جزوات و مقالات فلسفی

در باب توجيه و تبيين ايمان نظريه هاي بسياري مطرح شده كه از جمله آنها، نظريه ويليام جيمز با عنوان اراده معطوف به باور است. در اين جستار با اشارهاي به مفاد اصلي ديدگاه جيمز به بازخواني نظريه بر اساس موارد مورد تاييد و نقدهاي گفته شده پرداختهايم. محورهاي اصلي مقاله عبارتند از: دخالت ابعاد عاطفي – هيجاني در شناخت و ايمان، مجموعه دلبستگي هاي آدمي به عنوان ملاك داوري، حق ايمان يا ايمان حقيقي، توسل به اوهام، نسبي گرايي و نگاه دنياگرايانه در تحليل جيمز. در مجموع با صرف نظر از مبناي پراگماتيستي جيمز، ديدگاه وي در تفسير و توجيه ايمان قابل دفاع دانسته شده است.

 نسخه قابل چاپ

رفتارگرايي فلسفي يكي از شاخه هاي فيزيكاليسم است. فيزيكاليسم نظريه اي است كه نفس و حالات نفساني را يا غيرواقعي مي داند (فيزيكاليسم حذف گرا) و يا براي آنها واقعيتي جز امور مادي قايل نيست (فيزيكاليسم فروكاهش گرا). رفتارگرايي فلسفي نوعي فيزيكاليسم فروكاهش گرا ست كه بر مبناي آن نفس و حالات نفساني با رفتار بيروني انسان همسان پنداشته مي شوند. اين نظريه مبتني بر سه ديدگاه است: رفتارگرايي روانشناختي، نظريه تحقيق پذيري معنا و نظريه زبان خصوصي ويتگنشتاين. در اين مقاله مي كوشيم، ضمن معرفي رفتارگرايي فلسفي و مباني آن، ناكافي بودن اين مباني را در اثبات رفتارگرايي، و از اين رو، مخدوش بودن اين نظريه را نشان دهيم.

 نسخه قابل چاپ

از ظاهر برخي عبارت هاي ابن رشد چنين استفاده مي شود كه وي حكمت را براي تحصيل سعادت عقلي خواص (فيلسوفان) كافي مي داند و شريعت را از اين جهت ضروري نمي داند. هرچند فيلسوفان را از جهات ديگري نيازمند شريعت مي داند. مثلا از اين جهت كه تنها با سعادت عامه مردم است كه مي توان از امكان تحقق سعادت خواص سخن گفت و چون سعادت عوام از طريق شريعت ممكن است، پس شريعت براي فيلسوفان هم ضروري است. اين مقاله ضمن ارائه شواهدي درباره اين ادعا، مي كوشد تا آن را در ارتباط با ديدگاه ابن رشد در مورد چگونگي شناخت پيامبران و نقش معجزه در شناسايي آنها مورد بررسي قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين نوشته نخست سه ديدگاه مختلف درباره ارتباط فلسفه ورزي و دينداري مطرح مي شود: عدم تداخل اين دو، تداخل ناسازگارانه آنها، و تداخل سازگارانه آنها. سپس به خدمات متقابل اين دو به يكديگر، كه البته فقط در چهارچوب ديدگاه سوم قابل طرح است، پرداخته مي شود، و از ميان آن خدمات، شش خدمت مورد بحث واقع مي شوند: سه خدمت دين داري به فلسفه ورزي، و سه خدمت فلسفه ورزي به دينداري. سه خدمت دينداري به فلسفه ورزي عبارتند از اينكه دينداري: نقش تكميل گري براي فلسفه ورزي دارد؛ زمينه ساز فلسفه ورزي است؛ و نقاط ضعف فلسفه ورزي را آشكار مي كند و سه خدمت فلسفه ورزي به دينداري عبارتند از اينكه فلسفه ورزي: به عقلاني سازي دين كمك مي كند؛ زمينه ساز دينداري است؛ و آزادانديشي ديني را توسعه و تعميق مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

