بانک مقالات قرآنی

راويان و محدثان شيعه و اهل سنت، گستره فراواني از سخنان نبوي (ع) را به نقل از راويان هم مسلک و مورد اعتماد خود در منابع حديثي گرد آوردند. جواز و امکان نقل روايات اهل سنت از عصر ائمه (ع) مورد سوال راويان شيعه بوده است؛ چنان که اين پرسش خود را بر امامان عرضه داشته اند. در پاسخ به اين پرسش، وجود روايات صحيح منقول از پيامبر (ع) مورد تاييد ائمه معصوم (ع) قرار گرفته است. شيوه انديشمندان و مفسران شيعي نيز نشان از مراجعه به منابع روايي اهل سنت دارد. مفسران شيعي در حوزه هاي مختلف مرتبط با آيات قرآن به نقل احاديث اهل سنت پرداخته و در تبيين مفاهيم آيات سود جسته اند. مراجعه به روايات تفسيري اهل سنت کارکردها و فوايد متعددي را به دنبال دارد که از آن جمله مي توان به اصالت بخشي و افزايش اعتبار و جبران ضعف روايات شيعه، بازيابي روايات ائمه اطهار، تاييد ديدگاه هاي شيعي، نقل مناقب اهل بيت، تبيين جهات معنايي روايات شيعي، فهم بهتر آيات و حل تعارض ميان اخبار اشاره کرد.

زيارت عاشورا از ديرباز، يکي از زيارات معروف و مورد توجه عالمان و مردم شيعه بوده و تاثير بسياري در جنبه هاي اعتقادي و نيز آييني فرهنگ شيعه داشته است. با اين حال، برخي از انديشمندان به سند يا متن اين زيارت نقدهايي وارد کرده اند. بنابراين، بررسي اسناد و نسخه هاي اين زيارت کاري مفيد و بلکه ضروري به نظر مي رسد.
روايت زيارت عاشورا در دو کتاب کامل الزيارات ابن قولويه و مصباح المتهجد شيخ طوسي به چهار طريق آمده است. در اين مقاله، با استفاده از منابع رجالي و حديثي، به بررسي ابهامات موجود در اين اسناد و رجال موجود در آنها پرداخته، وجوه ضعف يا صحت اين روايت را بيان کرده ايم. همچنين با نگاهي به برخي از نسخه هاي اين زيارت، سعي کرده ايم نگاهي تاريخي به سير تحول اين زيارت بيندازيم.

با ذکر نام هاروت و ماروت در قرآن و به پيروي آن، ورود روايات مختلف از معصومان، صحابه و تابعان در اين زمينه مباحث گسترده اي در ميان دانشوران فريقين، از آغاز تاکنون، طرح شده است. خاستگاه اين مباحث و اختلاف هاي دامنه دار در اين زمينه، برگرفته از آن دسته از رواياتي است که هاروت و ماروت را دو فرشته معرفي کرده که از سوي فرشتگان براي اثبات گستاخي و مرزشکني انسان ها در ارتکاب معاصي انتخاب شده و پس از فرود به زمين، در زماني بس کوتاه، مرتکب گناهان بزرگي شده و به صورت ستاره زهره مسخ شده اند.
گستردگي اين روايات پرسش هاي مهمي را پديد آورده است؛ از جمله آن که چگونه فرشتگان، در حالي که معصوم اند، مرتکب چنين لغزش هايي شده اند؟ در حالي که ستاره زهره از آغاز خلقت وجود داشته است، مسخ فرشته به صورت اين ستاره چه معنا دارد؟ در روايات آمده است که منسوخ بيش از سه روز باقي نمي ماند. با اين حال، چگونه ستاره زهره - که مسخ شده هاروت و ماروت است - هنوز باقي مانده است؟ اين مقاله به بررسي روايات، ديدگاه هاي صاحب نظران و فريقين در اين زمينه پاسخ نهايي به پرسش هاي فوق پرداخته است.
در اين مقاله، نخست گستره انعکاس روايات هاروت و ماروت در تفاسير، جوامع حديثي و ... را مورد بررسي قرار داده، آن گاه به بررسي روايات اهل سنت و شيعه در اين زمينه پرداخته ايم. پس از بازکاوي ماهيت هاروت و ماروت، سه ديدگاه اساسي رايج در برخورد با اين روايات، يعني موافقت، مخالفت و ديدگاه تاويلي را به تفصيل مورد بررسي قرار داده و با بررسي ادله هر يک از ديدگاه ها و نقد آنها، مجعول بودن روايات متعارف، مورد تاييد و تقويت قرارگرفته است.

