بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

بر اساس نظر کارل راجرز ـ يکي از بنيان گذاران روان شناسي انسان گرا ـ زندگي اصيل، زندگي اي است که بر اساس خواست طبيعي انسان شکل بگيرد. وي نتيجه مي گيرد که چون انسان دين دار به منظور جلب رضايت خداوند همواره از خواست طبيعي خود چشم پوشي مي کند، درست لحظه اي که کاملا دين دار است، کاملا با خودش بيگانه است. اين ديدگاه، ضمن غفلت از تفاوت اساسي زيست طبيعي و زيست فطري، تصوري محدود يا مبهم از برخي مفاهيم اساسي و ضروري در تبيين افعال انساني، ازجمله خواست طبيعي، محدوديت هاي کمال زا، غايت، عشق، قانون و ... دارد. نوشتار حاضر درصدد تقرير اجمالي اين نظريه و سپس نقد تفصيلي آن است.

 نسخه قابل چاپ

«فلسفه تعليم و تربيت اسلامي» يکي از علوم فلسفي اسلامي است که با روش تعقلي به بازشناخت و بازنگاشت منظم بنيان هاي فلسفي و نظري تعليم و تربيت اسلامي، از يک سو، و استنتاج و استنباط مدلول هاي تربيتي متناسب با آنها از سوي ديگر، مي پردازد. با توجه به تقدم معرفت شناسي بر جهان شناسي و انسان شناسي، و نيز ابداعي و ابتکاري بودن بخش مهمي از فلسفه حکيم صدرالمتالهين شيرازي و جامعيت و فراگيري آن در مقايسه با حکمت هاي مشايي و اشراقي، در اين مقاله، کوشش منظمي به عمل آمده است تا شماري از مهم ترين ديدگاه هاي معرفت شناختي فلسفه صدرايي استخراج، و به صورت منظم طبقه بندي و تدوين شده، آنگاه مدلول هاي تربيتي اين ديدگاه ها، در قالب اصول تربيتي، استنباط و معرفي شود.

 نسخه قابل چاپ

در اين نوشتار، آراي دو متکلم برجسته جهان اسلام از دو مکتب اماميه و اشاعره، در ذيل آيات امامت مقايسه و بررسي شده است.
محقق طوسي -از علماي قرن هفتم- مهم ترين انديشه هاي کلامي خويش را به طور موجز در تجريد الاعتقاد آورده است. محقق قوشچي -از اشاعره قرن نهم هجري- انديشه هاي اشعري خود را در شرح تجريد الاعتقاد بيان کرده است. از اين رو اين متن و شرح، نمايانگر منازعات دو فرقه مهم کلامي شيعه اماميه و اشاعره به شمار مي آيد.
در اين پژوهش، چهار آيه ولايت (مائده / 55)، امامت (بقره / 124)، اولي الامر (نساء / 59) و همراهي با صادقين (توبه / 119) از منظر اين دو محقق بررسي و سپس به شبهات قوشچي پاسخ داده شده است.

 نسخه قابل چاپ

مکتب تشيع يکي از مهم ترين مکاتب اسلامي است که يکي از ارکان مهم آن، نظريه امامت است. در طول تاريخ، انديشمندان شيعه براي اثبات اين نظريه استدلال هاي مختلفي از جمله استدلال هاي عقلي ارايه کرده اند. هدف اين نوشتار، بررسي استدلال هاي عقلاني متکلمان مکتب بغداد (شيخ مفيد، سيدمرتضي و شيخ طوسي) است؛ دانشمنداني که از مشهورترين متکلمان و فقيهان شيعه مذهب به شمار مي روند. بدين منظور ضمن روشن کردن معناي امامت در انديشه تشيع، به بررسي تطبيقي تعريف هاي متکلمان مورد بحث پرداخته، با تعيين ارکان امامت، توانايي هر استدلال در اين خصوص مورد ارزيابي قرار خواهد گرفت.

