بانک مقالات علوم ارتباطات اجتماعي

در ادبيات جامعه شناختي فردگرايي به عنوان مفهومي مدرن در مقابل جمع گرايي جامعه سنتي قرار مي گيرد. بازانديشي در خصوص خويش و عرصه هاي مختلف زندگي از ويژگيهاي بارز فردگرايي به شمار مي آيد. در چنين شرايطي و در فقدان تاييد دايمي اجتماعي، گرايشها و جهت گيريهاي مختلف از جمله گرايشهاي ديني هستند که خصلت قطعي خود را از دست داده و مورد بازانديشيهاي مکرر قرار مي گيرند. اين وضعيت خصوصا در بين اقشاري که بيشتر در معرض آگاهيهاي مدرن قرار دارند رواج بيشتري پيدا مي کند.
با پذيرش اوليه اين پيش فرض مقاله حاضر در صدد مطالعه چگونگي وضعيت ارزشهاي فردگرايانه - جمع گرايانه در بين دانشجويان و رابطه آن با گرايشهاي ديني و اشکال بازانديشانه آن است.
بدين منظور با استفاده از سنجه دينداري استارک و گلارک و شاخص محقق ساخته بازانديشي ديني و مقياس جمع گرايي - فردگرايي تريانديس مشخص شد که علي رغم تسلط خصلتهاي جمع گرايانه، گرايشهاي فردگرايانه نيز به همان شدت در بين اين قشر موجود است. اين هم زيستي از طريق دو روش پيمايشي و سازه اي تاييد شد. همچنين در بين اين گروه ابعاد اعتقادي و تجربي دين نسبت به ابعاد ديگران از ميزان پذيرش بيشتري برخوردار است.
رابطه بين شاخصها نشان داد که جمع گرايي با همه ابعاد دينداري ارتباطي مثبت و معنادار دارد اما مستقل از بازانديشي در دين عمل مي نمايد. در مقابل فردگرايي با بعد تجربي دينداري و شاخص بازانديشي در دين روابط قوي تري را نشان مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله سعي شده است تصوير زن در آثار سينمايي «رخشان بني اعتماد»، يکي از کارگردانان زن مطرح در سينماي ايران، بررسي شود. بررسي نقش جنسيت کارگردان در بازنمايي زنان و مسايل آنان يکي از ابعاد اين تحقيق است که مي تواند افق جديدي در مطالعات مربوط به بازنمايي زنان در رسانه ها را روشن کند. در اين مقاله با استفاده از نظريات فمينيستي رسانه ها و نظريه فيلم فمينيستي و همچنين به کارگيري روش تحليل متن از طريق تکنيک نشانه شناسي به تحليل فيلمهاي سينمايي اين فيلمساز پرداخته ايم. از اين رو براي بررسي ميزان تاثير عامل جنسيت فيلمساز بر اين بازنمايي و نحوه ظهور زنان، مرور کوتاهي بر بازنمايي نقش زنان در سينماي ايران داشته ايم که در اين بخش روش مطالعه اسنادي و کتابخانه اي به کار برده شده است. جامعه آماري ما در اين تحقيق فيلمهاي بلند سينمايي «رخشان بني اعتماد» است که اکران عمومي داشته اند. در اين تحقيق بر خلاف تحقيقات قبلي، عنصر جنسيت بررسي و مشخص شده که در کنار شرايط اجتماعي هر دوره، جنسيت کارگردان نيز در بازنمايي مسايل گروههاي مختلف جامعه و از جمله زنان، تاثيرگذار است. اين امر حاکي از آن است که زنان مي توانند عامل موثري در طرح مسايل جامعه زنان باشند و فارغ از فراهم بودن شرايط جامعه در جهت بيان حرفها و خواسته هاي خود به بازنمايي دقيق زنان در فيلمهايشان بپردازند.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به طور خاص بر هياتهايي که در دهه اخير به عنوان «سبک جديد» در مداحي و عزاداري شناخته شده اند و بر طيف مخاطبان آنها، تاکيد شده است. مبناي تئوريک اين تحقيق نظريات کليفورد گيرتز (دين به مثابه «نظام فرهنگي») بوده و از روشهاي انسان شناسي تفسيري استفاده شده است.
