بانک مقالات قرآنی

الوافي يكي از منابع بزرگ روايي به شمار مي رود و مشتمل بر پنجاه هزار حديث همراه با توضيح ها و شرح هايي است كه مولف بزرگ آن، مرحوم فيض كاشاني در ذيل روايات آورده است، اما اين كتاب، آن چنان كه در خور و شايسته آن است، مورد توجه قرار نگرفته است. اين مقاله به معرفي اين كتاب گرانسنگ مي پردازد.
در اين مقاله امتيازهاي اين كتاب، انگيزه مولف در تدوين آن، تاريخ تحرير و موقعيت آن نزد علماي اسلام، نسخه هاي خطي و چاپي، شرح ها، حاشيه ها و مستدرك هاي اين كتاب، مورد بحث قرار گرفته و يا معرفي شده اند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله در پي روشن ساختن معناي روايتي است كه در نقل هاي مختلف از پيامبر و اميرمومنان و امام باقر و حضرت صادق عليهم السلام آمده كه ضرب القرآن بالقرآن كفر است و كساني تصور كرده اند، ضرب قرآن به قرآن پاسخ دادن معناي آيه با آيه ديگر، يا تفسير قرآن به قرآن است، در حالي كه اين جمله در عصر ائمه اصطلاحي بوده است؛ متفاوت از آنچه از ظاهر لفظ استفاده مي شود. در اين مقاله شواهد و قراين معنايي، گردآوري شده، ديدگاه هاي متفاوت بيان شده و در نهايت، جمع بندي و ادله معناي مورد نظر بازگو شده و نشان داده كه چگونه بررسي روايات به صورت موضوعي، فهم كامل و جامعي در بستر صدور ارايه مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

حديثي منسوب به حضرت اميرمومنان عليه السلام چهار فضيلت را به مثابه فضايل اصلي برمي شمارد كه عبارت اند از: حكمت، شجاعت، عفت و عدالت. اين مقاله مي كوشد نشان دهد كه اين حديث بيش از آن كه بازگوي فضايل اخلاقي از ديدگاه اسلام باشد، بيانگر فضايل اخلاقي فرهنگ يونان باستان است. براي اين كار، نويسنده به تحليل مفهوم آرته (فضيلت) در فرهنگ يونان باستان و فضايل معروف آن فرهنگ پرداخته، با بيان تحول تاريخي و مفهومي آنها دگرگوني آنها را در فرهنگ اسلامي در ميان عالمان اخلاق پي مي گيرد و با مقايسه آنها با آموزه هاي اخلاقي قرآن كريم، مي كوشد تا كاستي هاي اين حديث را از نظر تعداد، اهميت و محتواي فضايل اصلي نشان دهد و نتيجه بگيرد كه چه بسا اين حديث از سوي علاقه مندان به اخلاق فضيلت محور يوناني برساخته شده باشد.

 نسخه قابل چاپ

بخش قابل توجهي از روايات اسلامي را احاديث پزشكي تشكيل مي دهد. محدثان شيعه و اهل سنت از دوره هاي نخست تدوين، در آثار مستقل و يا ضمني به گردآوري آنها همت گماشته اند.
چگونگي تعامل با اين روايات، از گذشته، دغدغه متكلمان مسلمان و محدثان بود، و اين دغدغه ها در دوره هاي معاصر افزون شده است. اين مقاله، ضمن گزارش از مصادر حديثي مرتبط با پزشكي، به چگونگي تعامل با اين روايات پرداخته است.

