مقالات نقش اخلاق در علوم و فناوری

مهندس فردي است که از دانش مربوط به تخصص خود کاملا برخوردار است، اين دانش را به روز نگه مي دارد، با ابتکار و خلاقيت مي تواند مسايل مربوط به سلامت و بهداشت، درمان، آموزش، کشاورزي، مسکن، حمل و نقل، صنعت و غيره آن ها، را حل کند و در نهايت آسايش و رفاه بيشتري را براي مردم فراهم آورد. مهندسان همچنين مي توانند جنگ افزارهاي فراواني را خلق کنند تا استفاده کنندگان از آنها بتوانند در زمان کوتاهتري انسانهاي بيشتري را از بين ببرند و يا بيمار سازند. همراه با هر دو نوع فعاليت ياد شده، فعاليتهاي مهندسي همراه با تخريب و آلوده سازي محيط زيست و اتلاف منابع طبيعي بوده است.
در حالي که مهندسان مي توانند همچنان از قدرت خلاقيت و ابتکار خود بهره ببرند، مسايل مختلف را حل کنند و رفاه و آسايش بيشتري را براي خود و مردم فراهم سازند، ولي برخورداري از اخلاق مهندسي است که باعث مي شود مهندسان، خود، ناظر فعاليتهاي خويش و در نهايت حافظ منافع جامعه انساني و سلامت محيط زيست باشند. برخورداري از ارزشهاي انساني و اخلاق مهندسي مي تواند براي مهندسان و جامعه آرامش خاطر، رضايت باطن و در نهايت شادي ناشي از سعادت واقعي بيافريند که بهترين حالت زندگي انسان در روي زمين و هدف نهايي خلقت اوست.
مهندس برخوردار از اخلاق مهندسي، رسالت خود را در «ارايه موثرترين خدمت بي ريا به کساني که بيشترين نياز را دارند» مي داند و در جهت تحقق اين رسالت گام بر مي دارد.

 نسخه قابل چاپ

ارتقاي مداوم کيفيت علم، دانشگاه و آموزش عالي، مستلزم توسعه درونزاي فرهنگ ارزشيابي است که به نوبه خود نيازمند روحيات و رفتارهاي خود ارزيابي و خود تنظيمي و التزام دروني به کيفيت در ميان ياران و ذي نفعان آموزش عالي است. هدف مقاله حاضر کمک به شناخت بيشتر جايگاه اخلاق دانشگاهي و حرفه اي علمي در توسعه فرهنگ ارزشيابي، در دانشگاهها و مراکز علمي است. مقاله همچنين مي کوشد که شناخت بيشتري نسبت به چگونگي و سازوکارهاي توسعه اخلاقات حرفه اي علمي فراهم بياورد. براي اين کار روش تحقيق «نظريه برخاسته از دادهها» به کار گرفته شده است. بازي ارزشيابي آموزش عالي ناشي از يک رشته موجبات علي است که اخلاق حرفه اي علمي به عنوان يکي از مهمترين سائقهاي رفتاري، از جمله اين موجبات علي به شمار مي آيد. اين در حالي است که اخلاق علمي، وضعيت بحث انگيزي در ايران دارد که خود ناشي از مساله آميز بودن زمينه هاي موجود فرهنگ دانشگاهي و فرهنگ اجتماع علمي در کشور است. البته اين امر، به نوبه خود انعکاسي از ضعف ها و نارسايي هاي عمومي تر در اخلاق اجتماعي است که آن هم تحت تاثير عوامل زمينه اي، محيطي، ساختاري و تاريخي شکل مي گيرد. بنابراين وضعيت مساله انگيز اخلاق علمي ما، با رويکرهاي اراده گرايانه و خطاانگارانه، قابل توضيح نيست بلکه بايد اولا منطق محيطي، زمينه اي و ساختاري فهميده شود و ثانيا بسترهاي تعاملي براي دست به کار شدن خود دانشگاهها و انجمنهاي علمي و تخصصي و نهادهاي حرفه اي فراهم گردد چرا که توسعه اخلاق حرفه اي، نه با پند و اندرزها و نه با فرهنگ سازي هاي بيروني (به ويژه از نوع دولتي آن) بلکه از طريق کنشهاي ارتباطي خود ياران و ذي نفعان اجتماع علمي و دانشگاهي، و به صورت شيوع و انتشار درونزا، ميسر مي شود. مقاله، همچنين پيشنهادهايي براي اجماع بر سر منشور اخلاق حرفه اي علمي عرضه کرده است.