هياتها را مي توان نوعي جماعت ديني با خصوصيات اغلب شهري دانست. طيف مخاطبان اين هياتها عملا بسيار متنوع تر از مخاطبان مساجد است. نيمه دوم دهه 70 با گسترش چشمگير هياتهاي «سبک جديد» و محتواي آنها در فضاهاي شهري و گرايش شديد جوانان به آنها همراه بوده است. در مجموع امروزه گفتمان کربلا و هياتهاي عزاداري در سبک جديد آن در فضاهاي شهري بخش اصلي و کانوني فعاليتهاي ديني مردم و بالاخص جوانان فرودست شهري را تشکيل مي دهد. گفتمان کربلان در اين اقشار مهم ترين گفتمان ديني آنهاست که چارچوب اصلي نگاه ديني آنها در فهم و برداشت آنها از مذهب تشيع و باورها و مناسک آن و عمل بر مبناي اين فهم را فراهم مي کند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به دنبال کاوش نسبت «راديو جماعتي» و «انسجام اجتماعي» در ايران است. پس از طرح مساله، اجتماع را ايده اي مهم در تحولات اجتماعي دنياي امروز ارزيابي کرده و ضرورت آن را براي ايران معاصر تبيين مي کند و بعد از آن راديو جماعتي، اوصاف، کارکردها، ويژگيها و نقش آن در اين فرآيند را شرح مي دهد. چارچوب مفهومي مقاله، جايگاه راديو جماعتي در مناسبات عناصر و مولفه هاي موثر در ايجاد همبستگي اجتماعي در وضعيت ايران را نمايش مي دهد. از اين منظور استدلال مي کند، انسجام اجتماعي در ايران ضعيف و با موانع و مشکلات بزرگي روبه روست. با اين رويکرد و با نگاهي به شرايط اجتماعي، به نقش راديو جماعتي در ترميم انسجام اجتماعي در ايران مي پردازد. نتيجه گيري مقاله قايم به اين استدلال است که ايران به مثابه کشوري در حال توسعه، متکثر، با روابط خاص گرايانه شديد، براي انسجام و هم گرايي نياز به تقويت اجتماعات مياني به منزله گروههاي واسط براي تعديل هويت خاص گرايانه و رواج عام گرايي دارد و راديو جماعتي به عنوان رسانه اين اجتماعات مي تواند نقش موثري در تقويت هويت اجتماعي افراد و انسجام اجتماعي ايفا کند.

 نسخه قابل چاپ

در سال هاي اخير، پيدايش «مطالعات فرهنگي» تاثيري همه جانبه در پژوهش هاي مربوط به علوم انساني باقي گذاشته است، چندان كه مي توان مدعي شد اين روش شناسي نو حتي ادراك ما از موضوع تحقيقات علوم انساني را نيز دگرگون كرده است. پژوهشگران مطالعات فرهنگي با از ميان برداشتن مرزهاي معهود ميان هنر نخبه گرا و هنر عامه پسند، عرصه هاي جديدي را كه تا پيش از اين جزو حيطه كار محققان علوم انساني محسوب نمي گرديد در كار خود ملحوظ كرده اند. يكي از مهم ترين اين حوزه ها، آگهي هاي تجاري است. در پس ظاهر «خنثي» و «معصوم» آگهي هاي تجاري تلويزيون، رفتارهايي گفتماني به نمايش در مي آيند كه حكم تعريفي تلويحي از واقعيت اجتماعي را دارند و در نهايت نحوه فاعليت ذهن (سوبژكتيويته) ما را تعيين مي كنند. در مقاله حاضر، يك آگهي نمونه از مجموعه آگهي هايي كه از تلويزيون ايران پخش مي شوند (مربوط به ماشين لباسشويي حاير) با اتخاذ رهيافت ميان رشته اي مطالعات فرهنگي و با هدف پرتوافشاني بر سازوكارهايي برساخته شدن هويت جنسيتي زنانه در فرهنگ معاصر ايراني، تحليل مي شود. به اين منظور، ايماژهاي زن در اين آگهي از منظري فمينيستي و نيز با استناد به برخي مفاهيم روانكاوانه و جامعه شناسانه و نشانه شناسانه بررسي مي شوند. بخش پاياني اين نوشتار، به جمع بندي بحث در خصوص مطالعات فرهنگي اختصاص دارد.