بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

اين پژوهش، کوششي براي بررسي روشن تر روايتهاي مربوط به اسطوره آرش و تعمقي در پيدايش و فلسفه جشن تيرگان و مطالعه حضور اين دو در ادب فارسي و جلب توجه اديبان ايراني به اين ميراثهاي باستاني است.

 نسخه قابل چاپ

کنايه يکي از زيباترين و دقيق ترين اسلوب هاي هنري گفتار و رساتر از حقيقت است، زيرا در کنايه ذهن انسان از ملزوم به لازم منتقل مي شود و با نوعي دليل همراه مي شود. کنايه از مهمترين شگردهاي زيبا آفريني در شعر و از طبيعي ترين راههاي بيان است که در آيات قرآني، اعتقادات پيشينيان، آداب و رسوم اجتماعي، گفتار عامه، امثال و حکم، تقاضا، انتقاد و در شعر، بخصوص در انواع هجو، نمونه هاي بسياري از استعمال کنايه را مي توان يافت.
در اين مقاله با توجه به تاريک و مبهم بودن مرز بيان کنايه، استعاره، و مجاز در کتب بلاغي، تمامي مباحث علم بيان را مي توان از نگاهي ديگر در دو حوزه حقيقت و مجاز جاي داد؛ اگر تشبيه در گستره حقيقت و استعاره در پهنه مجاز قرار داشته باشد، کنايه در هر دو ميدان مي تواند جاي گيرد. کنايه مانند استعاره از حوزه حقيقت به مجاز راه مي يابد با اين تفاوت که معني حقيقي خود را نيز حفظ مي کند، به گونه اي که بزرگان بلاغت نيز بر اين باورند که اراده معناي حقيقي در کنايه جايز است. بنابراين مي توان گفت کنايه نه حقيقت صرف است نه مجاز صرف بلکه برزخي است ما بين حقيقت و مجاز و يکي از عوامل مهم زيبا آفريني در کلام ادبي. اصولا در کنايه، کلام يکي است اما دو معني از آن بر مي آيد. کنايه چون کيميايي است که مس زبان عادي را به زر شعر مبدل مي سازد.

 نسخه قابل چاپ

«اصالت»، عنصري مطلوب و با ارزش در فرهنگ اسلامي و ملي ماست که جزوي از هويت ايراني است. روايات معصومين )ع( با تعابيري مانند "کرماء" و "اهل البيوتات"، ايرانيان را داراي اصالت معرفي کرده اند. شواهد بسيار تاريخي و اعتراف صريح و ضمني خاورشناسان و مورخان بر اين واقعيت دلالت دارد. در قسمت اول اين مقاله، پس از تقسيم اصالت به فردي و جمعي، هفت شاخص اصالت جمعي بر شمرده شده، و ضمن تبيين هر يک از آنها با ارايه برخي روايات، شواهد تاريخي و اعترافات برخي مورخان و خاورشناسان نشان داده شده که عموم اين شاخصها در قوم ايراني فعليت داشته و متبلور شده است. در قسمت دوم مقاله به ضرورت و پيامد آموزش ميراث فرهنگي به شهروندان ايراني بويژه نسل جان پرداخته و بيان گرديده است که چگونه آگاهي به مواريث فرهنگي موجب احيا، حفظ و تقويت و اصالت ايراني مي شود.