در مقدمه مقاله پس از بحث واژه شناسي به ظهورمدرنيته و عوامل دخيل در پيدايش تفكر مدرن مختصرا اشاره خواهد شد. در اين باره به ديدگاه رايج درباره عامل اصلي پيدايش دوره مدرن يعني انديشه دكارت اشاره مي شود. در ادامه به چالش هاي مدرنيته با مسيحيت بويژه آيين كاتوليك اشاره خواهد شد. همچنين به سير تاريخي واكنش هاي آيين كاتوليك به مدرنيته پرداخته مي شود و گفته خواهد شد كه چرا الهيات جديد نتوانست در بستر آيين كاتوليك رشد و نمو كند. در پايان به ديدگاه هاي يكي از الهي دانان كاتوليك (كه مي توان او را الهي دان جديد در الهيات كاتوليك دانست) يعني هانس كونگ پرداخته مي شود.

 نسخه قابل چاپ

منطق فازي را اولين بار در سال 1965، پروفسور لطفي زاده در مقاله اي با عنوان «مجموعه هاي فازي» مطرح كرد كه مي توان آن را نخستين قدم در راه رسيدن به نگرش فازي در عرصه معارف بشري دانست. منطق فازي با نگاهي خاكستري به جهان واقعيت، در پي آن است كه حقايق خارجي را بطور كامل و آنگونه كه هست به تصوير بكشد. جنبه هاي معرفتي، فلسفي اين نگرش كه اساسا خاستگاهي فني، مهندسي دارد بيشتر پس از موفقيت هاي چشمگير در عرصه توليدات صنعتي، مورد توجه قرار گرفت.
برخي و شايد همه نظريه پردازان فازي معتقدند كه مباني معرفتي منطق فازي را مي بايست در تفكرات سوفسطايي يونان جستجو نمود و فازي در واقع ادامه همان جريان است. آنان اين تفكر را بر اصولي بنا مي كنند كه نگاه معرفت شناسانه آن را برنمي تابد. اين نظريه پردازان محصولات فراوان و چشمگير فازي را وام دار چنين اصولي مي دانند.
اين نوشتار با تبيين اين مباني، با نگاهي معرفت شناختي به نقد و بررسي آن مي پردازد و درباره اين مساله بحث مي كند كه آيا اساسا منطق فازي - همانگونه كه اين نظريه پردازان ادعا مي كنند - بر پايه چنين اصولي شكل مي گيرد؟

 نسخه قابل چاپ

دليل افتراض يكي از پركاربردترين روش هاي منطق سنتي است كه منطق دانان مسلمان درباره ساختار و چيستي آن هم راي نيستند. از يك سوي، سهروردي و فخر رازي آن را گونه اي از قياس شكل سوم به شمار آورده اند، و از سوي ديگر، خواجه نصير، نه تنها آن را قياس شكل سوم نمي داند، بلكه يك سره آن را از قلمرو قياس بيرون كرده است. نگارنده در اين جستار، پس از گزارش ديدگاه اين سه منطق دان، به سنجش راي خواجه نصير پرداخته است.

 نسخه قابل چاپ

يكي از مباحث محوري فلسفه را مي توان " الزام سياسي" عنوان كرد. در هسته اصلي بحث، حق حكم راندن براي حاكم از يك سو و توجيه بايستي و لزوم اطاعات شهروندان از يك حكومت و يا نظام سياسي از سوي ديگر مي باشد. نظريات متعددي در تبيين مساله فوق مطرح شده است. در اين مقاله به طرح نظريه فيلسوف انگليسي؛ جان لاك و نقد و بررسي آن مي پردازيم. مدعاي اين نظريه كه به " نظريه رضايت" مشهور مي باشد به اجمال اين است كه مشروعيت حكومت ها و الزام شهروندان به اطاعت از آنها مبتني بر رضايت ايشان نسبت به حكومت و قوانين و قراردادهايش است.

