جزوات و مقالات فلسفی

اصطلاح حكومت البته در علم اصول فقه و ميان اصوليين مشهور است، لكن داراي عمق معنايي خاصي است كه بايستي مورد تحقيق علمي قرار گيرد.
مقصود از واژه «حكومت»، در دانش اصول و فقه و حقوق عبارت از سلسله ادله و ضوابطي است كه بر ساير ادله حاكم اند و بر آنها تقدم دارند؛ و نيز ميان ادله حاكم و محكوم نه تنها تعارضي در كار نيست كه جمع و الفت هم محقق است.
اين اصطلاح يعني «حكومت در ادله» را بايد از ابتكارات شيخ مرتضي انصاري در فن اصول فقه به شمار آورد.

 نسخه قابل چاپ

خمس به عنوان يك مساله فقهي داراي جنبه هاي متعددي است. هر كدام از اين جنبه ها در معرض تضارب و تقابل آراي فقهي واقع شده است.
مقاله حاضر در دو بخش جداگانه به بررسي مفاهيم كلي آيه ناظر به خمس و مسايل و ملاحظات فقهي آن مي پردازد. در بخش مفاهيم كلي، معاني مقردات، ارتباط آيه خمس با آيات ديگر، تاريخ و سبب نزول مطرح مي شود. در بخش دوم غنيمت با نهادهايي چون فيء، انفال و زكوة مقايسه مي شود و اموال متعلق خمس، نصاب و مصارف خمس از نظر مذاهب مختلف فقهي به تفصيل مورد بحث واقع مي شود.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله در صدد پاسخ به اين سوال است كه اصل عليت با كداميك از نظامهاي فلسفي «اصالت ماهيت»، «تباين وجودات» و «تشكيك وجود» سازگار است؟ و در صورت ابتناء آن به تشكيك وجود چه حكم و تفسيري پيدا مي كند؟ جهت پاسخ به پرسش ياد شده بايد گفت كه عليت مورد بحث در اينجا همان رابطه وجودي ذاتي ميان دو چيز است و فلاسفه اسلامي جهت كشف و اثبات آن، سه راه در پيش گرفته اند: 1) اثبات آن با استناد به ممكن بالذات بودن ماهيت؛ 2) بديهي اولي دانستن عليت؛ 3) كشف حضوري آن از طريق وابستگي حالات نفساني به نفس و تعميم آن به حوزه بيرون از نفس. با توجه به ابتناي هر برهاني به قبول اصول عليت، جهت اثبات يا رد اصل عليت، نمي توان برهاني اقامه كرد، لذا طزريق بداهت طريقي موجه است. عليت به معناي مذكور، با هيچ يك از نظام هاي اصالت ماهيت يا تباين وجودات به دليل نبود رابطه ذاتي عيني ميان متباينات، سازگار نبوده و فقط با تشكيك وجود، هماهنگ است و در اين نظام نيز با توجه به عينيت حقيقت عليت با وجود علت، و عينيت حقيقت معلوليت با وجود معلول، وجود معلول؛ عين فقر و ربط به وجود علت و در واقع وجود علت و معلول، همان وجود مستقل و رابط است.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به اينكه مهمترين هدف از به كارگيري زبان، نقش ارتباطي آن است، در تحليل هر كلامي بايد به تمامي عواملي كه در شكل گيري پيام آن كلام موثرند، توجه كرد. در ترجمه نيز با توجه به نقش اساسي كلام و هدف از ترجمه، بايد عوامل شكل دهنده پيام كلام در زبان مبدأ و معادل هاي آن درزبان مقصد مورد بررسي قرار گيرد. يكي از مهمترين عوامل شكل دهنده پيام هر كلامي ساخت هاي نحوي زبان است،لذا در ترجمه از هر زباني به زبان ديگر يكي از پيش نيازها، تحليل مقايسه اي ميان ساخت هاي نحوي دو زبان است. در ترجمه قرآن از عربي به فارسي، تاكنون پژوهشي فراگير و در خور اين موضوع صورت نگرفته است. اين نوشتار گامي است براي پژوهش هاي عميق تر در اين زمينه.