 نسخه قابل چاپ

زبان پر رمز و راز خاقاني، تصاوير شعرش را چنان در لايه هاي خيال مي پيچد که جز به ياري ذهن نافذ و زيباشناس نمي توان به زير ساختهاي آن نفوذ کرد. انديشه حکيمانه او مضامين شعرش را به قدري از آبشخورهاي علمي و کلامي آبياري مي گرداند که جز با انديشه دقيقا آشنا به علوم و فنون مختلف نمي توان به درک و وصف آن پرداخت. اين شاعر بلند آوازه گاه پرچم پزشکي بر مي افرازد و گاه تاج نجوم بر سر مي نهد. زماني درع حکمت مي پوشد و زماني خوان فکرت مي گسترد و بدين ترتيب به اشعارش صبغه علمي مي بخشد.
باري، طب سنتي يکي از آشکارترين و پر کاربردترين موضوعات علمي قصايد خاقاني است. او با توصيف انديشه ها و تجربه هايش با مضامين طبي، اگرچه زمينه هاي زيبايي شعرش را فراهم آورده به پيچيدگيها و دشواريهاي معنايي و محتوايي آن نيز دامن زده است. نگارنده در اين مقاله تنها به شرح و توضيح سه بيماري آبله، استسقا و سرسام پرداخته و کوشيده است معاني اصطلاحي و جايگاه ادبي آنها را در محور همنشيني کلام بررسي کند و درباره تصاوير هنري خلق شده به کمک اصطلاحات طبي و انگيزه هاي آنها سخن گويد و مشکلات و احيانا ابهامات ادبي پديد آمده با تصاوير طبي را در حد ميسور حل کند.

 نسخه قابل چاپ

فرهنگ نويسي يکي از اصلي ترين تلاش هاي بنيادي در جهت حفظ زبان فرهنگ يک جامعه است که نه تنها ايرانيان مقيم وطن بلکه فارسي زبانان هندي هم آن را وجهه همت خويش ساخته اند.
با وجود اينکه تاليفات فارسي زبانان هندي عاري از اشتباه نيست؛ فرهنگ هاي مولفه در آن ديار به جهت ترويج و کمک به پيشرفت زبان و ادب فارسي، شايان تقدير و ملاحظه اند.
از جمله قديمي ترين اين فرهنگها، «مويد الفضلا» است که همچون پلي ارتباطي شامل چهارده فرهنگ قبل از خود و موثر بر لغت نامه هاي پس از خود مي باشد که در سال 925 ه. ق. به سه زبان فارسي، عربي، و ترکي تدوين گشته. مع الاسف تاکنون تصيحح منقحي از آن انجام نگرفته است و فقط در سال 1302 در مطبع «نول کشور» چاپ شده و استناد به اين چاپ در لغت نامه دهخدا مصدر ورود سهوهايي به لغت نامه شده است.
لذا در اين مقاله به نقد اشتباهات چاپ سنگي مي پردازيم؛ باشد که دلايل اقدام به تصحيح مجدد اين فرهنگ تصريح گردد.

 نسخه قابل چاپ

دو زبانگي فردي و اجتماعي در بيشتر کشورهاي جهان پديده اي شايع است. در اين ميان دو زبانگي اجتماعي پديده اي بمراتب رايجتر است. نظامهاي آموزشي در کشورهاي مختلف ممکن است رويکردهاي مختلفي در برابر اين پديده اتخاذ کنند. به شيوه آموزشي که استفاده از زباني غير از زبان مادري کودک به عنوان واسطه آموزشي تاکيد مي کند، آموزش دو زبانه اطلاق مي شود. مشکلات ناشي از اين خط مشي و تجارب و راهکارهاي اتخاد شده در بعضي نقاط جهان در اين مقاله بحث مي شود و سرانجام به ضرورت بررسي مساله از ديدگاه عدالت محور در داخل کشور و هم چنين فرصتهاي بالقوه حاصل از گنجاندن زبان اول در برنامه آموزش ابتدايي، پرداخته مي شود.

