بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) بهار 1384; 48(194):40-73. |
| ساجدي علي محمد* |
| * گروه الهيات و معارف اسلامي دانشگاه شيراز |
|
منشا صدور و پيدايش عالم هستي در نظامهاي مختلف فلسفي ـ عرفاني تفسيرهاي گوناگون، پذيرفته است. از جمله نظريههاي مطرح در دانش فلسفه اسلامي، نظريه "فاعليت بالرضا" است كه منسوب به حكيم سهروردي طلايهدار حكمت اشراق ميباشد. مقاله حاضر، ضمن بررسي جايگاه اين نظريه و مباني آن در دستگاه فلسفي اشراقيون، وجوه اشتراك و افتراق آن را با آراي حكماي قبل از وي (مشائيان) و بعد از وي (متعاليه) معلوم مينمايد. آنچه بر اهميت اين موضوع تاكيد ميکند سوال زير است: "رابطه خدا باجهان از نظر فلسفي و عرفاني چگونه تفسير ميگردد؟" براي يافتن پاسخ موجه و خردپسند به اين سوال هر يك از نظامهاي فلسفي مشاء، اشراق و متعاليه با ژرفانديشي خاص خود بدين مسئله پرداختهاند كه با بررسي و تحليل آنها ميتوان ديدگاههاي آنان را به منزله نقطه عطفي ميان رويكردهاي فلسفي و رويكردهاي عرفاني آنان پيرامون خداشناسي و جهانشناسي بر محور توحيد تلقي نمود.
|
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1384; 48(196 (ويژه نامه ادبيات)):137-158. |
| سيدي سيدحسين* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه فردوسي مشهد |
|
مثنوي را قرآن منظوم هم ناميدهاند. به اين اعتبار كه سرشار از آيات قرآن كريم است و ذهن و زبان مولوي را بيش از هر چيز قرآن شكل بخشيده است. رويكرد مولوي به آيات به چهار گونه بوده است: 1- اقتباس لفظي 2- اقتباس معنوي 3- تفسير 4- تاويل. در اين مقاله به دو گونه اخير اشاره ميشود كه آيا مولوي تماما دست به تاويل زده است يا تفسير؟ تاويل از نگاه مولوي چه شرايط و خاستگاه هايي دارد؟ |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) بهار 1384; 48(194):169-202. |
| ناجي سعيد* |
| * پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي |
|
پاپر برای ارائه راه حلی براي مسئله تمييزِ علم از غير علم، ملاکي ارائه ميدهد که هدف اين نوشتار، طرح و بررسی آن است. در اين مقاله تلاش ميشود با الهام از نقدهايي كه لري لائودن، هارولد براون(1979)، و.و. بارتلي، كوهن و لاكاتوش از ملاك تمييز پاپر به عمل آوردهاند، نقدهاي جديدي ارائه شود. تحليل تبعات منطقي ملاك پاپر روشي است كه در پيش گرفته ميشود تا چنانكه خود وي پيشنهاد ميكند ملاكش مورد نقد و بررسي قرار گيرد. در اين نقد مواضعه پاپر برای تعريف علم، به سه مرحله تجزيه و برای هر يک از اين مراحل نقدهايی ارائه ميشود. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) زمستان 1383; 47(193 (ويژه نامه ادبيات)):35-54. |
| درگاهي محمود* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه زنجان |
|
شعر فارسي در چهار دوره سبک «خراساني»، «عراقي»، «هندي» و «بازگشت»، شعري است معطوف به معاني و انديشه هاي گوناگون اعتقادي، اخلاقي، اجتماعي ، سياسي و غير آن. شاعران بزرگ فارسي گو نيز ارزش و اعتبار معني را در شعر بسي والاتر از نقش و جايگاه مختصات زباني و شيوه هاي تعبير و بيان ديده اند و معني را يکي از دو عنصر اصلي سبکها – و حتي گاه تنها عنصر آن – خوانده اند. در روزگار ما نيز تيره خاصي از نقادان، معني را يکي از دو پايه اساسي سبکها دانسته اند. امعان نظر در اين گونه آرا و انديشه هاي سبک شناختي ايجاب مي کند که ويژگيهاي سبکي و شعر فارسي را به مختصات ظاهري و مباحث صوري آن محدود نکنيم و در اين کار عرصه هاي پهناور معني را نيز در کار سبک شناسي دخالت دهيم. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) زمستان 1383; 47(193 (ويژه نامه ادبيات)):153-164. |
