مجله پزشکی : دستگاه گوارش
لنفوم دستگاه گوارش
در گروه تومورهای لنفومی پیشنهاد میکردند که عضو گرفتار لنفوم باید برداشته شود تا از خطر خونروی و پرفوراسیون پیشگیری گردد ولی با دسترسی به وسائلی که میتوان لنفوم دستگاه گوارش را زود تشخیص داد و درمان کرد خطر این عوارض کم شده است و بنابراین برداشتن ضایعه (Resection of Gl lymphoma) امروزه توصیه نمیشود مگر اینکه به منظور تشخیص قطعی نیاز به جراحی و یا کنترل عارضه خونروی و پرفوراسیون در کار باشد.
● اقدامات :
۱) کلیه بیمارانی که لنفوم دستگاه گوارش دارند باید مشاوره ENT داشته باشند چون ۲۰ درصد خطر توام لنفوم همزمان وجود دارد توام Helicobacter pylori و لنفوم معده، نشانههای بسیاری در مورد هلیکوباکتر پیلوری در ایجاد لنفوم معده (MALT) mucosa associated lymphoma tissue وجود دارد.
بنابراین عاقلانه است که یک دوره درمان آنتیبیوتیکی بر ضد هلیکوباکترپیلوری به کلیهی بیماران مبتلا به لنفوم معده قبل و یا بعد از شیمی درمانی و رادیوتراپی داده شود به رغم وجود و یا فقدان هلیکوباکتر پیلوری در بررسیها.
● درمان استاندارد لنفوم دستگاه گوارش به شرح زیر خلاصه میشود:
۱) لنفوم با سیربطئی Indolent
الف) در مرحلهی محدود باید با رادیوتراپی درمان شود.
ب) در مرحلهی پیشرفته درمان بستگی به سن بیمار دارد و مقدار دارو چون Fludarubin یا chlorambucil. CVP و رادیوتراپی در افراد مسن باید تعدیل شود.
۲) لنفوم با پیشرفت سریع (Aggressive grade lymphoma)
الف) در مرحلهی محدود سه تا چهار بار پروتکل CHOP سپس رادیوتراپی
ب) در مرحلهی پیشرفته باز بسته به سن بیمار ۶ تا ۸ دوره شیمی درمانی CHOP در صورتی که نوع لنفوم B-cell باشد توام کردن شیمی درمانی با Rituximab توصیه میشود.
● درمان لنفوم معده MALT
لنفوم MALT تقریبا همیشه به علت Helicobacter pylori به وجود مییابد. زمانی که لنفوم با رشد بطئی MALT مختص معده باشد. از بین بردن هلیکوباکترپیلوری موجب بهبودی درازمدت میشود. لنفوم با رشد بطئی (Low grade) را باید به ترتیب زیر درمان کرد:
۱) اگر لنفوم با گاستروسکپی تشخیص داده شد جهت مرحلهبندی (Staging) باید چندین نمونهی بزرگ از قسمت عمیق معده جهت بیوپسی برداشته شود برای لنفوم رنگامیزی مخصوص H.B.pylori به پاتولوژی فرستاده شود.
۲) مرحلهی ۱ بدون علائم A خارج عقده لنفاوی باید باOmeprarzol ۲۰ mg² بار در روز، مترونیدازول ۵۰۰mg²بار در روز یا آموکسی سیلین ۱۰۰۰ mg²بار در روز و clarithromycin پانصد میلی گرم ۲ بار در روز برای یک هفته معالجه شود.
۳) مرحلهی ۲ و یا مرحلهی بالاتر باید همانند لنفوم Low grade پیشرفته درمان گردد.
۴) بعد از درمان با آنتی بیوتیک بیماران باید به مدت ۲ سال هر ۶ ماه یک بار گاستروسکپی شده و سپس هر سال یکبار این عمل تکرار شود. هر بار که بیوپسی انجام میشود، برای لنفوم و رنگامیزی اختصاصی H.pylori فرستاده شود.
اگر هلیکوباکتر پیلوری هنوز وجود داشت یک دورهی دیگر درمان شروع گردد. در صورتی که هنوز وجود داشت و یا بعد از ۶ ماه بعد از درمان H.pylori ایجاد شد بیمار را باید برای رادیوتراپی بالای شکم فرستاد و یا با chlorambucil درمان نمود.
|
ماموریت لوزهها کی به پایان می رسد
|
لوزهها و آدنوئید، چه تاثیری بر سلامت كودك دارند؟ هوا از طریق مسیری به نام راه هوایی كه از بینی شروع میشود و از حلق و نای میگذرد، به ریهها میرسد و باعث انجام عمل تنفس میشود. لوزهها و آدنوئید با ایجاد یك حلقه بافتی در حلق این مسیر را احاطه میكنند. حال اگر لوزهها و یا آدنوئید بزرگ شوند، در مسیر عبور هوا از حلق اختلال ایجاد میشود. در حالت بیداری حتی اگر لوزه و آدنوئید خیلی هم بزرگ شوند، در تنفس كودك مشكلی ایجاد نمیشود، هرچند كه علایمی مثل گرفتگی بینی، حرفزدن تودماغی و بازنگهداشتن دهان برای تنفس میتواند ایجاد شود، اما در هنگام خواب چون عضلات حلق شل میشوند، مشكل كودك آشكارتر میشود. در این هنگام از طرفی عضلات حلق شل شدهاند و از طرف دیگر جریان هوا بهعلت تنگی مسیر كاهش یافته است، در نتیجه راه عبور هوا كاملا مسدود میشود و كودك دیگر قادر به نفسكشیدن نیست. بعد از چند ثانیه از قطع تنفس، كودك بهطور نسبی هوشیار میشود. سفتی عضلات بر میگردد و گلو دوباره باز میشود و صدایی شبیه آهكشیدن ایجاد میشود.در طول یك خواب شبانه، این چرخه چندین بار تكرار میشود و به همین علت كودكانی كه لوزه بزرگ دارند، از یك خواب راحت و آرام محروم هستند. خرخركردن در خواب هم در بچهها میتواند از علایم بزرگی لوزهها باشد. در این حالت در اثر عبور هوا از مجاری هوایی و لرزش بافت نرم در عقب حلق صدای خروپف ایجاد میشود. عفونت لوزهها اگر لوزهها عفونی شوند، رنگ آنها قرمزتر شده و متورم میشوند و گاهی غشای سفید یا زردرنگی روی آنها را میپوشاند. در این حالت مشكلی كه برای كودك ایجاد میشود گلودرد است. اگر عفونت لوزهها بهطور مكرر ایجاد شود، با برداشتن لوزهها میتوان آن را درمان كرد. اگر كودك از هر نظر سالم باشد و فقط مشكلش بزرگی بیش از حد لوزهها باشد، با انجام عمل جراحی و برداشتن لوزه بیش از ۹۰ درصد مشكلات تنفسی او در هنگام خواب برطرف میشود. البته در چند روز اول بعد از عمل، بهعلت التهاب ممكن است این بهبودی كاملا آشكار نباشد ولی بعد از گذشت چند روز با كمتر شدن تورم، بهبودی كاملا مشهود خواهد بود. در كودكانی هم كه بهطور مكرر دچار گلودرد و عفونت لوزه میشوند، برداشتن لوزهها و آدنوئید، باعث كاهش دفعات گلودرد میشود، اما این به معنی آن نیست كه كودك دیگر سرما نمیخورد و گلودرد نمیشود، بلكه فقط تعداد دفعات آن نسبت به قبل بسیار كم میشود. آیا برداشتن لوزهها عمل سختی است؟ در نظر اول شاید برای كودك و حتی پدر و مادرها، پیشنهاد برداشتن لوزهها ترسناك باشد اما واقعیت این است كه این عمل یك جراحی ساده است كه از طریق دهان انجام میشود و بنابراین هیچ برش یا بخیهای بر روی پوست وجود ندارد و اگر پس از عمل مشكل در تنفس وجود نداشته باشد و كودك بتواند خوب بنوشد و بخوابد، میتواند از بیمارستان مرخص شود. پس از عمل تا ۲ هفته كودك نباید غذاهای تحریككننده مثل چیپس و پفك و.... را بخورد در عوض میتوان به كودكی كه لوزهاش را عمل كرده، مرتب بستنی داد، چون هم ازنظر غذایی مفید است و هم بهعلت سردبودن باعث كاهش تورم و درد كودك میشود. قبلا در دو هفته اول پس از عمل بهطور انحصاری از مایعات استفاده میشد كه امروزه هم توصیه میشود، اما بیمار مجبور نیست كه فقط مایعات بخورد.در دو هفته اول پس از عمل ممكن است گلودرد وجود داشته باشد و یا كودك مزه بدی در دهانش احساس كند و یا در ساعات اول پس از عمل گوش درد داشته باشد، كه همه اینها گذرا است و خود به خود بهبود مییابد ولی اگر شدید باشند میتوان از مسكن استفاده كرد. در مجموع باید گفت كه برداشتن لوزهها و آدنوئید، عمل جراحی سادهای است كه اگرچه پدر و مادرها ممكن است رغبتی به انجام آن نداشته باشند ولی وقتی متخصص گوش و حلق و بینی بهعلت مشكلات مختلف تنفسی و عفونی آن را به صلاح كودك میبیند، نباید از آن ترسید و باید این عمل را انجام داد. |
مراقبت های بهداشتی دستگاه گوارش
در حالیکه یک هاضمه بد و بروز عوارضی نظیر اسهال ، یبوست ، زخم معده و اثنی عشر ، کولیت « آماس یا التهاب کولون » آپاندیسیت ، هپاتیت « آماس بافت کبد » آرامش را از زندگی شخص سلب می نماید . هر گاه به عللی وضع جهاز هاضمه شما خوب نبوده و تحت شرایطی به کار خود ادامه می دهد همواره به وظایف آن و مراقبت هائی که بایستی انجام شود می اندیشید . لذا لازم است برای حفظ سلامت و بهداشت دستگاه هاضمه به نکات زیر توجه شود :
۱ ) رعایت کامل بهداشت شخصی به ویژه دهان و دندان
۲ )مصرف غذاهای متوازن و سالم و خودداری از مصرف غذاهائی که احتمال فاسد شدنشان می رود .
۳ ) رعایت نظم و ترتیب در صرف غذا ، این موضوع کاملاً به ثبوت رسیده که بهتر است برای صرف سه وعده غذای اصلی صبحانه ، ناهار و شام ساعت معینی در نظر گرفته شود و در فاصله بین دو غذا از خوراکی هائی استفاده شود که موجب سلب اشتها نگردد .
۴ ) جویدن کامل غذا ؛ در یکسری آزمایشات که بر روی ۳ دسته از افراد برای نشان دادن تأثیر عمل جویدن در گوارش مواد غذائی انجام گرفت از دسته اول که غذای کاملی به آنها داده شده بود خواسته شد که غذا را با حالت معمولی و یا تندتر از معمول بخورند . به دسته دوم و سوم به ترتیب به میزان یک دوم و یک سوم غذای دسته اول داده شد و از آن ها خواسته شد که غذای خود را در نهایت آرامی صرف کنند . پس از یک ماه مشاهده شد که دسته دوم و سوم یعنی آنها که غذای کمتری مصرف کرده ولی خوب جویده بودند به مراتب قوی تر و شاداب تر از دسته اول بودند .