 نسخه قابل چاپ

پيچيدگي پديده هاي ديني و بازتاب آن در جنبه هاي گوناگون زندگي، دانشمندان ديگر علوم را به خود مجذوب ساخته است. مورخان، فلاسفه، جامعه شناسان و مردم شناسان، هر يك با روش هاي خاص خود به تحليل آن پرداخته اند. تامل در باورهاي ديني، تاريخي طولاني دارد اما بررسي مردم شناسانه آن از قرن نوزدهم ميلادي آغاز شد و در مورد پيدايش دين، اشكال اوليه آن و مراحل تاريخي شكل گيري انديشه هاي ديني، نظريه هاي گوناگوني مطرح گرديد. از جمله كساني كه به پژوهش هاي مهمي در اين خصوص پرداخت اوانس پريچارد بود. وي مطالعه اديان ابتدايي را جهت شناخت ماهيت دين و تعيين ويژگي هاي اصلي پديده هاي ديني ضروري مي دانست. او ضمن نقل و تبيين نظريه هاي ارايه شده درباره دين ابتدايي، به نقد منصفانه آنها مي پردازد و پيشنهادهايي براي رسيدن به نظريه كاملي از دين ارايه مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله ابتدا موضوع مجسمه سازي در آيات و روايات به طور مختصر بررسي شده و سپس به ذكر اقوال فقها در دو قسمت پرداخته شده است. در قسمت اول نظر فقهاي شيعه كه به پنج قول محدود مي شود، ذكر شده است كه عبارتند از:
1- حرمت مطلق تصوير (اعم از حيوان و غيرحيوان، مجسمه و نقاشي).
2- عدم حرمت مطلق تصوير (اعم از حيوان و غيرحيوان، مجسمه و نقاشي).
3- حرمت خصوص مجسمه اعم از حيوان و غيرحيوان.
4- حرمت مجسمه و نقاشي خصوص حيوان.
5- حرمت خصوص مجسمه حيوان فقط.
در قسمت دوم اقوال مذاهب اربعه اهل سنت ذكر شده است. سپس به ادله فقهاي شيعه در مورد حرمت ساختن مجسمه حيوان پرداخته شده است. البته با توجه به عدم وجود دليل قرآني و عدم دلالت عقل بر حرمت «مجسمه سازي براي اغراض مفيد»، قايلين بر حرمت فقط به اجماع و روايات تمسك نموده اند كه هر دو دليل مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته است. تمسك به اجماع با توجه به منتفي بودن اجماع محصل و قايل شدن برخي از بزرگان به جواز و نيز مدركي بودن اجماع مردود شناخته شده است. قسمت اعظم مقاله به نقد و بررسي دلالت روايات مورد تمسك قايلين به حرمت، اختصاص يافته است. اين روايات به پنج دسته تقسيم شده و به طور جداگانه از حيث سند و دلالت مورد رسيدگي قرار گرفته و با توجه به ضعف سندي برخي از آنها و ناتمام بودن دلالت بقيه، اين طور نتيجه گيري شده است كه اين روايات تنها بر كراهت ساخت مجسمه جاندار (در آنجا كه غرض عقلاني و مشروعي بر آن مترتب نبوده باشد) دلالت مي كند.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار در جستجوي حقيقت «نمو» و چگونگي رخداد آن در ثبات و حيوان به رشته تحرير درآمده است. و به همين مناسبت، معناي «نمو» و ديگر واژگان مربوط، هم از لحاظ لغوي و هم از اصطلاحي بررسي شده است. آنگاه مباحث مقدماتي به ميان آمده و ديدگاه هاي مختلف، در اين باره، مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. نگارنده سرانجام به اين نتيجه رسيده است كه «نمو» حركت مقداري است و اين حركت، نمودي از حركتي بنيادين است كه آن را «حركت جوهري» خوانده اند. در اين پژوهش، بنيانگذاران سه حوزه فلسفي مشا، اشراق و حكمت متعاليه بيشتر مورد توجه واقع شده اند.

