بانک مقالات قرآنی

چکيده فارسي:
تحول در فهم برخي روايات برجاي مانده از پيشوايان دين، مساله اي است که از ديرباز مورد توجه دانشمندان مسلمان بوده، و روش هايي نيز براي تحليل اين مساله از سوي آن ها ابداع شده است. در کنار آن روش ها، در برخي موارد به کارگيري برخي مفاهيم پرکاربرد در حوزه علوم انساني، مي تواند تحليل قابل قبول تري از اين مساله در اختيار نهد. مفهوم «گفتمان» يکي از اين مفاهيم است. در اين نوشتار، تحول صورت گرفته در فهم روايت «انا قتيل العبره» و کارکردهاي گريه بر امام حسين (ع) در دوره معاصر (سده هاي 13-14 قمري) نسبت به دوره متاخر تاريخ اسلام (سده هاي 10-12 قمري) با استفاده از مفهوم «گفتمان» مورد بررسي قرار گرفته است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد که تحول در انديشه سياسي شيعه در دوران معاصر، موجب شده است که گريه بر ابا عبداله (ع) که در دوره متاخر، غالبا عاملي براي کسب ثواب و آمرزش گناه دانسته مي شد، بيشتر عاملي براي مبارزه با ظلم و بيداد تلقي شود.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
بي شک، پرداختن به تبيين و تشريح مراد حديث، مبتني بر احراز صحت صدور و نيز احراز صحت متن قابل استناد به معصومين (ع) و به ديگر عبارت، بررسي ميزان انطباق متن نقل شده با متن اصلي است. در اين خصوص، اهتمام عالمان دين در گذشته و حال پوشيده نيست، به گونه اي که مي توان نقد حديث را همزاد تقريبي نقل حديث دانست، اما روش اصحاب در نقد حديث به خصوص از ناحيه صدوري، در مقابل روشي که مي کوشد تا از راه بررسي سند يک نقل، ميزان اعتبار آن نقل را مشخص سازد، روش واحدي نبوده است. برخي، مواردي همچون تواتر، محفوف بودن به قراين، و در باب فقه، روش عملي اصحاب ائمه (ع) و شهرت فتوايي را نشان اعتبار حديث دانسته و به اين ترتيب، روشي جداگانه در نقد حديث اتخاذ نموده اند. از سالکان قسم دوم، مي توان سيدعبداله شبر از دانشمندان پر کار اماميه را نام برد که روش ايشان در دو حوزه نقد صدوري و متني، موضوعي است که در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفته است.

چکيده عربي:
لا شک أن مزاولة تبيين الحديث و شرح غايته تعتمد علي تعيين صحة الصدور و صحة النص الذي ينتسب الي المعصومين (ع) و بعبارة أخري تعتمد علي دراسة مدي انطباق النص المنقول مع النص الأصلي. و لم يکن اهتمام علماءالدين في هذا المضمار من الماضي الي الزمن الراهن أمرا مغفولا مکتوما لا يعتني به، اذ يمکن أن يعتبر نقد الحديث توأما مرافقا لنقل الحديث تقريبا، ولکن أسلوب الصحابة في نقل نقد الحديث، خاصة من جهة الصدور، لم يکن أسلوبا واحدا، حيال ذلک الأسلوب الذي يرمي تعيين مدي اعتبار الرواية عن طريق دراسة سندها.
و هناک من يستدل علي صحة الحديث بمسائل کالتواتر، والاحتقاف بالقرائن، و في باب الفقه طريقة أصحاب الائمة العلمية والاشتهار في الإفتاء، فاتخذ طريقة متمايزة في نقد الحديث، و يمکننا أن نشير الي سيدعبداله شبر العالم الامامي النشيط من سالکي القسم الثاني، الذي عالجنا أسلوبه في مجالي النقد الصدوري و نقد الحديث النصي في هذه المقالة.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
به استناد بسياري از آيات و روايات، ائمه اطهار (ع) تنها کساني هستند که پس از خدا و پيامبر (ص)، آگاهي کامل به معارف قرآن، و مراد و مقصود آيات آن دارند. ائمه (ع)، با توجه به نياز بشر، به تفسير و تبيين آيات قرآن کريم پرداخته اند. با عنايت به اهميت و جايگاه ويژه روش شناسي در تفسير قرآن کريم از يک سو، و کثرت روايات تفسيري اهل بيت (ع) از سوي ديگر، در اين مقاله تنها روايات تفسيري امام رضا (ع) مورد تحليل و بررسي قرار گرفته است. بر اساس اين پژوهش، مهم ترين گونه هاي تفسيري روايات امام رضا (ع) عبارت است از:
ذکر سبب نزول، بيان معني مفردات، تبيين آيات از راه بيان مصداق و نيز قيدهاي توضيحي آيات، تعيين مرجع ضمير، توجه به نوع خطاب، تفسير قرآن به قرآن، تفسير قرآن با سنت، تفسير موضوعي، تاويل آيات متشابه، بيان بطون آيات، تبيين آيات الاحکام، ذکر جزئيات داستان هاي قرآن، استناد به آيات در روايات، بيان چرايي مطالب در آيات، توجه به پيام و اهداف تربيتي و هدايتي، زدودن شبهه و تصحيح بدفهمي نسبت به قرآن کريم و تبيين معارف اعتقادي و نيز ارائه برخي مباحث علوم قرآني.
از ديگر مباحث مطرح شده در اين نوشتار، بيان برخي مباني قرآن شناختي و تاکيد بر وجود دو رويکرد روايي و کلامي در روايات تفسيري امام رضا (ع) است.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
اين مقاله، جستاري است در مورد مقتل الحسين کتاب الفتوح که ابن اعثم کوفي در حدود قرن چهارم آن را نوشته است. الفتوح نيز همچون ساير کتب تاريخي - روايي از هجمه تحريفات عاشورايي مصون نمانده، چنان که ما را در بعضي از مطالب مربوط به جريان عاشورا در ترديد قرار مي دهد. لذا در اين بررسي سعي شده، پس از ارزيابي شخصيت مولف و توضيحاتي در مورد کتاب او، به برخي از اين هجمه هاي تحريفي اشاره و مطالب تاريخي - روايي آن مورد کند و کاش قرار گيرد.

