جزوات و مقالات فلسفی

قضايا و قواعد منطق موجهات، در جهان هاي ممکن، معتبرند اما قضاياي منطق ربط، در جهان هاي منطقي، و قواعد آن، در وضعيت اعتبار دارند. روبرت ماير، در سال 1974، به کمک ادات هاي صدق و کذب ويلهم آکرمان، نظامي در منطق ربط طراحي کرد که قضايا و قواعد آن، هر دو، در وضعيت ها معتبر بودند و به اين وسيله، عدم تقارن موجود در منطق ربط ميان قضايا و قواعد را از ميان برد. در اين مقاله، با معرفي نوع جديدي از ادات هاي صدق و کذب، نظامي منطقي بر پايه منطق ربط طراحي کرده ايم که قضايا و قواعد آن در جهان هاي ممکن معتبرند. چنين نظامي، علاوه بر حفظ تقارن، به رفع ناسازگاري موجود ميان منطق جديد و منطق ربط مي انجامد زيرا مانند منطق جديد، جهان هاي ممکن را معيار اعتبار قرار مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

مقاله اي که در پيش رو است به بحث از فلسفه حقوق محيط زيست و آثار آن مي پردازد. و مراد از فلسفه حقوق، نظريه کلي حاکم بر علم حقوق است که گاهي به آن کليات حقوق هم گفته مي شوند که موضوع آن بحث از رابطه منطقي بين قواعد موجود است، اما دو امر مهم در فلسفه حقوق دخيل است که يکي مبناي حقوق و ديگري هدف آن است. از نظر مبناي حقوق در اين که آيا مبناي حقوق وحي يا عقل بشر يا تجربه، و مشاهده يا لذت و غيره است، بين دانايان فن، اختلاف است و در اين که آيا هدف حقوق که بيشتر جنبه سياسي دارد آيا اصالت فرد است يا اجتماع و دولت يا تلفيقي از اين دو، باز اختلاف است و اين اختلاف در عمل، نتايج متفاوتي را به جا مي گذارد. که يکي از آن موارد، بحث از فلسفه حقوق محيط زيست است و بسته به اين که فلسفه حقوق محيط زيست، نگرش مادي يا الهي باشد، نتايج دو گانه اي را به دنبال دارد. بنابراين بحث از فلسفه حقوق محيط زيست، يک بحث مبنايي است که لازم است قبل از مباحث طولاني حقوق محيط زيست به آن پرداخته شود.
به طور خلاصه مي توان گفت: فلسفه دفاع از حقوق محيط زيست، نزد الهيون، علم به تکليف در حفظ محيط اطراف است در حالي که اين فلسفه نزد افراد مادي، سودجويي بيشتر است و اگر از حقوق محيط زيست نيز سخن مي گويند به خاطر اين است که در بلند مدت از سود فراوان تري برخوردار باشند و بديهي است که اختلاف در نگرش فلسفي، آثار مختلفي نيز به دنبال خواهد داشت.

 نسخه قابل چاپ

مفهوم ترس آگاهي يکي از کليدي ترين مفاهيم انديشه کي يرکگور است که تا حدي موجب منحصر به فرد بودن انديشه او گرديده است. اين مفهوم و ملاحظات مربوط به آن در انديشه اين انديشمند بزرگ، بسيار مهم و از مهمترين مولفه ها و درون مايه اصلي و مقصود انديشه ورزي هاي او است. انگيزه اصلي اين تحقيق، نخست از جهت نوع نگاه متفاوت و تازه کي يرکگور به اين مقوله است. ميزان اهميت اين مفهوم براي او تا آن حد است که يکي از آثار مهم خود را تحت اين عنوان، به بررسي اين موضوع اختصاص داده است. انگيزه دوم اين است که بيان کنيم، چگونه کي يرکگور قادر است در هر مقوله انديشه خويش، مفهوم ترس آگاهي را به کار گيرد و به نحوي ماهرانه و زبردستانه نمايان سازد، تا بر خلاف خاستگاه روانشناختي آن که معمولا باعث فرو ريختن هويت فرد مي شود، مانند يک امتياز برجسته در اختيار فرد قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

