بانک مقالات مهدویت

تاکنون آثار بسياري در زمينه وظيفه منتظران در دوران غيبت کبرا و بايسته هاي فرهنگ انتظار، منتشر شده است که بيشتر ناظر به تکاليف فردي و اخلاقي است، ولي درباره وظايف دولت اسلامي در پرتو فرهنگ انتظار، کمتر اثري ديده شده است. شايد در برخي اذهان چنين تصور شود که عهد غيبت، با عهد ظهور مهدي موعود تفاوت ماهوي دارد. از اين رو، لازم است نخست اشکال هايي را که درباره اقتدا به سيره مهدوي وجود دارد بررسي کنيم. در اين جا پاسخ به چند پرسش ضروري است:
1. آيا بيان قرآن و روايات درباره وقوع چنين سيره اي در آينده، تنها نشان دهنده غايت نهايي سير تاريخ بشري و براي اميدوارکردن او به ظهور تمدن اصيل و گستردة اسلامي است، يا افزون بر اين، براي ما که بدان افق نرسيده ايم نيز پيامي عملي دارد؟
2. آيا برنامه هاي عملي آن حضرت، که در روايات ما پيش گويي شده است، مربوط به تدابير حکومتيِ آن زمان است، يا بيان گر اجراي احکام ثابت اسلام؟
3. در برخي روايات، وظيفه منتظران، عزلت و خانه نشيني و پرهيز از ورود به جريان هاي سياسي و اجتماعي بيان شده است. در رواياتي ديگر، آن حضرت از آوردن ديني جديد سخن گفته است. آيا همه اين نصوص، بيان گر جايز ندانستن اقتدا به سيره مهدوي نيست؟
4. آيا مي توان به رواياتي که سيره آن حضرت در آينده را بيان مي کند، اعتماد کرد؟ چه بسا اين روايات، سيره قطعي حضرت را نشان ندهد و بر اساس رفتار مردم در زمان ظهور، بدا حاصل شود و در نتيجه، اقتدا به سيره پيش گويي شده آن حضرت ممکن نباشد.
5. سيره معصوم، در صورتي قابل تاسي است که بيان گر ويژگي هايي براي شخص معصوم نباشد، چه بسا روايات عصر ظهور مبين خصائص المهدي در سيره حکومتي اش باشد. در اين صورت، نمي توان از رفتار آن حضرت الگو گرفت، بنابراين، بايد نخست اين ويژگي ها را شناسايي کرد و در غير آن، از تاسي به سيره حضرت سخن گفت.
پاسخ اصولي به اين پرسش ها، اشکال هاي مبنايي در اقتدا به سيره مهدوي را برطرف مي کند. با مراجعه به نصوص موجود، اين شاخصه ها در سيره آن حضرت ديده مي شود: احياي کتاب و سنت، مبارزه با بدعت ها، عدالت گستري، تامين رفاه، نشر علوم و آگاهي بخشي، به کارگيري صالحان، عزت بخشي به مومنان، مبارزه ريشه اي با فاسدان، جهاني سازي تمدن اسلامي و تحقق امت واحد اسلامي.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

يکي از کتاب هاي مفصل و مورد توجهي که در سال هاي اخير در نقد اعتقادات شيعه نوشته شده است کتاب اصول مذهب الشيعه الاماميه الاثني عشريه عرض و نقد نوشته دکتر ناصر القفاري است در اين کتاب همه باورهاي شيعه و از جمله انديشه مهدويت مورد تهاجم قرار گرفته است. کوشيده خواهد شد طي سلسله مقالاتي به شبهات اين کتاب در خصوص انديشه مهدويت پاسخ داده شود. در بخش نخست اين سلسله مقالات، هفده شبهه در ارتباط با تاريخچه پيدايش انديشه غيبت انگيزه هاي تکون اين انديشه و بنيان گاران آن نقل و سپس نقد خواهند شد.