۵ ) غذاهای روزانه هر کس متناسب با وضع شخص و سایر شرایط جسمانی او تعیین شود و از پرخوری پرهیز گردد . بیماری هائی که در نتیجه کم غذاخوردن پیدا می شود پس از تقویت مزاج بهبود می یابند ، در صورتی که عوارض پرخوری به مراتب بیشتر و عواقب آن سخت و خطرناک می باشد و اصلاح ضایعاتی که پرخوری پس از چندی در اعضای مهم بدن تولید می کند دشوارتر است .
در اشخاصی که پرخوری می کنند مقدار انرژی لازم برای هضم مواد غذایی به مراتب بیشتر از مقدار انرژی است که برای هضم غذای متعادل ضرورت دارد . بنابراین آنهائی که غذای متعادل مصرف می کنند قوی تر از اشخاص پرخور هستند زیرا قوای خود را صرف هضم مواد غذائی فوق العاده نمی کنند . اغلب اشخاص پرخور اگر مدتی از وقت غذاخوردن آنها بگذرد احساس می کنند که ضعیف و ناتوان شده اند و وقتی هم که از سر میز یا سفره برمی خیزند تازه مدتی مجبورند از انجام هر کاری دست بکشند و استراحت کنند . علت این امر این است که تمام انرژی بدن آنها صرف گوارش غذاهای زیاده از حد که خورده اند می شود و همین که غذای آنها از قسمت های اولیه دستگاه گوارش گذشت تازه خستگی هضم غذاها آنها را فرا می گیرد .
بنابراین خودداری از پرخوری و مصرف غذاهای متوازن و سالم بهترین راه کمک به درمان بسیاری از بیماری های دستگاه گوارش می باشد .
۶ ) پرهیز از مصرف غذاهایی که به تجربه دریافته اید مصرف آن غذاها ناراحتی هایی در اعمال گوارشی تان به وجود می آورد یعنی باصطلاح عامیانه آن غذاها به شما نمی سازد .
۷) دوری جستن از عصبانیت و اضطراب هنگام غذاخوردن و صرف غذا در محیط شاد و بانشاط ، به طورکلی باید توجه داشت که هنگام صرف غذا هیچ گونه اضطراب ، نگرانی یا عصبانیتی در کار نباشد در غیراین صورت سبب کند شدن عمل هضم و ایجاد سوءهاضمه و کاهش قدرت بدنی و کارآئی شخص می گردد و این عارضه نیز به نوبه خود ایجاد اضطراب و هیجان بیشتری می نماید .
خشم و ترس شدید علاوه بر آن که روی ترشح معده اثر می گذارد ، ترشح صفرا و شیره های لوزالمعدی را نیز دچار اختلال می سازد . در این گونه موارد ممکن است حرکات دودی معمولی روده و معده را نیز متوقف سازد .
یکی از محققین به نام پروفسور کانون با مطالعاتی که در این زمینه انجام داده نشان داده است که هرگاه سگی را در اطاق گربه ای که در حال صرف غذا است وارد کنند کلیه انقباضات معدی و حرکات دودی روده ای حیوان بلافاصله متوقف می گردد .
۸ ) تنوع در نوع غذاهای مصرفی ، این عمل باعث جلب اشتها و هضم آسان و سریع غذا می گردد . هر گاه رنگ و طعم و بو و منظره غذا جالب باشد هضم آن آسانتر و سریع تر انجام خواهد پذیرفت .
برای کسانی که به سبب بیماری یا علت دیگری اشتهای خود را از دست داده اند بهتر است غذاهای کمتر و خوش منظره تری در نظر گرفته شود تا باعث جلب اشتهای آنان گردد .
۹ ) صبحانه بایستی شامل یک سوم تا یک چهارم غذای روزانه باشد . بنابراین باید سعی نمود شب قبل به اندازه ای غذا میل شود که صبح روز بعد اشتهای کافی برای صرف صبحانه موجود باشد .
۱۰ ) از مصرف آب آشامیدنی غیرتصفیه و سبزیجات و میوه جات نشسته خودداری شود .
۱۱ ) حتی المقدور از مصرف غذاهای زیاد برشته و سرخ کرده اجتناب شود .
۱۲ ) اجتناب از نوشیدن مایعات زیاد سرد یا گرم
۱۳ ) اجتناب از مصرف مشروبات الکلی ،سیگار ، مواد مخدر و محرک .
۱۴ ) بهتر است بعد از صرف غذا لااقل تا حدود نیم ساعت از انجام هر گونه تمرینات ورزشی و کارهای فکری خودداری نمائید زیرا در این حالت دستگاه هاضمه چنان که شاید و باید کار خود را نمی تواند انجام دهد و در نتیجه ناراحتی و درد معده و سوءهاضمه پیش می آید .
۱۵) استحمام در آبی که حرارت آن کمتر یا زیادتر از گرمای بدن شخص باشد سبب انحراف خون از جهاز هاضمه به سایر قسمت های بدن می گردد . بنابراین باید از استحمام کردن در ساعت اول بعد از خوردن غذا امتناع ورزید و به هیچ وجه توصیه نمی شود .
۱۶ ) مصرف دارو تنها در صورت تجویز پزشک مجاز بوده و از استفاده خودسرانه دارو در مواقع ناراحتی های گوارشی باید خودداری شود .
۱۷ ) خودداری از وادار کردن کودکان به خوردن غذا یا خوراندن اجباری غذا به آنان که سبب بی علاقگی بیشتر آنان به خوردن می گردد و هم چنین اجتناب از تنبیه کردن آنان به علت بی اشتهایی و یا وادار کردن آنان به خوردن پس از یک ناراحتی روانی .
۱۸ - در مواقع مقتضی به ورزش و تفریح پرداخته و از تمریناتی که موجب تعدیل کار دستگاه گوارش می شود استفاده نمائید .
۱۹ ) بهتر است غذا را از رقیق ترین آن شروع کنیم و در خوردن آب افراط ننمائیم .
۲۰ ) محیطی که در آن غذا صرف می کنیم باید روشن ، تمیز و فاقد بوی نامطبوع باشد . اگر میز غذا را با دسته گلی بیارائیم و نیز محل آن طوری باشد که منظره خوش آیندی داشته باشد در هضم غذا کمک مؤثری می نماید .
مری بارت
نحوه تشخیص ریفلاكس
پزشك شما قادر است با توجه به علایم و مشكلات شما، بدون اینكه نیازی به انجام آزمایش خاصی باشد، تشخیص ریفلاكس معده به مری را برای شما مطرح سازد (بخصوص اگر چندین سال دچار این علایم باشید). از طرف دیگر، برای اینكه این تشخیص تایید شود و یا اینكه خیال شما راحت شود كه مشكل وخیمی وجود ندارد، پزشك میتواند برای شما آزمایشهایی را درخواست نماید، بخصوص اگر:
- سن شما از ۴۰ سال بیشتر باشد و علایمتان تغییر كرده باشد.
- سن شما از ۴۰ سال بیشتر باشد و برای اولین بار دچار این علایم شده باشید.
- در بلع غذا دچار مشكل باشید.
- علایم شما با درمان بهبود نیابند.
شایعترین آزمایش و مفیدترین آنها، انجام آندوسكوپی میباشد، رادیوگرافی با استفاده از باریوم (ماده حاجب) گاهی اوقات ممكن است مفید باشد زیرا میتواند اسپاسم عضلات مری را نشان دهد. در موارد نسبتاً نادری كه با استفاده از این آزمایشها، نتوان به روشنی وضعیت را تشخیص داد، آزمایش دیگری وجود دارد كه میتوان از آن استفاده نمود. در این آزمایش با استفاده از لولهای كه از طریق بینی به مری فرستاده میشود، مقدار اسید و فشاری كه در مری وجود دارد اندازهگیری میشود.
درمان ریفلاكس
درمان ریفلاكس، همانند درمان سایر بیماریها، ابتدا براساس حذف و از بین بردن علل ایجاد كننده آن اجرا میشود. اهمیت زیادی دارد كه نسبت به تغییر و اصلاح كارهایی كه در زندگیتان انجام میهید و باعث بدتر شدن بیماریتان میشود اقدام نمایید:
- اگر سیگاری هستید، تصمیم بگیرید كه دست از این كار بردارید و این تصمیم را اجراء نمایید. سیگار كشیدن احتمال سوزش سرمعده را افزایش میدهد و برای سلامت عمومی شما نیز مضر میباشد.
- در صورت لزوم، اقدام به كاهش وزن نمایید سعی كنید كه تمرینات ورزشی منظمی انجام دهید و نیز در صورت نیاز، اقدام به تغییر و اصلاح رژیم غذاییتان كنید.
- از مصرف مشروبات الكلی پرهیز نمایید.
- از مصرف غذاهایی كه به نظر خودتان باعث بدتر شدن وضعیتتان میشود خودداری نمایید. هیچگاه معده خود را پر از غذا نكنید. بلكه به دفعات بیشتر اما هر بار مقدار كمی غذا بخورید، همیشه به حالت نشسته غذا بخورید، به طور آهسته غذا بخورید و غذایتان را خوب بجوید.
- كمربند تنگ یا لباس زیر تنگ نپوشید.
- درست قبل از رفتن به بستر، اقدام به خوردن و یا نوشیدن نكنید.
- سر تخت خود را ۱۵ سانتیمتر بالاتر قرار دهید به طوریكه به حالت شیبدار قرار گرفته و بخوابید. همچنین خوابیدن به سمت چپ ممكن است مفید باشد.
- هیچگاه بلافاصله بعد از خوردن غذا، از كمر خم نشوید و دولا نگردید.
برای بسیاری از افرادی كه دچار ریفلاكس هستند، انجام اقدامات فوق، تمام آن چیزیهایی است كه برای آنها لازم میباشد، اما ممكن است برای بعضی از افراد، اثری نداشته باشد. اگر علایم شما به حد كافی بهبود یافت ودیگر شما را مانند سابق اذیت نكرد، ممكن است نیاز به درمان دیگر نداشته باشید.
درمان دارویی
بسیاری از داروهایی كه نیاز به نسخه پزشك ندارند (مثل داروهای ضداسید) ممكن است تمام آن چیزی باشند كه برای كنترل علایم ریفلاكس شما لازم هستند. با این حال پزشك شما میتواند در صورت لزوم، داروهای قویتری را برای شما تجویز نماید. این داروهای قوی به دو دسته طبقهبندی میشوند:
۱- داروهای مهاركننده پمپ پروتون ۲- داروهای پروكینتیك. این داروها فقط با نسخه پزشك به بیماران داده میشوند.
