مقالات نقش اخلاق در علوم و فناوری

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

زمينه: با مروري بر پيشينه اخلاق در جهان، ايران باستان و دستورات و رهنمودهاي اديان ايراني، اسلام و زرتشت و اشاره اي به آيين و آداب اخلاقي در نظم و نثر پارسي، به بررسي و کنکاش واژه پرفشن و مقايسه با مفهوم و کاربرد حرفه و کسب و کار پرداخته شده است.
توضيح اين که خدمات هر پيشه و شغلي، مانند نجاري، آهنگري و غيره که در قبال دريافت پول (پاداش) ارايه مي شود، در واقع همان حرفه و کسب و کار است، ولي خدمات عاليه اي که نه بخاطر پول بلکه در خلوص و قداست و معنويت انجام مي شوند و با پاداش مادي و دنيوي قابل جبران نيستند (مانند پزشکي، معلمي، روحانيت، قضا، هنر و ادبيات و ...)، از ارج والايي برخوردار هستند و برابر مفهوم کيش قرار دارند.
نتيجه گيري: پروفشن و برابر فارسي آن کيش، شامل چند گروه از خدمات متعالي است، در حاليکه ديگر مشاغل هر چند داراي صنف و سنديکا و کد اخلاقي باشند، کيش و رسالت و حرفه شريف نخواهند بود.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مهم ترين موضوعاتي که در اخلاق پزشکي مطرح و قابل پرداختن است و مساله روز سلامت کشور را شامل مي شود، موضوع تخصيص بودجه هاي کلان سلامت و پيشگيري از بيماري و اصلاح تعيين کننده هاي اجتماعي سلامت است. عدالت در رابطه با سلامت، در مفهوم امروزين خود، نه فقط تخصيص منابع درماني به بيماران، بلکه تامين شرايطي براي زندگي تمام مردم است که آنها را تا حد ممکن بر مدار سلامت و دور از بيماري نگاه دارد. در اين مقاله ضمن توضيح دو پارادايم پزشکي و اجتماعي عدالت در اخلاق زيستي، پرداختن به موضوع عدالت در سلامت از منظري که در پارادايم اجتماعي به آن نگريسته مي شود، بعنوان حلقه مفقوده ادبيات اخلاق پزشکي در سطح جهان و بويژه در زبان فارسي مطرح شده و به شرح اين نکته پرداخته شده است که اگر قرار است اخلاق پزشکي در جهت تامين و ارتقاي سلامت جامعه گام بردارد، بايد در کنار موضوعات ديگر، نگاهي جدي به موضوع سلامت عمومي داشته باشد و اين عرصه اي است که در آن هيچ اصلي مانند اصل عدالت راهگشا و جهت بخش نيست.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

فناوري نانو، علم دستکاري ماده در محدوده 100-1 نانومتر است. اين فناوري قابليت ها و مزاياي زيادي را براي بهتر زيستن و پيشرفت هاي سريع پزشکي و اقتصادي فراهم کرده است. از اين فناوري براي ساخت نانو لوله هاي کربني، انتقال دارو، درمان، تشخيص بيماري ها و اندازه گيري مواد استفاده مي شود. همراه با فناوري نانو، مباحث اخلاقي درباره ميزان خطر آن براي نسل بشر، محيط زيست و نحوه دسترسي به اين فناوري و توزيع عادلانه آن پديده آمده است. نانو مواد با ويژگي نوظهور خود، مي توانند انسان و جانوران را به راه هاي غير قابل پيش بيني تحت تاثير قرار دهند. نگراني ها درباره ورود نانو مواد از طريق تنفس، پوست و دهان و انتقال آن به اندام هاي مختلف بدن، افزايش يافته است و از آنجا که اطلاعات و پژوهش ها در مورد تاثيرات نانو مواد بر روي انسان و محيط زيست، هنوز به اندازه کافي نيست، انجام پيشگيري هاي لازم و حفظ موازين اخلاقي، در استفاده از آنها بسيار ضروري است. در اين مقاله ضمن بررسي اجمالي مزاياي فناوري نانو، نکات اخلاقي و راهکارهاي کاهش عوارض و خطرات هنگام استفاده از اين فناوري، مورد بحث قرار گرفته اند.