چکيده عربي:
يتوخي هذا المقال البحث عن مقتل الحسين کتاب الفتوح الذي کتبه ابن أعثم الکوفي في القرن الرابع للهجرة علي التقريب. والحق أن هذا الکتاب کمختلف الکتب التاريخية - الروائية لم يخل من آفات التحريف بالنسبة الي واقعة عاشوراء علي وجه الخصوص؛ إذ أنه يضعنا شاکين تجاه عدد من أخباره عن عاشوراء، غير أننا قمنا بمعالجة شخصية المولف و شرح کتابه اولا ثم رکزنا علي بعض هذه التحريفات مع التقصي عن اقواله التاريخية - الروائية ثانيا.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
آموزه هايي روايي شيعي بر مباحث کلامي تاثيرگذار بوده، و بسياري از متکلمان افزون بر استفاده از مباني و روش هاي عقل گرايانه، از احاديث هم به لحاظ مضموني و هم به جهت روش و نوع خاص رويکرد ائمه بهره گرفته اند. بررسي اين تاثيرها بيانگر آن است که اين امر خطير، در جنبه هاي گوناگوني تحقق پذيرفته است. در اين خصوص، تاثير روايات امام صادق (ع) به دليل شرايط خاص عصري ايشان، شگرف و قابل توجه است، به گونه اي که گاهي از رهگذر آن، در قالب تبيين صحيح مواضع کلامي اماميه و نفي انديشه هاي نااستوار انتسابي به شيعه اثني عشري نمود پيدا کرده، و اين تاثير در دوره هاي پس از امام (ع) به ويژه در شکل گيري و تحول منابع مکتوب کلامي شيعه، قابل رديابي است. يعني متکلمان شيعي هم، به مثابه پشتوانه هاي نظري و هم در روش بحث، از اين قبيل روايات استفاده کرده اند. اين مقاله بر آن است تا با کاوشي پيرامون اين مساله، ابعاد آن را مورد بررسي و تحليل قرار دهد و انواع اين تاثيرات را نشان دهد.