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش با كاربرد نظريه ميداني به بررسي الگوهاي فرهنگي مرگ و مردن در بين بيماران سرطاني در بيمارستان امام خميني مي پردازد. اين مطالعه براي پاسخگويي به اين پرسش طراحي شده است كه بيماران مبتلا به سرطان در وضعيت جامعه اي با الزامات دوگانه اهميت ديدگاه هاي مذهبي و وجود نهادهاي مدرن بيمارستاني، چگونه فرايند مردن خود را معنادار مي سازند و در اين راه، متناسب با وضعيت دوگانه خويش، با چه چالش ها و دو راهي هايي روبه رو مي شوند. نظريه كلايو سيل و سوزان لانگ در مورد انواع چهارگانه نمايشنامه هاي فرهنگي به مثابه چارچوب مفهومي پژوهش انتخاب شده است. در اين مطالعه نمونه گيري نظري با انجام 32 مصاحبه عميق و نيمه ساختارمند با بيماران، پزشكان، پرستاران و مددكاران به حد اشباع مي رسد. تجزيه و تحليل محتواي مصاحبه ها بر مبناي شيوه رايج در رويكرد ميداني نشان مي دهد كه نمايشنامه مذهبي و نمايشنامه پزشكي مردن در بين مشاركت كنندگان بيشترين رواج را دارند. تجزيه و تحليل يافته هاي پژوهش ما را در طرح نظريه اي در خصوص برقراري انواع پيوندها و مناسبات پيچيده بين دو نمايشنامه مذهبي و مدرن توسط بيماران ياري مي كند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله، ابتدا رفتار مبلغان ديني را بر روي طيفي قرار مي دهد كه در يك سوي آن، تحريك شديد عواطف مخاطبان و در سوي ديگر، قراردادن آنان در مسير تفكر و تعقل است. سپس با مروري كوتاه بر دو روند «فكركردن» و «تحريك هيجان»، يادآوري مي كند كه استفاده از شيوه تحريك عاطفه به منظور تقويت معرفت ديني، عملا مخاطب را به حاشيه دين خواهد كشاند و همان خواهد شد كه به آن دين عوامانه مي گويند. سپس پاسخ دو سوال را دنبال مي كند: 1) آيا در ايران صدر اسلام، دين پذيري از طريق تعقل انجام گرفت يا تحريك عاطفه؟ و 2) آيا شيوه مرسوم مبلغان ديني معاصر از جمله رسانه ها، مبتني بر تعقل است يا تحريك عاطفه؟
مقاله ضمن تبيين رابطه «تفكر» و نشانه ها، توضيح مي دهد كه چون فكركردن، نوعي تحريك شدن يا ظاهرشدن متوالي نشانه هاست و انسان، بخش عمده اي از فكر كردن را با آنچه از يادگيري قبلي در حافظه خود نگاه داشته انجام مي دهد، بنابراين از طريق مراجعه به اطلاعات مربوط به ايران صدر اسلام، به صورتي ذهني، توالي نشانه ها در حافظه ايرانيان صدر اسلام را شبيه سازي و پاسخ سوال نخست را به صورت يك حدس، ارايه مي دهد.