 نسخه قابل چاپ

علي رغم التزام جامعه جهاني به رفع بحران هاي زيست محيطي در اواخر قرن بيستم که در نشست ها، معاهدات و بيانيه ها اعلام شده است، اين بحران ها کماکان جامعه بشري را تهديد مي کنند. دانشگاه ها و موسسات پژوهشي نيز در اين راستا تحقيقات بسياري را به عمل آورده اند؛ و دولت ها با اجراي برنامه هاي حفاظتي در سطح ملي و همچنين همکاري هاي دو جانبه و چند جانبه بين المللي؛ و گروه هاي دوستدار محيط زيست با فعاليت هاي جمعي همگي براي حفاظت از محيط زيست تلاش مي کنند، ولي اين تلاش ها با دستاوردهاي ناچيزي همراه بوده اند. از آن جا که دانشگاه ها و موسسات پژوهشي با تحقيقات و نشر نتايج آنها دو گروه ديگر را تحت تاثير قرار مي دهند، رفع نارسايي پارادايم هاي پژوهشي آنها، مي تواند براي هدايت تلاش دولت ها و مردم نيز مفيد واقع شود. اين مقاله پارادايم متعالي را که بر اخلاق و فلسفه اسلامي حکمت متعالي مبتني است و بر مطالعه بحران هاي زيست محيطي با کمک همزمان عقل، عرفان، اخلاق، قرآن و شريعت تاکيد دارد، پيشنهاد مي نمايد.

 نسخه قابل چاپ

سرآغاز: با وجود تلاش هاي فراوان صورت گرفته از سوي مجامع بين المللي و کميته جهاني مبارزه با دوپينگ (WADA) در زمينه با دوپينگ، با پيشرفت تکنولوژي و دستيابي علوم مختلف به ويژه پزشکي به فناوري هاي نوين و کشف راه ها و روش هاي مختلف درماني، گفته شده است که رده جديدي از دوپينگ با نام «دوپينگ ژني» در جوامع ورزشي، شيوع پيدا کرده است که مباحث اخلاقي جديدي را براي ورزش، مسابقات ورزشي و مجامع ضد دوپينگ به وجود آورده است. با کامل شدن پروژه ژنوم انساني و کشف تعداد زيادي از ژنها، زمينه درمان بسياري از بيماري هاي بي درمان با استفاده از فناوري ژن درماني به وجود آمده است ولي در کنار پيشرفت هاي صورت گرفته، چالش هاي اخلاقي متعددي نيز پيدا شده است که از آن جمله مي توان توليد نوزادان تغيير يافته ژنتيکي، تغيير ژنتيکي ورزشکاران و دوپينگ ژني را نام برد که هر کدام از اين موارد جدال اخلاقي زيادي را در پي داشته اند.
روش کار: در اين مقاله مروري ما در ابتدا کليه مقالات و منابع مرتبط را در پايگاه اينترنتي Google و خزانه هاي اطلاعاتي Pubmed, Science Direct و Ovid با کلمات کليدي “Gene Doping” و “Ethical Consideration” و “Ethics and athletic Manipulation” جستجو کرديم. سپس کليه مقالات در دو دسته متون کامل و چکيده و بر اساس ميزان ارتباط و تازگي طبقه بندي شدند و مورد بررسي قرار گرفتند.
نتيجه گيري: دوپينگ ژني طبق تعريف کميته جهاني ضددوپينگ عبارتست از «استفاده غير درماني از سلولها، ژنها، اجزاي ژنتيکي، يا تعديل بيان ژني که از طريق آن ها ظرفيت ورزشکاران براي اجراي ورزشي افرايش يابد». امروزه مشخص شده است که ژن هاي متعددي با اجراي ورزشي، مرتبط هستند (حدود 90 ژن) که با توجه به گستره ورزش و علاقه روزافزون جهاني به آن، استفاده از اين ژن ها به منظور دوپينگ ژني دور از انتظار نيست. البته از فناوري ژني مي توان بهره هاي ارزشمندي نيز برد، مثلا براي درمان آسيب هاي ورزشي شديد که مي تواند باعث کناره گيري ورزشکار از صحنه ورزش شود. در مجموع ملاحظات و سوالات اخلاقي متعددي پيش روي مجامع ورزشي است که در اين مقاله سعي مي شود به آن ها پاسخ داده شود. برخي از اين سوالات اخلاقي عبارتند از:
آيا بايد دستکاري ژني در ورزشکاران مطلقا ممنوع شود؟
آيا بايد استفاده از آن در ورزشکاران فقط براي بهبود از جراحت يا بيماري هاي خاص، مجاز باشد؟
آيا با در نظر گرفتن کشف و تشخيص بسيار مشکل دوپينگ ژني، در آينده ماهيت و حقيقت ورزشي زير سوال مي رود؟
آيا بايد ورزشکاران تغيير يافته از نظر ژنتيکي را از شرکت در رقابت هاي ورزشي محروم کرد يا براي آنها مسابقاتي جداگانه ترتيب داد؟
البته اين ها سوالاتي هستند که تا به حال پاسخ روشني براي آنها ارايه نشده و چالش هاي پيش روي جهان ورزش مي باشد و کميته هاي اخلاقي مربوطه مي بايست در پي يافتن پاسخي براي آنها باشند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