 نسخه قابل چاپ

ويليام چيتيك يكي از اسلام شناسان بزرگ غربي است كه تاكنون مطالعات زيادي درباره عرفان اسلامي انجام داده است. از جمله كارهاي مهم وي ترجمه صحيفه سجاديه، كتاب دعاي منسوب به امام زين العابدين از زبان عربي به زبان انگليسي است. او مقاله حاضر را در مقدمه ترجمه انگليسي صحيفه سجاديه نگاشته است. چيتيك، ضمن توضيحي كوتاه درباره امام زين العابدين و نيز تبيين جايگاه دعا و مناجات در اسلام، كوشيده تا يك بحث تاريخي كوتاه درباره سندها و نسخه هاي مختلف صحيفه ارايه كند. همچنين تحليلي محتوايي نيز از ساختار ادعيه و مناجات هاي موجود در صحيفه ارايه كرده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله ضمن ارايه چند ديدگاه درباره صحابه، به تعريف ابن حجر عسقلاني و محمدهادي معرفت از صحابه پرداخته شده و ضمن مقايسه اين رو و تطابق آن با ديدگاه هاي رايج به تحليل آنها پرداخته و اشكالاتي بر تعريف محمد هادي معرفت از صحابي وارد نموده است.

 نسخه قابل چاپ

احمد بن علي بن احمد بن عباس نجاشي (م 450ق) از فهرست نگاران مهم شيعه و فهرست او از قديمي ترين فهرست هاي شيعي است. گرچه نجاشي بيشتر به عنوان عالم رجالي و فهرست او يكي از كتاب هاي چهارگانه اساسي رجالي شيعه شناخته شده، ليكن در اين مقاله به كتاب او صرفا به عنوان فهرست اصول و مصنفات نگرسته ايم و سعي نموده ايم روش نجاشي را در بيان اطلاعات عمومي درباره نويسندگان و مولفات آنان و چگونگي ارايه آن به دست آوريم.

 نسخه قابل چاپ

دو منبع اصلي زيارت عاشورا عبارت اند از: كامل الزيارات ابن قولويه و مصباح المتهجد شيخ طوسي. نوشته حاضر به بررسي اسناد اين زيارت در اين دو منبع مي پردازد و وجوه تضعيف و تصحيح آنها را آشكار مي كند و به اين نتيجه مي رسد كه سند سوم شيخ طوسي در مصباح المتهجد (روايت صفوان) اصح طرق روايت اين زيارت است و طرق ديگر هرچند خالي از ضعف نيستند، ولي مي توانند اين طريق را تاييد و تقويت كنند.

 نسخه قابل چاپ

روايات در سنت اسلامي به عنوان منبعي مهم براي فقه، اخلاق، تفسير و حتي تاريخ شناخته مي شود؛ اما در ميان خاورشناسان و حديث پژوهان غربي، در وهله نخست به مثابه منبع اساسي براي شناخت تاريخي اسلام خصوصا در سده هاي نخست حايز اهميت است. همين امر موجب شده تا ايشان براي بهره گيري صحيح از اين منبع اطلاعاتي به مداقه در ارزش تاريخي آن بپردازند؛ بدين معنا كه اين روايات، به واقع، به چه دوره اي از تاريخ اسلام مربوط هستند و به لحاظ تاريخي، به چه فرد يا افرادي انتساب مي يابند. اين موضوع از زاويه اي ديگر مورد توجه عالمان حديث مسلمان نيز بوده است و آن مساله نقد سندي و متني روايات و تمييز روايات مجعول و موضوع از روايات اصيل و معتبر است. همين جا تلاش هاي حديثي انديشمندان مسلمان و غربي با هم پيوند مي خورد.
در مقاله حاضر دست آوردهاي پژوهشي خوتير ينبل، از پركارترين حديث پژوهان هلندي، در اين باره توصيف شده و مورد بررسي و نقد قرار گرفته است. از ديدگاه وي بخش عمده اي از اين اطلاعات تاريخي در اسناد روايات نهفته است كه بايد با روش تحليلي خاصي ـ كه تا حد زيادي ابداع خود اوست ـ از دل اسانيد روايات بيرون كشيده شود. حاصل اين شيوه تحليلي ارزش گذاري بر ميزان اعتبار تاريخي اسانيد و نيز تاريخ گذاري تقريبي براي ابداع و نشر روايات اسلامي است. در اين پژوهش، ضمن بررسي مجموعه اي از روايات به عنوان نمونه، اصطلاحات تخصصي كه ينبل در روش شناسي خود وضع كرده، معرفي و شيوه تحليلي وي بر نمونه مذكور پياده سازي مي شود تا علاوه بر آشنايي نظري با اين نوع پژوهش، نتايج آن در عمل آشكار گردد.