آخرين بخش مقاله به پيامدهاي تبليغ دين پذيري از طريق تحريك عاطفه، در ايران معاصر اختصاص دارد. مقاله توضيح مي دهد كه مشاركت رسانه ها و دامن زدن به دين عوامانه، پديده اي معكوس مارپيچ سكوت را به وجود خواهد آورد كه نجواي مخالفت نخبگان را در خود حل و مضمحل خواهد كرد.

 نسخه قابل چاپ

عمليات رواني، تلاشهاي برنامه ريزي شده اي است براي تغيير ادراکات و در نهايت رفتار مخاطبان معين، اجرا و انجام موفقيت آميز سناريوي عمليات رواني توسط رسانه ها، مستلزم درک درست آنان از مخاطبان، شگردها، روشها و ابزارهاي مورد استفاده در ترغيب و متقاعد کردن مخاطبان است؛ لذا طراحان عمليات رواني رسانه اي بايد به اطلاعاتي در مورد فرهنگ، شرايط و ويژگيهاي اجتماعي - سياسي مخاطبان دست يابند؛ اما اين مهم خود مستلزم درک پيچيدگيهاي ميان رابطه ساختار آگاهي انسان و سازه هاي موثر در تکوين آگاهي است. به عبارتي عمليات رواني از طريق رسانه، بايد به ماهيت تعاملات ميان آگاهي، ساختارهاي هنجاري، شناختي، ابزاري و احساسي توجه داشته باشد تا از طريق مداخله در ارزشهاي حاکم بر ساختارهاي مذکور يعني صداقت، حقيقت، مفيد بودن و زيبايي شناسي زمينه بر هم زدن نقطه تعادل ميان عينيت و ذهنيت را فراهم ساخته و سازه هاي موجد سازمان آگاهي چون فضاسازي، گزينش و همگون سازي را، ساختار مجدد دهد. بديهي است به جهت ماهيت زبان که بر بنياد اشتراک معاني استوار است، با تغيير در ساختار آگاهي، ساخت معنايي واژگان دچار تغيير شده و اين خود زمينه تغييرات زباني (توسيع و تضييق معنايي واژگان) را فراهم خواهد آورد. اين مقاله در تلاش است تا نحوه مداخله رسانه ها در زبان را از مسير تحول در ساختار شناختي و از طريق عمليات رواني رسانه اي نشان دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به نوع رابطه زندگي روزمره با دين و رسانه پرداخته مي شود. بدين لحاظ ضمن اشاره بر نحوه اثرگذاري رسانه اي چون تلويزيون در "بازتوليد نظام مسلط فرهنگي" از عوامل و شرايط اجتماعي - فرهنگي و انساني موثر در شكل گيري مقاومت فرهنگي نيز بحث شده است. فرض اين مقاله اين است كه كاربران ديني با توجه به نوع تلقي و داوري كه در مورد مراسم ديني در زندگي روزمره دارند، مي توانند در ارايه و توليد نحوه جديدي از دين ورزي خاص در كنار (در برخي شرايط در مقابل) انتظارات ديني و فرهنگي كه از طريق رسانه ارايه مي شود، موثر و منشا عمل واقع شوند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر که به سنجش ميزان احساس شادي سرپرستان خانوارهاي شهري اصفهان و زمينه هاي فرهنگي از جمله سرمايه فرهنگي، سبکهاي فراغتي فرهنگي (علمي - فرهنگي، فرهنگي - هنري، ورزشي و ...) و همچنين دينداري به عنوان يکي از مولفه هاي فرهنگ مي پردازد، يک بررسي پيمايشي است که از نظر وسعت پهنانگر و از نظر زماني، مقطعي است (نيمه دوم سال 1386). جامعه آماري آن کليه سرپرستان خانوارهاي شهر اصفهان هستند و حجم نمونه مقتضي بر اساس فرمول کوکران، 384 نفر تعيين شده است. به طوري که پرسشنامه طراحي شده با روايي سازه هاي مناسب (طبق ضريب آلفاي کرونباخ) بر حسب نسبت خانوارهاي هر منطقه در بين مناطق مختلف شهر اصفهان توزيع شده است.