 نسخه قابل چاپ

در اين پژوهش، ابتدا آراي مورخان در باب روز و ماه وفات رسول اكرم، بر اساس تقدم و تاخر ارايه مي شود و سپس با ياد كرد ديدگاه اهل تسنن و تشيع در اين زمينه و بررسي «وقايع هفت گانه» موثر در تعيين وفات و دقت در اقوال - با توجه به «مسلمات خاصه و عامه» ‌رسم جدول زمان شمار - سخن به اين نكته منتهي مي شود كه قول وفات در «ربيع الاول» قطعي است و در ميان ديدگاه هاي سه گانه در اين ماه (اول، دوم و دوازدهم ربيع الاول) تاريخ وفات در «دوم ربيع الاول» را با قطعيات تاريخي دو طرف نزديك تر مي بيند. سپس روايت: «هر كه مرا به رفتن ماه صفر بشارت دهد او را به بهشت مژده دهم» از نظر فقه الحديث بررسي مي گردد و آن را از «موضوعات» مي شمارد. در پايان به اين امر اشاره شده است كه چرا شيعه، روايت 28 صفر را به عنوان تاريخ وفات پيامبر (ص) پذيرفته است و نشان مي دهيم كه اين قضيه از ابتكارات «صفويان» بوده است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله با استناد به قرآن، سنت، علم روانشناسي و عرف، ابتدا به بحث درباره حقايق بلوغ و رشد و زمان پيدايش آنها پرداخته، سپس ضمن مقايسه واقعيت در ماهيت مذكور با نمود آن در قانون مدني ايران و اثبات عدم تطبيق مقررات قانوني با احكام اسلامي و واقعيت خارجي، حسب مورد اصلاح يا حذف ماده يا تبصره اي را پيشنهاد كرده است.

 نسخه قابل چاپ

عبدالعظيم از مشاهير سادات حسني، در سده دوم و سوم هـ.ق مي زيسته و نسبش به امام حسن مجتبي (ع) مي رسد. در نزد بسياري از مردم و برخي از دانشمندان به شاه عبدالعظيم شناخته مي شود. وي با اينكه خود از حسنيان است در دعواي خلافت ظاهري هيچگاه با آنان همسويي نكرد و امامت پسرعموهاي حسيني خود را خالصانه پذيرفت و در نتيجه خشم خليفگان و كارگزارانشان را عليه خود برانگيخت. براي در امان ماندن از نقشه هاي دستگاه خلافت ناگزير پنهاني مي زيسته و شهر به شهر مي گشته تا سرانجام به شهر ري فرود آمد و با شيعيان آن ديار پنهاني تماس برقرار كرد. عبدالعظيم در شهر ري درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد. برخي از پژوهشگران برآنند كه وي را در همانجا زنده به گور كرده اند. باورهاي راستين مذهبي، دانش، روشن بيني و به ويژه موضع عدالتخواهانه اش در برابر خليفگان، از او شخصيتي نامدار پديد آورد كه همواره توجه دانشمندان، مبارزان و ايرانيان را به خود جلب نموده است. در اين نوشتار برآنيم كه گوشه هايي از زندگي اين مرد سرفراز ايران اسلامي را فرا روي پژوهندگان قرار دهيم.

 نسخه قابل چاپ

شعر فارسي، از اوايل سده سوم هجري، در قالب عروض عربي سر برآورده و در تركيب هايي ساده و نسبتا ابتدايي و مضاميني گاه بسيار ناپخته اين سو آن سو پراكنده شد. مقاومت و سپس پويايي اين شعر نو پا، در برابر شعر استوار و ديرپاي عربي كه آبشخور شعر جاهلي و به خصوص قرآن كريم سيراب مي شد، خود پديده اي ست شگفت آور. پيداست كه سخن سرايان ايراني - تقريبا همه بدون استثنا - بر زبان و شعر عربي آگاهي تمام داشتند و لاجرم در سروده هاي خويش از آن تاثير مي پذيرفتند.
اما شعر فارسي به سرعت نضج يافت شاعران اندك اندك دست به نوآوري زدند و نكته هايي يافتند كه گاه در شعر عرب، مانند نداشت. پس آنگاه اين سوال مطرح مي شود كه آيا شعر عربي در اين هنگام از فارسي تاثيري پذيرفته است يا نه.
ما در منابع خود تعدادي شعر يافته ايم كه بنا بر تصريح مولفان، ترجمه اشعار فارسي بوده است.
از اين ميان، آن دسته از اشعار را كه معادل فارسي شان يافته شده (به استثناي يك مورد) برگزيده در اينجا نقل كرده ايم.