 نسخه قابل چاپ

هدف اين مقاله، اين است که به ياري چهار مقوله نشانه، ساخت، نقش و ارزش به چهار معيار در شناخت معاني اوليه زبانشناختي فهم و تاويل متن دست يابيم که عبارت است از: معيارهاي نشانه اي، ساختاري، نقش و ارزش. بر اساس اين معيارها به اين نتايج مي توان اشاره کرد:
1- بر پايه معيار نشانه اي، نشانه هاي زباني و دلالت اختياري و ثابت لفظ بر معنا در انتقال پيام به مخاطب در اثر زباني و نشانه هاي ادبي و دلالت انگيخته اي و ناپايدار و غير ثابت در پيوند بين نشانه و معنا در اثر ادبي مطرح است.
2- بر پايه معيار ساختي، تاثير ساخت و روابط دستوري در شکل گيري پيام در اثر زباني و عدم تاثير ساختها و روابط در شکل گيري پيام در زبان ادبي جلوه مي کند.
3- بر پايه معيار نقشي، ابلاغ معنا در اثر زباني و القاي معنا در اثر ادبي صورت مي پذيرد.
4- بر پايه معيار ارزشي، پيوند اثر زباني با مصداقهاي عيني و پيوند پيام اثر ادبي با جهان درون متني مطرح مي شود.
همچنين در اين مقاله اين نتايج به دست آمده است: الف- به ياري پژوهشي علمي و جامع و به کمک مطالعات زباني، دانش نشانه شناسي و معيارهاي علمي ياد شده، مي توان به اصول و مباني فهم متن دست يافت.
ب- آشنايي با مقتضيات ساختار دلالتي در فهم متن ايجاب مي کند به ساختارهاي زباني، جنبه هاي زيبا شناختي متن و بافت موقعيتي اثر دست يابيم.
ج- بدون توجه به مباحثي مانند نظريه ارتباطي زبان و معيارهاي نشانه اي، ساختاري، نقشي و ارزشي، نقد و تحليل متون ادبي و جنبه هاي تاويل پذير آن تقريبا دشوار است.
د- معنايي که به کمک روابط دستوري، نشانه هاي زباني و ساختهاي زباني متنهاي ادبي به دست مي آيد، پذيرفتني نيست.
ه- در اثر زباني با «ابلاغ معنا» و در اثر ادبي با «القاي معنا» سرو کار داريم.
و- به نظر مي رسد ابزار اصلي آفرينش شعر، هنجار گريزي معنايي است.

 نسخه قابل چاپ

«رده شناسي»، ضمن اشاره به طبقه بندي ساختاري زبان هاي مختلف، به مطالعه الگوها و يا تعميم هاي موجود بين ميان زبانها )تعميم زباني( نيز اطلاق مي شود. اين شاخه جذاب از زبان شناسي، به دنبال دسته بندي زبان هاي جهان و يافتن روابط موجود ميان آنها به لحاظ ساختارهاي دستوري و در نهايت، ارايه اهميت هاي رده شناختي آنها است.
مقاله حاضر بر آن است تا ضمن معرفي حوزه رده شناس زبان و رويکردهاي مطالعاتي آن، با بهره گيري از برخي مثالها و تحليل نحوي آنها، آرايش انواع سازه ها در فارسي ميانه پهلوي را مشخص کرده و سپس جايگاه اين زبان را در رده هاي ممکن نحوي با نگاه رده شناختي معين سازد. ساختها و سازه هاي نحوي مورد مطالعه عبارت اند از: ساخت جمله، حرف اضافه، صفت و موصوف، قيد، ساخت تفضيلي، بند موصولي، فعل کمکي، ادات منفي ساز، فعل ربطي، وندها، ساخت اضافه، عدد، پرسشواژه. آوانويسي متون به شيوه مکنزي بوده و داده هاي مورد مطالعه، عمدتا بر گرفته از متون سده هاي نخست دوره اسلامي است.
در کل مي توان گفت که پهلوي، زباني است پيوندي با لعاب ضعيفي از ترکيبي در عين حال، اين زيان داراي آرايش آزاد بوده و به طور مشخص، نمي شود آن را به يک رده زباني خاص محدود کرد.

