلاب اسلامي، نظريه جديدي ارايه شده است که به نظر مي رسد از جامعيت و قابليت بيش تري در تفسير و فهم غايت و چشم انداز انقلاب اسلامي مبتني بر آرمان بنيان گذار آن برخوردار باشد. از اين نظريه، با الهام از واژگان و ادبيات امام خميني (ره) با عنوان «نظريه امانت»، تعبير شده است که در چارچوب انديشه متعالي مهدويت مي گنجد. در پايان مقاله، با احصاي گزاره هاي راهبردي و الزامات عملي اين نظريه، شاخص ها و بايسته هاي قابل استخراج از آن براي چشم انداز جمهوري اسلامي ارايه مي شود.

 نسخه قابل چاپ