بر اساس نتايج حاصل از روشهاي آماري مورد استفاده، ميزان شادي سرپرستان خانوار در شهر اصفهان 56.23 بوده، به گونه اي که ميانگين بعد احساسي شادي 59.37، ميانگين بعد شناختي 53.88 و ميانگين بعد اجتماعي آن 55.42 است. همچنين ميانگين سرمايه فرهنگي در جامعه مورد مطالعه 27.57 است که کسب مهارتهاي فرهنگي با ميانگين 31.89 داراي بيشترين حد و کسب مدارک فرهنگي داراي کمترين ميانگين (19.16) است؛ همچنين ميانگين دارا بودن وسايل فرهنگي در جامعه آماري مورد مطالعه 31.68 است. به علاوه در بين سبکهاي فراغتي تعيين شده توسط تکنيک تحليل عاملي، ميانگين اوقات فراغت خانوادگي 53.78، اوقات فراغتي تفنني 36، اوقات فراغت ورزشي 28.01، اوقات فراغت فرهنگي - هنري 20.43 و اوقات فراغت علمي - فرهنگي 15.34 است. بر اساس آمارهاي موجود اگر چه ميزان سرمايه فرهنگي و سبکهاي فراغتي فرهنگي در بين سرپرستان ميانگين پاييني دارد اما همواره با احساس شادماني آنها همبسته است به طوري که به نظر مي رسد با افزايش آنها ميزان شادي نيز افزايش مي يابد. از سوي ديگر دينداري نيز به عنوان يکي از مشخصه هاي فرهنگي در شهر اصفهان با احساس شادي سرپرستان خانوار رابطه معني دار و مستقيم دارد.

 نسخه قابل چاپ

در اين بخش سه کتاب که به حوزه دين، رسانه و فرهنگ مردم پسند مرتبط هستند، معرفي خواهند شد:
1- Hoover, S. and Lundby, K. (eds.) (1951), Rethinking Media, Religion and Culture, Sage.
اين کتاب با مشخصات زير به فارسي ترجمه شده است:
استوارت ام. هوور و نات لاندباي، بازانديشي درباره رسانه، دين و فرهنگ، ترجمه: مسعود آريايي نيا، تهران: انتشارات سروش و مرکز تحقيقات، مطالعات ،و سنجش برنامه اي صدا و سيما، 1382، 379 صفحه.
2- Kintz, L. and Lesage, J. (eds.) (1998), Media, Culture and the Religious Right, University of Minnesota Press, 380 Pages.
3-  باهنر، ناصر، رسانه ها و دين: از رسانه هاي سنتي تا تلويزيون، تهران: مرکز تحقيقات صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، 1485، 227 صفحه.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله ابتدا کارکرد حمايتي پيوندهاي قوي و ضعيف اجتماعي در قبال انواع فشارهاي رواني - اجتماعي از ديدگاه تحليل شبکه اجتماعي طرح مي شود و سپس رابطه آن با اعتياد به مواد مخدر (و پاک شدن و به ويژه پاک ماندن فرد معتاد) مورد بررسي قرار مي گيرد. آنگاه ضمن مقايسه شبکه تعامل هاي رو در روي اجتماعي با شبکه ارتباطات کامپيوتر واسط، مزاياي پيدايي و گسترش شبکه اخير براي برخورداري مطلوب و مناسب از خدمات حمايتي شبکه روابط اجتماعي در پيوند زدن افراد وراي محدوديت ها و موانع معمول زماني، مکاني و فضايي، نه تنها به عنوان عامل مکمل بلکه به عنوان عامل موجده برشمرده مي شود. در انتها نيز طرحي عملي براي ايجاد شبکه ارتباطات کامپيوتر در سطح کشور به منظور پيشگيري از اعتياد به مواد مخدر، درمان معتاد و پاکداشت فرد پاک شده ارايه مي شود.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله با هدف دست يابي و شناسايي نشانه ها و اسطوره هاي حاکم بر تبليغات محيطي شهر تهران و نظام نشانه شناسانه آن انجام شده است. بدين منظور نمونه هايي از بيلبوردهاي سطح شهر تهران به عنوان کلان شهر ايران در فاصله زماني بهار و تابستان 1382 بررسي شده است.