| فضيلت بهبهاني محمود* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه رازي |
|
سنايي غزنوي، از شاعران سده ششم هجري و نخستين سراينده بزرگ شعر عرفاني در سبک عراقي است. او مثنوي حديقه الحقيقه و شريعه الطريقه را که بيانيه شعر نمادين عرفاني به شمار مي رود، سروده است. تمثيل شهر کوران را نيز در شعر فارسي، نخستين بار سنايي در حديقه و پيش از سنايي، ابوحيان توحيدي در سده چهارم هجري در مقابسات خويش، به منظور شرح سخني از افلاطون، به نثر عربي نقل کرده است. کوري نام رماني از ژوزه ساراماگو، نويسنده پرتغالي وبرنده جايزه نوبل ادبي در سال 1998 ميلادي است. نگارنده در اين مقاله، با تاکيد بر دو اصلاح اقتباس و توارد، به بررسي و نقد تطبيقي اين آثار پرداخته است. |
| كليد واژه: سنايي، ساراماگو، شهر كوران، اقتباس و توارد |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1383; 47(192):1-16. |
| جهانگيري محسن,پورمختار محسن |
| خواجه ابوالحسن علي بن حسن سيرجاني از بزرگان صوفيه قرن پنجم هجري است. وي شيخ كرمان بوده و در آنجا داروخانه و اوقاف و مريدان بسيار داشته و مورد تكريم بزرگان صوفيه از قبيل ابوسعيد ابوالخير، خواجه عبدالله انصاري و هجويري قرار گرفته است. او كه اهل سير و سياحت بوده در سيرجان درگذشته و آرامگاهش تاكنون باقي و زيارتگاه است. كتاب بياض و سواد خواجه علي حسن كه تاكنون به صورت نسخ خطي مانده است، در حقيقت طبقهبندي موضوعي اقوال مشاهير صوفيه تا اواخر قرن چهارم است كه در هفتاد و سه باب تنظيم شده و بيش از سه هزار فقره از سخنان بزرگان قوم را در بردارد. يكي از مهمترين ابواب بياض و سواد "باب معرفه تاريخ مشايخ" است كه در آن هفتاد و هشت تن از مشايخ صوفيه بر اساس منطقه جغرافيايي محل فعاليتشان تقسيمبندي و معرفي شدهاند. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1383; 47(192):51-84. |
| معدن كن معصومه* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تبريز |
| صحنه آسمان و مناظر افلاك و طلوع آفتاب و شكل هلال و جلوههاي شب و صبح و شفق و نوروز و مهرگان، با شكوهتر و خيالانگيزتر و زيباتر از آنچه استاد شروان مصور و مجسم ساخته، در هيچ اثر ديگري منعكس نشده و شايد ديوان خاقاني، از اين لحاظ، نه تنها در ميان آثار ادبي ايران، بلكه در ادبيات جهان، بينظير باشد. تصويري كه خاقاني از جلوهگري خورشيد، در عرصههاي گوناگون شعر خود به دست داده، در ميان تصويرهاي ديگر فلكي، منحصر به خود و نشانه بعد ديگري از خلاقيت هنرمندانه و قدرت تخيل كم نظير او در وصف است. اين مقاله به بررسي ابعاد گوناگون ساختارهاي ادبي خاقاني، از خورشيد، كه بر پايه خيالپروري و وهمانگيزي شاعر شكل گرفته، پرداخته است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1384; 48(196 (ويژه نامه ادبيات)):159-193. |
| طاهري حميد* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه رازي |
|
تامل و تفكر در تاريخ بارور و نگارين زبان و ادب فارسي نشانههايي از نفوذ ادب اقوام و ملتهاي مختلف را در زمانهاي متفاوت بر ما آشكار ميسازد. كليله و دمنه كه از شاهكارهاي ادب تمثيلي فارسي است، نسب نامهاي هندي دارد و رهاورد هند است. با پذيرش آيين باشكوه اسلام در ايران، زبان و ادب تازي با قوتي وصفناشدني در هالهاي از تقدس به عرصه ادب فارسي راه يافت و با آن عجين شد؛ تا جايي كه تفكيك معاني و مضامين آن دو بسيار دشوار مينمايد. شعر جاهلي عرب با تمام مضامين و موتيفهاي خود به شعر سبك خراساني و عراقي راه يافت. آواي جرس اشتران و بيانگردي شبانه عرب در شعر معزي و صحراي هميشه سبز ديوان منوچهري نمودار است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1383; 47(192):85-148. |