چکيده عربي:
إن التعاليم الشيعة الروائية قد أثرت علي المباحث الکلامية، و استفاد الکثير من المتکلمين من أحاديث الائمة (ع) من حيث المضمون و الأسلوب و نوعية نرعتهم (ع) الخاصة، فضلا عن أنهم استفادوا من الأسس والأساليب العقلانية. و ما يترتب علي دراسة هذه التأثيرات، هو أن هذا الأمر العظيم قد تحقق في جهات متنوعة و بهذا الصدد علينا القول بأن أثر روايات الصادق (ع) خطير جدا و يجب أن نتخذها بعين الاعتبار اثر ظروف خاصة في عصره (ع)، حيث يتبلور هذا التأثير من خلال تلک الروايات في قالب تبيين صائب لمواضع الإمامية في الکلام، و رد التنکيرات الخاطئة الرکيکة المنتسبة الي شيعة الإثني عشري. و يمکننا أن نتبع هذا التأثير في الأزمنة التالية بعد الامام في تکوين منابع الشيعة الکلامية المکتوبة و تحولها، و هذا ما يعني أن الکلاميين الشيعة استعملوا هذه الروايات بصفتها دعائم نظرية، و في الأسلوب و النمط في مباحثهم. و المقالة هذه تعمد الي دراسة أبعاد هذه المسئلة و تحليلها في فحص دقيق.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
در اين مقاله، کاربردهاي گوناگون اصطلاح «اخباري» در گذر زمان بررسي شده است. مفهوم آغازين اصطلاح «اخباري» تا سده ششم، قصه پرداز يا تاريخ نويس بود. پس از سده ششم، «اخباري» علاوه بر مفهوم پيشين، در مفهومي نزديک به حديث گرايي به کار رفت. اين اصطلاح از سده يازدهم به پيرو مکتب استرآبادي اطلاق گرديد و از همان زمان با نوعي ابهام رو به رو بود. در ادامه مقاله، پس از بررسي اين ابهام به پيامدهاي آن در تطبيق مصاديق اخباريان اشاره شده است.

چکيده عربي:
تتعاطي هذه المقالة الاستعمال المتعدد لمصطلح «الاخباري» قديما و حديثا. و التحقيق يبين لنا أن مصطلح «الاخباري» في مفهومه الأول کان يستعمل حتي القرن السادس للقاص و المورخ، لکننا نراه يستعمل بعد هذا القرن، و فضلا عن سابق مفهومه، في مفهوم قريب من النزعة الحديثية، في حين أطلق بعد القرن الحادي عشر علي أتباع مدرسة الاسترآبادي، و منذ ذلک الزمن کان يرافقه نوع من الابهام. و في مواصلة هذا المقال و بعد معالجة هذا الابهام نشير الي نتائجه في مقارنة مصاديق الإخباريين.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
قانون گرايي رسول اکرم (ص) از اموري است که در سيره آن بنيانگذار تئوري حکومت اسلامي، به روشني جلوه گر است. روايت مشهوري از طرق خاصه و عامه نقل شده که اشاره به واقعه اي ناموسي در زمان حکومت آن حضرت در مدينه النبي دارد و رسول اله در آن واقعه، ضمن ممانعت از انتقام گيري فردي، بر التزام شهروندان جامعه اسلامي نسبت به رعايت قوانين تاکيد ورزيده اند. فقيهان با قرار دادن اين روايت در کنار دو دسته روايت ديگر که آن ها را بر معنايي جز اين حمل کرده اند، به نظري رسيده اند که زيبايي قانون محوري حکومت نبوي را بي فروغ نموده است. در اين مقاله، با مناقشه در اين نحوه جمع حديثي، شيوه اي در جمع اين روايت پيشنهاد شده که روح قانون گرايي سيره رسول اله روشن سازد.

چکيده عربي:
ان التزام النبي بالقانون من القضايا التي واضح تمام الوضوح في سيرته و هو المنشي لنظرية الحکومة الاسلامية. فإن الروايات الشهيرة التي نقلت عن طرق الخاصة والعامة تشير الي حادث عرضي حدث في عهد الحکومة النبوية و في مدينة النبي، حيث نري الرسول يمنع الأخذ بالثأر و يوکد علي التزام المدنيين بالقانون في المجتمع الاسلامي. و لا نمعني حتي نري الفقهاء وضعوا هذه الرواية جنب الروايتين الأخريتين، ثم حملا هذه الروايات علي معني غير مقصود منها، و أخيرا وصلوا من خلال هذه الروايات الي نتيجة لا تتناسب جمال الحکومة النبوية الملتزمة بالقانون. و نحن في هذه المقالة قدمنا طريقة اجماعية مناقشين في هذا النمط من جمع الحديث.

 نسخه قابل چاپ

تقيه، موضوعي است که در ايات قران و سنت معصومان (ع) ريشه داشته، در فهم محتوا و هدف کلام ائمه معصومين (ع) موثر است.
محمدتقي مجلسي، ضرورت تقيه را افزون بر ادله قرآن و حديث، از طريق قاعده حفظ حرمت مسلمان نيز اثبات نموده است. او بين تقيه و اتقا تفاوت مي گذارد زيرا بخشي از احاديث با هدف اتقا صادر شده است و نه تقيه. وي درجات فهم مردم را در تقيه موثر و آن را از راه نشانه هاي سندي و محتوايي، قابل تشخيص مي داند و در نشانه هاي سندي به مواردي چون انتساب حديث به امام پيشين و حضور راوي عامي اشاره مي نمايد.
مجلسي نشانه هاي محتوايي را در قالب مواردي نظير تعارض حديث با خبر متواتر، اضطراب و تشويش متن، و وجود قراين دال بر مشابهت با روايات عامه مبتني کرده است.
او در بحث وجوب تقيه، دو شرط اضطرار و مقتضيات مخاطب را مورد تاکيد قرار داده است.