محور دين، انسان و سعادت اوست و سعادت انسان در گرو سلامتش است. دوران شيرخوارگي دوران بسيار مهم در زندگي هر انساني است. کودکي که در دوران اوليه زندگي خود تغذيه مناسب داشته باشد، به رشد جسماني کامل دست يافته، در آينده فردي تندرست و شاداب خواهد بود. اجراي کامل و دقيق احکام الهي در زندگي، سلامت جسم و جان انسان را به همراه دارد. در اين تحقيق، روايات مربوط به دوران شيردهي مورد بررسي قرار گرفته است. توصيه هاي آن، پس از تطبيق با علوم تجربي، به چهار بخش تقسيم مي شود. بخش اول، توصيه هايي است که با يافته هاي علوم تجربي مطابق است، مانند اهميتي که شير مادر دارد. بخش دوم، توصيه هايي است که احاديث براي شروع و تداوم شيردهي دارند و کاربردي تر و موفق تر از اقدامات علوم بهداشتي و پزشکي است. بخش سوم، آن دسته از رواياتي است که درباره اهميت و انتخاب دايه است. بخش چهارم نيز مربوط به مدت زمان شيردهي است که به نظر مي رسد با اهداف علوم تجربي مغايرت دارد. يکي از اهداف سازمان جهاني بهداشت تداوم شيردهي تا شش ماه است. اين مدت با کمترين مدت زمان توصيه شده توسط احاديث - که 21 ماه بوده - متفاوت است. در اين نوشتار، سعي شده است که اين نکات مورد بررسي و تحليل قرار گيرد.

استاد بهبودي يکي از دانشمندان عصر حاضر در عرصه علوم قرآن، تاريخ اسلام و حديث است. ترجمه کتب اربعه حديثي شيعه، شرح و انتخاب روايات صحيح آن، در قالب گزيده کتب اربعه يا صحاح کتب اربعه، از آثار مهم وي به شمار مي رود. اين مقاله براي شناخت روش او در انتخاب روايات صحيح، به مطالعه ديدگاه هاي وي، از رهگذر آثار ديگرش از جمله علل الحديث، معرفه الحديث و مقالات پراکنده او در مجلات مختلف مي پردازد. تلاش بر اين بوده که اين ديدگاه ها در دسته بندي هاي جداگانه ترتيب يافته و براي هر يک مثال هايي ارائه شود که موشکافي هاي او را در نقد و انتخاب روايات برتابد. از مهم ترين روش هاي وي در نقد و اصلاح روايات، مقابله و مقايسه آن است. وي توجه ويژه اي به علل حديث و معاريض حديث نيز داشته است.

شيخ بهايي، از زمره فقيهان چيره دست و محدثان باريک بيني است که فقاهت و درايت، در آثار وي موج مي زند. بازگويي ظرايف معنايي و دقايق مفهومي روايات، تخصص علمي اوست. او در اين مسير دشوار و توان سوز، از بايسته هاي عمومي فهم متن و ضوابط خاص آن بهره جسته است. شيخ بهايي در فقه الحديث، نظام منطقي و سبک خاص در گردآوري، فهم متن، فهم مقصود و ارائه گزاره هاي شرعي دارد. اين نظام منطقي، حاوي دقت ها و نوآوري هاي ويژه در تحليل احاديث است. در اين مقاله سعي شده است، روش فقه الحديثي شيخ بر پايه کتاب مشرق الشمسين و اکسيرالسعادتين تبيين گردد.

نهج البلاغه - که مجموعه اي است از خطبه ها، نامه ها و سخنان قصار اميرالمومنين علي (ع) يکي از مهم ترين کتب ادب عربي و سمبل فصاحت و بلاغت در آن زبان شمرده مي شود. اين کتاب، از ديرباز، مورد توجه عالمان و اديبان مسلمان واقع شده و سهم فراواني از پژوهش هاي خاورشناسان غربي را نيز به خود اختصاص داده است. شناخت پژوهش هاي غربيان درباره آن را مي توان عاملي مهم در شناسايي جريان شيعه پژوهي و مطالعات عرب شناسان غربي دانست. بررسي مراحل، علل و دستاوردهاي پژوهش هاي خاورشناسان و نيز ورود محققان مسلمان مقيم غرب به اين عرصه، از مسايل مهم مطرح شده در اين مقاله است.

