بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

نوشتار حاضر، مطالعه ايي اكتشافي در دستيابي به مفهوم، ابعاد و انواع امنيت بر مبناي قرآن كريم است و مي كوشد موضوع حاضر را براساس شواهد قرآني و از منظرهاي معنوي، فردي و اجتماعي، سياسي و نظامي، اقتصادي، و حقوقي و قضايي تنوير، تفصيل، تبويب و تدوين كند و نشان دهد كه اين كتاب آسماني داراي ديدگاه مدرن و امروزين درباره مفهوم متحول و پيچيده امنيت است؛ از سويي ايمان و امنيت معنوي، سرچشمه و مبناي اصلي كليه ابعاد امنيت است و از سويي ديگر ميان اين ابعاد پيوند و توازن عميقي برقرار است، ضمن آن كه هر گونه امنيتي و در هر بعد از ابعاد آن، در نهايت در ايمان و اعتقادات معنوي و الهي ريشه دارد و هرگونه ناامني در هر عرصه ايي، سرانجام ريشه اش به بي ايماني و صفات متقابل ايمان مانند شرك، كفر، ظلم، استكبار و از اين قبيل بر مي گردد. مومن و صفات ايماني نيز اصلي ترين خاستگاه صدور كنش هاي امنيت زا است و مي توان در استنتاجي نهايي گفت: بستر سازي حيات معنوي پاك و نيك براي تربيت و تذهيب افراد، چه در حوزه رفتارهاي فردي و چه رفتارهاي اجتماعي و نيز دور كردن افراد جامعه از حيات سيئه و غيرايماني، اصلي ترين ساز و كار تامين امنيت در نظام اسلامي است.

 نسخه قابل چاپ

ماده 10 قانون مدني ايران اشعار مي دارد:«قراردادهاي خصوصي نسبت به كساني كه آن را منعقد نموده اند، در صورتي كه مخالف صريح قانون نباشد، نافذ است». حقوقدانان از مفاد اين ماده اصل حاكميت اراده و آزادي قراردادها و نفوذ و صحت قراردادهاي نامعين را استفاده نموده اند.
مبحث اصلي اين نوشتار پيرامون مشروعيت قراردادهاي نامعين در فقه و حقوق اسلامي است. فرضيه نگارنده اين است كه اين گونه قراردادها در صورتي كه واجد شرايط اساسي صحت معاملات باشند و منافاتي با نظم عمومي و اخلاق حسنه نداشته باشند، داراي مشروعيت و صحت خواهند بود. روش تحقيق در اين مقاله، «استنباطي» و مبتني بر بررسي موضوع در منابع چهارگانه حقوق اسلامي است.
براي اثبات اين فرضيه، ابتدا عمومات كتاب و آيات مرتبط را مرور مي كنيم. سپس سراغ دومين منبع حقوق اسلامي يعني سنت مي رويم. در ادامه ميزان دلالت بناي عقلا و اجماع را مورد بررسي قرار مي دهيم. به عنوان نتيجه، مقاله حاضر توانسته است مشروعيت قراردادهاي نامعين را با سه منبع نخست مستند سازد و به اشكال هاي طرح شده در اين زمينه نيز پاسخ دهد. اما اجماع دليل مناسبي براي اثبات فرض تشخيص داده نشد. در نهايت استناد به شروط ابتدايي (با حفظ شرايط خاص) راهكار مناسبي براي مشروعيت دادن به اينگونه قراردادها تلقي شد. اما عقد صلح به دليل تفاوت هايي كه با قراردادهاي نامعين دارد تطبيق با آنها نيست.

 نسخه قابل چاپ

شيفتگي به آگاهي و دستيابي به علوم و فنون ناشناخته، انسان را به پژوهش وا داشته و موجب گسترش دانش در همه زمينه هاي علوم و معارف بشري شده است و آشكارترين نمود آن نيز عرضه فرآورده هاي علمي دانشمندان به جامعه بشري است. امروزه در عصر اطلاعات و ارتباطات، اين نگاشته ها و فرآورده ها به وسيله رشد علوم و تكنولوژي، از محيط پديد آورنده و نويسنده پا فراتر مي گذارد و در اندك زماني در سراسر جهان منتشر مي شود.
اما از آن جا كه بسياري از اين فرآورده هاي علمي و ادبي به زباني خاص نگاشته و يا عرضه مي شود، ديگر مشتاقان به آن دانش كه با آن زبان آشنايي ندارند، نمي توانند از آن بهره مند شوند و اين خود مانع مهمي در جهت رشد و گسترش معارف بشري است. ترجمه به عنوان بهترين ابزار داد و ستد انديشه، مي تواند اين مانع را برطرف كند و راه را براي تبادل معارف بشري بگشايد.
به منظور حمايت از تلاش پرارزش و طاقت فرساي مترجم كه در راه برگردانيدن اثر يا كتاب زحمت زيادي را متحمل مي شود، نظام هاي حقوقي و دولت ها از ديرباز تدابير و قوانيني وضع كرده اند تا از يك طرف مانع غارت و چپاول حاصل تلاش مترجمان به دست سودجويان شود و از طرف ديگر موجبات تشويق و حمايت از اين قشر مهم را كه واسطه انتقال معارف بشري هستند فراهم آورد.
در نظام حقوقي اسلام و حقوق موضوعه كنوني ايران، احكام و قوانيني به منظور حمايت و تشويق مترجمان و آثار ترجمه شده وضع شده است اين نوشتار به بررسي اين مقررات مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