 نسخه قابل چاپ

توجه به موضوع سرمايه اجتماعي (social capital) در سالهاي اخير در محافل و بروشورهاي علمي و دانشگاهي جهان روند رو به گسترش سريعي داشته و اخيرا به طور جدي در ايران نيز مطرح شده است. همانند ساير حوزه هاي اقتصاد، توجه به نقش مهم سرمايه اجتماعي، در اقتصاد سلامت ضروري مي نمايد. به نظر مي رسد که رشد و کارکرد بهينه بخش سلامت در جامعه، علاوه بر نياز به سرمايه مادي (پول، امکانات و تجهيزات) و سرمايه انساني (نيروهاي متخصص و توانمند)، نيازمند به سرمايه اجتماعي است. در اين مقاله، سعي کرده ايم در پرتو مطالب و مدارک به دست آمده از طريق جست و جوي کتابخانه اي و اينترنتي، تحليلي از نقش اخلاق پزشکي در شکل گيري و انباشت سرمايه اجتماعي، با نگاهي ويژه به مسايل ايران ارايه کنيم. نقش اخلاق پزشکي در شکل گيري سرمايه اجتماعي را از دو ديدگاه بررسي کرده ايم: (1) نقش اخلاق پزشکي در شکل گيري سرمايه اجتماعي در روابط درون حرفه اي؛ (2) نقش اخلاق پزشکي در شکل گيري سرمايه اجتماعي در روابط اعضاي حرفه با جامعه.

 نسخه قابل چاپ

رشد مقوله اخلاق و تاثير آن بر نظامهاي تصميم گيري در سازمانها از اهميت فزاينده اي برخوردار است. شناخت الگوها و مکاتب اخلاقي و سپس اجرايي نمودن آن در فضاي عملياتي کمک مي کند که جامعه جهاني به سوي تصميم گيري اخلاقي پيش رود. وارد کردن مولفه اخلاق در مساله تصميم گيري با کاستيهايي همانند فقدان دستگاه مناسب به منظور قياس ميان تابع مطلوبيت گزاره هاي اخلاقي با ساير مطلوبيتهاي محسوس همانند سود و يا درآمد، فقدان راهکار مناسب در شرايط تعارض بين گزاره هاي اخلاقي با منافع و اهداف سازمان و همچنين عدم شفافيت جايگاه متغيرهاي اخلاقي در نظام تصميم گيري رو به روست. اين کاستيها باعث آن شده است که فضاي مباحث اخلاقي بيشتر سمت و سوي نظري و انتزاعي به خود بگيرد و کمتر در فضاي عملياتي سازمان، امکان اجرايي کردن آن به وجود آيد.
يکي از حوزه هاي تصميم گيري در سازمانها، تصميم گيري در حوزه علوم و فناوري است؛ حوزه اي که در حد خود گسترده است و از تصميم گيري براي خريد و انتقال فناوري صنعتي و تخصيص بهينه منابع مختلف تحقيق و توسعه در يک سازمان تا به کار بستن شيوه هاي درماني براي بيماران يک بيمارستان را در بر مي گيرد.
اين مقاله ضمن معرفي دستگاه اخلاقي راس به عنوان يک مکتب سازوار در حوزه اخلاق تلاش مي کند که در ابتدا امکان بهره مندي از گزاره هاي اخلاقي را در نمونه هاي رايج تصميم گيري چند معياره پديد آورد و در نتيجه فضاي بهره گيري از آنها را در تصميم گيري هاي سازماني فراهم سازد. در ادامه تلاش شده تا با ارايه مفهوم ارزش مورد انتظار اخلاقي، مجموعه کنشهاي انساني در حوزه تصميم گيري در قالب گردآوري  ارزشهاي مورد انتظار ناشي از اجراي وظايف هفتگانه راس و مشتقات آن متجلي شود و ساير اهداف همانند افزايش سود، درآمد و يا کاهش ضرر در قالب يک وظيفه اخلاقي بازخواني شود. در اين صورت، علاوه بر پيش بيني و تبيين رفتار تصميم گيران، امکان ارايه نمونه هاي اجرايي براي تصميم گيري بر مبناي ارزش مورد انتظار اخلاقي فراهم مي شود.