داروهای مهاركننده پمپ پروتون
داروهای مهاركننده پمپ پروتون، گروهی از داروها هستند كه از ترشح اسید در معده جلوگیری میكنند و داروهای نسبتاً جدیدی هستند. داروهای اومپرازول، لانسوپرازول و پانتوپرازول از این گروه از داروها میباشند. این دروها خیلی قوی میباشند ودر صورتی كه علایم ریفلاكس شما با انجام اقدامات ساده و مصرف سایر داروها برطرف نگردید از این گروه از داروها استفاده میشود. این داروها فقط وقتی كه شما آنها را مصرف میكنید باعث توقف ترشح اسید معده میشوند و در صورت قطع مصرف این داروها، علایم ریفلاكس دوباره برمیگردند. این بدان معنی است كه شما مجبور هستید آنها را به مدت طولانی مصرف نمایید كه در این صورت ممكن است دچار عوارض جانبی آنها شوید.
این حقیق كه این داروها نسبتاً جدید هستند، نشان میدهد كه پزشكان هنوز مشغول جمعآوری اطلاعات بیشتری در مورد آنها میباشند. این داروها ممكن است دارای عوارض جانبی جزئی شبیه عوارضی كه در مصرف داروهای آنتاگونیست گیرنده H۲ (سایمیتیدین و رانیتیدین) دیده میشود باشند (مثل سردرد، خوابآلودگی، كهیر و احتمالاً گیجی در افراد مسن) با این حال از آنجایی كه داروهای مهاركننده پمپ پروتون بسیار قوی میباشند، اسید معده را شدیداً كاهش داده و تقریباً آن را به صفر میرسانند كه این كار، دو عارضه جانبی مهم دارد. یكی از عملكردهای اسید معده كه قبلاً هم توضیح آن را دادیم، آن است كه به كشتن باكتریهایی كه از طریق غذاخوردن وارد معده میشوند، كمك مینماید. بنابراین در صورت فقدان اسید معده، خطر بروز گاستروآنتریت (التهاب معده و روده) یا مسمومیت غذایی افزایش مییابد.
در افراد سالم و طبیعی، این وضعیت معمولاً مشكلی ایجاد نمیكند اما در اشخاص سالخورده و یا افرادی كه دچار بیماریهای دیگری نیز میباشند، ممكن است گاستروآنتریتهای شدیدی ایجاد شود و این افراد دچار اسهال و استفراغ شوند. دومین نگرانیای كه مصرف طولانی مدت داروهای مهاركننده پمپ پروتون ایجاد میكنند، آن است كه این داروها میتوانند باعث نازك شدن جدار پوشاننده معده شوند كه به این وضعیت اصطلاحاً آتروفی (Atrophy) معده گفته میشود. در این كه آیا این آتروفی كه با مصرف این داروها پیش میآید میتواند باعث بروز اشكال مهمی شود هنوز مشخص نشده واین مسئله در بین پزشكان باعث بحثهی طولانی شده ست.
در حال حاضر، اینطور تصور میشود كه مصرف طولانی مدت داروهای مهاركننده پمپ پروتون بی خطر میباشد، با اینحال، این تصور ممكن است در آینده تغییر یابد. فقط در صورتی كه مصرف این داروها در دراز مدت كاملاً ضروری باشند، باید اقدام به مصرف آنها نمود.
داروهای پروكینتیك
كلمه پروكینتیك (Perokinetic) در واقع به معنی كمك به حركت میباشد. این داروها به عضلات دیواره معده كمك میكنند كه در پیشگیری از ریفلاكس معده به مری موثرتر بوده و باعث میشوند كه تخلیه معده به روده بهتر انجام شود. به علاوه، آنها باعث میگردند كه دریچه بالایی معده محكمتر شود و به جلوگیری از ریفلاكس كمك نماید.
هر دوی این اثرات از طریق عمل داروهای پروكینتیك بر روی اعصابی كه كنترل عضلات معده را برعهده دارند انجام میشود.
به غیر از نقشی كه این داروها در درمان ریفلاكس دارند، از آنها میتوان در درمان معده نگران و مضطرب و گاهی اوقات در درمان سوءهاضمه بدون زخم نیز به خوبی استفاده نمود.
این داروها را معمولاً به طور مرتب و روزانه باید مصرف نمود. از انواع داروهای پروكینتیك میتوان داروهای متوكلوپرامید و سیزاپراید را نام برد. گاهی اوقات این داروها به خاطر اثرات آنها بر روی روده، میتوانند باعث دردهای شكمی و اسهال شوند. داروی متوكلوپرامید را معمولاً برای خانمهای جوان یا بچهها تجویز نمیكنند زیر امیتواند باعث اسپاسمهای شدید عضلانی در صورت و گردن شود كه به این وضعیت اصطلاحاً واكنش دیستونیك (Dystonic) گفته میشود. این عارضه جانبی در مردها و در خانمهای مسنتر كمتر دیده میشود.
جراحی
قبل از پیدایش داروهای قوی كه باعث توقف ترشح اسید معده میشوند، ریفلاكسهای شدید را گاهی اوقات به وسیله عمل جراحی درمان میكردند.
به طور خلاصه، جراحی ریفلاكس دارای دو قسمت میباشد. اول اینكه، جراح با استفاده از چند بخیه، باعث میشود كه سوراخ دیافراگم كوچكتر شده و در نتیج فتق هیاتوس نیز ترمیم میشود. دوم اینكه جراح با استفاده از پوشاندن قسمتی از معده به دور خود، باعث میشود كه اسفنكتر تحتانی مری محكمتر شود.سابقاً این عملهای جراحی خیلی سخت انجام میشد و بیمار مجبور بود كه چندین روز در بیمارستان بستری شود و چندین هفته نیز از رفتن به سركار منع میشد، اما امروزه این عمل خیلی راحتتر انجام میگردد و بیمار كمتر با مشكل مواجه میشود، زیرا به جای برشهای بزرگ جراحی، اكنون جراحان با استفاده از آندوسكوپیهایی كه به دوربینهای ویدئویی متصل هستند، برشهای خیلی كوچكی در بدن ایجاد میكنند كه فقط بتوانند این آندوسكوپها را وارد بیمار نمایند. نتیجه این كار باعث میشودكه بهبود پس از عمل جراحی، سریعتر انجام شود. با این حال، این عمل جراحی ممكن است از نظر تكنیكی بسیار دشوارتر باشد (بخصوص اگر بیمار چاق باشد).
با پیدایش عملهای جراحی راحت تر و از آنجایی كه درمان دارویی ریفلاكس ممكن است نیاز به مدت خیلی طولانی داشته باشد، امروز دوباره جراحی ریفلاكس دارای طرفداران بیشتری شده است. با اینحال، انجام هرگونه عمل جراحی دارای خطراتی میباشد و حدود ۱۵ درصد افرادی كه تحت عمل جراحی قرار میگیرند، دچار مشكلاتی بعد از عمل جراحی میشوند (بخصوص در آروغ زدن و استفراغ كردن دچار مشكل میشوند). بنابراین، معمولاً از جراحی فقط در مواقعی استفاده میشود كه درمان دارویی نتواند باعث رفع مشكل شود و یا اینكه بیمار نتواند به عللی از این داروها استفاده نماید.
عوارض ریفلاكس
عوارض ریفلاكس معده به مری معمولاً فقط در افرادی دیده میشود كه دارای علایم شدیدی هستند و آن را درمان نكردهاند (مخصوصاً در افراد سالخورده). عوارض ریفلاكس را فقط میتوان به وسیله آندوسكوپی و یا رادیوگرافی با ماده حاجب (باریوم) تشخیص داد.
درمان عوارض
ازوفاژیت (التهاب مری) را میتوان به همان روشی كه ریفلاكس را درمان میكنند، درمان نمود. با این حال، درمان تنگ شدن مری درمان مری بارت كمی مشكلتر میباشد.
درمان ازوفاژیت (التهاب مری)
درمان ازوفاژیت خیلی شبیه درمانی است كه برای ریفلاكس به كار میرود. گرچه برای چند هفته اول درمان، بهتر است كه از یك داروی مهاركننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) استفاده نمود تا مطمئن شویم كه از ازوفاژیت التیام یافته است.
وقتی كه ازوفاژیت التیام یافت، به بیماران معمولاً داروهای سادهتر و با قدرت كمتر داده میشود (و در نتیجه كم خطرتر) تا به مدت طولانی بتوانند از آنها استفاده نمایند. به غیر از تغییر و اصلاح در رژیم غذایی و كم كردن وزن اضافه، مصرف داروهای ضد اسید ساده، ممكن است تمام آن چیزی باشند كه برای درمان این مشكل لازم میباشند. با این حال، بعضی از بیماران، نیازمند مصرف داروهای پرقدرتی مثل آنتاگونیستهای گیرنده H۲ (مانند سایمیتیدین و رانیتیدین) و یا حتی داروهای مهاركننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) میباشند.
درمان تنگیهای مری
تنگ شدن مری كه بر اثر ازوفاژیت (التهاب مری) طولانی مدت ایجاد میشود ممكن است به درمان تنهایی با داروهای مهاركننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) جواب دهند. اما اگر شما دارای هرگونه اشكال در بلع غذا هستید، سایر درمانها ممكن است لازم باشند. اگر مری شما تنگ و باریك شده است، میتوان آن را در حین آندوسكوپی، كشش داد و گشاد نمود (گرچه این مشكل ممكن است بعد از مدتی دوباره عود نماید) گشاد كردن مری از طریق آندوسكوپی را هم میتوان با عبور دادن یك وسیله كه به تدریج قطر آن را بزرگتر میكنیم یا با قرار دادن یك كاتتر حاوی یك بالون (بادكنك) و سپس بادكردن بالون، انجام داد.
اكثر پزشكان توصیه میكنند كه افرادی كه به علت ریفلاكس دچار تنگی مری شدهاند باید به مدت طولانی از داروهای مهاركننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) استفاده نمایند تا از عود مجددآن جلوگیری شود. حتی با مصرف طولانی مدت این داروها، تنگی مری ممكن است دوباره رخ دهد، اما معمولاً به گشاد كردن دوباره آن از طریق آندوسكوپی پاسخ خوبی میدهد.
مری بارت
در حال حاضر هیچگونه درمان موثر و تایید شدهای برای معالجه مری بارت (Barrett) وجود ندارد، با اینحال در آینده ممكن است لیزر درمانی از طریق یك آندوسكوپ نقش مهمی در درمان این بیماران داشته باشد.
مری بارت ممكن است بعد از چند سال به سرطان مری تبدیل شود، بنابراین اگر مشكل شما شدید میباشد و شما جوان هستید، باید هر سال یكبار آندوسكوپی انجام دهید تا به محض تغییر یافتن مری بارت به سرطان مری، اقدام به درمان آن نمایید. در صورت مشاهده تغییرات سرطانی، برای جلوگیری از پیشرفت سرطان، باید اقدام به عمل جراحی و برداشتن مری نمود كه یك عمل خیلی سنگینی میباشد. براساس اینكه چه مقداری از مری باید با عمل جراحی برداشته شود، ممكن است لازم شود كه معده به سمت بالا كشیده شود و یا اینكه به جای مری، یك قسمت از روده بزرگ قرار داده شود. خود مری بارت باعث بروز علایمی نمیشود، اما اگر تشخیص داده شودكه شما دچار مری بارت هستید، درمان طولانی مدت با داروهای مهاركننده پمپ پروتون (مثل اومپرازول) برای علایم شدید ریفلاكس ممكن است لازم باشد.