 نسخه قابل چاپ

سيد بن طاووس از عالمان پر نفوذ شيعه در قرن هفتم هجري است كه در زمينه هاي مختلف علمي مهارت داشته و آثار فراواني را تاليف كرده است. يكي از آثار او كتاب التشريف بالمنن في التعريف بالفتن است كه در موضوع ملاحم و فتن نگاشته شده و به طور عمده از سه منبع حديثي اهل سنت گرد آمده است. اين كتاب در قرون اخير در ميان عموم عالمان شيعه، كتابي ارزشمند و معتبر در موضوع مهدويت تلقي شده است. در اين مقاله به بررسي اين كتاب پرداخته و به اين نتيجه دست يافته ايم كه اين كتاب نه معتبر است و نه در باب مهدويت نوشته شده و نه سيد بن طاووس به آن چنين نگاهي داشته است.

 نسخه قابل چاپ

دستاوردهاي زبانشناسي معاصر، تفسير ادبي قرآن كريم را وارد مرحله جديدي كرده است. نظريه «سيستمي - نقشي هليدي» در حال حاضر مورد توجه بسياري از زبانشناسان است. هدف اين نوشتار، آشنا ساختن مفسران و قرآن پژوهان با روش هاي جديد زبانشناسي در حوزه فهم متون ديني است. نگارنده بر اساس اين نظريه و با روشي زبانشناختي، سوره عصر را تفسير كرده و نكات جديدي را درباره معناشناسي اين سوره ارايه داده است. از جمله: ارتباط عاشقانه انسان با خداوند و ديگر انسان ها، بازتاب جهان گوينده، شنونده و خواننده؛ تقديم و تاخير حساب شده واژه ها؛ فراز و فرود آهنگ کلمات؛ پيوند اسرار آميز اطلاع کهنه و نو؛ استفاده از انواع گونه هاي انسجام و ارتباط سلسله وار مفاهيم و معاني.

 نسخه قابل چاپ

جستجو در منابع کهن روايي اهل سنت نشان مي دهد که بخشي از آن ها با عنوان «کتاب الفضايل» به ذکر فضايل و مناقب افراد و گروه ها اشاره دارند. در نظر گرفتن فصلي جداگانه با اين عنوان، در کنار ديگر ابواب و فصول حديثي، از اهميت اين موضوع و اهتمام صاحبان جوامع حديثي اهل سنت به گردآوري اين دسته روايات، پرده برمي دارد. اين گونه روايات را پس از گردآوري و بررسي مي توان در هفت دسته (عرصه) جاي داد: «فضايل برخاسته از رابطه فرد با پيامبر (ص)»، «ديني»، «قومي، قبيله اي و گروهي»، «نظامي ـ امنيتي»، «علمي»، «اخلاقي» و «روايات اختصاصي اهل بيت (ع)». روايات مناقب و فضايل افراد يا گروه ها با اثرپذيري از شرايط مختلف زماني، مکاني و ...، از حد دلالت، ارزش و اعتبار متفاوتي برخوردار است که به هنگام استناد بايد مورد توجه و دقت نظر قرار گيرد. فضايل و مناقب، يکي از حوزه هاي حديثي است که از راه يافتن جعل و وضع در امان نبوده است، از اين رو هنگام بهره گيري از اين روايات و استناد به آن ها دقت نظر و احتياط، ضروري به نظر مي رسد.