 نسخه قابل چاپ

مشاوره ژنتيک ارتباطي بين مشاور با بيمار و يا خانواده اوست که سعي در کاهش خطر وقوع اختلال ژنتيکي در فرد يا افراد خانواده او دارد. هدف مشاوره ژنتيک، تشخيص بيماري، توضيح مراحل بيماري به مشاوره شونده و بيان عوارض احتمالي آن و تعيين احتمال بروز مجدد در خانواده و نحوه پيشگيري از تکرار آن از طريق سقط انتخابي جنين است. به دليل رشد سريع علم ژنتيک در پزشکي، اين امر مسلم است که پزشکان عمومي به عنوان خط مقدم خدمات پزشکي بايد براي ارايه خدمات اوليه ژنتيک بالاني آماده باشند. با توجه به اهميت و حساسيت اين موضوع، هدف اين مطالعه ارزيابي اگاهي و نگرش دانشجويان پزشکي در مود جنبه هاي اخلاقي مشاوره ژنتيک و همچنان سقط جنين انتخاب قبل و بعد از گذراندن واحد ژنتيک است.
200 دانشجوي پزشکي که نيمي از آنها واحد ژنتيک را گذرانده بودند (گروه A) و بقيه هنوز اين واحد را نگرفته بودند (گروه B) بعد از طي آموزشهاي لازم پرسشنامه مخصوص اين مطالعه را تکميل کرده اند. پاسخ به هر سوال شامل گزينه هاي صحيح و غلط بود که دانشجويان بايد همه گزينه هاي صحيح را انتخاب مي کردند. همه جوابهاي داده شده، از طريق تست آماري کاي اسکوار مورد ارزيابي قرار گرفت. اين مطالعه نشان داد آگاهي و نگرش افراد شرکت کننده در مورد موضوع مطرح شده قبل از گذراندن واحد ارزيابي قرار گرفت. اين مطالعه نشان داد آگاهي و نگرش افراد شرکت کننده در مورد موضوع مطرح شده قبل از گذراندن واحد ژنتيک در حد بسيار پاياني بوده است و حتي بعد از گذراندن اين واحد معلومات آنها افزايش قابل توجهي نداشته است. اکثريت اين دانشجويان سقط جنن غير طبيعي را مناسب ترين راه حل دانسته اند در حالي که بدون هيچ گونه رحم و شفقتي اين تصميم گيري انجام شده است.
ژنتيک پزشکي به طور سريع در حال پيشرفت است و در آينده نه چندان دور اميد است بسياري از اختلالات ژنتيکي قابل پيش گيري باشند. بنابراين آموزش کافي در جهت بالا بردن آگاهي و نگرش کارکنان بهداشتي به ويژه پزشکان در مورد اين موضوع از اهميت ويژه اي برخوردار است.

 نسخه قابل چاپ

هر پزشک با تجربه و کاردان براي توفيق در طبابت خود همواره به خاطر دارد که در ميان سامانه اي پيچيده و متعامل از عوامل هماره متغيري از جمله خرده فرهنگ هاي بيماران، نگرشها و ارزشهاي اخلاقي و اجتماعي آنان و نيز شرايط ويژه بيماري و حتي در مواردي الزام به تداخلات پزشکي به ظاهر متناقض قرار دارد و درک صحيح روابط متقابل اين عوامل از جمله پيش شرط هاي ظهور هنجارهاي رفتاري مناسب و به مطلوبت رسيدن رابطه ميان پزشک و بيمار است.
از اين رو ترسيم چارچوبي ظريف و کاملا متناسب با دغدغه هاي اخلاقي هر گروه از خرده فرهنگ ها و کشف بهترين الگوي تعامل و تعريف هنجارهاي رفتاري با تک تک بيماران عنصر اصلي و محوري فرايندهاي مرتبط با رفتارهاي پزشکي است که به برقراري تعادل مناسب در وزن دهي و جايگذاري دقيق عوامل فوق مي انجامد. بدين ترتيب نقاط بحراني در تحليل مفاهيم محوري چنين تعاملي به يک تعبير، محدوده معيار بخشي به رفتارهاي پزشکي در هر مورد را معلوم مي سازد و تفسير مباني ارزشي عميق و علل دست يازيدن به عنصر رفتاري در اين ميان امکان تشخيص کامل عوامل موثر و سپس تناسب بخشي آنها با شرايط بيمار و متعاقبا اقدام بايسته و مطلوب پزشکي را فراهم مي سازد.
بديهي است همه اين عناصر را مي توان همانند تصوير متشکل از خرده تصويرها پنداشت که به گونه اي پويا با يکديگر در کنش اند. در اين ميان سه عنصر اصلي ديدگاه هاي طبيب، دغدغه هاي بيمار و نظارت نظام بهداشت و درمان اجتماعي، تعيين کننده ميزان درک متقابل و همکاري و همياري پزشک و بيمارند و گزينه هاي پيش رو به تناسب آموزه هاي بيمار، ارزش هاي فرهنگي و اخلاقي وي و نيز توانايي هاي ذهني اوست. مجموعه همه اينها در عمل، هنجارشناسي رفتاري در اخلاق پزشکي را شکل مي دهند.