مسیر مسدود است
در طول این مسیر اتفاقات مختلفی باید روی مواد غذایی بیفتد تا آن را قابل جذب توسط سلولهای روده کند تا وارد سیستم گردش خون شوند. بعضی از این اتفاقات اما همیشه مطابق میل بدن پیش نمیروند. حوادث پیشبینی نشدهای هم وجود دارند که ممکن است این سفر مواد غذایی را با مشکل مواجه کنند و حتی آن را متوقف کنند. انسداد روده یکی از این حوادث است که باعث توقف این سفر میشود.
● روده کوچک، روده بزرگ
روده کوچک درست بعد از دریچه پیلور معده شروع میشود و اولین قسمت آن دوازدهه یا اثنیعشر نام دارد. روده کوچک برخلاف نام آن بسیار بزرگتر از روده بزرگ است و فقط قطر کمتری دارد. قسمت اصلی هضم و جذب مواد غذایی هم در این روده صورت میگیرد و روده بزرگ یا کولون، بیشتر وظیفه جذب آب و آماده کردن مدفوع برای دفع را برعهده دارد.
انسداد دستگاه گوارش یا رودهها، بعد از دوازدهه در هر جایی از این مسیر میتواند اتفاق بیفتد. این انسداد ممکن است مکانیکی، یعنی ناشی از یک مانع در مسیر طبیعی مواد و یا عملکردی یعنی ناشی از نقص در حرکات رودی طبیعی رودهها باشد. در هر روی این حالات، حرکت طبیعی مواد غذایی یا دفعی مختل میشود و علائم بیماری بهوجود میآید.
● علائم انسداد
شکم، به سرعت بعد از بهوجود آمدن انسداد واکنش نشان میدهد. دردهای کرامپی یا دلپیچههای شکم در حوالی ناف، تهوع و استفراغ، درد سر معده و عدم رفع گاز یا مدفوع، از علائم هشداردهنده یک انسداد هستند.
دردهای شکم در ابتدا به صورت دوره ای هستند، یعنی هر چند دقیقه یکبار اما با کامل شدن انسداد و یا بدتر شدن اوضاع (مثلا پیچیدهشدن رودهها) این دردها به شدت زیاد میشوند و بهطور دائم وجود خواهند داشت.سر و صدای شکمی زیاد خواهد شد و حالت تهوع و استفراغ بسته به محل انسداد بهوجود خواهد آمد. هرچه محل انسداد بالاتر باشد، استفراغ زودتر رخ خواهد داد. وجود مواد دفعی در استفراغ نشان دهنده انسداد در محلی پایین و در روده بزرگ است.
کاهش اشتها، تب، یبوست و دردهای خفیف و گاهوبیگاه شکمی از علائم یک انسداد ناقص است. اما شوک و عدم دفع ادرار نشان دهنده یک انسداد کامل و وضعیت خطرناک اورژانس در یک بیمار است که باید سریعاً در اورژانس درمان شود.
انسداد در روده بزرگ، علائمش دیرتر و به تدریج بهوجود میآید و دردهای کرامپی در پایین شکم و زیر ناف وجود خواهند داشت اما اسپاسمهای ناشی از انسداد روده بزرگ بیشتر طول خواهند کشید. در هر دو حالت انسداد، بعد از مدتی شکم متورم میشود و حتی ممکن است بتوان تودهای انسدادی را در معاینه شکم لمس کرد.
● چه چیز باعث انسداد میشود؟
علتهای مختلفی میتوانند باعث انسداد رودهها شوند. اما شایعترین علت در اکثر افراد وجود یک چسبندگی در روده است. چسبندگیها، اسکارها یا همان محل زخمهای ناشی از جراحی قبلی یا جراحاتی هستند که در رودهها به وجود میآیند. به غیر از اینها بیماریهای التهابی رودهها مثل کولیت اولسروز (یا خونریزی دهنده) و یا بیماری کرون یا زخمهای مزمن اثنیعشر هم میتوانند در درازمدت جوشگاه و بعد چسبندگی به وجود بیاورند در اثر وجود چسبندگی لومن یا مسیر داخلی روده تنگ میشود و تنگی به وجود آمده روده را مستعد انسداد میکند بعد از چسبندگیها علل شایع انسداد فتخهای رودهای و بعد تومورها هستند در فتخهای رودهای یک قسمت از روده وارد فتخ میشود و در حلقه آن گیر میکند و تنگی به وجود آمده باعث انسداد میشود. تومورها هم به خاطر رشد بیرویهشان باعث تنگی مسیر روده میشوند.
علتهای دیگر هم مثل سنگ بزرگ کیسه صفرا، پیچ خوردن روده به دور خود و یا وجود دیورتیکولها (یا همان بنبستهایی در روده) میتوانند باعث گرفتگی روده شوند. علت خارجی و شایع دیگری که باعث انسداد رودهها میشود وجود جسم خارجی است مواد غیرقابل جذبی که به اشتباه و یا به عنوان غذا خورده میشوند و تجمع آنها در مسیر روده و فشرده شدن آنها به هم یک انسداد را موجب میشود این اتفاق بیشتر در بچهها که عادت به خوردن هر چیزی دارند و سالمندان که قادر به خوب جویدن مواد غذایی نیستند و یا افراد دارای مشکلات روانی که اقدام به خوردن اشیا مختلف میکنند بیشتر دیده میشود. در بعضی بیماریهای روحی که مشکلات تغذیهای را به دنبال دارند نیز فرد بیمار بعد از یک پرخوری شدید و غیرقابل کنترل باعث ورود حجم زیادی از مواد غذایی جویده نشده به معده و روده میشود که این مواد در جریان حرکات طبیعی دستگاه گوارش به هم فشرده شده و موجب به وجود آمدن یک انسداد میشوند. در روده بزرگ سرطان کولون بهخاطر تعداد تومورهای زیادی که ایجاد میکند و بیماری کولیت خونریزی دهنده و کرون بهخاطر التهاب و تورمی که در بافت روده ایجاد میکنند باعث تنگی مسیر میشوند. کاهش حرکات روده در کسانی که داروهای خاص استفاده میکنند و یا زمینه یبوست دارند هم با ایجاد حالتی بهنام ایمپکشن یا فشرده شدن مدفوع، یک توده غیرقابل دفع ایجاد میکند که جلوی حرکت طبیعی بقیه مواد دفعی را نیز میگیرد.
علل نادری مثل سرطان پانکراس و یا آتزری رودهها (که در کودکان و بعد از تولد تشخیص داده میشود) هم میتوانند باعث انسداد رودهها شوند.
● چه بلایی بر سر رودهها میآید؟
در اثر انسداد رودهها و گرفتگی آنها و بهخاطر فشار مواد غذایی در قسمت بالای انسداد رودهها گشاد میشوند و در قسمت پایین گرفتگی بهخاطر عدم وجود مواد غذایی و یا هیچ ماده دیگر دیواره رودهها روی هم میخوابند فشار به دیواره رودهها در ۲۰ درصد موارد موجب تحت فشار قرار گرفتن عروق خونی دیواره میشود و باعث میشود خونرسانی به رودهها مختل شود این مساله ایسکمی یا سکته بافت روده را به دنبال دارد که میتواند موجب مرگ بافت روده شود. به غیر از این رودهها ممکن است در اثر فشار پاره شوند و محتویات آنها به همراه آنزیمهای گوارشی در فضای داخلی شکمی منتشر شوند.
اما خطرناکترین عارضه انسداد بهدنبال همان ایسکمی و مرگ بافت اتفاق میافتد. مرگ بافت باعث گانگرنشدن روده (چیزی شبیه قانقاریای اندام) و انتشار سموم داخل سلولی به همراه مواد غذایی و آنزیمها در فضای پرتیوئن یا فضای داخلی شکم میشود و حالت وحشتناکی به نام پریتونیت شیمیایی را بهوجود میآورد. بهغیر از این عوارض، استفراغهای مکرر و شدید هم ممکن است باعث ورود مواد غذایی به داخل نای و عفونت ریه شوند.
● چگونه این گرفتگیها را میتوان تشخیص داد؟
انسداد نسبی و کامل را میتوان از روی علائم بیماری تشخیص داد. تهوع و استفراغ و عدم دفع گاز و مدفوع و دلدردهای شدید مشخصه یک انسداد روده هستند، اگرچه ممکن است در بعضی بیماریهای دیگر هم وجود داشته باشند.
روش تشخیص انسداد رودهها بهوسیله عکس ساده شکمی با اشعه رادیوگرافی و یک آزمایش خون ساده است. سیتیاسکن شکم و سونوگرافی هم بهخوبی میتوانند وجود توده انسدادی را در شکم تایید کنند. تنقیه بهوسیله ماده حاجب و یا خوراندن ماده حاجب و تصویربرداری با اشعه ایکس هم در کنار آندوسکوپی و کولونوسکوپی یک روش تشخیص دیگر است. آندوسکوپی و کولونوسکوپی را میتوان گاهی همزمان بهعنوان یک روش تشخیصی و درمانی بهکار برد.
● لوله بازکنی بدون تخریب
انسداد روده بزرگ و کوچک در هر صورت که باشد (نسبی یا کامل) یک اورژانس جراحی محسوب میشود. اگرچه بعضی از انواع انسدادها خودبهخود بهبود مییابند و گفته میشود ۸۵درصد انسدادهای نسبی و ۱۵درصد انسدادهای کامل خودشان بهبود مییابند اما در هر حال همه کسانی که برایشان تشخیص انسداد رودهها مطرح میشود، باید به بیمارستان مراجعه کنند.چون بهغیر از گرفتگی رودهها، عوارض جانبی خاصی هم وجود دارد که باید در بیمارستان آنها را کنترل کرد. اختلال در آب و الکترولیتهای بدن یکی از این عوارض است که باید با سرمدرمانی آن را اصلاح کرد. برای درمان گرفتگی روده هم اقدامات زیر را میتوان انجام داد.
اقدامات درمانی باید همزمان با اقدامات تشخیصی انجام شوند و نباید وقت را تلف کرد. یک لوله بینی معده برای تخلیه محتویات معده برای بیمار گذاشته میشود. مقداری مخدر برای تسکین درد و مقداری داروی ضدتهوع برای جلوگیری از تهوع و استفراغ به بیمار تزریق میشود. در تمام این حالات باید یک جراح بر بالین بیمار حضور داشته باشد چون اغلب درمانهای انسداد به جراحی ختم میشوند.
جراحی لاپاراتومی (بازکردن کامل شکم) یا لاپاراسکوپی (جراحی بهوسیله ابزار خارجی و آندوسکوپی) از روشهای اصلی درمان انسداد هستند. در جراحیها باید علت بهوجود آمدن انسداد هم برطرف شود. چسبندگی، تومور، توده خارجی، سنگ کیسه صفرا و یا قسمتهای زخمی و ملتهب روده خارج شوند و محل گرفتگی با دقت بخیه شود.