 نسخه قابل چاپ

نوشته حاضر پژوهش مختصري است در زندگي فكري گاليله و دستاوردها و كشفيات او و تاثيراتي كه بر جامعه علمي و مذهبي زمان خود (17 م) گذاشته است. از آن جايي كه اين كشفيات ارتباط نزديكي با الهيات مسيحي داشت ،ابتدا زندگي فكري گاليله را به كوتاهي خواهيم نوشت و سپس به نقش و عملكرد كليسا نسبت به پذيرش و يا عدم پذيرش سخنان او اشاره اي خواهيم كرد. در سير مطالب به اين پرسش نيز پاسخ گفته خواهد شد كه آيا تعارض ميان علم و دين در اين داستان امري حقيقي است يا نه. در انتها گاليله به ترازوي نقد سنجيده مي شود.

 نسخه قابل چاپ

علم خدا يکي از مباحث کليدي در فلسفه اسلامي محسوب مي شود و آراي متنوعي را فلاسفه و اهل نظر در اين خصوص مطرح کرده اند. يکي از اين آراي کثير، نظر شيخ اشراق در اين زمينه است. او از يک سو واجب تعالي را عين نور و ظهور بي نهايت معرفي مي کند و علم را همان ظهور مي داند و از سوي ديگر حقيقت واجب تعالي را «صرف الوجود» و «کل الوجود» و «غني مطلق» و «بي نهايت» و «معطي همه اشيا و واجد حقايق آنها» مي داند. بنابراين مي توان گفت که او نيز مطابق نظام فلسفي خويش به علم مطلق و پيشين واجب تعالي معتقد بوده و بر مبناي مکتب فلسفي خويش به اثبات آن نيز همت گماشته است. پس اشکالي تحت عنوان نفي علم پيشين و تفصيلي خداوند به اشيا، متوجه او و نظام فلسفي اش نمي شود.
مضاف بر آن، شيخ اشراق علم خدا را به وجودهاي عيني همه اشيا اعم از مجردات و ماديات علم حضوري مبتني بر قهر و تسلط اشراقي مي داند و هيچ موجود و ذره اي را از اين علم و بصر خداوند، پنهان و مستور نمي داند. بنابراين همه موجودات ممکن پس از ايجاد نيز مشمول علم حضوري و بصر فراگير حق تعالي هستند.
تشريح نظر شيخ اشراق در ساحتهاي فوق و گزارش اشکالات متاخرين بر نظر او و نقد آن اشکالات بر پايه نظام فلسفي حکمه الاشراق، وظيفه اي است که اين مقاله عهده دار انجامش است.

 نسخه قابل چاپ

در سه دهه اخير بحث از روشها و رويكردها در مطالعات اسلامي، در پي طرح اين مباحث درمطالعات تاريخ اديان در محافل دين شناسي بسيار مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعه اسلام، دو رويكرد اساسي رامي توان سراغ گرفت: رويكرد الهياتي و رويكرد تاريخي. در اين مقاله كوشيده ايم به كار گيري اين رويكردها را در دو اثر مهم باموضوع گزارش قرآني از عيسي عليه السلام (با نظر به تصويركلي مسيحيت و مسيحيان در قرآن) بررسي كنيم. در اهميت اين موضوع بايد گفت اين گزارش از سويي، مبنا و هسته شناخت مسلمانان از مسيحيت و مسيحيان است و از سوي ديگر، از همان نخستين مواجهه مسيحيان و عالمان مسيحي در سده هاي نخست هجري تاكنون اين موضوع قرآني از جمله مهمترين و در عين حال مناقشه آميزترين مباحث به شمار مي آيد.در تبيين رويكردها و مسايل روش شناسي، آثار دو محقق تاثيرگذار در اين حوزه، يعني ريچارد بل و جفري پاريندر ،بررسي شده و به مقايسه پيش فرضها،مباني روشي و نتايج حاصل از اين پژوهشها پرداخته شده است.همچنين با مشخص كردن سنت تحقيقي هر يك از اين دو پژوهش، و طرح نكات اصلي و مفاهيم اساسي مورد نظر آنها ،بيشتر بر جايگاه و كاركرد خاص متن مقدس در مواجهه با اين سنتهاي تحقيقي تاكيد شده است.

