جزوات و مقالات فلسفی

با وجود مزاياي انکار نشدني سيستم هاي رايانه اي هوشمند و کاربردهاي حيرت برانگيز آنها در پيشبرد آموزش، صنعت و فرهنگ کشورهاي مختلف، مسايل اخلاقي بسياري در مورد آنها مطرح شده است. در اين مقاله پس از تعريف هوش مصنوعي و سيستمهاي هوشمند، ابتدا به بررسي مسايل اخلاقي مشترک بين سيستمهاي هوشمند و سيستم هاي رايانه اي و شبکه جهاني مي پردازيم، سپس مهمترين مسايل اخلاقي مرتبط با دو نوع سيستم هوشمند مورد بررسي قرار مي گيرند.
مهمترين مسايل اخلاقي مشترک ميان سيستمهاي هوشمن و غيرهوشمند رايانه اي به تاثير رايانه ها در محيط هاي کاري، امنيت اين سيستمها، تکثير غيرمجاز و مشکلات ناشي از بي نامي بر مي گردد. سيستمهاي داده کاوي و خبره دو نوع از سيستمهاي معروف و پرکاربرد هوشمند هستند که مسايل اخلاقي هر يک به طور خاص و جداگانه مورد بررسي قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

از آن جا که آدمي از دو قوه نظري و عملي، سرشته شده است و هر يک از اين دو قوا نقش اساسي در نحوه زندگي انسان، ايفا مي کنند جا دارد که پرسش شود نظر و عمل چه نسبتي با يکديگر دارند و کداميک بر آن ديگري تقدم دارد؟ در پاسخ به اين پرسش ها فيلسوفان اسلامي و غربي پاسخ هاي مختلف و متعددي بيان کرده اند. در اين مقاله هيدگر و ملاصدرا به عنوان دو نماينده از تفکر فلسفي غرب و اسلامي براي پاسخگويي به پرسش هاي مطروحه انتخاب شده اند زيرا علي رغم برخي از مشابهت فکري در مباني فلسفي و انسان شناسانه، دو پاسخ متفاوت به پرسش هاي مذکور داده اند.
هيدگر با تعريف و تبيين خاصي که از عمل و نظر دارد قابل به تقدم وجودي عمل و پراکسيس برنظر، در مقام شکل گيري معرفت آدمي است و ملاصدرا با تعريف و تبيين متفاوتي از آنچه هيدگر در باب نظر و عمل دارد قايل به تقدم وجودي و ارزشي علم و آگاهي بر عمل در مقام شکل گيري معرفت آدمي و رجحان آدمي بر ديگر موجودات است.

 نسخه قابل چاپ

تفسير عرفاني، گرايشي ويژه از تفسير قرآن است که بر اساس آموزه هاي عرفاني و ذوقي و مباني سير و سلوک ويژه اي - که از طريق کشف و شهود باطن به دست مي آيد - استوار است و از اين راه مفسر به بيان بطون و لايه هاي پنهان آيات مي پردازد. از نگاهي ديگر، تفسير عرفاني، نوعي تاويل است. گرايش و نگرش عرفاني امام خميني (ره) در تاويل قرآن بر يک اصل بسيار مهم استوار است و آن تطابق کتاب تدوين الهي با کتاب تکوين است. از نگاه ايشان، قرآن و روايات بويژه ادعيه ماثوره ائمه عليهم السلام سرشار از تعابير عرفاني و مضامين والاي معنوي است؛ عباراتي که تنها با مباني عرفاني قابل تفسيرند. اگر چه رويکرد و گرايش غالب حضرت امام (ره) در بسياري از موارد، رويکردي عرفاني و مبتني بر مباني ويژه اهل عرفان است، همواره بر دو نکته کليدي تاکيد ورزيده است: يکي اين باور که اصطلاحات اهل عرفان، برگرفته از قرآن و حديث و آموزه هاي نوراني اهل بيت (ع) است و ديگر اينکه توجه به ظواهر شريعت شرط اساسي سير و سلوک و رسيدن به مقامات معنوي و علم به باطن شريعت (حقيقت) است.
نگارنده در اين نوشتار بر آن است تا ضمن تبيين رويکرد عرفاني و ارايه نمونه هايي از تاويلات عرفاني امام خميني (ره)، شيوه و مباني تاويل صحيح را از تاويلات ناروا و باطل از ديدگاه ايشان بازگو نمايد.