 نسخه قابل چاپ

اهميت و ارزش اثباتي اقرار به عنوان يكي از ادله اثبات دعوي، بر كسي پوشيده نيست. اقرار شخص عاقل به زبان خويش به دليل عقل و شرح نافذ است و اقرار كننده به مفاد اقرار خود ملزم مي شود. در مورد نفوذ اقرار شخص سالم هيچگونه نزاعي بين فقها و حقوقدانان وجود ندارد ولي در مورد اقرار مريض در مرض موت اختلاف شده و بين مذاهب اسلامي اقوال مختلفي وجود دارد.
اين مقاله نظر به اهميت موضوع، ضمن بيان معناي اصطلاحي مريض و منشا نزاع در حكم اقرار مريض به بيان اقوال مختلف پرداخته و نظرات هر يك از مذاهب اسلامي را با ذكر دلايل عقلي و نقلي مورد بررسي قرار داده و در پايان به نتيج گيري پرداخته است.

 نسخه قابل چاپ

مقايسه متن كتاب هدايه المتعلمين في الطب اثر اخويني بخاري، كهن ترين متن علمي منثور فارسي، با منابع عربي اين كتاب، مي تواند نكات ارزنده اي را در زمينه شكل گيري فارسي نويسي در سده چهارم قمري و تاثير زبان عربي بر ان، و به ويژه شيوه هاي ترجمه از عربي به فارسي روشن سازد. در اين مقاله، مواضع مشابه هدايه المتعلمين و يكي از مهم ترين منابع آن، يعني الكناش الصغير نوشته يوحنا بن سرابيون، مقايسه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در خداشناسي عارفان مسلمان، طريق عقل، مقام و منزلت شهود را ندارد؛ به همين جهت، عارفان كمتر به قابليت هاي شناخت عقلاني توجه كرده اند. اما ابن عربي به اين قابليتها و تواناييها توجه نموده و حدود سير آن را نشان داده است. در اين مقاله امكان و عدم امكان معرفت عقلي به حق متعال از ديدگاه ابن عربي مورد پژوهش قرار گرفته و سعي شده تعارض و تهافت ميان اقوال وي در باب امكان شناخت عقلاني خداوند حل گردد.

 نسخه قابل چاپ

نظم زندگي در حيات جمعي انسان ها مستلزم داد و ستد و مبادلات بر اساس قراردادهاست. قراردادها هم طرفين عقد را نسبت به يكديگر متعهد مي كند و هم براي هر يك بر ديگري ايجاد حق مي نمايد. در بعضي از قراردادها ممكن است به حق ايجاد شده التزام نباشد و خسارتي وارد شود، خسارت وارده بايد جبران گردد، ولي جبران خسارت كليت ندارد، در بعضي از قراردادها، عدم التزام موجب ضمانت مي شود و بعضي ديگر، عدم التزام مستلزم ضمانت نيست. در نظام هاي حقوقي جهت تشخيص قراردادهايي كه در آنها عدم التزام موجب ضمانت مي شود از قراردادهايي كه ايجاد ضمانت نمي كند، قاعده اي وضع كرده اند كه عنوان آن در نظام حقوق اسلامي عبارتست از: «قاعده ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده و ما لا يضمن بصحيحه لا يضمن بفاسده». در اين مقاله نسبت به دليل اعتبار و دلالت قاعده و كاربردهاي آن بحث شده است.

 نسخه قابل چاپ