بينايي که مهم ترين حس انتقالي در ميان ديگر حواس انسان مي باشد در منتقل کردن احساسات مختلف و ادراکات گوناگون به مغز انسان نقش بسزايي دارد. در اين نقل و انتقال عناصر و عوامل بسياري از جمله محيط و فضاهاي پيرامون انسان و به ويژه نقش "نور" از اهميت خاص برخوردار است. هدف از اين تحقيق، اهميت و تاثير نور در فضاهاي داخلي با توجه به تاثيرپذيري جسم و روان انسان از "نور" مي باشد. همانگونه که اصل آفرينش و بقا و حيات موجودات بر پايه و اساس و پديده نور خواست ادامه مي يابد، به اين مهم که يکي از عوامل حياتي جهت حفظ سلامت جسم و تعادل روان و نيز ارتقا کيفيت زندگي و در نتيجه حفظ و رعايت شئونات اخلاقي است، بيشتر پرداخته شود.
در اين مقاله که صرفا به نورهاي مرعي پرداخته سعي بر آن است که اهميت "نور" در معماري ايراني و بهره برداري از نور در طراحي ها و ايجاد فضاهاي مطلوب و مناسب و همچنين ارتباط محيط و فضاهاي پيراموني با سلامت تن و روان، رشد و شکوفايي هوش هيجاني و رعايت اصول اخلاقي با توجه به اهميت فوق العاده و تاثيرپذيري انسان از محيط، جهت ارتقا کيفيت زندگي بررسي گردد.

 نسخه قابل چاپ

هدف: براي سازمان دهي و اولويت بندي تخصصي آثار علمي، پذيرش مسايل اخلاقي و ارزش اجتماعي فرآيند پژوهش و تبعات کاربردي آن نقش مهمي ايفا مي کند و به اين دليل که طيف وسيعي از افراد آکادميک دست اندرکار پژوهش هاي پزشکي هستند اقدامات سوء در پژوهش هاي علمي، چگونگي مديريت داده هاي پژوهش، و نويسندگي و انتشار مقالات مورد بررسي قرار مي گيرد.
روش: در اين مطالعه، با به کارگيري واژگان “scientific misconduct”, “medical research”, “integrity” 8 مقاله مرتبط در pubmed و 33 مقاله مرتبط در scholar google يافت و بررسي شد.
بحث: از يک سو، موسسات دست اندرکار پژوهش مسوول فراهم ساختن محيط مناسبي جهت محافظت از انجام درست پژوهش و برنامه ريزي و ارايه خط مشي هايي جهت مقابله با شواهد اقدامات سوء در پژوهش هستند و از سوي ديگر، در نشريات معتبر علمي اين تعريف براي اقدامات سوء علمي ملاک سنجش است: "جعل، تحريف، و سرقت تاليفات يا ساير اعمالي که با اعمال پذيرفته شده در زمينه ارايه طرح پيشنهادي، چگونگي اجراي طرح، و گزارش پژوهش در جامعه علمي مغايرت دارد."
بنابراين، جهت حصول اطمينان از محافظت از انجام درست پژوهش، بايد هم زمان به پيشگيري و کنترل پرداخت. جهت پيشگيري، پژوهشگر بايد از اصول محافظت از انجام درست پژوهش، از جمله ثبت و نگهداري داده ها، قوانين مربوط به اجراي پژوهش، نويسندگي مسوولانه، و تعارض منافع آگاهي يابد. همچنين، لازم است سازمان هاي مستقل از پيش تعريف شده جهت بررسي اقدامات نادرست علمي ايجاد شوند و علاوه بر نظارت بر ثبت به موقع و کامل مدارک پزشکي، به صورت مستمر و بدون قيد و شرط به کنترل کيفيت و چگونگي مديريت داده ها نظارت کنند.
نتيجه گيري: در کشور ما، فرهنگ سازي براي تمامي سطوح فراگيران و حتي اساتيد محترم حايز اهميت است و لازم است کيفيت انتشارات علمي براي تداوم موقعيت يا ارتقاي دانشگاهي جهت اعضاي هيات علمي نيز بازبيني شود. قطعا يک سيستم نظارت کننده توانمند مي تواند موجب کاهش اقدامات سوء علمي شود.