به بهانه به چالش كشيدن مفاد ماده 268 قانون مجازات اسلامي، اين مقاله درصدد است مساله اختيار مقتول در قصاص و عفو را قبل از به هلاكت رسيدن مورد بررسي فقهي قرار دهد. با بررسي آراي فقيهان بزرگ اماميه و اهل سنت و ارزيابي دقيق ادله آن ها اين نتيجه حاصل مي شود كه در قتل عمد حق قصاص، ديه، عفو نسبت به آن ها و مصالحه مالي از حقوق ابتدايي و بالاصاله اولياي دم است و مجني عليه را در آن حقي نيست. به جز آنچه كه تحت عنوان تاديه ديون و وصاياي مقتول از محل ديه به دليل خاص وارد شده است. در اين مقاله در جريان نقد ادله، موضوعاتي همچون اذن در اتلاف نفس و برايت از ضمان طبيب قبل از علاج هم مورد بررسي قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

تمايل به بقاي نسل، هرچند يك نياز غير جسماني است، ولي بدون برخورداري از سلامت جسماني دست نايافتني است؛ طبيعي است اگر هريك از زن و مرد يا هر دو از چنين سلامتي برخوردار نباشند، فرصت توليد انساني را از دست خواهند داد.
در مواجهه با چنين پديده اي، سه راه حل وجود دارد: 1- بالا بردن آستانه تحمل زن و شوهر براي تحمل وضع موجود 2- پذيرش فرزند خواندگي 3- فراهم آوردن زمينه باروري.
نا كارآمدي راه اول و دوم از يك سو و تلاش پزشكان براي بارور كردن افراد نابارور از سوي ديگر، مسايل جديدي را در حوزه هاي گوناگون حقوقي، اجتماعي و اخلاقي به وجود آورده است كه شاخه هاي مختلف علوم مي بايست براي پاسخ گفتن به آن ها خود را آماه سازند.
در اين مقاله، تلاش شده است كه با نگاهي به تحقيقات گذشته، به پرسش هاي حقوقي مطرح در مساله درمان كمكي توليد مثل (ARTS) همچون جواز و عدم جواز فرايند لقاح و همچنين رابطه حقوقي فرزند حاصل با زن و شوهر، پاسخ داده شود.

 نسخه قابل چاپ

الفاظ مترادف از جمله الفاظي هستند كه حجم زيادي از لغت نامه هاي قديم و جديد عربي و غير عربي را به خود اختصاص داده اند. زبان عربي نيز از جمله زبان هايي است كه به دليل وجود الفاظ مترادف از ديگر زبان ها متمايز و برجسته گشته تا جايي كه وجود اين الفاظ مشخصه اي براي اين زبان شده و از آن جدا نمي شود.
بدون شك شناخت اين الفاظ و اثبات وجود ترادف ميان آن ها و يا بيان تفاوت هاي موجود بين آن ها باعث فهم بهتر و دقيق تر متون و كتب قديم در همه زبان ها به ويژه زبان عربي مي شود.
مقاله حاضر در سه محور تنظيم شده است: محور اول آن به بررسي ديدگاه محققان و زبان شناسان قديم و معاصر در مورد ترادف اختصاص پيدا كرده است،‌ محور دوم نيز به بررسي آراي شارحان نهج البلاغه درباره اثبات ترادف و يا انكار آن پرداخته است و با توجه به تعداد الفاظ به ظاهر مترادف در نهج البلاغه و اختلاف نظر شارحان در مورد آنها در محور سوم تعدادي از الفاظي كه شارحان آنها را مترادف دانسته و يا اينكه تفاوتهايي ميان آنها ذكر كرده اند به اختصار بررسي شده است در ادامه نيز برخي ديگر از آن الفاظ ذكر شده است.