مدتی طول میکشد تا عمل جراحی روده بهبود پیدا کند و تا مدتی بعد از جراحی، رژیم غذایی سبک و مایعات برای بیمار تجویز میشود.
با شناخت زمینههای بهوجود آمدن انسداد و توضیح آنها برای بیمار و ارائه یک رژیم غذایی مناسب هم میتوان از بهوجود آمدن دوباره این بیماری جلوگیری کرد.
مشکلات گوارشی کودکان
والدین به محض بروز برخی عوارض با تصور بیماری و اسهال کودک نگران می شوند. در صورتی که برخی علایم طبیعی بوده و نشانه بیماری نیست. در این قسمت می خواهیم اطلاعاتی در مورد اسهال کودکان به شما ارائه دهیم.
● چطور بدانیم کودک دچار اسهال شده است؟
گاهی اوقات وقتی کودک در سنین خیلی پایین است به دلیل اینکه چندین بار در روز مدفوع دفع می کند والدین تصور می کنند دچار اسهال شده است.
در صورتی که تعداد دفعات اجابت مزاج کودک ارتباط زیادی با نوع شیری که می خورد دارد. کودکانی که شیر مادر می خورند عموماً بیشتر از گروهی که شیر خشک می خورند اجابت مزاج دارند و این نشانه اسهال نیست. در چنین شرایطی مدفوع کودک بیشتر مایل به زرد است و ممکن است تا روزی ۵ بار هم برسد. در واقع در بیشتر وعده های شیردهی وقتی معده کودک پر می شود از آنجایی که شیر مادر زود هضم است به روده ها فشار آورده موجب دفع مدفوع می شود. اما پس از یک ماهگی بسیاری از کودکانی که شیر مادر می خورند روزانه یکی دو بار بیشتر دفع مدفوع ندارند.
فقط در شرایطی که این مدفوع بوی زننده ای داشته باشد یا تغییر رنگ شدید و یا به دلیل ابتلا به تب یا عامل دیگر تعداد دفعات زیاد اجابت مزاج موجب کاهش وزن او شود نیاز به مشورت و معاینه توسط متخصص است و در غیر این صورت جای نگرانی نیست.
● چه عواملی موجب بروز اسهال می شوند؟
در بسیاری از موارد نوعی ویروس موجب بروز اسهال می شود و تقریباً تمام کودکان نیز تا ۵ سالگی دچار این ویروس و اسهال می شوند.
این ویروس موجب بروز نوعی عفونت در لایه داخلی روده بزرگ شده و موجب می شود غذاها بدون جذب کافی از دیواره روده دفع شوند.
در برخی شرایط نیز ممکن است به دلیل مصرف شیر خشک هایی که به طور دقیق با شرایط گوارشی کودکان سازگار نیستند رخ دهند.
● می توان از بروز اسهال جلوگیری نمود؟
شستن و تمیز نگاه داشتن دستها و آنچه با دهان کودک در تماس است می تواند به میزان قابل ملاحظه ای احتمال بروز اسهال را کاهش دهد.
توصیه می شود دستها را به مدت ۱۵ ثانیه با استفاده از صابونهای آنتی باکتریال شستشو دهید تا به خوبی پاک شوند.
● چگونه می توان آن را درمان کرد؟
اگر کودکتان شیر خشکی می خورد که کاملاً با شرایط او سازگار است تغییری در آن ندهید.
در مورد کودکان بزرگتر می توان مقداری آب نیز به غذای آنها اضافه کرد. در مورد خوردن آب میوه کودکان نیز باید میزان آب میوه یک دهم آبی باشد که به آن اضافه می کنید تا کاملاً رقیق باشد.
از دادن نوشیدنی هایی شیرین مانند آب قند به کودک جداً پرهیز کنید زیرا شرایط را بدتر می کند.
از دادن داروهای ضد اسهال نیز به کودکان زیر ۱۲ سال خودداری کنید زیرا ممکن است با این کار آنها را دچار عوارض جانبی جدی کنید.
● آیا کودکانی که شیر مادر می خورند کمتر در معرض ابتلا به اسهال هستند؟
بله. زیرا مواد خاصی که در شیر مادر وجود دارد امکان فعالیت برخی از میکروارگانیسم هایی را که می توانند موجب بروز اسهال شوند سلب می کند.
● آیا در مواقع اسهال باید فقط به کودکان مایعات داد؟
خیر. مگر اینکه کودک به طور مداوم استفراغ کند. شما می توانید به کودک غذاهای جامد هم بدهید. در مورد کودکان بالای ۶ ماه در چنین مواردی می توانید به آنها موز- سیب زمینی پخته و به شکل پوره - ماکارونی و مقداری مرغ پخته شده بدهید. اما اگر کودک اشتها برای خوردن غذا نداشت نگران نباشید. مهم تر از خوردن برای کودک در این مواقع آشامیدن مایعات است تا آب ازدست رفته جبران شود.
● چه زمانی باید کودک را نزد متخصص برد؟
عموماً اسهال پس از چندین ساعت به خودی خود برطرف می شود اما اگر چند روز ادامه داشت باید به پزشک مراجعه نمایید.
مهم ترین عارضه اسهال از دست رفتن آب مورد نیاز بدن است. پس اگر با علایمی نظیر خشکی پوست- گریه بدون اشک و بی حالی شدید کودک مواجه شدید یا اینکه ادرارش خیلی غلیظ تر از همیشه بود و دیر به دیر ادرار می کرد نیز باید به متخصص مراجعه نمایید.
در ضمن در موارد زیر نیز مشورت با پزشک لازم است:
▪ ابتلا به تب به مدت بیشتر از ۲۴ ساعت
▪ وجود خون در مدفوع
▪ اسهال و استفراغی که به طور توام بیش از ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد.
▪ شکم درد.
چنانچه کودک در مدت ابتلا به اسهال و بیماری بیقرار است سعی کنید با در آغوش گرفتن او و تعویض زود به زود پوشک او را خشک نگاه دارید تا احساس بدی نداشته باشد.
در ضمن بهتر است با آرامش در کنار کودک باشید تا بیشتر استراحت کرده و زودتر به حالت عادی برگردد.
موضوعی که اصلا خنده دار نیست
زمان عمل دفع در افراد مختلف بسیار متفاوت است. برای بعضی افراد ۲ بار در روز طبیعی و برای بعضی دیگر ۲ بار در هفته طبیعی است. اما معمولاً هر ۱۲ ساعت و گاهی هر ۷۲ ساعت انجام می شود. یبوست علت های متفاوتی دارد اما برای آن كه به آن گرفتار نشویم چند راه بسیار آسان وجود دارد:
●سبزی و میوه بخورید
فیبرها حركات روده را تسهیل می كند و یبوست را از بین می برد. فیبرها فقط در كربوهیدرات ها یافت می شوند.سبزی ها و میوه های تازه، كاهو، برگ كلم قرمز، حبوبات، نخود، هویج، سویا، نان سفید، برنج سفید، انجیر، آلو، زردآلو، دارای فیبر زیادی هستند.
وقتی از این غذاها استفاده می كنیم، مجبوریم مدت زمان بیشتری آنها را در دهان بجویم و وقتی وارد معده می شوند، معده را پر می كنند و معده حالت كشیدگی پیدا می كند و احساس سیری می كنیم. همچنین این غذاها تخلیه مواد از روده را آسان تر می كند.مصرف زیاد غذاهای بسیار چرب، فرآورده های لبنی و تخم مرغ برای رفع یبوست را توصیه می شود.
●تنها زندگی نكنید
انسان هایی كه به تنهایی زندگی می كنند بیشتر دچار یبوست می شوند. زندگی در كنار اعضای خانواده و جمع شدن در دور سفره، میل و شوق غذا خوردن را در انسان افزایش می دهد. اما معمولاً افرادی كه به تنهایی زندگی می كنند، علاقه خود را به آشپزی و غذاخوردن از دست می دهند و احساس بی اشتهایی می كنند. این افراد به استفاده از غذاهای آماده و كنسرو روی می آورند كه این محصولات غذایی فیبرهای كمی دارند. همچنین مادربزرگ ها و پدربزرگ هایی كه دندان هایشان را از دست داده اند و دندان مصنوعی آنها در جویدن غذاها كارآیی لازم را ندارند، معمولاً از غذاهای نرم كه فاقد فیبرها هستند، استفاده می كنند كه موجب یبوست می شوند.
●آب بنوشید
اگر در طول روز، به میزان لازم آب یا سایر مایعات را نمی نوشید، ممكن است دچار یبوست شوید. این مشكل در افرادی دیده می شود كه وعده های غذایی روزانه خود را در زمان های مشخصی در طول روز میل نمی كنند.آب و سایر مایعات به حركت مواد غذایی در روده كمك می كنند و از انبار شدن مواد در روده پیشگیری می كنند. صبح كه از خواب بیدار می شوید یك لیوان آب بنوشید و در طول روز هم ۷ -۶ لیوان آب و سایر مایعات را میل كنید.
●به داروهای ضد یبوست عادت نكنید
مصرف داروهای ضد یبوست برای مدت كوتاهی مناسب است، اما خود را به مصرف آنها عادت ندهید. چون روده شما به این مواد عادت می كنند و به اصطلاح تنبل می شود و فعالیت های طبیعی خود را كه موجب حركت مواد می شود فراموش خواهد كرد.
●ورزش كنید
زندگی ماشینی امروزی علت دیگر یبوست است. اگر شغل شما به گونه ای است كه مجبورید ساعت ها پشت میز بنشینید، ممكن است دچار یبوست شوید. برای رهایی از این مشكل در میان ساعات كاری كمی قدم بزنید و یا ورزش های سبكی انجام دهید. بیمارانی كه به علت تصادف یا جراحی یا بیماری لازم است روزها بدون تحرك در بستر دراز بكشند، یبوست را تجربه می كنند گرچه پزشك برای این افراد داروی ضد یبوست تجویز می كند ولی به هر حال مقدار كمی حركت، هر چند ناچیز می تواند بسیار مفید باشد.
●در بیرون از منزل خود هم به دستشویی بروید
بعضی افراد به دلایل بهداشتی یا اجتماعی در محل كار خود و یا منزل اقوام و آشنایان از رفتن به دستشویی اجتناب می كنند این كار درست نمی باشد. اگر این زمان تأخیر در دفع، طولانی شود، موجب یبوست می شود.
●آلو بخورید
شب، قبل از خواب، تعدادی آلوی خشك را در آب بخیسانید و صبح پس از بیدار شدن از خواب، نوش جان كنید. آلو اثرات سحرآمیزی در از بین بردن یبوست دارد.
▪یك داروی گیاهی: پسیلیوم
پسیلیوم یك داروی گیاهی است كه به شكل پودر در داروخانه ها در دسترس است. یك قاشق غذاخوری از این دانه های ریز را در یك لیوان آب مخلوط كنید و اجازه دهید چند دقیقه بماند، سپس آن را میل كنید.