 نسخه قابل چاپ

سوگنامه ليلي و مجنون رماني است با عشقي شورانگيز که راه به مرزهاي عشق مطلق مي برد. «مجنون ليلي» مردي پاکباخته و صادق است که عشق را هم به طفيل غم عشق مي خواهد. هر چند در ديوان او آثاري از کاميابي دو دلداده وجود دارد، عشق او معروف به عشق عذري است که عفت، کتمان و غمخوارگي و ناکامي از لوازم آن است. مجنون، متزلزل و ناشکيبا و خود کم بين است و ليلي، محکوم محيط حرمسرايي تازيان است که بر موقعيت مجنون فلک زده غبطه مي خورد. اين داستان بر اساس نوعي جبر است که قهرمان، تسليم آن است. ابن سلام قرباني سوم، تلخکام به ديار عدم مي رود. پدر مجنون در طلبش آواره بيابانهاست و پدر ليلي طياره سوار راه غفلت و بر همزن روزگار ليلي. در اين مقاله تراژدي ليلي و مجنون از ديدگاه سه شاعر بزرگ فارسي: نظامي، امير خسرو دهلوي و جامي با توجه به ديوان مجنون و منابع عربي بررسي مي شود در عين حال که در عشق عذري و حتي وجود مجنون به ديده شک نگريسته مي شود.

 نسخه قابل چاپ

بي ترديد منطق الطير عطار، دل انگيزترين منظومه عرفاني فارسي است. در اين اثر، سلوک سالکان خداجو از طلب تا فنا با بياني رمزوار در قالب سفر مرغان سيمرغ جو ترسيم شده است.
عطار، پيش از آغاز داستان در مقدمه اي هنرمندانه به معرفي سيزده پرنده )سالک(: هدهد، موسيچه، طوطي، کبک، تنگ باز يا تند باز، دراج، بلبل، طاوس، تذرو، قمري، فاخته، باز ،مرغ زرين مي پردازد. سه ديدگاه نگارنده به همين مقدمه نمادين مربوط است.
نويسنده در ديدگاه نخست با عنوان «پرنده گمشده عطار»، مرغ پنجم را «کبوتر» مي داند نه «تنگ باز». در ديدگاه دوم با عنوان «هدهد و دوازده پرنده»، نگاه سوال برانگيز به شمار اين پرندگان سيزده گانه را به سوي شمار نمادين «يک و دوازده» جلب مي کند و بالاخره در ديدگاه سوم با عنوان «مرغ زرين» به رمز گشايي از اين مرغ شگفت و نا آشنا مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

عليرغم روند روبه رشد خاقاني پژوهي در دهه هاي اخير هنوز ضرورت يک بازنگري و شايد تصحيح مجدد در ديوان خاقاني منتفي نيست. هدف پژوهش حاضر تصحيح دو تصحيف در دو چامه حبسيه ايشان است. روش پژوهش کتابخانه اي است و در اين راه تمامي تصحيح هاي موجود ديوان خاقاني و آثار خاقاني پژوهان بنام کشور در مورد اين ابيات واکاوي شده است. نتيجه نشان مي دهد که با اين پژوهش مي توان به درک تازه تري از اين ابيات و به تبع آن شناخت بهتر سروده هاي اين سراينده توانا دست يافت.

 نسخه قابل چاپ

مقامات حريري و حميدي به عنوان دو اثر منثور، جزء آثار داستاني کهن در ادب عربي و فارسي به شمار مي آيند. اين دو مجموعه داستاني از نظر داشتن عناصر داستان و پردازش نيکوي آنها از چنان قوت و مقبوليتي برخوردارند که مي توانند با داستهاي کوتاه در عصر حاضر، برابري کنند.
از جمله عناصر داستاني بلکه مهمترين آنها، عنصر «شخصيت» است که بويژه در مقامات حريري نقشي برجسته و جذاب دارد.
مقايسه شيوه هاي شخصيت پردازي و تحليل انواع شخصيتها در اين دو مقامات، سبب مي شود تا ضمن شناساندن ارزش ادبي اين دو اثر، جنبه اي مهم از ارتباط ميان زبان و ادب فارسي و عربي و پرباري آنها روشن شود.