 نسخه قابل چاپ

فيض کاشاني يکي از معدود عالمان شيعي است که با داشتن ديدگاهي مبتني بر حديث در فقه (اخباريگري)، بينش فلسفي با گرايش به حکمت متعاليه و عرفان و تصوف دارد. اين مقاله پس از بررسي مکتب فلسفي او، به پاسخ اين سوال مي پردازد که چگونه فيض ميان اخباريگري و حکمت متعاليه و عرفان و تصوف جمع کرده است. آيا او شخصيتي چند وجهي است يا به گونه اي ميان رشته اي بين حکمت و عرفان و اخباريگري عمل کرده و از هر يک از آنها در تبيين ديگري بهره برده است و يا به وحدت ميان برهان و قرآن و عرفان معتقد است و در اين فرض، آيا ديدگاه او با نظريه صدرا در اين مساله متفاوت است يا خير؟

 نسخه قابل چاپ

توجيه اطلاق مفاهيم و اوصاف بشري بر خداي نامحدود، مساله اي است که از دير باز ذهن دانشمندان و فيلسوفان ديني را به خود مشغول کرده است. ويليام آلستون يکي از برجسته ترين فيلسوفان دين در آمريکا، نظريه «کارکردگرايي» در روان شناسي فلسفي را براي توجيه اين مساله، مطرح کرده و تلاش وافري کرده تا آن را در مقالات مختلف به اثبات برساند. در اين نوشتار تلاش شده است که تمام مقالات آلستون در اين زمينه بررسي شود.

 نسخه قابل چاپ

عزيزالدين نسفي از بزرگترين حکماي عارف مشرب ايران زمين است که همانند بسياري از بزرگان حکمت و فلسفه ايراني گمنام مانده است. مباحثي که نسفي در معرفت شناسي و هستي شناسي خود مطرح مي کند چنان از انسجام منطقي و قوت نظري برخوردار است که هر خواننده بي غرضي را مي تواند قانع کند. در واقع در کلام عزيز نسفي مبحث منازعه برانگيز و تاريخي معرفت شناسي، به مفهوم هستي شناسي و وجود گره مي خورد و در قالب مفاهيم عرفاني مقام و حجاب، غامض ترين مسايل فلسفي را تشريح مي کند. آموزه هاي وي به حق دستمايه مناسبي براي مفهوم حرکت جوهري در نزد صدرالدين شيرازي بود که او نيز همانند نسفي در ادغام عقل و شهود کوشيد.

 نسخه قابل چاپ

يکي از ادله واقع گرايان براي اثبات وجود کلي ها در جهان خارج، برهان «ارجاع به مجردات» (abstract reference) است. طبق اين برهان، جملات صادق بسياري در زبان وجود دارند که ظاهرا درباره کلي ها سخن مي گويند. به عقيده واقع گرايان، صدق اين گونه جملات قابل تبيين خواهد بود مگر آنکه کلي ها در جهان خارج وجود داشته باشند. کارنپ بر اساس نظريه «درجات زبان» خود، اين برهان را مورد نقد قرار داده و استدلال مي کند که توهم وجود کلي ها ناشي از خلط ميان درجات مختلف زبان با يکديگر است. از نظر وي، جملاتي که ظاهرا درباره کلي ها سخن مي گويند، در واقع، جملات درجه دومي هستند که احکامي درباره برخي عبارات درجه اول بيان مي کنند. بر نظريه وي دو اشکال عمده گرفته شده است: 1- نظريه کارنپ بر خلاف تصور وي در حذف ارجاع به کلي ها موفق نيست. چرا که بر اساس نظريه وي، ارجاع به يک نوع از کلي ها (کلي هاي غير زباني) از ميان مي رود اما ارجاع به نوع ديگري از کلي ها (کلي هاي زباني) جاي آن مي نشيند. 2- بر فرض صحت نظريه کارنپ، ترجمه جملات مورد بحث، از زباني به زبان ديگر به غايت دشوار و پيچيده مي شود. ويلفرد سلارز سعي مي کند به دو اشکال مذکور پاسخ دهد و بدين ترتيب، روايتي اصلاح شده از نظريه کارنپ ارايه مي دهد. در مقاله حاضر، ابتدا نظريه کارنپ شرح داده مي شود. سپس اشکالات آن بيان مي شود. پس از آن، روايت اصلاح شده سلارز از نظريه کارنپ توضيح داده مي شود.

 نسخه قابل چاپ