 نسخه قابل چاپ

يكي از پرسش هاي مطرح در مورد واژگان و جملات قرآن کريم اين است که آيا خداوند متعال همانند روش متداول متون بشري، در آن واحد، از هريک از الفاظ و جملات قرآن در يک معنا و مفهوم استفاده کرده است يا معاني متعددي را اراده نموده است؟
در اين باره ديدگاه هاي متعددي در بين صاحب نظران و مفسران اسلامي مطرح است که مهم ترين و عمده ترين آنها چهار نظريه است.
نظريه صحيح بر آن است که چندمعنايي در لغت عرب و قرآن امکان پذير بوده و واقع هم شده است. در اين مقاله ضمن طرح ديدگاه صحيح، به رد و ابطال نظريات ديگر، با ارايه ادله متعدد، مي پردازيم.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

از جمله خصوصيات مختص انسان که او را از ساير موجودات متمايز مي کند، عقل و دل (فطرت) است که داراي ابعاد مختلفي است. يکي از اين ابعاد، توجه به کمال خواهي و بي نهايت طلبي است. برخي پژوهشگران اسلامي تلاش کرده اند از اين طريق به اثبات باري تعالي بپردازند.
از آنجا که انسان به کمال مطلق و زيبايي مطلق ميل دارد و اين ميل از مقوله تضايف است و دو امر متضايف در وجود تکافو دارند، مي بايست معشوق کامل و زيباي مطلق نيز محقق باشد.
در اين مقاله سعي شده است ساختار منطقي برهان عشق به کمال مطلق مورد دقت قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

اصل انتخاب طبيعي را چارلز داروين، طبيعت گرا و زيست شناس معروف انگليسي قرن نوزدهم، مطرح کرد. اين اصل که مبناي فرايند تکامل زيست شناختي محسوب مي گردد، از منظر بسياري از متالهان در تعارض با هدفمندي جهان خلقت و به تبع، در تعارض با انديشه خداباوري است. اين مقاله مي کوشد با تکيه بر آراي کيث وارد، فيلسوف برجسته معاصر، نشان دهد که تعارض يادشده، نه ريشه در خود اصل انتخاب طبيعي، که در برداشت ها و تفاسير نادرستي دارد که از اصل يادشده صورت گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله مروري بر روش و رويکرد کليفورد گيرتز در باب دين و فرهنگ است. تحليلي از رويکرد او در اينکه چگونه آيين ها، مناسک و الگوهاي مشخص، خود را همچون «متن» بر پژوهشگر عرضه مي کنند و پژوهشگر به جاي رويارويي با واقعيت هاي ايستا، بي جان و منفعل، در روندي پويا و بازسازي شونده مبتني بر مشاهده و حضور، در ميدان جاي مي گيرد.
وي مي کوشد بدين پرسش ها پاسخ گويد. او در اين زمينه از معنا و فرهنگ در چارچوب جامعه شناسي تطبيقي کساني چون وبر و دورکيم بهره مي گيرد و با بازخواني آنها، رويکردي تفسيري را نسبت به شناخت دين و فرهنگ برمي گزيند.
اين پژوهش، روش و رويکرد او را به دين و فرهنگ بررسي مي کند و تحليلش را درباره پرسش هاي پيش گفته باز مي کاود.

 نسخه قابل چاپ

نگرش عقلاني يا تعبدي دو متفکر اسلام و مسيحيت، ملاصدرا و آکويناس نسبت به مساله وحدانيت الهي مورد واکاوي قرار گرفت. اگرچه در نظام توميستي بر وحدانيت الهي تکيه مي شود، ولي با مساله ديگري به نام تثليث مواجه مي شويم که آکويناس آن را حاصل نسبت هاي موجود در ذات الهي مي داند؛ هرچند براي خداوند، ذات واحدي را در نظر مي گيرد.
در مقابل، صدرالدين شيرازي ضمن پذيرش وحدت الهي براي اثبات ان و نفي هرگونه شريک ـ اعم از ثنويت، تثليث يا غير آن ـ دلايل متعددي را در آثار خود مطرح مي کند و در ديدگاهي مشابه با قديس توماس، اثبات وحدانيت خداوند را از طريق برهان اثبات واجب تعالي و بساطت ذات الهي ميسر دانسته و با رويکرد عقلاني جداي از تعبد، در جايگاه رفيعي نسبت به آکويناس قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
در حيطه علم النفس فلسفه اسلامي، حس مشترک به منزله قوه اي ادراکي مطرح شده است که مفاهيم حسي، جعلي و شهودي را ادراک مي کند. در اين مقاله، رويکرد تاريخي فلاسفه مسلمان در اين باب بررسي شده است. در حوزه معرفتي، ادراکات حس مشترک به جهت حصول و حضور بررسي شده است. به واسطه کارکرد معرفتي اين قوه در حکمت سينوي، يکي از مهم ترين مسايل حوزه معرفت شناسي (مطابقت و واقع نمايي) واکاوي شده است؛ و در نهايت، کارکرد دين شناختي اين قوه در حوزه فلسفه نبوي شيخ در تبيين، دريافت و انتقال جزييات وحي نبوي، ارايه شده است.

چکيده عربي:
في مجال علم النفس في الفلسفة الإسلامية، تطرح مسألة الحس المشترک بمثابة قوة إدراکية تدرک المفاهيم الحسية والجعلية والشهودية. تتناول هذه المقالة إبتداء المنهج التاريخي الذي اتبعه الفلاسفة في نظرتهم إلى هذه القوة. في الحقل المعرفي بحثت إدراکات الحس المشترک لجهة الحصول والحضور. وبالوظائفية المعرفية لهذه القوة في الحکمة السينوية بحثت احدى أهم قضايا حقل نظرية المعرفة، أي المطابقة وإظهار الواقع. وفي الختام عرضت وظائفية هذه القوة في معرفة الدين في حقل الفلسفة النبوية للشيخ في تبيين، وتلقي، وانتقال جزئيات الوحي النبوي.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
مساله شر، يکي از مسايل بنيادي در نظام هاي الهياتي، به ويژه در فلسفه اسلامي بشمار مي آيد. فلاسفه مسلمان شر را به امر عدمي، اعم از عدم ذات يا عدم کمال ذات، تحليل نمودند. صدرالمتالهين از نظريه نيستي انگاري شر دفاع کرده و آن را برهاني دانسته است. اين نظريه با معضلي به نام شر ادراکي مواجه است که بنابر ادعاي آن، بعضي از وجودات، بالذات، به شر متصف مي شوند. اما او دراين باره يکسان نمي انديشد. بيان تحول ديدگاه ملاصدرا در اين مساله، مهم ترين يافته تحقيق حاضر است. منشا اين تحول تاثر ملاصدرا از نصوص ديني (آيات و روايات) است.

چکيده عربي:
مسألة الشر واحدة من القضايا الأساسية في المنظومات الإلهية وخاصة في الفلسفة الإسلامية. وقد ذهب الفلاسفة المسلمون الى تحليل الشر بانه أمر عدمي؛ سواء کان عدم الذات أو عدم کمال الذات. ودافع صدر الدين الشيرازي (الملا صدرا أو صدرالمتألهين الشيرازي) عن فکرة عدمية الشر واعتبرها برهانية. غير ان هذه الفکرة تواجه معضلة تسمى الشر الإدراکي التي يتلخص مفادها في ان بعض الوجودات تتصف بالشر ذاتا. وليس لديه رأي محدد في هذا المضمار. وأهم معطيات هذا البحث هو بيان ما طرأ من تحول في رأي الملا صدرا حول هذه المسألة. ويعزى سبب هذا التحول في فکر الملا صدرا إلى تأثره بالنصوص الدينية (الآيات القرآنية والأحاديث الشريفة).

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
جان هيک، فيلسوف دين و الهي دان بزرگ مسيحي معاصر، در انديشه هاي خويش از سنت مسيحي دور شده است. وي به رغم آنکه يک کشيش پروتستان است، آموزه تجسد الوهيت در مسيح را نمي پذيرد و مي گويد، اين آموزه هيچ معناي روشن و قابل فهمي ندارد. او در باب زبان دين، رويکردي واقع گرا برمي گزيند، اما واقع گرايي او از نوع کانتي و انتقادي است و براي تجربه هاي ديني، زباني آميخته به فرهنگ قايل است. در زمينه نجات و رستگاري، هيک اولين کسي است که نظريه کثرت گرايي را شکل رسمي و دانشگاهي عرضه مي کند و انحصار نجات در کليسا را مي شکند. همچنين وي از آموزه اوصاف بي نهايت خداوند فاصله مي گيرد و معتقد است که معلوم نيست مسيح اين آموزه را تعليم داده باشد. آموزه رويت سعيده نيز در انديشه هيک دستخوش تاويل شده است.

چکيده عربي:
جان هيک فيلسوف دين ولاهوتي کبير مسيحي معاصر. ابتعد هذا الفيلسوف في أفکاره عن المسيحية. وعلى الرغم من کونه قسا بروتستانتيا، غير انه يرفض فکرة تجسد الالوهية في المسيح ويقول: ان هذه الفکرة ليس لها أي معنى واضح ومفهوم. وفي ما يخص لغة الدين ينتهج نهجا واقعيا، غير ان الواقعية التي يتخذها من نوع الواقعية النقدية التي سار عليها کانط، ويرى للتجارب الدينية لغة مزيجة بالثقافة. وفي مجال النجاة والفلاح کان هيک أول من طرح التعددية بشکلها الرسمي والجامعي، وکسر فکرة احتکار الکنيسة لمسألة النجاة. کما انه يبتعد عن قضية الصفات غير المتناهية لله ويرى انه من غير المؤکد ان المسيح قد أدلى بمثل هذه التعاليم. کما ان فکرة الرؤية السعيدة تخضع للتأويل في تفکير هيک.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
عقلانيت از ديدگاه انديشمندان علوم اجتماعي، مهم ترين نشانه و برجسته ترين شاخص مدرنيته شناخته شده است. برخي آن را جايگزين دين معرفي کرده اند. در اين تحقيق به ديدگاه امام خميني و هابرماس درباره دين و عقلانيت اشاره مي شود.
هر يک از دو متفکر و فيلسوف مهم و جريان ساز معاصر؛ امام خميني از اسلام معاصر و يورگن هابرماس از غرب، آراي خاصي درباره مفاهيم دين و عقلانيت دارند.
هر دو منتقد عقلانيت ابزاري هستند. امام خميني، عقلانيت مميزه و عقلانيت ديني و هابرماس، عقلانيت ارتباطي و عقلانيت انتقادي را جايگزين آن کرده اند. هريک از اين دو متفكر براساس مباني انديشه اي خود، نگاه خاصي به مقوله دين و عقلانيت دارند.

چکيده عربي:
تعتبر العقلانية من وجهة نظر مفکري العلوم الاجتماعية من أهم مميزات الحداثة وأبرز معالمها. والبعض منهم يعتبرها بديلة عن الدين. نسلط الضوء في هذا البحث على نظرة الإمام الخميني، وهابرماس إلى الدين والعقلانية.
کل واحد من هذين الشخصين مفکر وفيلسوف مهم وصاحب تيار فکري؛ فالإمام الخميني يمثل الإسلام المعاصر، ويورغان هابرماس يمثل الغرب المعاصر، ولکل واحد منهما رؤاه الخاصة حول مفاهيم الدين والعقلانية. کلاهما منتقد للعقلانية الأداتية، وقد استبدلها الإمام الخميني بالعقلانية المميزة والعقلانية الدينية، بينما استبدلها هابرماس بالعقلانية الإرتباطية والعقلانية الانتقادية. ولکل واحد من هذين المفکرين نظرته الخاصة إلى قضية الدين والعقلانية استنادا إلى منطلقاته الخاصة.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
بغي عبارت است از خروج و جبهه گيري گروهي از مسلمانان مقابل امام عادل و قيام براندازانه ضد او.
بر اساس ادله و قراين، ضرورت جهاد و مقابله با باغيان و خروج كنندگان بر «امام عادل» شامل خروج كنندگان بر ولي فقيه نيز مي شود و اين عنوان، اختصاص به امام (ع) ندارد. البته لازم است، پيش از هرگونه اقدام قهرآميز ضد اين گروه، آنان را ارشاد و راهنمايي كرد و به شبهه هاي احتمالي آنان پاسخ داد. باغيان، محكوم به كفر نيستند و در صورت صلاحديد حاكم اسلامي، اموال آنان، مصادره نمي شود. چنانچه خروج كنندگان بر پيشواي عادل، جداي از تشكيلات حاكميت اسلامي، داراي سازمان و قدرت و شوكت باشند، به منزله بغات شناخته مي شوند، در غير اين صورت، از مصاديق محاربان خواهند بود و احكام ويژه اين گروه بر آنان مترتب مي گردد.

چکيده عربي:
البغي هو خروج مجموعة من المسلمين ضد الإمام العادل واصطفافهم ضده ووثوبهم التآمري عليه. واستنادا إلى الأدلة والقرائن فان ضرورة الجهاد والوقوف ضد البغاة والخارجين على الإمام العادل، تشمل الخارجين على الولي الفقيه أيضا، وان هذا العنوان لا يختص فقط بالإمام المعصوم. ومن الطبيعي انه لابد من إرشاد هذه الفئة والاستماع الى ما لديها من شبهات محتملة، والإجابة عنها، قبل الإقدام على استعمال القوة ضدها. ان البغاة غير محکومين بالکفر، ولا تصادر أموالهم في ما لو رأى الحاکم الإسلامي مصلحة في عدم مصادرتها. ومن يخرجون على الإمام العادل إذا کانت لهم فئة يعودون إليها ولهم قوة وشوکة بمعزل عن مکونات الدولة الإسلامية، يعتبرون بحکم البغاة، والا فهم يحسبون محاربين وتطبق عليهم أحکام المحارب.

 نسخه قابل چاپ