 نسخه قابل چاپ

هدف جداسازي عناصر ژنتيکي، بهينه سازي تصميم گيري آگاهانه فرد در مورد وضعيت ژنتيکي خويش است. بنابراين قبل از موافقت فرد به انجام جداسازي ژنتيکي اخذ رضايت نامه آگاهانه ضروري است. يکي از موضوعات اخلاقي مهم در متن رضايت نامه، تاکيد بر رازداري اطلاعات ژنتيکي و ديگري حفظ حريم خصوصي بيمار است. دو هدف اساسي براي رضايت نامه عبارت اند از: اطمينان از درک کامل موضوع؛ اطمينان از اين که تصميم گيري بيمار درباره پذيرش يا رد مداخله، داوطلبانه است.
از آنجا که در صورت مثبت بودن نتايج آزمونها، فرد با انتخاب سختي در زمينه هاي مختلف از جمله ازدواج، فرزنددار شدن و سقط جنين روبه روست، غربالگري ژنتيکي به عنوان يک موضوع بهداشت عمومي و اخلاق پزشکي هنوز هم مورد بحث است.

 نسخه قابل چاپ

هورمون رشد يکي از هورمونهاي طبيعي است که اختلال در توليد آن به ويژه در اوايل رشد و دوران کودکي منجر به نارسايي هايي در رشد اندامهاي بدن مانند کوتاهي قد مي شود. اين هورمون نه تنها مي تواند نقايص رشد را برطرف کند بلکه فوايد ديگري نيز براي اين هورمون مانند افزايش قطر عضلات، کاهش چين و چروک و غيره نيز ذکر گرديده است. توليد اين هورمون به صورت تجاري و به عنوان دارو از قديم الايام در دستور کار محققان بوده است. هورمون رشد طبيعي اگرچه خاصيت اوليه خود را حفظ نموده است و به نظر مي رسد که کاربرد موثرتري داشته باشد ولي توليد آن با مشکلاتي رو به رو بوده است که مي توان به آلودگي آن به پريون و يا ديگر مواد اشاره نمود. با توجه به گسترش روشهاي مهندسي ژنتيک امکان توليد آن به روش کلونينگ در باکتري فراهم شده و هورمون رشد نوترکيب با اين روش توليد گرديده است. در اين مقاله به مسايل اخلاقي به ويژه دو جنبه مهم استفاده از هورمون رشد نوترکيب پرداخته شده است. يکي ساخت ميکروارگانيزم تغيير يافته از طريق مهندسي ژنتيک که خود اين ميکروارگانيزم ممکن است خطراتي را از قبيل آزاد سازي و انتقال ژن در پي داشته است. کاربرد ديگر هورمون رشد نوترکيب در درمان به ويژه درمان نقص جسمي يا ذهني در کودکان است. دز اين مقاله مسايلي از قبيل توليد آنتي بيوتيک در بدن، غلظت مناسب اين هورمون براي دمان نقص، مفهوم کوتاه قدي در کودکان و شرايط صحت استفاده از اين دارو مورد بررسي قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