 نسخه قابل چاپ

سرآغاز: معنويت سازماني از جمله دريچه هاي نويني است که در حوه رفتار سازماني گشوده شده و هر روز علاقمندان بيشتري را مجذوب خود مي کند. از ديگر سو به نظر مي رسد استعداد جامعه ايراني براي معنويت ورزي از ميانگين جهاني فزون تر است و اين مسووليت پژوهشگران عرصه مديريت را براي بهره گيري از اين ابزار کم هزينه جهت تداوي مشکلات سازماني، مضاعف مي کند و صد البته يکي از چالش هاي موجود سازمانهاي کشورمان، خمودگي و سطح نازل خلاقيت و نوآوري در آنهاست.
روش: در اين پژوهش با روش استقرايي فرضيه تاثير معنويت بر خلاقيت مورد آزمون قرار گرفته است؛ بدين منظور نمونه اي به حجم 108 نفر از کارکنان شاغل در محيط هاي مختلف کاري و با سطح تحصيلات متفاوت اخذ گرديد و داده هاي جمع آوري شده براي تحليل آماري به نرم افزار SPSS سپرده شد.
نتيجه گيري: در نهايت وابستگي دو متغير معنويت و خلاقيت کارکنان در سطح اطمينان 99% تاييد شد. لهذا پيشنهاد مي گردد تمسک به حبل معنويت جهت بهبود خلاقيت و رفع معضلات سازمان ها در دستور کار قرار گيرد و همانطور که در متن مقاله مستدلا تبيين گشته، تدين به دين حنيف، بهترين طريق براي معنوي تر شدن است.

 نسخه قابل چاپ

هدف: پرداخت غيررسمي که از آن تحت عنوان پرداخت زيرميزي نيز ياد مي شود، مبلغ اضافه اي است که بيش از آنچه مراجع رسمي تعيين کرده اند، از اشخاص مطالبه مي شود. هدف اين مطالعه، تعيين نظرات افرادي که به مراکز ارايه خدمات سلامتي خصوصي و عمومي مراجعه مي کنند، در رابطه با مبالغ زيرميزي که توسط پزشکان مطالبه مي شود، بوده است.
روش: در اين مطالعه مقطعي، از 525 نفري که جهت دريافت خدمات درماني به مراکز درماني دولتي و خصوصي مراجعه نمودند، خواسته شد که در يک مصاحبه ساختارمند شرکت نمايند. از پرسشنامه اي که توسط پژوهشگر تنظيم شده بود و روايي و پايايي آن بر اساس يک مطالعه راهنما مورد تاييد قرار گرفت، استفاده شد.
يافته ها: 500 نفر موافقت کردند که در مصاحبه شرکت نمايند. (ميزان پاسخ دهي 95% بود). کمي بيش از 54 درصد آنان مرد و 68 درصد آنان ساکن شهر بودند. 70 درصد آنان اطلاعات کافي در مورد پرداخت غيررسمي (پول زيرميزي) داشتند. از ديدگاه افراد مورد مطالعه اگر بيمار با رضايت خود و بدون درخواست قبلي پزشک پول و يا هديه اي به پزشک تقديم نمايد، مورد قبول است و در عوض مطالبه پول از سوي پزشک به ويژه قبل از ارايه خدمت از ديد عموم آنان غيرقابل قبول بود. 87 درصد مردم از مراجع ذيصلاح رسيدگي به شکايات مردم در خصوص پول زيرميزي اطلاعي نداشتند و فقط 17.8 درصد آنان به اثربخشي شکايت اميدوار بودند.
نتيجه گيري: به رغم نگرش منفي مردم نسبت به پرداخت هاي زيرميزي و غيرقانوني دانستن اين کار، آنان تا حد زيادي موافق شکايت بر عليه پزشکان بودند.