پس از فروپاشي دولت امويان، و روي کار آمدن عباسيان در اوايل قرن دوم هجري، جامعه اسلامي شاهد تحولاتي عميق در تمامي زمينه ها گرديد که عمده ترين اين تحولات متوجه مباني اعتقادي مردم شده بود. ظهور مکاتب مختلف مذهبي و تنوع گرايشهاي کلامي و فلسفي از شاخصه هاي برجسته اين دوران به شمار مي رود. بسياري از علوم و معارف انساني از جمله ادبيات و شعر عربي تحت تاثير اين امواج پر خروش فلسفي و کلامي قرار گرفت که حاصل آن را در تنوع موضوعات ادبي مي توان جستجو کرد. نگارنده اين مقاله سعي بر اين دارد تا جنبه هاي مختلف اين تاثير را بررسي کرده بازتاب آن را در شعر عربي بيان نمايد.

 نسخه قابل چاپ

يكي از دغدغه هاي مهم دين مداران و دين پژوهان، كشف معاني مقصود در متون ديني است. در مورد قرآن كريم و كتاب مقدس، دو كتابي كه مورد توجه ميلياردها نفر در گذشته و حال بوده و هست، بيشترين نظريه پردازي در ارتباط با شيوه هاي كشف معنا و مباحث زبان شناختي صورت گرفته است. اعتقاد به و حياني بودن قرآن و كتاب مقدس سبب شده كه بسياري از مفسران در معناشناسي واژه ها، گزاره ها و حكايات، به معانيي فراتر از معاني متداول در كاربردهاي بشري بيانديشند. وجود بيش از يك معنا براي واژه ها يا گزاره هاي متن، از مباحثي است كه در مورد اين متون مطرح شده است. در برخي از علوم زبان شناختي همچون علوم ادبي، منطق و اصول فقه نيز درباره معنا و كيفيت استخراج معنا ازمتن و سايه هاي معناي متن و همچنين كاربرد لفظ در بيش از يك معنا مباحثي مطرح شده است.
در جوامع يهودي و مسيحي از زمانهاي بسيار دور و بويژه در دوران موسوم به قرون وسطي، مدلهاي گوناگون چندمعنايي در تفسير كتاب مقدس به كار گرفته مي شده است. در تفسير قرآن كريم نيز از ديرباز در روايات منسوب به پيامبر، صحابه و اهل بيت موضوع چندمعنايي به گونه هاي مختلفي، مانند «تفسير و تاويل»، «ظاهر، باطن، حد و مطلع»، و «عبارات، اشارات، لطايف و حقايق» آمده است.
در اين مقاله ضمن اشاره به انواع مدل هاي چندمعنايي در حوزه هاي مختلف از جمله منطق، اصول فقه، ادبيات، روايات و متون تفسيري، مدلهاي چندمعنايي به كار برده شده را در تفسير قرآن و كتاب مقدس يهودي - مسيحي مورد بررسي و مقايسه قرار داده و به ارزيابي آنها پرداخته ايم.

 نسخه قابل چاپ

ايمان ديني از ابعاد و زواياي مختلفي قابل تامل و تحليل عقلاني است. يكي از ابعاد ايمان كه در سده اخير بيشتر مورد توجه بخشي از متفكرين قرار گرفته است، بعد عاطفي و ارادي آن است. ويليام جيمز، فيلسوف معروف آمريكايي از كساني است كه در برخي از كتابهاي خودش بخصوص مقاله « اراده معطوف به باور» به اين موضوع پرداخته است. او با بيان تفاوت هاي موجود ميان باور ديني و ديگر باورها و اهميت خطير و حياتي اين دسته از باورها به نقد ديدگاه قرينه گرايان مي پردازد و نشان مي دهد كه دخالت اراده و عواطف و احساسات در اين نوع از باورها، به عقلانيت ايمان ديني صدمه اي وارد نمي سازد. در اين مقاله گزارش تحليلي از ديدگاه وي در اين زمينه ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