| آيدنلو سجاد* |
| * دانشگاه اروميه |
| يكي از دشوارترين و پيچيدهترين مباحث شاهنامه شناسي، مسئله منبع يا منابع فردوسي و شيوه استفاده وي از آنهاست. اشاره آشكار فردوسي، كمترين ترديدي بر جاي نميگذارد كه منبع اصلي او، شاهنامه ابومنصوري بوده است، اما اين كه متن مذكور، يگانه مأخذ نظم شاهنامه بوده و يا فردوسي از منبع/ منابع ديگري نيز بهرهمند شده است، پرسشي است كه در بخش نخست مقاله بر پايه چند دليل عقلي و متني مورد بررسي قرار گرفته و پس از رسيدن به احتمال تعدد مآخذ فردوسي، به استناد نمونههايي از مقدمه شاهنامه ابومنصوري و "غرر اخبار ملوكالفرس و سيرهم" ثعالبي نشان داده شده است كه در بحث مفهوم و حدود امانتداري فردوسي در سرايش شاهنامه، بايد موضوع حذف و انتخاب داستانها و تغيير جزئيات روايات را هم به ديده داشت. در پايان نيز بحث ابهامآميز ناقص و بيترتيب بودن هزار و چند بيت دقيقي در شاهنامه، به رغم اشتراك منبع وي و فردوسي مطرح شده است. هم چنين در ميان اين سه بخش اصلي به موضوعاتي چون: دوچهرگي اسكندر در شاهنامه، سال و ترتيب فرمانروايي اشكانيان، اختياري يا فرمايشي بودن كار دقيقي، زمان ورود ادبيات دقيقي به شاهنامه و... به عنوان مباحث مرتبط با مأخذشناسي شاهنامه و شيوه كار فردوسي اشاره شده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1383; 47(192):233-262. |
| زرگرزاده هاله* |
| * گروه زبان و ادبيات انگليسي دانشگاه اروميه |
| "ساموئل بكت" يكي از نويسندگان نامي قرن بيستم است كه توانسته نظر محققان زيادي را به خود جلب كند. گرچه وي آثار ادبي كمي از خود به جا گذاشته، ولي همين آثار اندك، از جنبههاي مختلفي مطالعه شدهاند. در اين جستار، نمايشنامه "آخر بازي" از منظر ذن بوداييسم بررسي شده است. بدين منظور، نخست مراحل مختلف ذن بوداييسم بيان شده، سپس با قدري تامل در ديالوگ، صحنهآرايي، شخصيت پردازي، رفتار و نگرش شخصيتهاي داستان، نكات مشتركي ميان ذن و اين اثر پيدا شده است. بدين ترتيب ميتوان "آخر بازي" را شاهكاري ادبي و نويسنده آن را يك نابغه ناميد؛ نابغهاي كه زندگي، فرهنگ و تمدن غرب او را از ذن بوداييسم - كه يك مكتب شرقي محسوب ميشود - بيبهره نگذاشته است. با اين كه ذن، نوعي مذهب و يا به عبارت ديگر، نوعي فلسفه به شمار ميآيد، ولي ميتوان رگههاي آن را در نمايشنامه "آخر بازي" هم پيدا كرد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) تابستان 1383; 47(191):1-18. |
| افضلي علي م.* |
| * مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران |
| امروزه واژه "objective" به "عيني" و واژه "subjective" به "ذهني" ترجمه ميشود. اما اين دو واژه از ابتداي كاربرد آن در قرون وسطي (از زمان دنس اسكاتس) معنايي كاملاً ضد معناي امروزين خود را داشتهاند. بدين ترتيب كه واژه "objective" به معناي "ذهني" و واژه "subjective" به معناي "عيني" به كار رفته است. اين معاني _ كه امروزه كاملاً غريب و دور از ذهن مينمايد _ تا چند قرن بعد، يعني حدود قرن نوزدهم، در ميان فيلسوفان غرب به ويژه دكارت و فيلسوفان هم عصر وي، مانند اسپينوزا و باركلي، كاملاً رايج بوده است. هدف از اين مقاله ذكر شواهد و دلايل اين نكته است كه واژه "objective" در فلسفه دكارت _ كه از اصطلاحات كليدي فلسفه اوست _ (و نيز فيلسوفان ديگرتا قرن نوزدهم) به معناي "ذهني" بوده است و به هيچ وجه نبايد آن را با معناي امروزين آن (يعني "عيني") خلط كرد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) تابستان 1383; 47(191):19-54. |