 نسخه قابل چاپ

زمينه: پيچيده شدن روز افزون عمليات سازماني و فرايند مديريت، توجه مديران و دست اندرکاران سازمان ها و صاحب نظران را به بحث اخلاق سازماني و اخلاق حرفه اي معطوف ساخته است.
اخلاق به طور ساده عبارت است از شناخت صحيح از ناصحيح و سپس انجام صحيح و ترک ناصحيح. اخلاق حرفه اي امروزه به عنوان يکي از زمينه هاي دانش مديريت در سازمان به شمار مي رود. اين مساله آن قدر حايز اهميت است که امروزه اکثر موسسات صنعتي و بازرگاني در زمينه هاي اخلاق حرفه اي به دانشجويان خود آموزش هاي لازم را ارايه مي دهند.
هدف: هدف پژوهش اين نکته اساسي است که امروزه مسووليت سازمان ها نسبت به جامعه و عامه مردم فراتر از ارايه خدمت و ارايه کالاست لذا سعي دارد نقش تاثيرگذار اخلاق حرفه اي را در رابطه با يکي از سبک هاي جديد مديريت يعني مديريت کيفيت فراگير نقد و تحليل کند.
روش پژوهش: از لحاظ روش شناسي با توجه به ماهيت موضوع، در مقاله حاضر مقصد نهايي فقط با طرح سوال پژوهش مطرح شده و نيازي به فرضيه سازي احساس نشده است لذا مقاله از لحاظ نوع و ساختار، يک پژوهش سندي-تحليلي محسوب مي شود.
يافته هاي تحقيق: نتايج حاصله از نقد منابع مبين آن است که در سازمانهاي مبتني بر مديريت کيفيت فراگير توجه به مشتري يک توجه ابزارگرايانه تلقي نمي شود و مديران و کارکنان در عين توجه خاص به اهداف سازماني، نسبت به وظايف اخلاقي نيز در سازمان متعهد هستند که به عنوان نمونه مي توان از صداقت و صراحت، حفظ حريم شخصي، رازداري و امانت، پاي بندي به قراردادها و وفاي به عهد نام برد. نتايج ديگر حاصل از بررسي هاي مروري اين مقاله نشان مي دهد اخلاق حرفه اي ارتباط مستقيم با مسووليت پذيري سازماني دارد و اين دو مولفه منبعث از بعد معرفت شناسي و هستي شناسي اين نظريه مديريت هستند. از منظر شناخت شناسي و انسان شناسي اين تئوري، منابع انساني صرفا منوط و منحصر به ابزار کار نيستند و هر عنصري که به نوعي با انسانيت انسان مرتبط باشد، از ارزش هاي اخلاقي در سازمان محسوب مي شود.
نتيجه گيري: نهايتا آن که مديريت کيفيت فراگير به دنبال ايجاد تغييرات اساسي در ذهنيت افراد و سوق دادن آن از تفکرات قديمي به جديد، از گذشته به آينده و از نگرش فردي به سوي گروههاي پوياست.

 نسخه قابل چاپ

با گذر از تاريخچه کوتاهي از مصر، هند و ايران باستان و پرداختن به فلسفه اخلاق بر پايه پند و اندرز، به پيگيري مطالب با اشاره اي به نگرش کانت به خردورزي و اخلاق انجام شده است.
پس از اشاره به قانون پرسيوال در لندن، همچنين نهضت اخلاقي آدلر در امريکا، نهضت فرهنگي - اخلاقي کويت در لندن، انتشار دو جلد کتاب از وستر مارک، به گردآوري مجموعه اي از زمينه هاي گوناگون اخلاق در فلسفه، علوم اجتماعي، علوم پزشکي و زيستي، علوم فني و مهندسي، علوم زيست محيطي و بوم شناختي و بالاخره علوم اقتصادي، جمعا هشتاد زمينه، پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