مساله سعادت از مسايل بنيادي اخلاق و فلسفه اخلاق از دير زمان تاكنون است و مورد توجه انديشمندان و مكاتب مختلف اخلاقي بوده است. فارابي آن را به دو قسم حقيقي و غيرحقيقي تقسيم مي كند و در نگرش او سعادت حقيقي امري بسيط نيست، بلكه مفهوم مركب است و غايه الغايات، خير لذاته، خير مطلق، خير غايت تام است و لذت آن از نوع لذت معقول و دراز مدت است. اراده به معناي اختيار، قوه ناطقه نظري و فطرت مشترك شرط لازم سعادت هستند نه شرط كافي و تحقق سعادت به برنامه ريزي نياز دارد و سعادت حقيقي امري مشكك است و بالاترين مرتبه آن قرب وجودي به خداست و همين امر اخير مويد تاثر فارابي از متون ديني است.

 نسخه قابل چاپ

يكي از مسايل مهم و اساسي در زمينه وحدت و كثرت وجود، بحث وحدت حقيقي و كثرت اعتباري وجود در وحدت شخصيه، وحدت و كثرت حقيقي در وحدت سنخيه و همچنين وحدت مفهومي يعني وحدت در مفهوم وجود، مي باشد. اين جستارها زمينه ساز ارايه ديدگاه هاي متفاوت پيرامون وحدت وجود گرديده است. ذوق تاله مبناي يكي از دقيق ترين ديدگاهها پيرامون وحدت وجود گرديده كه پايه گذار آن محقق دواني است. پيرامون اين ديدگاه نقض و ابرامهاي بسيار مطرح گرديده كه ملاصدرا حكيم متاله اشكالات متعددي بر آن وارد نموده است. در اين ديدگاه نظريه مشهور اصاله الوجود مورد كاوش و آسيب شناسي قرار گرفته و اصاله الماهيه هم مردود انگاشته شده است است؛ بلكه گرچه قيام وجود به ماهيت در ممكنات غيرقابل قبول است ولي موجوديت ممكنات به معناي انتساب ماهيت به وجود است. نوشتار حاضر مي كوشد تا با بررسي تفصيلي ساختار نظريه ذوق تاله، اشكالات وارد شده بر آن بويژه مطروحات ملاصدرا را تبيين نموده و مقصود دواني در اين باره را بازخواني نمايد و نيز قرابت نظريه مذكور را با نظريه وحدت شخصيه وجود عرفا مورد بررسي قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

شيخ مفيد دانشمند بلند آواز جهان تشيع نه تنها در مباحث كلامي و اعتقادي - كه بالطبع رويكردي عقلي دارد - از عقل و استدلال هاي عقلي بهره برده بلكه در مباحث نقلي بويژه در نقد و فهم متون حديثي نيز از عقل، فراوان سود جسته و بهره گيري از آن تاكيد كرده است.
در عرصه نقد، وي عقل را يكي از معيارهاي نقد حديث و بر اين باور است كه در پرتو عقل مي توان به صحت و شقم شماري از احاديث پي برد.
از نظر وي مطابقت مفاد حديث با عقل، نشان دهنده صحت حديث و مخالفت مفاد آن با عقل، دليل بر ضعف و عدم صحت آن است و اين بدان معناست كه همواره بين نقل صحيح و عقل سليم سازگاري وجود دارد و وحي هرگز گزاره اي برخلاف گزاره عقل ندارد.
در زمينه فهم حديث، مهم ترين نقش عقل، نقش اسكتشافي است. عقل در اين عرصه هم به عنوان يك منبع و هم به عنوان يك ابزار يا مشعل، نقض ايفا مي كند و شيخ مفيد از آن در فهم مفاد واژگان، رفع يد از ظاهر، تاويل متن، تخصيص عمومات قرآن و روايات و درك استلزامات كلام، بهره جسته است كه اين مقال به بررسي آن مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