 نسخه قابل چاپ

از دلايل اثبات تولد و وجود حضرت حجه بن الحسن العسکري احاديثي است که شيعه و سني به تواتر نقل کرده اند و بنابر آنها، پيامبر اعظم به دوازده نفر بودن جانشينان خود تصريح کرده  است. اين احاديث را به اختصار احاديث دوازده امام (خليفه) مي گويند. البته برخي احاديث اهل تسنن و اکثر روايات شيعه افزون بر بيان تعداد جانشينان به اسامي، صفات و ويژگي آنان نيز پرداخته اند. شناساندن قائم دوازده جانشين و خبر از غيبت ايشان از مهم ترين نکات به شمار مي رود که در اين روايات آمده است. اين احاديث به دو گونه به تولد و وجود حضرت حجت دلالت مي کند: يکي به صورت عام يعني استدلال به همان عدد دوازده که شيعه و سني در آن باره هم نظرند و ديگري با متن يعني استدلال به نام ها، صفت ها و ويژگي هايي که در متن روايات آمده و امام دوازدهم را که همان قائم است، مشخص و معين کرده است.
احمد الکاتب که در پي انکار وجود حضرت حجه بن الحسن العسکري است، شبهاتي درباره احاديث دوازده امام مطرح کرده است. برخي از شبهه هاي وي در دو شماره پيش بررسي و نقد شد.
خلاصه شبهه
 1. بزرگان شيعه، در اعتقاد به دوازده امام بر کتاب سليم بن قيس اعتماد کرده اند.
2. کتاب سليم را دو راوي ضعيف نقل کرده اند.
3. شيخ مفيد کتاب سليم را تضعيف کرده است.
4. اشکال هاي زيديه بر احاديث دوازده امام.
5. احاديث دوازده امام دلالتي بر فرزند امام حسن عسکري ندارد.
خلاصه پاسخ ها
1. اين ادعا هم خلاف واقع است؛ زيرا بزرگان شيعه نود در صد روايت دوازده امام را از راه غير سليم نقل کرده اند؛
2. مولفان شيعه بيش از سي طريق به سليم دارند که اين دو نفر تنها در سه طريق واقعند. لذا نقلشان اثري ندارند؛
3. اين برداشتي غلط از کلام ايشان است. تضعيفي که شيخ مفيد کرده در مقام هشدار به مردم عادي است، نه تضعيف اصطلاحي؛
4. شيخ صدوق همه اشکال هاي زيديه را پاسخ داده است، اما نويسنده هيچ اشاره اي به آنها نکرده است؛
اين احاديث به دو گونه بر فرزند امام حسن عسکري دلالت دارد: يکي به عموم و ديگري به متن.

 نسخه قابل چاپ

مقاله پيش رو، با نگاهي به مفهوم حکومت جهاني واحد، به نقد و بررسي چنين حکومتي از دو منظر کاملا متمايز سکولار و الهي مي پردازد. اردوگاه غرب در انديشه سياسي خود بر ساختار و محتواي ليبرال ـ دموکراسي پاي مي فشارد، در حالي که مکتب اسلام در به تصوير کشاندن حاکميت جهاني، به نظريه عدالت جهاني در پرتو حکومت جهان گستر مهدوي مي انديشد. روي کرد اين نوشتار، تحليلي ـ انتقادي است تا با حفظ جنبه پويايي بحث، عرصه را براي مباحث جامع تر و دقيق تر بگستراند و زمينه بهتري را براي طرح موضوع نظام جهاني واحد در مراکز علمي و فرهنگي و در سطح داخلي و بين المللي، فراهم سازد.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشته در ادامه سلسله مقالات بررسي تاليفات در موضوع مهدويت، به بررسي تاليفات در دوره حوزه حله مي پردازد.
شهر حله از آن زمان كه به دست سيف الدوله امير بني مزيد در سال هاي 439 تا 495 قمري بنيان گذارده شد، مركز شيعيان، فقيهان، دانش مندان و شاعران دل باخته شيعي بوده است.
شهر بغداد در حمله هلاكوخان به عراق، به تصرف مغولان درآمد و تاراج گرديد. در اين ميان، شهر حله با تدبير و حركت سنجيده علماي بيداردل و تدبيرگر، از هجوم وحشيانه مغولان در امان ماند و به دليل امنيت حاكم بر شهر و حضور عالمان، فقيهان و دانش مندان پرآوازه، مرکزيت علمي بغداد به حوزه حله سپرده شد و اين حوزه در طول قرن هاي ششم تا نهم قمري مركز حوزه هاي شيعه نام گرفت. تاليفات مهدويت در اين دوره کمتر از دوره هاي قبل و بعد بوده است؛ زيرا به رغم آن که حاكيمت دولت هاي شيعي، آرامش و آزادي نسبي را براي شيعيان به ارمغان آورده بود، حكومت تازه شيعه شده مغول ها، به تبليغ و ترويج مباني فكري، عقيدتي، فقهي و كلامي بسيار نيازمند بودند و شبهه هاي کلامي مجال را از عالمان براي پرداختن به مهدويت گرفته بود. از سويي، گسترش مدعيان دروغين مهدويت و فرقه هاي آنان، پرداختن به مهدويت را در اين دوره بسيار ضروري مي نمود. در اين باره تنها هفده كتاب از شيعيان و 33 كتاب از علماي عامه اين دوره به يادگار مانده است.