 نسخه قابل چاپ

در بسياري از آيات قرآن كريم اهل كتاب مخاطب قرار گرفته اند يا از عقايد و رسوم آنان سخن به ميان آمده است. اما به نظر مي رسد مفسران به سبب نداشتن آگاهي دقيق و شناخت همه جانبه درباره عقايد و رسوم آنان،‌ در مواردي به گونه اي سخن گفته اند كه با واقعيت فاصله بسيار دارد. مثلا خداوند متعال در آيه «صبغه اله و من احسن من اله صبغه» به «آيين تعميد» اشاره كرده است. از ميان مفسراني كه به اين معنا پي برده اند، برخي چون فراء و طوسي از «تعميد كودكان» و بعضي چون زمخشري، ميبدي، نظام نيشابوري، بيضاوي و نسفي از «تعميد كودكان نصاري در آبي زرد رنگ» سخن گفته اند، در حالي كه تعميد اهل كتاب نه منحصر به كودكان است و نه آب تعميد رنگ خاصي دارد. نگارندگان در اين مقاله با بررسي و نقد آراي مفسران در تفسير «صبغه» (به عنوان نمونه) نشان مي دهند كه مفسراني چون زمخشري احتمالا با مشاهده رفتار مسيحيان يك منطقه خاص از «تعميد كودكان در آبي زردرنگ» سخن گفته و آن رسم را به همه مسيحيان نسبت داده اند و آن گاه مفسران بعدي همان سخن را تكرار كرده اند. بنابراين، مي توان گفت آگاهي هاي ديني اين مفسران محققانه، علمي و روشمند نيست و براي تدارك اين كاستي بايد آگاهي دقيق، علمي و مستند از عقايد و آيين هاي اهل كتاب را به «مبادي تفسير» افزود.

 نسخه قابل چاپ

التبيان في تفسير القران تاليف شيخ طوسي (385-460 ق.) نخستين تفسير كامل شيعه است كه در بغداد و دوران حكومت آل بويه تدوين يافته است. اين اثر از جهات بسياري با ساير تفاسير مختصر شيعه (پيش از شيخ طوسي) مانند عياشي، فرات و علي بن ابراهيم قمي و نيز تفاسير اهل سنت چون فراء، طبري و جبائي متفاوت است. همين شيوه تفسيرنگاري شيخ طوسي را طي قرون بعدي در ميان مفسران معروف شيعي چون طبرسي،‌ ابوالفتوح، مولي فتح اله کاشاني و علامه طباطبايي مي توان ديد. مقاله حاضر با مروري بر منابع و روش هاي تفسيري شيخ طوسي در التبيان روشن مي سازد كه اين اثر محصول ذهن پويا،‌ نقاد و جامع نگر شيخ طوسي در عصر خود در بغداد بوده است. مجموعه شرايط زماني و مکاني قرن چهارم و پنجم هجري در بغداد، علاوه بر نيازها، تنگناها و پرسش هاي اساسي علوم اسلامي در آن زمان،‌ تفسيرالتبيان شيخ طوسي را يكسره متفاوت از تمام تفاسير پيش - طوسي ساخته است. به گونه اي كه مي توانيم به وضوح آن را تركيبي گزينش شده از مهم ترين آثار و آراي ادبي، لغوي، فقهي، كلامي و تفسيري شيعه و سني در حوزه قرآن و در عصر شيخ طوسي بدانيم.