چارچوب نظري اين تحقيق بر گرفته از ديدگاه نشانه شناسانه «فردينان دوسوسور» به عنوان مرجع و با استفاده از نظريات «رولان بارت» پيرامون تحليل اسطوره زدايي از متون تبليغاتي است. يافته هاي پژوهش معرف نظام «اسطوره ساز» در تبليغات ايران است. بخشي از اين اسطوره ها مختص فرهنگ و جامعه ايراني و ويژگي هاي مربوط به اين بافت را دارا است و بخشي ديگر متاثر از اسطوره هاي فراملي و منطقه اي است و به گونه اي جهان شمول محسوب مي شوند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله محصول دو پژوهش در مورد جوانان و خانواده هاي آنان است. هدف از اين مطالعه بررسي تفاوتهاي بين اوقات فراغت نسل جوان با والدين آنها و علل اين تفاوتهاست. از آنجايي که ما در عصر ارتباطات زندگي مي کنيم، و ارتباطات به عنوان يکي از ابزار مهم جهاني شدن به شمار مي رود، اوقات فراغت دو نسل را در ارتباط با جهاني شدن مورد مطالعه قرار داده ايم.
نظريه ساخت اجتماعي واقعيت و نظريه کنش متقابل ما را در فهم موضوع ياري رساندند. به کمک مصاحبه هاي عميق با 44 جوان و والدين آنها به اين نتيجه رسيديم که جوانان اوقات فراغت خود را متفاوت از والدين شان مي گذرانند، آنان در گذران فراغت متاثر از جهاني شدن هستند، در حالي که والدين آنها اين گونه نيستند.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به منظور مطالعه شيوه رفتار افراد در محيط مجازي اينترنت، اين سوال مطرح است که فضاي مجازي اتاقهاي گپ زني مبتني بر متن در اينترنت به عنوان فضايي گمنان چه تاثيري بر روي شيوه خوداظهاري مشارکت کنندگان دارد؟ به عبارت ديگر آيا اين نوع ارتباط ممکن است موجب خود افشايي و بروز رفتارهاي صميمانه بين تعامل گران بشود؟
براي پاسخگويي به اين سوال با استفاده از نظريه پردازش اطلاعات اجتماعي «جوزف والتر» يک مدل نظري ارايه شد و از آن مدل چهار فرضيه استخراج گرديد. براي آزمون فرضيات از روش پيمايشي به وسيله پرسشنامه آن لاين استفاده شد. نتايج حاصل از تحليل داده ها نشان مي دهد که عدم حضور فيزيکي کاربران در اتاقهاي گپ زني متن بنيان در اينترنت نه تنها مانع تبادل پيامهاي احساسي و اجتماعي بين تعامل گران نخواهد شد، بلکه کاربراني که سابقه حضور بيشتري در اين اتاقها دارند با کسب توانايي در تبادل پيام در قلب متن ياد مي گيرند که چگونه نشانه هاي غيرکلامي و کلامي در ارتباطات رودرو را با استفاده از امکانات موجود در اتاقهاي گپ زني متن بنيان به صورت متن درآورده و با رمزگذاري و رمزگشايي اين پيامها به تبادل ويژگي هاي شخصيتي و احساسات خود بپردازند. به اين ترتيب کاربران در همان حال که با گذشت زمان توانايي تبادل پيام در قالب متن را مي آموزند، به واسطه گمنامي در اين اتاقها به بازي نقش و خودافشايي پرداخته و با بيان آنچه که در دنياي واقعي امکان بازگو کردنش را ندارند، زمينه برقراري ارتباط در محيط مجازي را براي شکل گيري روابط صميمانه آماده مي سازند.

 نسخه قابل چاپ