نهج البلاغه - که مجموعه اي است از خطبه ها، نامه ها و سخنان قصار اميرالمومنين علي (ع) يکي از مهم ترين کتب ادب عربي و سمبل فصاحت و بلاغت در آن زبان شمرده مي شود. اين کتاب، از ديرباز، مورد توجه عالمان و اديبان مسلمان واقع شده و سهم فراواني از پژوهش هاي خاورشناسان غربي را نيز به خود اختصاص داده است. شناخت پژوهش هاي غربيان درباره آن را مي توان عاملي مهم در شناسايي جريان شيعه پژوهي و مطالعات عرب شناسان غربي دانست. بررسي مراحل، علل و دستاوردهاي پژوهش هاي خاورشناسان و نيز ورود محققان مسلمان مقيم غرب به اين عرصه، از مسايل مهم مطرح شده در اين مقاله است.

علي بن محمد نوفلي از مورخان شيعي و از اصحاب امام هادي (ع) بوده است. در اين نوشتار، پس از معرفي خاندان نوفلي به معرفي کتاب الاخبار او پرداخته و احاديث نقل شده از طريق نوفلي را در منابع مختلف حديث شيعي نقل نموده است.

ابوالليث سمرقندي از عالمان مسلمان در قرن چهارم هجري، تفسير بحرالعلوم را نگاشته است. توجه به ادبيات و لغت، بويژه بهره گيري از روايات، اخبار و اقوال در تفسير آيات، مهم ترين بخش کتاب او را تشکيل مي دهد. رگه هايي از تفسير به درايت (تفسير عقلي) را نيز مي توان مشاهده کرد، بخصوص در مواضعي که گرايش هاي مذهبي، فقهي و کلامي مفسر، به چگونگي تفسير آيات رنگ خود را زده است. در اين تفسير، مهم ترين مباحث علوم قرآني نيز مغفول نمانده است، لکن اين گونه مباحث، تحت عناوين خاص خود نيامده، بلکه ضمن تفسير آيات در بحرالعلوم مطرح شده است.

يکي از مباحث مورد توجه محدثان، پرداختن به احاديث ضعيف و جعلي است. اين نوشتار، ضمن معرفي يکي از آثار نوشته شده در اين موضوع توسط دانشمندان اهل سنت، وامداري آن را از ديگر کتاب مورد بررسي قرار داده و سپس به تحليل اين گونه نوشته ها پرداخته است.

اين پژوهش با روش تحليل استنادي، مقالات منتشر شده در فصلنامه علوم حديث را مورد بررسي قرار داده است. از 190 مقاله بررسي شده شامل 181 مقاله تاليفي و 9 مقاله ترجمه اي، 12367 استناد استخراج و تحليل شده است. ميانگين استنادها براي هر مقاله 9.5 استناد بوده و بالاترين ميزان استناد، به کتابها (به ميزان 92 درصد) تعلق دارد و 82.7 درصد از استنادها به زبان عربي بوده است. همچنين، علم حديث بيشترين ارتباط موضوعي، به ترتيب، با موضوعات فقه، سرگذشتنامه، علم الرجال، تفاسير و علوم قرآني دارد. مواردي ديگر مانند پر استنادترين عناوين، نويسندگان، محققان، تلخيص کننده ها، مترجمان در دو بخش زنان و مردان بررسي شده است ميزان مشارکت نويسندگان و مترجمان، و فعال ترين نويسندگان و مترجمان نيز بررسي شده است.

از نکاتي که اين مقاله نمايان مي سازد: 1. هر گزاره تفسيري نياز به حجت قطعي و يا حجتي معتبر و مبتني بر دليلي قطعي دارد، 2. احاديث وجداني (مفيد علم يا اطمينان) و احاديث معتبر عقلايي (مفيد وثوق نوعي) هم در حيثيت تعبدي و عملي، و هم در حيثيت واقعي و تفسيري آيات، حجت اند، 3. طيف احاديث غير مورد وثوق، ولي مشمول توسعه تعبدي سيره عقلا در حجيت خبر، تنها در حيثيت تعبدي و عملي آيات حجت اند، 4. با وجود نياز هر دو طيف اخبار (عقلايي و مشمول توسعه تعبدي) به تامين اعتبار از سوي شرع، راز اين تفصيل در دامنه حجيت آنها، در سه نقطه نهفته است: الف) تعريف تفسير و ماهيت واقعي آن، ب) وجود مسماي کشف و انکشاف واقعي در خبرهاي معتبر عقلايي، ج) نبود چنين ميزاني از انکشاف و دلالت در احاديث توسعه تعبدي، 6. در حجيت احاديث عقلايي، تفصيل بين گزاره هاي علمي و عملي، روا نيست، ليکن پيدايش وثوق به صدور و يا تحقق شرط حجيت ظهور در گزاره هاي مختلف، عملا تابع ميزان اهميت و خطير بودن آنهاست، 7. بررسي فوايد احاديث تفسيري نامعتبر، 8. حالات تعارض احاديث تفسيري با کتاب و سنت و قواعد حل تعارض، و ...