مساله نحوه پيدايش موجودات متكثر و معلول هاي گوناگون از مبدا و احد، يا ربط كثرت به وحدت، يكي از مباحث مهم و بنيادين فلسفه اسلامي است. مقاله حاضر به بررسي رهيافت هاي فلسفي برخي از حكماي اسلامي با تاكيد بر نظريات صدرالمتالهين شيرازي، در مورد نحوه ربط وحدت و كثرت مي پردازد. حكماي اسلامي بر اساس اعتقاد به اصل وحدت ذات واجب تعالي و عليت و فاعليت مطلق ذات ربوبي و قاعده متقن «الواحد لايصدر عنه الا الواحد» و برخي اصول ديگر نظير تشكيك وجود و قاعده امكان اشرف، كوشيده اند تا رابطه موجودات متعدد با علت واحد را تبيين نمايند. مهم ترين رويكرد در اين زمينه «نظريه وسايط وجود» و يا « وسايط فيض» است. اين مقاله مي كوشد بر اساس رهيافت ها و ديدگاه هاي حكيمان مسلمان، بويژه صدرالمتالهين به تبيين نظريه وسايط و مباني و ادله اثبات آن بپردازد و مهم ترين شبهات اين نظريه را پاسخ گويد.

 نسخه قابل چاپ

ابن سينا و توماس آكوئيني دو فيلسوف بر جسته مسلمان و مسيحي از موثرترين فيلسوفان الهي در قرون وسطي و پس از آن بوده اند .توماس از طريق آشنايي با فلسفه مشايي به وسيله تفسير هاي ابن رشد و بويژه ابن سينا از فلسفه ارسطو، به تاسيس يك نظام فلسفي مسيحي اقدام نمود. او از ابن سينا بهره هاي فراوان برده است هرچند تحت تاثير نقدهاي غزالي بر فلسفه، گاهي به مخالفت با ابن سينا و نقد نظرات وي پرداخته است. يكي از موارد اختلاف بين توماس و ابن سينا و شايد مهمترين مساله اختلافي بين متكلمان و فلاسفه، مساله حدوث و قدم جهان است.
در پژوهش حاضر ديدگاه هاي ابن سينا و توماس مورد ارزيابي قرار گرفته و نشان داده شده است كه به لحاظ فلسفي، ايرادات متكلمان و توماس برابن سينا ناتمام است و توماس به شبهاتي كه ابن سينا درباره حدوث عالم دارد پاسخ قانع كننده اي ارايه نكرده است.

 نسخه قابل چاپ

بسياري از متفكران اخلاق معاصر، معتقدند ورزش در رشد فردي و اجتماعي تاثير داشته و ورزش هر جامعه، چون آيينه اي انعكاس دهنده فرهنگ آن جامعه است. با اين تفاوت كه ورزش ضمن تاثيرگذاري، مي تواند از ارزشهاي جامعه نيز، تاثير بپذيرد. بنابر اين، ورزش مقوله اي است كه در يك جامعه مي تواند مسايل فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي و ... را تحت الشعاع خود قرار دهد. در ميان تمام مسايل فوق، آنچه از همه بيشتر مورد بي مهري واقع شده، بحث فرهنگي و اخلاقي ورزش است، موضوعي كه در جوامع مختلف و از جمله جامعه خودمان، كمتر به آن پرداخته شده است. شايد به جرات بتوان گفت، در يك رويداد ورزشي خواه كوچك يا بزرگ، آنچه به آن زيبايي مي بخشد، نمايش ارزشهاي اخلاقي است. احترام به قوانين، به حريفان، به داوران و تماشاگران، به همراه گذشت، بردباري، جوانمردي، عدم خشونت و تهاجم، به كار نبردن الفاظ زشت، استفاده نكردن از داروهاي نيروزا (دوپينگ) و مسايلي از اين دست از آن جمله هستند.
در اين مقاله سعي شده است، اخلاق ورزشي با رويكرد بازي منصفانه ورزشي مورد بررسي قرار گيرد. محوريت فضايل، بازي، رقابت منصفانه، احترام به قوانين و توافق، برداشت هاي متفاوتي است كه از اين نوع بازي ارايه شده است. بر اين اساس، اين نوع بازي در كل جامعه ورزشي، اعم از ورزشكاران، مربيان، داوران، تماشاگران و رسانه ها و تعامل نوع ورزش با اخلاق و مشكلات اخلاقي مرتبط با هر حوزه مورد بررسي و نقد قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