●یك داروی جدید برای یبوست
اخیرا سازمان غذا و داروی آمریكا، استفاده از داروی جدیدی برای درمان یبوست مزمن را در بزرگسالانی كه علت خاصی برای این عارضه در آنها پیدا نمی شود، مورد تایید قرار داده است. این دارو به نام لوبی پروستون با نام تجارتی Amitizia اولین دارو از گروه جدیدی از داروهاست كه به آنها تركیبات اسید چرب كاركردی می گویند و برای درمان یبوست، سندروم روده تحریك پذیر با علامت غالب یبوست و فلج موقتی روده پس از عمل جراحی ساخته شده اند.یبوست مزمن یكی از شایع ترین بیماری های گوارشی است و زنان بیشتر از مردان به آن گرفتار می شوند.تجویز این دارو، تنها برای افرادی صورت می گیرد كه سایر شیوه های معالجه یبوست مانند افزایش مایعات و فیبرهای غذایی و ورزش منظم در آنها موثر نباشد.
میکروبی که معده را می خورد!
● زخم معده چیست؟
- دكتر نصیری طوسی: هرگاه تعادل بین اسید معده و سد دفاعی مخاط معده بر هم می خورد، زخم معده ایجاد می شود. یا به عبارت دیگر ترشح بیش از حد اسید معده به هر دلیلی می تواند منجر به ایجاد زخم گوارشی شود. زخم های معده و اثنی عشر از نظر شدت، درجات متفاوتی دارند. تقریباً ده درصد افراد جامعه در طول عمر خود حداقل یك بار مبتلا به زخم معده یا اثنی عشر می شوند.زخم های گوارشی در هر سنی می توانند بروز كنند.
●آیا میكروب ها نیز می توانند منجر به ایجاد زخم معده شوند؟
- تا پیش از ۲۰ سال قبل تصور بر این بود كه زخم های معده و اثنی عشر صرفاً به دلایل عصبی و عادات شخصی ایجاد می شود، ولی در سال ۱۹۸۲ دو دانشمند استرالیایی ثابت كردند كه یك باكتری به نام هلیكو باكترپیلوری می تواند منجر به ایجاد زخم گوارش در ناحیه معده و اثنی عشر شود. گفته می شود تقریباً ۱۰۰ درصد بیمارانی كه زخم دوازدهه (تقریباً ۳۰ سانتیمتر اول روده باریك) را دارند، دچار عفونت با هلیكو باكترپیلوری هستند در حالی كه ۸۰-۷۰ درصد بیمارانی كه زخم در ناحیه معده دارند مبتلا به عفونت با این باكتری هستند.
رابین مارن و بری مارشال كه موفق به كشف این باكتری شدند به پاس خدمت به علم پزشكی جایزه نوبل پزشكی را در سال ۲۰۰۵ دریافت كردند.
● به طور كلی عوامل ایجاد كننده زخم معده و اثنی عشر چیست؟
- دكتر كربلائیان: عوامل ایجاد كننده زخم های گوارشی بسیار متعدد هستند؛ مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مثل آسپرین، پروفن و...، استرس و اضطراب، عفونت با هلیكو باكترپیلوری بعضی از بیماریهای مزمن ریوی و كبدی (سیروز) پركاری غده پاراتیروئید، نارسایی مزمن كلیوی، استعمال دخانیات، مصرف الكل، رژیم غذایی نامناسب و وعده های غذایی نامنظم.
●علایم زخم معده و اثنی عشر چیست؟
- دكتر شادمان یزدی: قبل از هر چیز باید یادآور شوم كه ممكن است این بیماری كاملاً بدون علامت باشد؛ بخصوص در سالمندان اما علائم شایع این بیماری عبارتنداز: درد در ناحیه بالای شكم (زیر جناغ سینه) كه حالت سوزش، سوراخ شدن یا سائیده شدن را دارد كه اصطلاحاً سوزش سر دل گفته می شود.
معمولاً ۳-۱ ساعت پس از مصرف غذا تشدید می شود و با مصرف داروهای آنتی اسید مثل شربت آلومینیوم ام.جی.اس و... از شدت این درد می كاهد. احساس بدی در ناحیه بالای شكم و نفخ شكم بعداز غذا نیز از دیگر علایم این بیماری است.
از دیگر علائمی كه می توان برای این بیماری ذكر كرد بی اشتهایی، آروغ زدن های مفرط و حالت تهوع در بیمار می باشد. بعضی از بیماران مبتلا به زخم اثنی عشر نیمه شب، به علت درد سر دل از خواب بیدار می شوند.
● زخم معده و اثنی عشر چه عوارضی را می تواند برای بیماران مبتلا به همراه داشته باشد؟
- دكتر نصیری طوسی: بیماری زخم معده در صورت درمان نشدن در دراز مدت عوارض متعددی را برای مبتلایان به همراه دارد كه شایع ترین آنها خونریزی از دستگاه گوارش است.معمولاً در ۱۵ درصد افرادی كه زخم معده دارند عارضه خونریزی دیده می شود بخصوص در افرادی كه داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مثل آسپرین استفاده می كنند.
باید توجه داشت مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و احتمالاً استرس، عوامل
مساعد كننده ای برای سوراخ شدن جدار معده هستند. بنابراین از مصرف بی مورد این گونه داروها باید خودداری كرد وچنانچه مصرف این داروها با دستور پزشك باشد باید پس از مصرف غذا و با شكم پر این داروها را مصرف نمود.
● افرادی كه چنین علائمی را دارند چه باید بكنند؟
- دكتر كربلائیان: قبل از هر چیز باید این نكته را یادآور شوم كه وجود بعضی از این علائم در افراد دلیل قطعی بر وجود این بیماری در افراد نیست وچنانچه از چنین علائمی رنج می برند باید به پزشكان مجرب در زمینه گوارش رجوع نمایند.یكی از اقدامات تشخیصی كه عموماً پزشكان جهت تشخیص و بررسی وضعیت زخم معده به كار می برند آندوسكوپی است و این امكان را برای پزشكان فراهم می آورد تامری، معده و ابتدای روده را كاملاً بررسی كنند و در صورت نیاز نمونه برای بررسی هلیكو باكترپیلوری و بررسی مخاط دستگاه گوارشی تهیه نمایند.همچنین بررسی آزمایشگاهی خون در مدفوع نیز كمك شایانی به تشخیص و درمان بیماری می كند.
● اقدامات درمانی كه بیماران باید انجام دهند چیست؟
- دكتر شادمان یزدی: بیماران در اولین قدم باید رژیم غذایی خود را اصلاح نمایند و غذای خود را به صورت ۳ وعده و منظم مصرف كنند. علاوه بر آن از استعمال دخانیات و مصرف مشروبات الكلی و داروهای ضد التهابی غیراستروئید بدون دستور پزشك خودداری نمایند. همچنین از مصرف تركیبات كافئین دار و هر غذایی كه به نظر می رسد علائم را بدتر می كند، خودداری كنند. پرهیز از مصرف ترشی و فلفل نیز الزامی است ولیكن مصرف میوه و سالاد بلامانع است.
در گذشته رژیم های سخت و بدون شیر برای بیماران توصیه می شد كه امروزه این كار مردود است و مصرف شیر به مقدار یك لیوان در روز اشكالی ندارد.عسل به دلیل خاصیت ضد التهابی و كاهش غلظت اسید معده كه دارد از ایجاد زخم های معده جلوگیری می كند. محققان دانشگاه كمبریج پس از بررسی های متعدد به این نتیجه رسیده اند كه عسل موجب تقویت روند ترمیم زخم های گوارشی حاصل از مصرف ایندومتاسین می شود.همچنین دیده شده است ریشه گیاه شیرین بیان، در درمان زخم معده مؤثر است. ریشه گیاه شیرین بیان دارای گلوكز و ساكاروز به میزان ۵/۳ درصد می باشد. همچنین آسپارژین، رزین، كامارینها و اسیدهای هیدروكسی سینامیك از دیگر تركیبات شیرین بیان هستند. در طب قدیم از شیرین بیان در التیام زخم، تسكین سرفه و تسكین درد استفاده می كردند
●راه های پیشگیری از زخم معده چیست؟
- زخم معده و اثنی عشر واكسن ندارد و یك بار ابتلا به آن ایجاد مصونیت نمی كند لذا باید در تمام طول عمر از علل به وجود آورنده بیماری و عوامل
مساعد كننده جهت ایجاد بیماری كه ذكر شد، خودداری نمود. همچنین نشان داده شده ۷۲ درصد از افرادی كه پیاده روی می كنند و انجام دادن ورزش را در برنامه روزانه خود قرار داده اند ترشح اسید معده به طور چشمگیری در آنها كاهش می یابد و كمتر به زخم معده و اثنی عشر مبتلا می شوند.
● آیا به دنبال ابتلا به زخم معده احتمال بدخیمی در ناحیه معده نیز وجود دارد؟
- دكتر شادمان یزدی: حدود ۴ درصد زخم های معده می توانند بدخیم شوند. بنابراین باید این زخم ها تا التیام كامل به دقت پیگیری شوند. زخم های معده را معمولاً به مدت۸ هفته تحت درمان قرار می دهند و بعد التیام زخم را مجدداً بررسی می كنند.میزان عود زخم های معده و دوازدهه پس از درمان طب بالا می باشد. ۸۰-۷۰ درصد این زخم ها ظرف مدت یك سال پس از درمان طبی مجدداً عود می كنند، اما اگر درمان عفونت هلیكو باكترپیلوری در حین درمان زخم انجام شود، میزان عود زخم ها به كمتر از ۵ درصد در یكسال كاهش می یابد.
● زخم گوارشی چیست؟
- دكتر نصیری طوسی: زخم گوارشی التهابی است، كه لایه داخلی دستگاه گوارش را درگیر می كند. اكثر زخم های گوارشی در قسمت اثنی عشر وجود دارند. این زخم ها را زخم اثنی عشر نامیده و زخم های داخل خود معده را زخم معده می نامند و زخم های ناحیه مری به نام زخم های مری هستند.
دو بیماری دیگر نیز شامل این زخم ها هستند: التهاب بخش تحتانی مری (ازوفاژیت) و التهاب دیواره داخلی معده (گاستریت).
●علائم زخم های گوارشی چیست؟
- دكتر شادمان یزدی: احساس ناراحتی یك تا دو ساعت بعداز خوردن غذا در مورد زخمهای اثنی عشر و احساس ناراحتی بلافاصله بعداز خوردن یا آشامیدن در مورد زخم های معده
-درد معده ممكن است حتی شب شما را از خواب بیدار كند
- سیری زودرس
- سنگینی، نفخ و سوزش در ناحیه معده
- علائم همیشگی نیست و بین علائم، شما هیچ شكلی را احساس نمی كنید.
- استفراغ
- كاهش وزن
● چگونه می توان زخم دستگاه گوارش را درمان كرد؟
- دكتر نصیری طوسی: یك راه برای درمان زخم گوارشی از بین بدن باكتری H.pylori است. همچنین یكی از اهداف درمان، كاهش ترشح اسید توسط معده است. این كار باعث می شود تا كم شدن اسید فرصتی به ناحیه آسیب دیده بدهد تا التیام بیابد البته خیلی مهم است كه كارهایی چون سیگار كشیدن را متوقف كنید كه خود آن می تواند باعث آسیب دستگاه گوارش شود.