 نسخه قابل چاپ

روايات تحريف نما، ابهام در تاريخ تدوين قرآن كريم از نظر برخي، وجود رواياتي که درباره تشبيه رخدادهاي كلان امت اسلام به وقايع امت هاي پيشين است، و عدم يادكرد نام معصومان (ع) در الفاظ قرآن، مهم ترين عوامل پيدايش اذعان به تحريف قرآن به شمار مي روند. در اين ميان، انچه بيش از ساير عوامل قابل تامل و بررسي است، وجود رواياتي به ظاهر دال بر تحريف قرآن در ميان کتب گوناگون است که برخي از آن ها بيش از ساير منابع اهميت و اعتبار دارند.
اين پژوهش، بر ان است تا فارغ از بررسي هاي انجام شده سندي و اسنادي، به بررسي متني روايات مورد استفاده تحريف گرايان در كتاب کافي بپردازد. گام نخست اين مقاله به استخراج تمامي اين روايات به ظاهر مرتبط با تحريف که حدود هشتاد روايت از کتاب کافي است، اختصاص يافته و در ادامه محل نزاع در هر روايت تبيين شده و پس از نقد و بررسي دقيق و مستند تک تک اين روايات، دسته بندي نهايي ارايه شده است. شواهد درون متني، سياق روايات، قراين برون متني و سخنان دانشمندان اسلامي دست مايه ما در اين نقد و بررسي ها است.
در اين تحقيق معلوم مي شود كه مقصود مرحوم کليني از نقل هيچ يك از روايات ياد شده از كتاب كافي، بيان تحريف قرآن به زياده و يا نقصان نبوده است، از اين رو، ادعا و اتهام تحريف به ثقه الاسلام كليني باطل بوده و کتاب گران سنگ حديثي کافي روايتي دال بر تحريف قرآن ندارد.

 نسخه قابل چاپ

عبد الاعلي موسوي سبزواري (1328/1329ـ1414) از محدثان و عالمان برجسته عصر حاضر و داراي اثار گران سنگي در زمينه دانش هاي مختلف ديني است. در اين ميان، كتاب مواهب الرحمن في تفسير القران از جايگاه ويژه اي برخوردار است زيرا انديشه هاي حديثي علامه موسوي سبزواري را مي توان در اين اثر به خوبي مشاهده كرد.
علامه روايات را شارح قران مي داند و به همين دليل در بيان معاني و يا تعيين مصاديق آيات به روايات استناد مي کند.
براي رفع ابهام از روايات يا حل تعارض ميان آن ها، شيوه هايي از قبيل توجه به دلالت الفاظ، پرداختن به معاني مجازي و كنايي و نيز تاويل احاديث در كلمات علامه قابل بررسي است.
جايگاه نقد در حوزه حديث پژوهي علامه بيانگر آن است كه وي به روايات معارض قرآن، سنت و عقل اعتماد نمي کند و در بررسي روايات، صحت سند را ملاك پذيرش حديث نمي داند و با دقت در محتواي حديث، نظر قطعي خود را در اين باره مي دهد و گاه به رد حديث و طرح آن حكم مي كند.

 نسخه قابل چاپ

در دوره جاهليت، حج و عمره به عنوان دو عبادت مستقل به شمار مي آمده و در دو زمان مختلف از سال (عمره در ماه رجب، و حج در ماه هاي حج) برگزار مي شده است. پس از ظهور اسلام، اين دو عبادت با همان وضع از سوي مردم انجام مي پذيرفت تا انكه در سال دهم هجري و در جريان حجه الوداع به فرمان پيامبر (ص)، عمره هم زمان با اداي مناسك حج برگزار و بر انجام توامان آن تا ابد تاكيد شد. علي رغم تثبيت اين حكم شرعي در روايات شيعه و سني، در خصوص اصل تشريع عمره تمتع و نيز بقا يا نسخ ان اختلافاتي در روايات اهل سنت به چشم مي خورد كه اين مقاله در صدد بررسي تطبيقي اين موضوع در روايات شيعه و سني و نيز داوري درباره اختلافات موجود است.