امروزه، وخامت بحران هاي زيست محيطي تا حدي است که حيات انسان و ساير موجودات بر کره خاکي را به مخاطره انداخته است. به همين دليل، مباني نظري تعيين کننده تعامل انسان با طبيعت، از جمله اخلاق، مورد توجه علاقه مندان به محيط زيست مي باشد و تبيين نظريه اخلاق زيست محيطي مناسب، از ضروريات حفاظت و بهره برداري از محيط زيست محسوب مي گردد. اخلاق زيست محيطي رايج، بر طيفي از مباني ارزش ذاتي قرار دارند که انسان محوري و زيست بوم محوري، دوسر آن را تشکيل مي دهند اما، در سال هاي اخير تعامل مناسب انسان با محيط زيست طبيعي و راه حل بحران هاي زيست محيطي در بازگشت به مباني ديني و معنوي جستجو مي شود. در مقاله حاضر سعي شده است تا ديدگاه هاي اخلاق زيست محيطي با توجه به دو پرسش اساسي اخلاق درباره «کانون ارزش ذاتي» و «معيار عمل اخلاقي» تشريح شوند و نشان داده شود که چرا تبيين اخلاق زيست محيطي مبتني بر ديدگاه خدا محوري، ديدگاهي جامع تر براي حفاظت از محيط زيست مي باشد. در ادامه نيز، با ارايه رهيافت خود بوم شناسي، تلاش شده است تا رهيافتي در اخلاق زيست محيطي بر مبناي خدا محوري ارايه گردد که با الهام از انسان شناسي اسلام و با تاکيد بر بعد روحاني نفس انسان، تعامل مناسب انسان و محيط زيست را بر مبناي خودشناسي و صيانت نفس بنا مي نهد.

 نسخه قابل چاپ

برخلاف آموزه هاي اخلاقي رايج در مصر و بابل، اخلاقيات هندي از همان ابتدا جنبه فلسفي داشت. در نوشته هاي هندي و داها - اخلاقيات بخش جدايي ناپذير تفکر فلسفي و مذهبي را درباره سرشت و خصلت واقعيات تشکيل مي دهد. اين نوشته ها، ريشه در 1500 سال قبل از ميلاد دارد و به عنوان کهن ترين نوشته هاي فلسفي شناخته شده اند و آنچه که درباره نحوه زندگي بيان مي کنند مي تواند نخستين اخلاقيات فلسفي به شمار آيد و داها، از جهاتي به عنوان ادعيه به شمار مي روند اما خداياني که در آنها اشاره شده اشخاص نيستند بلکه جلوه هاي حقيقت نهايي هستند. در فلسفه ودايي، اصل اساسي جهان و کائنات يا آن واقعيت نمايي که جهان بر اساس آن بنا شده اصل ريتام (ritam) است که نظريه حق در غرب از آن گرفته شده است. آنها به وجود يک اخلاق در دو جنبه درست و حقيقي قايل بودند که در خود کائنات نهفته است. حقيقت و راستي با يکديگر پيوند يافته اند تا بتوان پرده هاي توهم را کنار زد و حقيقت وجود انسان را درک نمود. در اين جا، انسان روشن انديش کسي است که بداند حقيقت چيست و بر اساس حق و راستي زندگي کند، زيرا حقيقت و راستي از يکديگر جدا نيستند و مفهوم مشترکي را تشکيل مي دهند.