●پرهیز از چه چیزهایی به بهبود زخم كمك خواهد كرد؟
دكتر شادمان یزدی: ۱- پرهیز از مصرف داروهای ضد التهابی مثل آسپرین و ایبوپروفن
۲ - پرهیز از مصرف قهوه، الكل و شیر
۳ - پرهیز از غذاهای تند مخصوصاً وقتی احساس معده درد می كنید. همچنین پرهیز از هر گونه غذایی كه درد شما را افزایش می دهد.
● خوردن چه غذاهایی می تواند روی زخم های گوارشی اثر نماید؟
- دكتر نصیری طوسی: غذاهای زیادی می توانند روی زخم گوارشی اثر بگذارند، البته این غذاها اثر یكسانی را روی افراد مختلف ندارد. بعضی از غذاها و نوشیدنی های خاص درد را افزایش می دهند. این غذاها شامل: قهوه، چای، كاكائو، عصاره گوشت، الكل، فلفل سیاه و سس های تند هستند.توصیه می شود این غذاها را از غذاهای روزانه خود حذف نمایید تا زودتر بهبود یابید. البته برای كاركرد بهتر دستگاه گوارش لازم است رژیم غذایی خود را منظم نمایید.اگر عادت به نوشیدن قهوه دارید آن را حتماً بعد از غذا و به مقدار كم مصرف نمایید. مواقعی كه احساس درد می كنید غذای خود را به مقدار كم میل نمایید. این كار به شما كمك خواهد كرد تا احساس بهتری نمایید. حتماً از نوشیدن مایعات در بین غذا خودداری كنید.
● آیاحاملگی بر زخم های گوارشی تأثیر می گذارد؟
- علائم زخم های گوارشی اغلب بر اثر حاملگی از بین می روند. در دوران حاملگی معده اسید كمتری ترشح می كند.اگر طی حاملگی از زخم گوارشی احساس درد می نمایید ممكن است پزشك برای شما آنتی اسید، سوكرالفات و یا H۲ بلوكرها را تجویز نماید. توجه داشته باشید كه داروی میزاپرازول كه جزء دسته مهار كننده پمپ پروتونی است به هیچ وجه نباید طی حاملگی مصرف شود.
نشانگان روده تحریک پذیر چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر ، یک اختلال شایع گوارشی است که ویژگی اصلی آن تغییر در اجابت مزاج و درد شکمی است . نکته مهم ، آن است که در سندرم روده تحریک پذیر هیچ اختلال عضو شناخته شده ای با معاینه بالینی و بررسی تشخیصی معمول یافت نمی شود و هیچ شاخص قطعی برای سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد .بنابراین تعریف بیماری بر اساس معیارهای بالینی ، و به تشخیص پزشک خبره گذاشته می شود . سندرم روده تحریک پذیر یک بیماری نیست. یک مشکل عملکردی است که به این معناست که روده آنطور که باید کارنمی کند. در سندرم روده تحریک پذیر اعصاب و عضلات روده بیش از حد حساس هستند. مثلاً زمانی که غذا می خورید عضلات بیش از حد لازم منقبض می شوند. این انقباضات می توانند منجر به گرفتگی روده ها و اسهال حین غذا خوردن یا مدت کوتاهی پس از آن شوند. اعصاب ممکن است بیش از اندازه به کشش روده مثلاً به دلیل گاز حساس باشند. در نتیجه گرفتگی و درد ایجاد می شود. سندرم روده تحریک پذیر می تواند دردناک باشد اما به روده آسیب نمی رساند و باعث بیماری دیگری هم نمی شود.
● آیا استرس باعث سندرم روده تحریک پذیرمی شود؟
استرسهای عاطفی باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر نمی شود. اما در فردی که سندرم روده تحریک پذیر دارد استرس می تواند نشانه ها را آغاز کند. در واقع روده می تواند به تمام چیزها مانند غذا، ورزش و هورمونها واکنش زیاده از حد نشان دهد.غذاهایی که نشانه های سندرم روده تحریک پذیررا ایجاد میکنند شامل محصولات لبنی، شوکولات، الکل، کافئین، نوشابه های کربناتی و غذاهای چرب است. زنانی که سندرم روده تحریک پذیر دارند علائمشان در طی دوره قاعدگی بیشتر می شود.
● نشانه های سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
علائم اصلی سندرم روده تحریک پذیر موارد زیر است:
▪ دردهای کرامپی در ناحیه معده
▪ اسهال و یبوست دردناک
▪ بیشتر افراد اسهال یا یبوست هر کدام را دارند اما بعضی هر دو را دارند.
سایر نشانه ها عبارتند از :
▪ بلغم در مدفوع
▪ شکم متورم یا باد دار
▪ احساسی نا تمامی دفع
● تظاهرات بالینی
IBSبیماری جوانان است و اغلب مبتلایان ، در سنین کمتر از ۴۵ سالگی به سر می برند ولی ممکن است افراد مسن نیز درگیر شوند . زنان ، ۲ تا ۳ برابر مردان به این بیماری مبتلا می شوند . شایع ترین شکایت بیماران ، درد شکم همراه با تغییر اجابت مزاج به صورت یبوست ، اسهال یا هر دو است . درد در IBS می تواند در قسمت های مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالای شکم ، پایین شکم یا پهلوها حس شود . معمولاً درد ، دوره ای است و با دوره های تشدید یا تخفیف همراه است اما در بعضی بیماران ، درد دائمی می شود . شدت درد ممکن است خفیف و قابل تحمل باشد یا آن قدر شدید باشد که فرد به طور دوره ای توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمی تقریباً در تمامی بیماران فقط در ساعات بیداری وجود دارد و غالباً با مصرف غذاهای خاص یا استرس عاطفی افزایش می یابد و به عکس با دفع گاز یا مدفوع کاهش پیدا می کند .
▪ تغییر اجابت مزاج
شایع ترین نشانه بالینی IBS است . مهم ترین حالت ، یبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره ای است . یبوست ممکن است دوره ای باشد اما در نهایت ، پایدار و مقاوم به مسهل هامی شود .همچنین اغلب بیماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتیجه تند تند به دستشویی می روند و زور زدن های یپاپی آنان سبب ایجاد مشکلاتی در راست روده و مقعد می شود .اسهال در بیماران ممکن است نشانه اصلی باشد .اسهال به صورت حجم های کوچکی از مدفوع شل است .در اصل اغلب حجم مدفوع زیاد نشده اما بیمار به طور مکرر برای دفع آن باید به دستشویی برود .اسهال شبانه در این بیماران هرگز دیده نمی شود و اگر فردی اسهال شبانه داشت حتماًپزشک به مشکلات عضوی فکر می کند .
اسهال ممکن همراه با دفع مقادیر زیاد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبیه خلط سینه ) همراه باشد و در پاره ای از موارد بلغم و نه اسهال ، شکایت اصلی بیماران را تشکیل می دهد . خونریزی همراه مدفوع هرگز در IBS دیده نمی شود مگر بیمار به دلیل اشکال دفعی ، همزمان بواسیر یا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، همیشه بیمار و پزشک باید مراقب وجود بیماریهای عضوی باشند و بررسی بیشتری انجام گیرد . اسهال در IBSهمراه با سوء جذب مواد تغذیه ای نیست و باعث کاهش وزن نمی شود بنابراین در صورت همراهی کاهش وزن در بیمار مبتلا به اسهال باید به تشخیص IBS شک نمود . اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن یا دفع گاز زیاد از مقعد شکایت شایع بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر است .مطالعات نشان می دهد که در واقع در اغلب بیماران ، گازهای روده ای افزایش نیافته اند بلکه حساسیت بیش از حد بیمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بیش از حد گاز در روده شده است .
▪ شکایات گوارشی فوقانی
بسیاری از بیماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکایت دارند .گرچه خود IBSممکن است دستگاه گوارش فوقانی را درگیر نماید اما این علائم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم یا جریان بیش از حد اسید از معده به مری باشد و ممکن است در مواردی پزشک انجام بررسی دستگاه گوارشی فوقانی را لازم بداند .
● آیا کولیت عصبی همان سندرم روده تحریک پذیر است ؟
اصطلاح کولیت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتی که در بیماری IBSهیچ اختلال عضوی مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراین این کلمه یک غلط مصطلح است ، باید از عنوان آن خودداری کرد .
● آیا بیماران دچار IBS مشکل روحی - روانی دارند ؟
بیماری مشخص روانی در بیماران IBS یافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادی حساس و زودرنج هستند و بیش از سایر افراد ، به استرس های عاطفی - روانی حساسیت نشان می دهند . اضطراب و افسردگی در بیماران IBS شایع تر است و در پاره ای از موارد نیاز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفی سابقه آزارهای جسمی ، روحی و جنسی در افراد مبتلا به IBS بیشتر از سایر افراد دیده می شود . علائم روانی غیر طبیعی در ۸۰%مبتلایان به IBS ( ثبت شده است) اما هیچ تشخیص روانی خاص غالب نمیباشد.وجود ارتباط بین آزار های جنسی یا فیزیکی قبلی و ایجاد IBS نیز گزارش شده است.
اشکال آزار های جنسی همراه با IBS عبارتند از:
▪ تهاجم کلامی
▪ عملکرد های نمایشی(exhibitionism)
▪ آزار جنسی
▪ لمس جنسی
▪ تجاوز
رابطه علتی بین IBS و آزار های فیزیکی و جنسی شناخته نشده است. اما ممکن است آزار های فیزیکی و جنسی موجب توجه بیش از حد به ادراک حسی بدن در سطح مغزی و حساسیت بیش از حد احشائی در سطح روده شود. بنابراین بیماران مبتلا به IBS اغلب افزایش در فعالیت حرکتی روده بزرگ وروده کوچک نسبت به محرک های گوناگون و تغییر در حس احشائی همراه با افت آستانه درک حسی را نشان میدهند. همه این ها ممکن است از اختلال در تنظیم مغزی ناشی شود.
● سندرم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک از روی نشانه ها مشکوک می شود که شما ممکن است سندرم روده تحریک پذیر داشته باشید. اما پزشکان ممکن است آزمایشات پزشکی برای اطمینان از اینکه شما بیماری دیگری که باعث ایجاد نشانه ها شده است را ندارید انجام دهد.
آزمایشات پزشکی برای سندرم روده تحریک پذیر:
▪ معاینه بالینی
▪ آزمایشات خونی
▪ تصویر اشعه X از روده ها: این آزمایش تنقیه باریوم یا «مجموعه گوارش تحتانی» خوانده می شود. باریوم مایع غلیظی است که باعث می شود روده ها در تصویر بهتر دیده شوند. قبل از گرفتن عکس پزشک از طریق مقعد این مایع را وارد روده شما می کند.
▪ آندوسکوپی: پزشک یک لوله نازک را در روده شما وارد می کند. این لوله دوربینی در خود دارد و بنابراین پزشک می تواندداخل روده شما را نگاه کرده و مشکل را پیدا کند.