 نسخه قابل چاپ

دايره المعارف بزرگ اسلامي که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پيوسته، حاوي نکاتي همانند ترديد در استماع مستقيم «فضل بن شاذان نيشابوري» (م260 ه/ 874 م) از امام رضا(ع)، ورود پاره اي اخبار سرزنش آميز از امام حسن عسکري(ع) در ارتباط با وي، جسم گرايي وي و قرابت وافر ديدگاهش به عقايد سلفيان اهل سنت، ترديد در صحت اسناد کتاب الايضاح به وي و موضوعاتي ديگر با همين صبغه مي باشد. اين باورها و رويکردها، از سوي اين مقاله نااستوار تلقي و تاکيد شده که توقيع منسوب به امام عسكري(ع) در عتاب «فضل» که همان هم ماخذ جسم گرا بودن وي قلمداد شده، از سوي تمام رجاليان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار امده است. به علاوه روايت وي از امام رضا(ع) و صحت اسناد الايضاح به وي، مورد تاييد قرار گرفته است. شناخت مواضع راستين اين فقيه متکلم، محدث و صحابي والا مقام ائمه(ع) كه دل مشغول ارتقاي معرفت ديني و با خورشيد فروزان انديشه خويش و کندوکاوهاي گسترده و نگارش يکصد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تامين كننده حيات علمي و فکري جامعه خويش بود، بي ترديد سهمي بنيادي در تعالي نسل ما دارد. سزا و بلکه وظيفه اين است كه رهيافت هاي اين گونه افراد نشر يابد تا در امتداد يافتن بيدارگري ها و مواضع به حقشان، خللي واقع نگردد.

 نسخه قابل چاپ

از مباحث مهم و ضروري در فرهنگ شيعه، شناخت موضع اهل بيت (ع) در معرفي قرآن و تفسير و ذکر مصاديق ان و تاثير انان بر فرهنگ سازي مرتبط با قرآن در جامعه است. يکي از کتاب هاي مهم حديثي شيعه که به موضع گيري هاي اهل بيت (ع) درباره قران پرداخته، کتاب کافي اثر ابوجعفر محمد بن يعقوب کليني (م 329 ق) است. کليني در اصول، رواياتي را به کتاب فضل القرآن اختصاص داده است. در اين کتاب چهارده باب و صد و بيست و چهار روايت در موضوعات مختلف، گردآوري شده است. بر اين تعداد، رواياتي افزوده مي شود که از چند طريق، کليني آن ها را نقل کرده يا در کتاب الدعا، همين اصول را آورده، و يا به مناسبت هاي مختلف در ابواب و کتب ديگر، رواياتي در تفسير قرآن از اهل بيت (ع) نقل کرده است. نکته مهم انکه در بررسي روايات مربوط به قرآن در اين کتاب، تنها نبايد به کتاب فضل القرآن بسنده کرد و روايات هم محدود به اين ابواب نيست، بلکه دايره احاديث قرآني فراتر از کتاب اصول و کتاب ياد شده است. در فروع و روضه کافي نيز روايات بسياري وجود دارد که به گونه اي در پيوند با مسايل و موضوعات فضيلتي و تفسيري است. از سوي ديگر، کتاب کافي از نخستين آثاري است که به لحاظ تاريخى، نشان از توجه و اهتمام به مسايل ياد شده دارد و متاسفانه درباره آن، نگاهي جامع و تحليلي انجام نيافته است. در اين تحقيق، هدف آن است که جايگاه مکتب قرآن شناسي اهل بيت و منزلت قرآن در نظر انان، در پرتو اين روايات که مشتمل بر جايگاه، ويژگي ها، تعليم و اوصاف قرآن از منظر اهل بيت (ع) و سيره عملي انان نسبت به قرآن و مسايل ديگر است، تحليل و بررسي و قدر و منزلت اين روايات بر اساس واقعيات موجود و آسيب هاي احتمالي نمايانده شود.

 نسخه قابل چاپ

عمده منابع رجالي، محمد بن احمد شيباني را چونان يک راوي ناشناس از مشايخ شيخ صدوق شناسانده اند که از او جز رواياتي در ضمن اثار شيخ صدوق، اثري بر جا نمانده است. اين مطالعه بنا دارد با آزمون روش هاي مختلف نقد متون، داده هاي تاريخي پنهان در همين اندک شواهد بازمانده را استخراج کند و از اين طريق، روشي نو براي شناسايي راويان تاثيرگذار و ناشناس جهان اسلام جويد، راوياني اثرگذار در بوم هايي که گذشت زمان، بقاياي وجود تعاليم و مکاتبشان را محو کرده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