 نسخه قابل چاپ

تقريبا تمام تحقيقات انساني ابتدا روي حيوان آزمايش مي شود تا جواز استفاده بر روي انسان را داشته باشد. اما جهت حفظ حقوق حيوانات بايستي پژوهشگران و افرادي که حيوانات آزمايشگاهي را نگهداري مي کنند با اصول اخلاقي پژوهش بر اين حيوانات آشنا باشند. طي مطالعه اي مقطعي (توصيفي) 11 مرکز تحقيقاتي دانشگاه علوم پزشکي تهران از نظر وضعيت ساختمان نگهداري حيوانات و دانش، بينش و اظهار عملکرد پژوهشگران و نيروهاي نگهدارنده حيوانات ارزيابي شده و يافته ها از طريق نرم افزار SPSS آناليز گرديد.
در اين مطالعه، 29 پژوهشگر و 10 نيروي نگهدارنده حيوانات مصاحبه شدند. اکثر پژوهشگران حداکثر نمره دانش، بينش و عملکرد را در حيطه هاي انتخاب صحيح گونه حيوان، تعداد حيوان مناسب براي آزمايش، شناخت علايم استرس و درد کسب نمودند و ولي در حيطه هاي شناخت شرايط محيطي مناسب حيوان، وضعيت آبستني و شيردهي حيوان و روش هاي اتانازي و دفع اجساد حيوانات تعداد کمي از پژوهشگران، موفق به کسب نمره حداکثر شدند. نيروهاي نگهدارنده حيوانات در همه مراکز مورد بررسي از نيروهاي خدماتي بودند. تنها %40 از نيروهاي نگهدارنده حيوانات با اهميت پژوهش و نقش خود در حفظ سلامت حيوان و صحت نتايج مطالعه آن آگاهي داشتند. %60 آنان باعلايم بيماري حيوانات، مشخصات بارداري، ميزان نور و تاريکي محل نگهداري حيوان دانش کافي داشتند اما بينش و عملکرد آنها در حد مناسبي نبود. %60 با روش هاي کشتن حيوانات و روش هاي پيشگيري از بيماري هاي مشترک انسان و دام و %50 آنها با روش هاي دفع اجساد حيوانات آشنايي نداشتند. اما در %80 موارد روشي براي کشتن و دفع اجساد را به کار مي برند. وضعيت ساختمان محل هاي نگهداري حيوانات آزمايشگاهي از نظر درب ها، پنجره ها و ديوارها، کنترل صدا و شرايط ايمني نامطلوب بود، و از روش هاي صحيح دفع اجساد حيوانات استفاده نمي شد.
لزوم توجه بيشتر به وضعيت ساختمان نگهداري حيوانات آزمايشگاهي و استاندارد سازي آنها مخصوصا از نظر حفظ شرايط محيطي مناسب حيوان و تهيه امکانات دفع اجساد حيوانات بعد از انجام آزمايش مشخص مي شود. علاوه بر اين بايد در زمينه شناخت فيزيولوژي و زندگي طبيعي حيوانات و مخصوصا روش هاي استاندارد کشتن و دفع اجساد حيوانات، آموزش هاي لازم به پژوهشگران و نيروهاي نگهدارنده حيوانات داده شود.

 نسخه قابل چاپ

شناسايي و بحث درباره جنبه هاي اخلاقي در طراحي مطالعات و پژوهش هاي روان پزشکي در اين مقاله مروري مطرح شده است و تلاش کرديم تحليلي مفهومي از شيوه طراحي مطالعات در پژوهش هاي روانپزشکي (در زمينه مسايل مربوط به دارونما، کاهش تدريجي و قطع دارو (پاکشويي) و شيوه هاي ايجاد علايم (مطالعات چالشي) ارايه دهيم.
با اين که پيشرفت در مراقبت و درمان بيماران دچار اختلالات روانپزشکي، در بهبود رفاه اين جمعيت فراموش شده و مورد تبعيض، ضرورتي حياتي دارد، اما سو رفتارهاي گذشته در اين زمينه، اهميت کاربرد حساب شده اصول اخلاقي در انجام پژوهش ها را نشان مي دهد. برخي مسايل اخلاقي ارتباط خاصي با پژوهش هاي روانپزشکي دارند و عمدتا ناشي از آسيب پذيري هاي ويژه افراد دچار بيماري هاي رواني و خطرات حاصل از برخي روش هاي پژوهشي هستند. به همين دليل طراحي پژوهش هاي روانپزشکي حساسيت ويژه اي را مي طلبد.

 نسخه قابل چاپ

براي فهم رابطه اخلاق و حقوق بايد مفهوم آنها را بشناسيم. حقوق مجموعه قواعد الزام آور کلي است که به منظور ايجاد نظم و عدالت بر يک جامعه حکومت مي کند و از طرف دولت تضمين شده است. بنابراين قواعد حقوق الزام آور است. حقوق مجموعه اي از بايد و نبايد؛ است. قاعده اي رفتاري و کلي است. بنابراين تصميماتي که مجالس مقننه در مورد خاص مي گيرند حقوق نيست زيرا حقوق بايد کلي باشد، تمام کساني که مصداق آن هستند بايد تابع آن باشند. حقوق دو هدف دارد که گاه با هم متعارض هستند: 1- ايجاد نظم 2- استقرار عدالت. اين دو بدون ديگري فايده مطلوب را ندارند. اساس عدالت بايد بر زمينه نظم باشد. اما موضوع اصلي مورد بحث اخلاق است:
قواعد اخلاقي تکيه بر وجدان شخص دارد، يعني اعتبار اين قواعد از درون تضمين مي شوند نه از برون در حالي که قواعد حقوق از طرف دولت تضمين مي شود.
در ادامه اين مقاله به تفاوت هاي معرفت شناسنامه اخلاق و حقوق و همچنين به پاره اي از موارد و مصاديق اخلاق اجتماعي در حمل اشاره گرديده است.

 نسخه قابل چاپ