 نسخه قابل چاپ

فرجام شناسي به دليل اين که به آينده ناديده بشر ارتباط دارد و خبر دقيقي از آن در دسترس نيست، همواره از بحث انگيزترين آموزه هاي اديان بوده است. در يهوديت هم به  رغم ابهام در منشا اين آموزه که گروهي آن را تحت تاثير تلاقي انديشه هاي يهودي ايراني در ايام اسارت بابلي مي دانند، مفاهيمي هم چون ماشيح، رستاخيز مردگان، جهان آينده، آخرين داوري، بهشت و جهنم وجود دارد. گفتني است پيوستگي مفهوم اين آموزه ها در نگاهي كلي آنها را در امتداد يك ديگر قرار مي دهد.
اين نوشتار گزيده اي گزارش گونه و تفسيري از بخش ماشيح (فرجام شناسي) تلمود است. تلمود منبع سنت شفاهي آيين يهود به شمار مي رود که تفاسير مهم يهودي را دربر دارد.

 نسخه قابل چاپ

عضو هيات علمي موسسه آينده روشن (پژوهشکده مهدويت)، مدير گروه آموزش تخصصي شيعه شناسي حوزه علميه، جامعه المصطفي العالميه
اين نوشتار پيش درآمدي بر مقاصد و شيوه پژوهشي است که در شماره هاي ديگر در زمينه تبيين رويکرد عقلي ائمه (ع) به مسئله امامت و مهدويت ارايه مي شود. کتب حديثي در باب تبيين و اثبات امامت و مهدويت، ادله، قواعد و اصول عقلي (کلامي و فلسفي) مهمي را به کار برده اند. اصول کافي نمونه اي از کتاب هاي حديثي در اين زمينه است.
پيشوايان معصوم (ع) با استفاده از اين قواعد و اصول و بهره مندي از شيوه هاي مناسب منطقي، حقايق را در زمينه امامت و مهدويت به خوبي تبيين و اثبات نموده اند که در شماره هاي ديگر به شرح و تبيين آنها خواهيم پرداخت.

 نسخه قابل چاپ

ولي خدا جنبه آسماني و نيروي تصرف در تکوين دارد. شخصيت نبي و رسول، افزون بر مقام ولايت، مقام دريافت و ابلاغ وحي، تبيين و توضيح وحي، مرجعيت ديني، رهبري و رياست حکومت ديني را نيز عهده دار است. شخصيت امام و حجت از تمام آن مقامات، جز دريافت وحي، بهره مي برد و تا عالم و آدم برجاست، اين شخصيت الهي حضور دارد تا حکمت و لطف الهي نياز انسان ها را در بر گيرد. اين نوشتار نخست، به معرفي اجمالي امام و بيان جاي گاه او به منزله تنها مصداق ولي ا... در عصر کنوني، واژه و اصطلاح شناسي ولايت، ماهيت ولايت، ولايت تکويني و تشريعي، تاريخچه مباحث ولايت و مصاديق ولي مي پردازد و سپس به نقد و بررسي ديدگاه هاي افراطي و تفريطي درباره امام باوري اشاره مي کند و خاطرنشان مي نمايد که اعتقاد به ولايت امامان (ع) با عقيده به تفويض و غلو فاصله زيادي دارد.
آن گاه پس از تبيين مبنا و اساس تصرفات تکويني ولي خدا با استفاده از قواعد هستي شناسي فلسفي، به اثبات ولايت از منظر متون ديني (قرآن و روايات) اشاره مي کند و در پايان، مهم ترين ويژگي هاي ولايت (خصايص ولايت) را بر مي شمرد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

ارتباط با رهبران و پيشوايان ديني که هدايت گر انسان ها به مقصد والاي انساني بوده اند، همواره مورد توجه همگان به ويژه شيعيان بوده و اين رابطه از ديرباز از زمان رسول گرامي اسلام (ص) تا دوران ائمه هدي (ع) ادامه داشته است، حتي اين ارتباط در روزگاراني که برخي از امامان معصوم (ع) در قيد و بند حکومت ها اسير بودند، گسسته نشده است.
از ميان اين همه ديدارهاي گروهي يا فردي که با ائمه (ع) رخ داده، برخي ويژگي هايي دارند که آنها را از ملاقات هاي ديگر ممتاز مي نمايد و سبب شده مورخان و روايت گران آن را به صورتي ويژه نقل کنند و در منابع به ثبت نمايند.
سفر کاروان قمي ها و جمعي از بزرگان و شيعيان از شهر قم به مقصد سامرا که به قصد زيارت امام عسکري (ع) اتفاق افتاد و در اين ماجرا به ديدار امام عصر (عج) نائل شدند، نمونه اي از اين دست است. اين رخ داد از آن جهت اهميت دارد که آن را به منزله سندي گويا بر ولادت و وجود امام مهدي (عج) به کار مي برند و در برخي از منابع معتبر به آن اشاره شده است. اين مقاله، به شرح اين واقعه تاريخي و اتفاقاتي مي پردازد که در آن رخ داده است.