 نسخه قابل چاپ

محمد حسين ذهبي از جمله عالمان اهل سنت است كه در اثر خود به نام التفسير و المفسرون به بررسي تفسير و روش هاي آن به همراه معرفي تعدادي از كتاب هاي تفسيري فرق اسلامي پرداخته است كه بررسي تفاسير روايي اماميه و تعيين منزلت روايات تفسيري امامان معصوم عليهم السلام از آن جمله است. او بر آن است كه در روايات تفسيري اماميه، جعل و دس فراوان راه پيدا كرده و روايات تحريف از اين نوع است. روايات امامان معصوم شيعه، اعتبار ويژه اي ندارند و همانند ديگر سخنان و آثار تابعان است به باور او ذهبي در تقسيم بندي خود از روش هاي تفسيري، تفاسير روايي اماميه را از اقسام باطل مي داند و بر آن است كه روايات تفسيري بطني آيات هم بي اعتبار و تنها براي اثبات ولايت امامان اماميه به كارگرفته شده است.
در مقاله حاضر ديدگاه هاي ذهبي در خصوص موارد مذكور مورد نقد و بررسي واقع شده و نادرستي آن ها بيان گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش درباره شخصيت و انديشه ابن ابي الحديد و نگاهي به شرح نهج البلاغه او، به دليل اعتباري كه وي در مطالعات ديني دارد شايسته و حتي ضروري به نظر مي رسد. او به ويژه در ميان نويسندگان و دانشمندان شيعي فردي شناخته شده است و داده ها و اطلاعات او به فراواني تاريخي و روايي از اهميت بالايي برخوردار است؛‌ هر چند، گاه اين توجه با رويكردي نقدي همراه بوده و حتي در رد و نقض آن نيز كتاب هايي به نگارش درآمده؛ اما اعتماد به انديشه ها و داوري هاي او،‌ خصوصا در مقام جدال با خصم اندك نبوده است، تا آن جا كه برخي از نويسندگان، به استناد سخن وي به محاجه با اهل سنت پرداخته و مدعي شده اند كه باورهاي شيعي در ميان خود آنان پيروان، و يا لااقل قايلاني داشته است. از اين رو جا دارد هر چند گذرا، نگاهي به شخصيت و انديشه او، و نيز به شرح نهج البلاغه اش، كه مهم ترين كتاب باقي مانده از اوست،‌ نظري افكنده و ارزش داده هاي وي به مطالعه گرفته شود.
پرسش هاي اصلي كه در آغاز ذهن پژوهنده را به خود مشغول مي دارد آن است كه به راستي ابن ابي الحديد كيست و از چه موقعيت علمي، سياسي و اجتماعي برخوردار بوده و داراي چه شخصيتي است؟ و نيز شرح نهج البلاغه او بر اساس چه انگيزه ها و عواملي پا به عرصه وجود نهاده و از چه جايگاه و اهميتي بهره دارد؟
بي گمان در پاسخ به اين پرسش ها برخي از سوالات ديگر نيز پاسخ مي يابد. به ويژه آن كه در پرتو چنين بحثي مي توان به ميزان اعتبار اخبار، روايات و اطلاعات آن تا حدي رهنمون شد. اين نوشتار براي دستيابي به هدف فوق، و پاسخگويي به پرسشهاي ذكر شده، در دو بخش وارد بحث مي شود؛ ابتدا شخصيت و جايگاه سياسي، اجتماعي و علمي ابن ابي الحديد را بررسي مي كند و سپس به كتاب شرح نهج البلاغه او نظري مي افكند.

 نسخه قابل چاپ

در جزيره العرب پيش از اسلام، كه از آن به دوره جاهلي تعبير مي شود، فعاليت تجاري، بخش مهمي از زندگي عربان را تشكيل مي داد. بخش بزرگي از تجارت عربان با سرزمين هاي همسايه بود كه جنبه خارجي داشت. اما در ماه شوال و ماه هاي حرام پايان سال كه ايام حج نيز نزديك مي شد يعني درماه هاي ذيقعده و ذيحجه عربان در مناطقي از حجاز گرد مي آمدند و با استفاده از فرصت به دست آمده، با تشكيل بازارهاي متعدد فصلي به مبادله كالا مي پرداختند. بازار عكاظ در اين ميان از اهميت خاصي برخوردار بود كه در كنار مبادلات تجاري، مبادلات فرهنگي و اجتماعي و ادبي نيز در آن صورت مي گرفت و برخي مسايل و مشكلات عرب ها در آن جا حل و فصل مي شد و در زندگي اجتماعي عرب پيش از اسلام تاثير قابل توجهي داشت. از طرف ديگر اين بازار تصوير كاملي از زندگي اجتماعي عرب پيش از اسلام را به نمايش مي گذاشت. بازار عكاظ بعد از اسلام نيز تا سال 129 هجري برقرار بود.

 نسخه قابل چاپ

چيرگي و تضلع امام علي (ع) به دانش خاصي محدود نيست. با اين حال، نمود علمي آن حضرت در قلمرو فقه بسيار درخشنده و بارز است. روايات فقهي فراواني از آن حضرت، ميراث فقهي ما - و حتي اهل سنت - را سيراب كرده است و فقيهان سترگي چونان ابن عباس از خرمن دانش فقه او، خوشه برگرفته اند.
فقه امام علي (ع) از ديرباز مورد علاقه و توجه فقه پژوهان بوده است، چه به لحاظ سنجش آن با فقه خلفاي راشدين و چه از منظر آبشخور بودنش براي فقه امامان بعدي. با آن كه عناصر متعددي در فقه امام علي (ع) نمود دارند، اما سه عنصر بيش از همه مهم و قابل بحث جلوه مي كند: نخست، احكام حكومتي آن حضرت كه با توجه به تشكيل حكومت از جانب ايشان و اجراي برخي تصميمات كه به ظاهر با احكام اولي در تعارض بود، اهميت مي يابد. دوم داوري ها و قضاوت هاي آن جناب كه در پاره اي موارد نيازمند توجيه و واشكافي است و سوم روايت هايي است كه به ويژه از طرق عامه به ايشان انتساب مي يابد ولي عالمان امامي آنها را تلقي به قبول نمي کنند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