| كلباسي اشتري حسين* |
| * گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي |
| ظهور عصر تجديد حيات فرهنگي (رنسانس) در اروپا مسبوق به علل و عواملي بوده كه از زمره آنها ميتوان به رشد نوعي عقلانيت - يا اصالت عقل فلسفي - اشاره كرد. در منابع مربوط به تحولات سدههاي مياني آمده است كه عقلانيت ياد شده ريشه در برخي آثار يا سنتهاي فلسفي فرهنگ و تمدن اسلامي داشته و از مهمترين آنها، نوعي اصالت عقل برآمده از تفاسير ابن رشد قرطبي بر آثار ارسطو است. اين سنت فلسفي - كلامي با عنوان "مكتب ابن رشدي لاتيني" شهرت يافته و گرچه قضاوتهاي گوناگوني در خصوص اصالت و ارزش آن ابراز شده، وليكن در مورد نفوذ و تأثير گسترده آن در تحولات فكري - فرهنگي قرون وسطي ترديدي وجود ندارد. فاصله زماني اين موضوع از قرن سيزدهم ميلادي، يعني از هنگام آشنايي گسترده غرب لاتيني با آثار و منابع علمي و فلسفي مسلمانان آغاز و با پشت سر گذاشتن تحولاتي در محتوا و مطاوي آن منابع، دامنه آن تا قرن هفدهم ميلادي كشيده شده است. اين نوشتار در حكم گزارشي توصيفي است از مكتب مذكور كه گزيدهاي از شرايط ظهور، چهرهها و آراي مكتب ياد شده را در مهمترين مركز علمي - كلامي آن عصر يعني دانشگاه پاريس عرضه ميدارد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) تابستان 1383; 47(191):91-110. |
| اميد مسعود* |
| * گروه فلسفه دانشگاه تبريز |
| مسئله كليات از ديرباز مورد توجه فلاسفه بوده است. در اين نوشتار اين مسئله از سه زاويه و سه منظر وجود شناختي، معرفت شناختي و روانشناختي در مورد آراي يكي از فلاسفه برجسته مسلمان يعني صدرالمتألهين شيرازي مورد بررسي قرار گرفته است و آنگاه از هر يك از منظرهاي سه گانه مذكور، نقدهايي در مورد اين متفكر فلسفيانديش طرح شده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| آيت الهي حميدرضا* |
| * گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائي |
| در كتابهاي منطق قديم در تعريف انواع استنتاجهاي بيواسطه (همچون تناقض، تضاد، دخول تحت تضاد و تداخل) و نحوه صدق و كذب آنها خلطهايي رخ داده و مطالبي بدون اثبات گفته شده است. اين مقاله بر آن است كه ضمن نشان دادن اين بينظمي منطقي در بعضي از متون مذكور، پس از ارائه تعريف دقيقي از هر يك از اين عناوين، قضايايي را كه براي اثبات ادعاهاي صدق و كذب بايد اثبات شوند نشان دهد و سپس آنچه را كه در اين كتابها بدون اثبات ادعا شده است مستدّل كند. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني (تبريز) پاييز 1384; 48(196 (ويژه نامه ادبيات)):195-222. |
| واحد اسداله* |
| * گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه تبريز |
|
از زمان آغاز پژوهشهاي مربوط به شعر حافظ تا حال، درباره شناخت وجوه جمال شناسي شعر حافظ، تحقيقات و پژوهشهاي ارزندهاي صورت گرفته است؛ اما اغلب اين پژوهشها از آفت عادت و آشنايي به دور نبودهاند. حقيقت اين است كه نگاه ناآشنا به شعر حافظ، دنيايي ديگر با چشماندازهاي دلانگيز پيش چشم مي گشايد. در اين مقاله جنبههاي آوايي، موسيقايي، ديداري و بصري، رقص كلمات و حروف و روابط پنهان اجزاي شعر حافظ با نگاهي تازه و غيرمعتاد تحليل و بررسي شده است. رسالتي كه بعد آوايي و ديداري شعر حافظ به دوش ميكشد، آن است كه ميخواهد با اجراي موزيكال كلمات و نمايش حروف، ضمن متلذذ ساختن مخاطب از موسيقي و تصوير، او را در رسيدن به مقصود غايي معني، ياري كند و بحث درباره روابط پنهان اجزاي كلام، براي آن است كه چند بعدي بودن سخن و معني آن براي خواننده توضيح داده شود و روابط پيچيده شعر روشن گردد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |