بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) بهار 1383; -(63):125-154. |
| علمي سولا محمدرضا* |
| * دانشگاه آزاد اسلامي، سبزوار |
|
مبحث شرط متأخر از مباحث نسبتا جديد و پيچيده علم اصول به شمار ميرود و بحثهاي فراواني را در بين اصوليان در پي داشته است. مبتني بودن آن بر مبناي اصولي ديگر، دشواري آن را افزايش داده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) بهار 1383; -(63):49-82. |
| حائري محمدحسن* |
| * دانشكده الهيات، دانشگاه فردوسي مشهد |
|
در اين نوشتار، پس از بحث و بررسي مختصر دربارة ضرورت بحث پيرامون موضوع و ضرورت حكومت اسلامي، به مبحث منشأ مشروعيت حكومت در دموكراسي ليبرال و جايگاه رأي مردم در آن و نيز منشأ مشروعيت حكومت در نظام و دولت اسلامي از نگاه فقهاي اهل سنت و شيعه امامّيه پرداخته شده است. نگارنده در اين مبحث ضمن تقسيم مشروعيت به اوليه و ثانويه، با استناد به مستندات معتبر سعي كرده است تناقض و تعارضي را كه در مردم سالاري ديني بين الهي بودن نظام از يك سو و مردمي بودن آن را سوي ديگر به نظر ميرسد، برطرف نمايد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) بهار 1383; -(63):155-186. |
| فرزانه فر حسين* |
| * دانشكده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه بيرجند. |
|
در اين مقاله گامهاي مقدماتي در جهت ارائه يك نظريه در زمينه تساهل و مدارا در انديشههاي سياسي اسلام برداشته شده است. نخست با بيان معنا و مفهوم تساهل در انديشه اسلام، به طرح مسأله پرداخته و سپس اصول متعارف نظريه در قالب و اصول و پشتوانه نظري تساهل در انديشه اسلامي مطرح گرديده است. تعيين حدود و حوزههاي اعمال تساهل، چارچوب نظري نظريه را تشكيل ميدهد و در ادامه با جستجوي تساهل در سيره پيامبر اكرم(ص) و بررسي مواردي از تساهل در قلمرو جامعه اسلامي، نظريه تساهل، تصديق تجربي گرديده است. در نهايت با ذكر ملاحظاتي در مورد كيفيت اعمال تساهل در جهان اسلام، به ارزيابي نظريه پرداخته شده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) بهار 1383; -(63):187-214. |
| همتي گليان عبداله* |
| * دانشكده الهيات، دانشگاه فردوسي مشهد |
|
مقاله حاضر بر آن است تا پارهاي از فعاليتهاي فرهنگي مدجنان و موريسكوها، كه در قالب ادبيات الاعجميه(الخاميادو) و عرضه شده، بپردازد و از اين رهگذر سهم آنان را به عنوان حاملان ميراث اسلامي در پيشرفت ادبيات جامعه مسيحي اسپانيا روشن سازد.اين پژوهش خاطرنشان ميكند، هر چند مسيحيان حاكم با هويّت ديني اقليتهاي مسلمانان سخت عناد ميورزيدند، اما هيچ گاه از قابليتهاي علمي آنان غافل نبوده و به بهروه برداري از تواناييهاي اين اقليتها ميپرداختهاند. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):9-12. |
| طباطبايي سيدمحمدكاظم* |
|
با توجه به اهميت روزافزون نقش دانشها در بهبود وضع جوامع بشري و به منظور رشد و گسترش مرزهاي دانش، بيش از يک دهه است که وزارت فرهنگ و آموزش عالي پيشين يا وزارت علوم، تحقيقات و فناوري کنوني، اساسنامه نمونه انجمنهاي علمي کشور را در پنج فصل و 26 ماده ابلاغ کرده و گويا کميسيوني هم در وزارت مزبور براي رسيدگي به امور اين انجمنها تشکيل داده است. به موجب اساسنامه پيشنهادي، انجمنهاي علمي صرفا در زمينه هاي علمي، پژوهشي و تخصصي مربوط به حوزه خود فعاليت مي کنند. اين انجمنها که بنيادي غيرانتفاعي هستند از تاريخ ثبت داراي شخصيت حقوقي بوده و رييس هيات مديره انجمن نماينده قانوني آن است ... |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):13-62. |
| جلالي عبدالمهدي |
|
براي بررسي و نقد هركتاب، دو راه پيش پاي پژوهشگر و نقاد وجود دارد. راه اول، بررسي و نقد دروني و راه دوم، بررسي و نقد بيروني كتاب است كه با مطالعه و غوررسي در احوال و افكار پديده آورنده يا راويان آن، انجام مي شود. در مؤلفاتي چون كتاب سليم بن قيس كه با خبر واحد و از طريق يك راوي نقل و عرضه شده است، مطالعه و نقد خارجي كتاب يا بررسي احوال راوي آن، راهگشا و سودمند به نظر مي رسد. براين پايه، نگارنده در اين مقاله به بررسي و نقد احوال ابان بن ابي عياش و تعيين وثاقت يا عدم وثاقت او به صفت “يك راوي حديث“ و به ويژه “يكتا راوي كتاب سليم بن قيس“ پرداخته و در آغاز نشان داده است كه تنها راوي و حلقه اتصال كتاب به سليم بن قيس، ابان بن ابي عياش است سپس از رهگذر يك مطالعه رجال شناختي به اين نتيجه دست يافته است كه راوي موردنظر و رواياتش در خور اعتنا و اعتماد به نظر نمي رسد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):63-76. |
| ره پيك سيامك |
| مسئوليت ناشي از سوء استفاده از حق، بخشي از مباحث به مسئوليتها را به خود اختصاص داده است. اين بحث در قالب نظريه ها در نظامهاي حقوقي و كشورهاي مختلف مورد توجه قرار گرفته است. اين نوع مسئوليت در حقوق ايران نيز شناسايي شده است. در حقوق اسلام، قواعدي وجود دار دكه مفاد آن با موضوع سوءاستفاده از حق قابل مقايسه است. قاعده لاضرر، از جمله قواعدي است كه در اين زمينه طرح گرديده است. اگرچه در بحث سوء استفاده از حق و منع اضرار به آيههاي قرآن كمتر توجه شده، اما به نظر ميرسد آيههاي مختلف قرآن با مباني گوناگوني مانند منع اضرار و اصل رعايت حسن نيت در اجراي حقوق و تعهدها، اصول شفافي را در موضوع سوء استفاده از حق ارايه ميكند. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):77-110. |
| ساشه دينا عبدالعزيز |
| استدلال مستند به قرآن كريم در اسلام تاريخي بس شگفت دارد. قران كلام خداوند است كه به پيامبرش محمدبن عبدالله(ص) وحي شده است. بدان هدف كه آن را در جزيرهالعرب ميان مردم بگستراند. قرآن كريم در گوهر و روش خود ميطلبد كه پيامبر (ص) نخستين و يگانه مرجع در تبليغ و تعليم اين كتاب باشد. از همين جاست كه رويكرد عقلاني ديريني در گشودن نمادهاي قرآن كريم و قرينههاي تاريخي آن شكل رفته است. طبيعي است گروهي كه دست به كار برپايي نظام خويش برپايه خواست خداوند ميشود نميتواند سادهنگرانه و سادهانگارانه به قرآن بپردازد، زيرا اثرگذاري متن مقدس آسماني در اين كه سرچشمه بنيادين در تعيين روشهاي زيستن است در مقايسه با درونمايههاي سياسي ـ اجتماعي جوامع اسلامي در دورههاي گوناگون خويش از اهميت و حساسيت فراوانتري برخوردار است. مهمتر از آن اين كه اگر مشروعيت يك نظام براسلام مبتني باشد، لازم خواهد بود سامانهها و ساز و كارهايي براي تأثيرگذاري متن در شكل دادن به برنامهها و اصول اين نظام فراهم شود به گونهاي كه بتواند همه ابعاد زندگي انسان را پوشش دهد. درست همين جاست كه عقل و وحي هر دو نيازمند آنند كه به هدف به دست دادن راهحلهايي بنيادين و براي دشواريهاي روزانه در زمينه نظام کلي اجتماع با يکديگر همسويي و همگامي داشته باشند. عالمان مسلمان در طول تاريخ اجتماعي و سياسي خود و در برخورد با وحي يا همان قرآن كريم اصول وحياني تفسير و تأويل را بنياد نهادهاند تا به راههايي دست يابند كه ميتواند نسبت به اين حقيقت اطمينان و اعتماد بيافريند که خداوند ـ جل و علاـ هدايتگر مطلق جامعه بشري است. اما در اين مرحله، مسلمانان در چارچوب تلاش براي ايجاد نظامي آرماني در زمين، از بيم اين كه مبادا طرحهايي فراروي گذارند كه احتمالاً در آنچه مستقيماً به وحي مربوط ميشود با بدعتگذاري درآميزد، امكانات عقلي خويش را محدود به كار گرفتند. اين ترديد در رويارويي با تهديدهايي كه با بازنگري در چگونگي برداشت از متن همراه است بدان نيز انجاميده است كه با عرف به هم انباشته موروث از عالمان مسلمان نسلهاي بسيار پيشين به مانند خود وحي برخورد شود. پديدهاي كه به محروم كردن خود از نزديك شدني دوباره به قرآن كريم از رهگذر تجربه معاصر عالمان از زندگي كه در بستر زمان و مكان در دگرگوني است انجاميده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):133-160. |
| عاشوري تلوكي نادعلي* |
| * دانشگاه آزاد اسلامي، واحد نجفآباد |
| يكي از مباحث مهم در تاريخ قرآن، مسأله نظم آيههاي قرآني و كيفيت ترتيب آنهاست. اين موضوع از همان سده نخستين تاريخ اسلام، همواره مورد بحث و برري مفسران و دانشمندان علوم قرآني بوده است. شمار بسياري از اين قرآنپژوهان به توقيفي بودن نظم آيههاي قرآن معتقد شدند و برخي ديگر عقيده اجتهاي بودن را پذيرفتند. در اين بين، گروه اندكي قائل به تفصيل شده، رأي سومي را برگزيدند. آنچه در مجال كنوني مورد پژوهش و ارزيابي است، بحث و بررسي ديدگاه مرحوم طباطبايي در اين زمينه و نقد و بررسي آن است. |
| كليد واژه: نظم آيهها، نظم سورهها، توقيفي بودن، اجتهادي بودن، علامه طباطبايي |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):111-132. |
| طباطبايي سيدكاظم* |
| * دانشكده الهيات، دانشگاه فردوسي مشهد |
| زيارت پيشوايان معصوم (ع) آدابي دارد. از جمله ان اداب، خواندن زيارتنامهها و اذكار مخصوصي است كه از ائمه(ع) به دست ما رسيده است. عالمان امامي اين زيارتنامهها و اذكار را در مطاوي كتابهاي حديث يا در مؤلفاتي مستقل ثبت كردهاند. در ميان زيارتنامههاي مأثور، زيارتهايي هست كه با عنوان “زيارات جامعه“ شناخته ميشود. از ميان زيارتهاي جامعه، دو زيارت جامعه كبيره و جامعه صغيره از شهرتي ويژه برخوردار است. نگارنده در اين مقاله پس از توصيف زيارتهاي جامعه، با مراجعه به كتب اهل فن مقدار اعتبار و وضعف و قوت اين دو زيارت را بررسي كرده و به اين نتيجه رسيده است كه با صرفنظر از صحت مضامين اين دو زيارت، سند زيارت جامعه صغيره از زيارت جامعه كبيره از قوت و استحكامي بيشتر برخوردار است. |
| كليد واژه: زيارت، زيارتهاي جامعه، زيارتهاي مخصوص، زيارتهاي مطلق، زيارت جامعه كبيره، زيارت جامعه صغيره |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) زمستان 1382; -(62):161-192. |
| قرائي فياض* |
| * دانشكده الهيات، دانشگاه فردوسي مشهد |
| در اين مقاله اوصاف و خصال انسان آرماني و نمونه هندوييزم با توجه به مباني انسان شناختي و جهان شناختي اين مكتب، تحت عناوين ذيل، مورد بررسي قرار گرفته است: 1. جايگاه انسان آرماني در تعاليم هندو 1ـ1. اصول چهارگانه هندو 2ـ1. اهداف چهارگانه هندو 3ـ1. طرق چهارگانه رستگاري هندو 4ـ1. مراحل چهارگانه زندگي هندو 2. انسان آرماني از منظر مكاتب مختلف هندو 1ـ2. انسان آرماني از ديدگاه مكتب يوگا (Yoga Darsana)، مظهر “يوگا مارگه“ يا “طريق رياضت“ 2ـ2. انسان آرماني از ديدگاه مكتب ودانته (Vedanta Darsana)، مظهر “جنانه مارگه“ يا “طريق علم“ 3ـ2. انسان آرماني از ديدگاه مكتب بكتي (Bhakti)، مظهر “بكتي مارگه“ يا “طريق عشق“ لازم به يادآوري است، از ميان مكاتب فرعي سهگانه مكتب “ودانته“، بيشتر نظر به “ادوايته ودانته“ (Advaita Vedanta) به عنوان مهمترين آنها بوده است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) پاييز 1382; -(61):41-54. |
| باغستاني محمد* |
| * دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد |
| فقه حنفي در تاريخ طولاني خود، بيش از هر سرزمين ديگري در شرق اسلامي به ويژه ماوراء النهر نفوذ داشته و فقهيان بزرگي را در اين منطقه از جهان پرورانده است كه آنان علاوه بر تأليفاتي زيادي كه در زمينه فقه حنفي نگاشتهاند، به اين مذاهب اعتبار بخشيده و آن را به مناطق ديگر عالم اسلام نيز بردهاند. مقاله حاضر كوششي است در بررسي وضعيت فقه حنفي در عهد حكومت ايلك خانيان كه در ضمن ميتواند مدعاي بار تولد خاورشناس روسي دربارة روند كلي انحطاط فرهنگ و علم در حاكميت تركان ايلك خاني را به طور نسبي به چالش بكشاند. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) پاييز 1382; -(61):13-39. |
| باريكلو عليرضا* |
| * مجتمع آموزشي عالي قم، دانشگاه تهران |
| يكي از موضوعات مهم در فقه اسلامي جبران خسارت بدني است. زيرا امروزه از يك طرف، پيامدهاي خطارت مالي اين نوع آسيب بسيار سنگين تر از گذشته است و در اكثر نظامهاي حقوقي دنياي معاصر صدمه زننده مسئول و ضامن جبران تمام خسارت ناشي از اين صدمه است. از طرف ديگر، در فقه اسلامي ديه وجود دارد كه در ساير نظامهاي حقوقي چنين چيزي موجود نيست. بنابراين، اين سؤال مطرح ميشود كه : آيا در فقه اسلامي، صدمه زننده ضامن تمام پيامدهاي خسارت مالي ناشي از آسيب بدني است يا مسئوليت او محدود به پراخت مبلغ ديه است يا در صورتي كه هزينه و خسارت از ميزان و مقدار ديه تجاوز نمايد، مقدار زيادي را صدمه زننده ضامن است. در اين مقاله، جبران خسارت بدني بر طبق قواعد حقوقي فقه اسلامي مورد بررسي قرار گرفته است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) پاييز 1382; -(61):55-75. |
| سلمان پور محمدجواد* |
| * دانشكده علوم انساني، دانشگاه شيراز |
| يكي از شرايط مهم استحكام و استواري بخشيدن به دو دانش فقه و اصول فقه، درك صحيح آرا و ديدگاههاي نظريه پردازان در اين دو دانش است كه از رهگذر مقارنه و تطبيق ميان آنها و بهتر و دقيقتر حاصل ميآيد. نگارنده در اين نوشتار براي شناساندن ابتكارات ميرزاي ناييني و امام خميني به عنوان دو اصولي بزرگ معاصر در دانش اصول فقه، به مقايسه و سنجش ديدگاههاي آن دو در اين دانش پراخته است. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |
| الهيات و معارف اسلامي (مطالعات اسلامي ) پاييز 1382; -(61):77-105. |
| سيدي علوي سيدحسين* |
| * دانشگاه آزاد اسلامي، واحد مشهد |
| « شرط عدم ازدواج مجدد» در عقد زناشويي را اكثر علماي اسلام، شرطي باطل و غير معتبر دانستهاند. از اهل سنت بعضي با اين استدلال كه عقد آن را اقتضا ندارد، و جمعي با اين تصور كه اصل، در معاملات و عقود و شروط بر فساد است تا دليلي بر صحت اقامه شود، به فساد و بطلان اين چنين شرطي رأي دادهاند. بيشتر فقهاي اماميه نيز شرط مذكور را باطل و شرطي مخالف با كتاب (قرآن مجيد) به حساب آوردهاند. در اين مقاله، مداركي كه براي اثبات بطلان شرط مورد بحث اقامه گرديده نقد و بررسي شده است. پس از تحقيق چون هيچ يك از آن ادله، بر بطلان شرط مزبور دلالتي روشن و قابل قبول ندارند، به حكم حديث معروف «المسلمون عند شروطهم» و به دلايلي ديگر، به اين نتيجه ميرسيم كه اگر زوج ضمن عقدي لازم چنين شرطي را تعهد كند، موظف است به تعهد خود عمل نمايد. |
| كليد واژه: |
| |
|
نسخه قابل چاپ |