«آزادى» را مي توان از مفاهيمى دانست كه علي رغم سوء استفاده هاي بسيار از آن، همچنان به عنوان واژه ‏اى مثبت در فرهنگها و جوامع مختلف و در تضارب افكار و انديشه هاي بشري و با الفاظ متفاوت رواج دارد و همگان بيش از هر چيز ديگر به آن تعلق خاطر دارند و براى نيل و وصول به آن عزيزترين سرمايه هاي خويش را تقديم مي كنند. با تمام علاقه اي كه بشر به اين مفهوم بلند مرتبه دارد، اين مفهوم در مقام ثبوت (وجود اختيار در انسان) و در مقام اثبات (قلمرو اختيارات و آزادي بشر در جامعه) همچنان در هاله اي از ابهام براي متفكران حوزه هاي مختلف باقي مانده است. اين مقاله ضمن استناد به گوهر عقل انساني به عنوان دليل اختيار وي تنها عقل را عقال آزادي انسان مي داند و بر اين اساس و با رويكردي فلسفي و كلامي به بررسي معني اختيار بشر در خلقت و آزادي و قلمرو آن در جامعه مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مسايل مهم فلسفي، که سابقه آن به دوره يونان باز مي گردد، مساله نظر و عمل و نسبت آن دو با يکديگر است. اين مساله تحت عنوان «حيات نظري» و «حيات عملي» در يونان و سپس در قرون وسطي مطرح شد. متفکران مسيحي معمولا با استناد به داستاني در انجيل لوقا درباره دو خواهر به نام هاي مريم و مرتاه به عنوان مظاهر نظر و عمل، اين موضوع را تفسير کرده اند. در اين نوشتار دو گونه تفسير، يکي تفسير کلامي - فلسفي توماس آکوئيني و ديگري تفسير عرفاني صاحب کتاب ابر ندانستن، شرح داده مي شود و در انتها به طور خلاصه اين بحث در قرون وسطي و در دوره جديد مقايسه مي گردد.

 نسخه قابل چاپ

اين جستار از رساله دکتري نگارنده تحت همين عنوان گرفته شده است. کانت تلاش نموده است اشکالات هيوم به عليت را پاسخ دهد. اگر چه عمدتا شارحان در اين خصوص به تمثيل دوم و احيانا استنتاج استعلايي رجوع کرده اند، حق آن است که بايد به اکثر اجزا نقد، از جمله مفهوم زمان، استنتاج متافيزيکي، استنتاج استعلايي، شاکله سازي و بويژه تمثيل دوم رجوع کرد. کانت در جواب هيوم سعي کرده است رابطه ترکيبي علت و معلول را در مفهوم ابژه نشان دهد و از اين طريق واقعيت و اعتبار عيني عليت را به اثبات برساند. مقاله ابتدا نظر کانت را در اين باب به طور کامل گزارش و توضيح مي دهد و سپس با موارد نقد به پايان مي رسد. در پاره اي موارد به ديدگاه بعضي شارحان و ناقدان اشارت رفته است.

 نسخه قابل چاپ