 نسخه قابل چاپ

زمينه سازي ظهور يعني آماده کردن جامعه متناسب با شرايط و مقتضيات فرهنگ و ارزش هاي ديني و توحيدي براي ظهور منجي بشر. از اين رو، توجه به نقش انسان و نيروسازي، امري مهم و حياتي است؛ زيرا اراده و محتواي باطني انسان، علت العلل تمامي تغيير و تحولات اجتماعي است. به همين دليل، مدرسه مهدوي مبتني بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي، نقش محوري و مهمي را در زمينه سازي براي ظهور ايفا مي کند. از سوي ديگر، آموزه مهدويت و انتظار از ظرفيت ها و دلالت هاي فراوان تربيتي براي تاسيس فلسفه و نظام آموزش و پرورش مهدوي برخوردار است. از اين رو، دولت زمينه ساز بايد به سياست گذاري در امر تعليم و تربيت و تدوين نظام آموزش و پرورش بر اساس آموزه مهدويت و انتظار اهتمام ورزد.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار با بازشناسي بحران ها و آسيب هاي انسان متجدد، انسان شناسي دولت مهدوي را به عنوان يک مکتب انسان شناسانه، الگويي مناسب براي جهانيان معرفي مي نمايد تا افزون بر آن كه انسان شناسي مکاتب غربي همانند اومانيسم و اگزيستانسياليسم را به چالش کشد، به طور نسبي آن افق روشني را که آموزه هاي اديان بدان وعده داده اند، ترسيم نمايد. از اين روي، به مهم ترين مباحث انسان شناسي در عصر ظهور همانند کرامت انساني، آزادي، تساهل و تسامح، جايگاه قوه خرد و پاک نهادي مي پردازد و با تبيين آنها در عصر ظهور مي کوشد آنها را الگويي براي ديگر دولت ها معرفي کند.

 نسخه قابل چاپ

عبيداله مهدي، موسس دولت فاطميان، در آغاز تبليغات خود از دو مقوله بيشترين بهره را گرفت. او خود را به اهل بيت پيامبر نسبت مي داد و از سويي خود را مهدي موعود مي ناميد. بنابراين، آغاز كار عبيداله مهدي با اين دو ادعا آغاز شد و عاقبت به شكل گيري دولت فاطميان انجاميد. مردم مغرب زمين با زمينه سازي ابوعبداله شيعي براي ظهور مهدي (عبيداله) آماده ظهور مهدي موعود بودند. از اين رو، ادعاي مهدويت عبيداله را پذيرفتند و با او همراه شدند و دولت فاطميان را تشكيل دادند. بنابراين، تاثير انديشه مهدويت در شكل گيري دولت فاطميان روشن است.
در اين نوشتار، به بررسي جوانب گوناگون تاثير انديشه مهدويت در شكل گيري دولت فاطميان پرداخته مي شود.

 نسخه قابل چاپ

نظريه پردازان انقلاب و سياست گذاران معاصر، مي کوشند تحولات انقلابي غيرمنتظره را درک کنند. آموزه مهدويت و ماهيت انقلاب مهدوي در فرهنگ شيعه براي بسياري از آنها، بسيار پيچيده و اسرارآميز مي نمايد. مقاله حاضر، کوششي است در عرضه مفهومي نظري درباره انقلاب، بررسي صحت کاربرد اين واژه درباره خروج امام مهدي، تبيين عوامل و پارادايم هاي وقوع هر انقلاب با تکيه بر ارکان سه گانه انقلاب (مردم، رهبري، ايدئولوژي) و تطبيق آنها با انقلاب مهدوي. در اين زمينه، تلاش مي شود که مدل هاي نظريه هاي انقلاب در مورد انقلاب هاي بزرگ معاصر، با انقلاب قائم منتظر آزموده و ميزان انطباق يا عدم انطباق آن با اين مدل ها نشان داده شود. نگارنده اذعان مي کند که انقلاب مهدوي به عنوان «آخرين انقلاب» و «انقلابي آخر»، ماهيتي خاص دارد و در قالب مدل هاي نظريه پردازي معاصر، به آساني تحليل نمي شود، اما با استناد به ضرورت شناسايي و شناساندن انقلاب مهدوي در قالب مفاهيم متداول فلسفه سياسي امروز، مقصود اين دفتر آن است که نشان دهد اين انقلاب بزرگ جهاني، همانند ديگر انقلاب هاي اجتماعي، برآيند و مبتني بر قدرت تبييني عوامل نارضايتي گسترده مردمي و رهبري کاريزمايي امام معصوم است و به پشتوانه ايدئولوژي ساختارشکن شيعي محقق و پيروز خواهد شد.

 نسخه قابل چاپ