 نسخه قابل چاپ

تحقيق حاضر به بررسي استفاده آگاهانه و ناآگاهانه از راهبردهاي يادگيري توسط فراگيران مذکر زبان انگليسي در دو روش تدريس مختلف پرداخته است. 160 زبان آموز مذکر سطح متوسط در سنين مختلف در اين تحقيق شرکت کرده اند که 80 نفر از کانون زبان ايران با روش تدريس سمعي - زباني و 80 نفر از مرکز زبان دانشگاه با روش تدريس ارتباطي انتخاب شده اند. براي جمع آوري داده هاي مورد نياز از دو نوع ابزار استفاده شد: آزمون بسندگي آکسفورد (Allan, 1985) براي بدست آوردن ميزان بسندگي شرکت کنندگان و مجموعه هاي راهبردهاي يادگيري زبان (SILL, Oxford, 1986) براي ارزيابي ميزان استفاده فراگيران از انواع راهبردهاي يادگيري. همچنين براي برانگيختن آگاهي فراگيران در مورد استفاده از راهبردهاي يادگيري، هر گروه آزمايشي قبل از پر کردن پرسشنامه مربوط، آموزش ديدند. تجزيه و تحليل نتايج به دست آمده از گروههاي آموزش ديده نشان داد که فراگيران مرکز زبان دانشگاه شيراز از چهار نوع راهبردهاي شناختي، جبراني، عاطفي و اجتماعي بهره بيشتري برده اند. در دو نوع ديگر يعني فراشناختي و حافظه، فراگيران کانون زبان ايران بيشتر سود جسته اند. همچنين در هر موسسه فراگيران آموزش ديده در استفاده از تمامي راهبردها بهتر از آنهاييکه آموزش نديده بودند عمل کردند.

 نسخه قابل چاپ

آثار عرفاني عصر اسلامي چون آينه اي انديشه هاي گنوسي پيش از اسلام را باز مي نمايد. اين مقاله با بهره گيري از متون نجع حمادي و مثنوي مولوي به عنوان يکي از برجسته ترين آثار صوفيانه، ديدگاههاي عرفاني درباره روح را بررسي مي کند. ماجراي هبوط روح از موطن اصليش )عالم روحاني( و اسارت و غربت آن در عالم مادي، غفلت روح و گرفتار آمدن آن در زندان جهل، اينکه نجات روح از قيد عالم مادي در گرو بيداري آن و از طريق کسب معرفت است و اين معرفت از سوي خداوند به انسان مي رسد، جملگي از تعاليم مولانا است که شباهت بسيار با آموزه هاي گنوسي دارد و مي تواند حاکي از تاثير گنوستيسيزم بر تصوف باشد.

 نسخه قابل چاپ

سمبل (Symbol) يکي از آرايه هاي ادبي است که مورد توجه بسياري از شاعران بوده و هست. ويژگي بارز سمبل، ابهام، عدم صراحت، غير مشروح و غير مستقيم بودن آن است، به اين معنا که در زبان سمبوليک مراد و مقصود، ظاهر و صورت کلام نيست، بلکه مفهومي است وراي ظاهر و فراتر و عميق تر از آن. سهراب سپهري از شاعران معاصر در شعر خود از نماد و سمبل سود جسته است و همين امر يکي از رازهاي پيچيدگي و ابهام شعر اوست. در اين مقاله سعي شده است چهار سمبل از سمبل هاي شعر سهراب، شرح و بررسي شود. بي گمان سمبل هاي شعرهاي سهراب، برگرفته از عقايد و انديشه هاي عرفاني، فلسفي و اجتماعي اوست. او از فرهنگ هاي مختلف ايراني اسلامي، هند، چين باستان و مسيحيت تاثير پذيرفته است. در عين حال، شعر او سرشار از يک جوشش دروني و سلوک شخصي است. سهراب، شاعري درونگرا (introspection) است و در تکاپوي رسيدن به خانه دوست )= الله(. از اين رو سمبل هايش با سمبل هاي شاعران ديگر معاصر که عمدتا جنبه هاي سياسي - اجتماعي دارد متفاوت است.

 نسخه قابل چاپ