 نسخه قابل چاپ

نگاهي گذرا به قرآن کريم به نيکي روشن مي سازد که برخي از آياتش در نقد جامعه جاهلي همزمان با آن نازل شده است؛ نقدي که از کاستي ها و عيوب نقد انساني پاک است. در قرآن کريم انواع متعددي از نقد - چون نقد اجتماعي، ادبي، تاريخي و روان شناسانه - ديده مي شود و اين به ما امکان مي دهد كه قرآن را اولين کتاب مسلمانان بناميم. گرچه اسامي بسياري از انواع نقدهاي ياد شده، جديد و نو ظهوراند به راستي ريشه بيشتر آن ها در قرآن وجود دارد. جستار پيش رو نگاهي کوتاه است بر مهمترين ويژگي هاي نقد اجتماعي در قرآن و تفاوت هاي آن با نقد از نوع انساني و نيز بيان شيوه هاي مختلف قرآن در بررسي رفتار هاي جامعه جاهلي و اسلامي آن زمان. از اين رهگذر به بررسي موضوع کرم و بخشش نزد عرب جاهلي مي پردازد و به اين نتيجه مي رسد که ظاهرا صفت بخشندگي آن ها به آن اندازه که زبان زد گشته نيست و در نسبت دادن آن به اعراب پيش از اسلام تا حد زيادي غلو شده است. دلايل نگارندگان بر اين مدعا نوشته هاي برخي مورخان، نهج البلاغه، انديشه و رفتار گروه صعاليک و از همه مهم تر استناد به آيات قرآن کريم است. به اين معنا که بر خلاف شعر جاهلي که معمولا اعراب را بسيار بخشنده معرفي مي کند، تاکيد قرآن بر لزوم انفاق، به شيوه موازنه معکوس نوعي تناقض را براي خواننده معاصر آشکار مي کند.

 نسخه قابل چاپ

در قرآن كريم آيات فراواني با الفاظ مشابه وجود دارد كه اين پرسش را در ذهن خواننده ايجاد مي كند؛ آيا در قرآن كريم تكرار وجود دارد؟ آيا اين تكرار به بلاغت و فصاحت قرآن آسيب نمي رساند؟ پاسخ به اين پرسش ها سبب پيدايش دانشي به نام آيات متشابه لفظي گرديده است.
در اين نوشتار كوشيده شده است از اين دانش تعريف روشني داده شود و اين آيات در تقسيم بندي جديد بررسي گردد. در آغاز وجوه اختلاف در آيات متشابه لفظي تبيين مي شود. سپس راهكارهاي قرآن پژوهان در توجيه اين تفاوت ها را كه خود از جهت نوع پاسخ به چند دسته كلي قابل تقسيم است - يادآور خواهد شد.
در اين نوشتار ديدگاه هاي سه تن از نويسندگاني که درباره اين دانش کتابي سامان داده اند، ذيل آيات بيان مي شود.

 نسخه قابل چاپ

ابن بطائني، علي بن ابي حمزه، از راويان فاسدالمذهب است؛ اما با اين تفاوت كه او دو دوره متمايز را در حياتش پشت سر گذاشته است. مدتي بر طريق حق بوده و در آن دوران از راوايان امام صادق و كاظم (عليهما السلام) به شمار مي رفته است؛ ولي در اواخر عمرش به كژراهه مي رود و امامت امام رضا (عليه السلام) را منكر مي شود. او روايات زيادي را در دوره استقامت خود از آن دو امام همام نقل كرده كه از طريق گزارش صاحبان اصول روايي، مشايخ ثقات و اصحاب اجماع به جوامع روايي ما راه يافته است. به سبب مذمت هايي كه از او در كتب تراجم شده است، فقيهان و عالمان ما موضع گيري متفاوتي در برخورد با روايات او داشته اند. منشا اختلاف آنان نيز به اين بر مي گردد كه برخي زمان اداي روايات را دوره استقامت او مي دانند و برخي ديگر دوره انحراف او. و اين يك نوع دوگانگي در پذيرش يا عدم پذيرش روايات او ايجاد كرده است. اما بنا به قرايني، به نظر مي رسد بيشتر روايت او مربوط به دوره استقامتش بوده است، از اين رو مي توان به روايات او، در صورت احراز شرايطي، اعتماد كرد و آن ها را ملاك عمل قرار داد. همان طور كه عمل مشهور فقيهان و عالمان نيز همين بوده است.

 نسخه قابل چاپ