 نسخه قابل چاپ

از ديرباز حتي از زمان حيات پيامبر گرامي (ص) توسل بر اوليا الهي و تبرک به آثار آنان همواره بين مسلمانان مرسوم بوده و کسي اشکال نکرده است و فقها آن را از مستحبات مهم دانسته اند. با وجود اين، اخيرا برخي با نگرش سطحي به متون ديني و جمود بر ظاهر برخي عبارت ها اين اعمال را نادرست دانسته و شرک ناميده اند. مقاله حاضر با بررسي موضوع و توضيح مفهوم دقيق و کاربرد درست واژه هاي توسل، توحيد، شرک و عبادت و با ملاحظه دقيق تر آيات مربوط و روايات نقل شده، درستي عمل مستمر مسلمانان در توسل به اوليا الهي و زيارت قبور آنان را مورد تاکيد قرار داده و نشان داده است که چنين کارهايي نه تنها با توحيد منافي نيست، بلکه امري مجاز و مستحبي است و اشکال فوق در نگاه خوشبينانه ناشي از فهم غير دقيق متون ديني ظاهربينان است.
علاوه بر اين، تاکيد شده است که ارتباط با اوليا و توسل به آنان، به عنوان اينکه آنان الگوي مورد توصيه دين در مسير توحيد و نشانه هاي راه اند، بلکه خودشان راه مستقيم در يگانه پرستي اند، به عنوان ضمانت سلامت ايمان توحيدي قرار داده شده است تا نسلهاي متوالي مسلمانان در اعصار مختلف به وسيله اين ارتباط و قرار گرفتن در راه مستقيم و با اختيار داشتن علايم راه، مسير درست توحيد گرايي را گم نکنند.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار درباره يکي از زوايايي مساله قلمرو و دين بحث مي کند و آن، دين يا غير ديني بودن ضوابط فهم دين و علوم دين است.
اجمالا دو ديدگاه در اين زمينه وجود دارد؛ ديدگاهي که ضوابط فهم دين را هم در قلمرو دين مي داند و ديدگاهي که ضوابط فهم دين را علي الاصول در قلمرو دين نمي داند. در اين نوشتار اين دو ديدگاه به همراه ادله شان بررسي شده است و در پايان نمونه اي از تاثيرگذاري اين دو ديدگاه بر مباحث دين شناختي مطرح گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

نقطه آغازين انديشه ورزي کانت در فلسفه، نقادي وي به نظريه مهم او در باب آنتي نومي ها باز مي گردد. کانت سرچشمه آنتي نومي ها را در گذر از فهم، به خرد مي يابد. نظريه آنتي نومي همواره به مثابه محوري بنيادي در انديشه هاي وي مورد توجه قرار مي گيرد. با مطالعه آرا و انديشه هاي وي در حوزه حيات اجتماعي به خوبي و به روشني مي توان دريافت که تا چه حد آرا فلسفي وي در باب خرد و خردورزي و اخلاق که در دو اثر گرانبهاي وي يعني نقد خرد نظري و نقد خرد عملي سامان يافته اند در انديشه هاي اجتماعي وي موثر واقع شده اند. کانت براي تبيين انديشه هاي تربيتي و سياسي خود بر آن بود تا تفسيري از حيات تاريخي «نوع انسان» ارايه دهد. به اين ترتيب صلح را يکي از مسايل مهم جهاني شمرد و صلح جويي، خودبيداري، عقل نظري، خردورزي، انديشه ورزي و جامعه مدني را از اهداف اصولي روشنگري و نيز تربيت دانست.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، ضمن گذري اجمالي بر تاريخچه و فوايد طبقه بندي علوم با مطرح نمودن پاره اي از ديدگاههاي فلاسفه شرق و غرب در اين زمينه سعي مي نمايد ويژگي ها و نقاط برجسته تقسيم بندي ابن سينا را بيان کرده و به تبيين بعضي از زواياي آن بپردازد.
موضوعات، مسايل، روش ها و اهداف و غايات و تاريخ تولد علوم و وجوه مميزه ديگري، علوم را از يکديگر متمايز مي کند. نظريه ابن سينا در تقسيم بندي و طبقه بندي علوم علاوه بر دارا بودن ويژگي ها و محسناتي نظير عقلي بودن تقسيم، تام بودن استقرائات، تباين بين اقسام، مانعيت و جامعيت، داراي نوع خاصي از انتظام، هنجارمندي و رعايت اصول ارزشي است. شناسايي و به کارگيري بعضي از محسنات اين نوع نظام هاي طبقه بندي علوم، مي تواند رهيافت هاي روشني را به جهان فلسفه علم، ارايه دهد.
در اين مقاله سعي شده است نظريه طبقه بندي علوم از ديدگاه ابن سينا با نگاهي به طبقه بندي علوم از منظر فيلسوفان ديگر مشرق زمين مانند فارابي و ملاهادي سبزواري و برخي ديگر از عالمان روش شناسي غربي مانند، اگوست کنت، فرانسيس بيکن، و آمپر، بررسي گرديده و بر وجوه امتياز نظريه ابن سينا تاکيد شود.

 نسخه قابل چاپ

در دو دهه اخير، بعد از ورود مباحث آموزش فلسفي کودکان به عرصه مطالعات و پژوهش هاي اهل نظر در ايران، بويژه با استقبالي که از رويکرد (philosophy for children) P4C به عمل آمد، تلاشهايي در تحليل و بررسي و معرفي و حتي اجراي آن به اشکال گوناگون، مانند ارايه مقالات در نشريات، تشکيل همايش ها و کارگاه هاي آموزشي، تاليف و ترجمه کتب صورت گرفت. در سنوات اخير اين همت ها به سطحي رسيده است که برنامه ريزي در حد پذيرش دانشجو در سطح PHD براي آن صورت مي گيرد. جاي خالي بررسي نظرات ليپمن (باني اين نوع از آموزش در نيم قرن اخير)، در مقايسه با نظام تعليم و تربيت اسلامي، ما را برانگيخت تا با تاملي در آموزه هاي وحياني، جايگاه آموزش تفکر خلاق و انتقادي در تعليم و تعلم اسلامي را بازشناسي کنيم.
در اين بررسي و مقايسه، نزديکي شيوه هاي تربيت ديني براي فراهم کردن بسترهاي آموزش تفکر خلاق و اکتشافي، با روش ها و ديدگاه هاي ليپمن (lipman) آشکار گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مباحث مهم فلسفي و کلامي بحث سعادت و شقاوت است. لذا شايسته است دانسته شود که سعادت چيست. لذت، حکمت، خير و علم است يا چيزي کاملتر و دربردانده همه اينها. سعادت غايت مطلق و مطلوب نهايي انسان است. سعادت همان چيزي است که انسانها دانسته، يا ندانسته در پي آن هستند. و بينش ها و گرايشهاي اصيل انساني آن را تاييد مي کند.
سعادت چيزي است که با هدف خلقت و کمال نهايي انسان هماهنگي دارد.
بنابراين سعادتمند کسي است که در مسير الي اله و کمال مطلق گام بر مي دارد.
در اين مقاله نخست به معناي لغوي و مفهوم اصطلاحي سعادت و شقاوت پرداخته شده و سپس ديدگاه صدرالمتالهين در حکمت متعاليه و علامه طباطبايي در الميزان بيان شده است و در ضمن به سوالاتي از اين دست که آيا سعادت از امور حقيقي و مطلق است يا اعتباري و نسبي؟ سعادت امري ذاتي است يا اکتسابي؟ امري دنيايي است يا آخرتي و يا دنيايي - آخرتي؟ آرماني يا دست يافتني و... پاسخ داده شده است.

 نسخه قابل چاپ

عموما تصور مي شود که نيوتن از بدو کاوش هاي طبيعت شناسانه اش داراي روشي بوده که همواره از آن آگاهانه پيروي مي کرده است و دو کتاب بسيار تاثيرگذارش، اصول رياضي فلسفه طبيعي و علم الابصار، مولود پيروي از آن روش است. اما اينشتاين هشدار مي دهد که اگر مي خواهيد چيزي از فيزيکدانان درباره روش هايي که به کار گرفته اند بدانيد "به حرف هاي آنها گوش ندهيد، و توجه خود را معطوف به اعمال آنها کنيد".
با توجه به هشدار تامل انگيز اينشتاين، در اين مقاله کوشيده ام تا اولا آنچه نيوتن در طبع هاي مختلف علم الابصار درباره روش علمي و قواعد روش شناختي اش اظهار کرده مورد بازيابي و شناسايي قرار دهم. ثانيا، تلاش شده تا آنچه را نيوتن در عمل انجام داده شناسايي و ارايه کنم. در جريان اين بازشناسايي ها، آشکار مي شود که ميان آنچه نيوتن درباره روش کار و کاوش گفته و آنچه در عمل انجام داده تغاير و تعارضات آشکاري وجود دارد. همچنين، اين کاوش آشکار مي کند که ابدا چنين نبوده که از ابتدا نيوتن به يک مجموعه خاصي از قواعد روش شناختي آگاهي داشته و از آنها آگاهانه پيروي کرده است. نيوتن تنها پس از مواجهه با سيل خروشاني از انتقاداتي که متوجه طبع اول اصول رياضي شد به قواعد روش شناختي روي آورد.
در طبعهاي مختلف کتاب علم الابصار در سال 1704، 1706، 1717، نيوتن به تدريج به طرح قواعد و اصول روش شناختي و مابعدالطبيعي اي مي پردازد تا نظريات طبيعت شناسانه اش مقبول و موجه شود.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله تلاش شده است تا در خلال آثار گوناگون پوپر نگرش وي به فلسفه علوم اجتماعي مورد شناسايي و تحليل قرار گيرد. در ابتدا مختصري از زندگي او آورده شده که تلاش گرديده نشان دهنده علايق و مسايل او باشد. سپس افراد تاثيرگذار بر آرا او معرفي شده اند (نظير: سقراط، کانت، هايک و ...) از اين قسمت به بعد وارد موضوع اصلي مقاله شده ايم و در ابتدا نظر پوپر را درباره وحدت روش در ميان علوم طبيعي و اجتماعي تشريح نموده و سپس نقدپوپر را از استقرارگرايان مطرح کرده ايم و نشان داده ايم که از نظر پوپر علم از مساله آغاز ميشود. سپس راه حلهاي پيشنهادي عنوان مي گردند، آنگاه آن راه حلها نقد ميشوند و در پي آن سوالات جديدي سر بر مي آورند. و اين گونه است که علم گامي به پيش مي گذارد. در مقاله اين روند بصورت مفصل و دقيقتري مورد بررسي قرار گرفته سعي شده است به سياق پوپر مسايل فلسفي او به واضح ترين نحو ممکن ارايه شود.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به اهميت «فلسفه ذهن» در عصر حاضر و تقويت گرايش هاي مادي گرايانه - که مهمترين دليل آن ناکارآمدي براهيم و نارسايي مفاهيم در باب رابطه نفس و بدن است - نويسندگان در اين مقاله کوشيده اند اين مساله را، با توجه به مباني حکمت متعاليه ملاصدرا، بررسي نمايند و نشان دهند که از نگاه حکيم ملاصدرا، انسان يک حقيقت وجودي است که هر چند منشا مادي دارد و جسمانيه الحدوث است اما در بستر حرکت جوهري اشتدادي، تا مقاوم روحانيه البقا، سير مي کند. تبيين فلسفي اين امر، پاسخي به تحليل هاي نارسا در باب «ثنويت نفس و بدن» و ديدگاه «منکران تجرد نفس»، خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ

حزن از شروع پيدايش، همانند ديگر مباحث عرفاني، تحولاتي را پشت سر گذاشت. عامل اوليه شروع حزن و اندوه، آياتي از قرآن کريم و احاديثي از پيامبر (ص) است که مسلمانان را از عذاب آخرت بيم مي دهد. با تاثر از اين آيات و احاديث، عده اي غرق در ترس و خوف، با نگاهي به نقايص اعمال خود، در حزن و اندوه فرو رفتند. حزن در ابتدا، عکس العمل روحي و رواني اين عده از اصحاب پيامبر (ص) بود که به بکائين مشهور شدند؛ ولي در طي قرن اول هجري، به سبب بحران هاي سياسي و اجتماعي بيشتر مورد توجه قرار گرفت و به عنوان يک ميراث معنوي، از زاهدان اوليه به عرفان و تصوف اسلامي رسيد.
بعد از اين که حزن وارد حلقه هاي بحث صوفيان شد، مراتبي براي آن قابل شدند و علاوه بر خوف، از قبض و هيبت نيز به عنوان عوامل ايجاد آن نام برده شد و در برابر آن، بحث درباره رجا، بسط و انس هم رونق گرفت.

 نسخه قابل چاپ

پديدارشناسي، پديدارشناسي هرمنوتيکي و هرمنوتيک فلسفي به صورت فزاينده اي به عنوان روش شناسي هاي تحقيق مطرح شده اند، اما هنوز در مورد جنبه هاي خاص و منحصر به فرد اين روش شناسي ها، ابهاماتي وجود دارد. مقاله حاضر پس از بررسي مباني فلسفي اين روش شناسي ها به بحث درباره تشابهات و تفاوت هاي اساسي آنها از جنبه هاي مختلف پرداخته و در نهايت، با تاکيد بر تحقيق و نتايج آن، تفاوت اين رويکردها را از منظر روش شناسي برجسته مي سازد.

 نسخه قابل چاپ

تئوري مهبانگ يا انفجار بزرگ، نظريه اي جديد در کيهان شناسي است که در دهه هاي اخير، خداشناسان علم مدار استنتاج هاي خداباورانه از آن داشته اند. مقاله حاضر به بررسي اين نظريه علمي و نظريات علمي رقيب در برابر آن مي پردازد و مي کوشد تا ميزان تاثير اين تئوري را بر روي براهين خداشناسي تبيين نمايد. نگارنده، با پذيرفتن اين اصل مسلم که همواره بايد از استنتاج نتايج کلامي از نظريه هاي علمي جانب احتياط را پيمود، معتقد است که پيشرفت هاي برق آساي علم فيزيک و کيهان شناسي در قرن بيستم، نگرش معنوي به جهان را تقويت نموده و اين قرن به لحاظ پيوند گزاره هاي ديني با گزاره هاي علمي بسيار موفق بوده است.

 نسخه قابل چاپ