● برای بیمار مبتلا به IBS چه باید کرد ؟
مهم ترین مسآله در تشخیص IBSافتراق دادن آن از بیماریهای عضوی با علائم مشابه است . بیماریهای عضوی مثل سوء جذب یا بیماری التهابی روده می توانند ایجاد اسهال خونی کنند و با توجه به درمان کاملاً متفاوت این بیماری ها با IBS ، باید بتوان به دقت آنها را از IBS تفکیک کرد . در بیماریهای عضوی کاهش وزن ، تب ، دفع خون یا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هیچ وجه در IBS دیده نمی شود . همچنین شروع بیماری در سنین بالاتر از۴۵ سال ، سیر پیشرونده بیماری یا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولانی میتواند به نفع بیماری عضوی باشد و نیاز به پیگیری و بررسی دقیق دارد و باید بیمار برای معاینه دقیقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتی که پزشک در شرح حال و معاینه بالینی نکته ای به نفع اختلال عضوی پیدا نکرد ، برای اطمینان خاطر ، بعضی از آزمایش های اولیه شامل شمارش تعداد سلول های خونی ، سرعت رسوب گلبولی ، تست های کارکرد تیروئیدآزمایش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پیدا کند .در اغلب بیماران ، انجام رکتوسیگموئیدوسکوپی ( مشاهده قسمت انتهایی دستگاه گوارش تحتانی با آندوسکوپ مخصوص )به همراه نمونه برداری از این ناحیه الزامی است .بسته به نظر پزشک ممکن است روش های تشخیصی دیگر مثل رویت دستگاه گوارش فوقانی با آندوسکوپ ، رویت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ یا عکسبرداری از کل روده باریک ضروری باشد و در بعضی موارد ، سونوگرافی شکم یا آزمایشات اختصاصی تر مدفوع یا خون توصیه می شود .
● درمان چیست؟
IBS درمان ندارد اما می توانید کارهایی انجام دهید که نشانه ها را برطرف کنید. درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
▪ تغییر رژیم غذایی
▪ دارو
▪ رهایی از استرس
▪ مهم ترین مساله در درمان بیمار آن است که بیمار اطمینان حاصل کند که بیماری وی خطرناک نیست ، علامتی به نفع بدخیمی وجود ندارد و سیر بیماری ، پیشرونده نیست ، ارتباط صحیح پزشک با بیمار ، مهم ترین نکته در درمان مناسب بیمار است .در قدم بعدی باید به بیمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهایی که علامت های وی را تشدید می کند خودداری کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبیا و بادمجان بعضی از این غذاها هستند .در بعضی از بیماران ، شیر و لبنیات باعث تشدید علائم بیماری می شوند که باید به بیمار گوشزد کرد که شیر بدون لاکتوز مصرف کند .
▪ در بیمارانی که یبوست شکایت غالب است ، مصرف غذاهای پرفیبر با داروهای افزاینده حجم مدفوع مثل سبوس یا پسیلیوم می تواند مفید باشد اما در بعضی بیماران این داروها باعث افزایش نفخ و اتساع شکم می شوند .
▪ در بیمارانی که اسهال ، شکایت غالب است مصرف اندک داروهای ضداسهال مثل دیفنوکسیلات یا لوپرامید می تواند مفید باشد اما درمان با این داروها باید به عنوان یک درمان موقت تلقی شود و رژیم غذایی جایگزین آن شود .
▪ داروهای آنتی کلی نرژیک می توانند نشانه هایی چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترین اثر آنها زمانی ظاهر می شود که قبل از درد قابل پیش بینی ( مثلاً دردی که به دنبال غذاخوردن ایجاد می شود ) مصرف شوند . دی سیکلومین و هیوسین از این دسته هستند .
ممکن است مجبور باشید ترکیبی از کارها را انجام دهید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر است.
▪ تغییر رژیم غذایی
الف) بعضی غذاها IBS را بدتر می کنند.
در اینجا برخی غذاها که نشانه ها را ایجاد می کنند آورده شده اند:
ـ غذاهای چرب مانند سرخ کردنی ها
ـ محصولات لبنی مانند پنیر یا بستنی
ـ شوکولات
ـ الکل
ـ کافئین (در قهوه و بعضی نوشیدنی ها یافت می شود)
ـ نوشیدنی های کربنات دار مانند سودا
ـ اگر غذاهای خاصی علائم را باعث می گردند، باید مصرف آنها را متوقف کنید یا کمتر مصرف کنید.
ـ برای آنکه بدانید کدام غذاها مشکل ساز هستند، این اطلاعات را یادداشت کنید:
۱) در طول روز چه می خورید
۲) چه نشانه هایی دارید
۳) چه وقت این نشانه ها اتفاق می افتند
۴) چه غذاهایی همیشه باعث می شوند شما احساس بدی داشته باشید
یادداشتهای خود را نزد پزشک ببرید که ببینید آیا باید مصرف برخی غذاها را متوقف کنید یا خیر
ب) برخی غذاهاIBS را بهتر می کنند:
ـ الیاف علائم IBS را کمتر می کنند. بخصوص در مورد یبوست چرا که الیاف مدفوع را نرم، حجیم و سهل الدفع می کند. الیاف در سبوس، نان، غلات، لوبیا ، میوه ها و سبزیها یافت می شوند.
در اینجا مثالهایی از غذاهای الیاف دار آورده می شود:
غذاهای الیاف دار را آهسته آهسته به غذای خود اضافه کنید تا بدنتان به آنها عادت کند. الیاف زیاد در یک مرحله می تواند باعث ایجاد گاز شود که نشانه ها را در شخص دچار IBS آغاز می کند.در کنار خوردن غذاهای دارای الیاف بیشتر پزشک به شما خواهد گفت که قرصهای دارای الیاف مصرف کنید یا آب همراه با پودرهای خاص پر فیبر استفاده کنید.میزان غذایی هم که مصرف می کنید اهمیت دارد.غذای پر حجم می تواند باعث دل درد و اسهال در افراد دارایIBS شود. اگر این اتفاق برای شما می افتد سعی کنید ۳ یا چهار غذای کم حجم در طول روز مصرف کنید یا غذای سه وعده ای معمول خود را استفاده کنید ولی در هر وعده کمتر مصرف کنید.
● دارو
در صورت لزوم، پزشک برای کمک به برطرف شدن نشانه ها دارو تجویز می کند:
▪ مسهل ها: برای درمان یبوست
▪ ضد اسپاسم ها: برای کاهش انقباضات روده ای
▪ داروهای ضد افسردگی برای کمک به آنها که دردهای شدید دارند.این داروها غیر از تأثیر بر اختلالات خلق می توانند در کاهش درد بیمار بسیار مؤثر باشند و ممکن است در کاهش علائم مربوط به نفخ ، اسهال یا یبوست هم نقش بسزایی داشته باشند ، البته انتخاب نوع دارو کاملاً به تجربه پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگی دارد .
باید از راهنمایی های پزشک خود را در هنگام مصرف این داروها پیروی کنید. در غیر اینصورت ممکن است به آنها وابستگی پیدا کنید.
● رهایی از استرس
آیا استرس نشانه ها را تحریک می کند؟ یادگیری کاهش استرس می تواند کمک کننده باشد. با استرس کمتر، دل درد های کمتری خواهید داشت. در ضمن کنترل نشانه ها برایتان راحتتر خواهد شد. ممکن است نیاز باشد فعالیتهای مختلفی انجام دهید که ببینید کدام یک برایتان بهتر کار می کند.
نکاتی برای به خاطر سپردن
▪ IBS یک اختلال عملکردی است که در آن روده آنطور که باید کار نمی کند.
▪ IBS می توند باعث دل درد نفخ گاز اسهال و یبوست شود.
▪ IBS به روده آسیب نمی زند.
▪ پزشک IBS را بر اساس نشانه های شما تشخیص می دهد. ممکن است برخی آزمایشات را برای رد کردن سایر نشانه ها انجام دهید.
▪ استرس باعث بروز IBS نمی شود اما می تواند نشانه را آغاز کند.
▪ غذاهی چرب، محصولات لبنی، شوکولات، کافئین، نوشابه های کربنات دار و الکل می تواند نشانه ها را آغاز کنند.
▪ خوردن غذاهای الیاف دار و خوردن غذاهای کم حجم می تواند نشانه ها را کاهش دهد.
▪ درمان IBS می تواند شامل دارو، رهایی از استرس یا تغییر عادات غذایی باشد.
|
نشانگان لوله گوارش بیش تراوا و پیامدهای فرادستگاهی آن
|
در روایات طبی منقول از بزرگان دین نیز بر نقش جهاز هاضمه در پیدایش بیماریها تاكید بسیار شده است. تا جایی كه پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «المعده بیت كل الداء و الحمیه راس كل داوء» یعنی معده خانه همه بیماریها و پرهیز (از خوراكیهای زیانبخش) سرآمد همه داروهاست. نوشتار زیر نیمنگاهی دارد به برخی پژوهشهای تازه در پزشكی رایج كه به زبانی دیگر تاییدكننده و گویای همین مطلباند. این پژوهشها، نشانگان جدیدی بهنام «نشانگان لوله گوارش بیشتراوا» یا «نشانگان لوله گوارش نشتكننده» (Leaky Gut Syndrome) را به دامنه واژگان پزشكی افزودهاند. اگرچه نام و نشان این نشانگان هنوز به كتابهای درسی پزشكان راه نیافته است ولی چنانكه خواهید خواند به دلیل اهمیت فرادستگاهی و تاثیر عمومی و بنیادیاش در بسیاری از حالات بدن، دیری نخواهد گذشت كه پژوهشهای گوناگون انجام شده در مورد آن، سامانمند و هماهنگ شوند و روزن فراخی به علتشناسی و درمان برخی ناهنجاریهای دیرپای و سختبهبود بگشایند و از ژورنالهای تخصصی پزشكی وارد كتب مرجع درسی نیز بشوند. در این نوشتار تلاش كردهام ضمن بیان درست و دانشورزانه مطلب از پیچیدگیهای زبانی و تخصصی پزشكی تا حد امكان دوری كنم تا خوانندگان غیرپزشك را دچار دلتنگی نكرده باشم. امیدوارم این تلاش تا حدی به مقصود رسیده باشد. ▪ شاید باور این موضوع چندان آسان نباشد اما واقعیت این است كه بزرگترین و گستردهترین بخشی از بدن ما كه در دسترس جهان بیرون از بدن است لوله گوارش از دهان تا مخرج است. حتی مجموع سطح پوست و ریه نیز بسیار كمتر از كل سطح لوله گوارش شامل سطوح دهان، حلق، مری، معده، مجموع سطح پرزهای روده كوچك و سطح روده بزرگ و راست روده و مخرج میباشد. شگفتانگیز است بدانیم كه مجموع چینهای مخاطی عرضی، پرزها و میكروپرزهای روده كوچك، ناحیه جذبی مخاط آن را ۶۰۰ برابر افزایش میدهند و مساحت كلی بسیار زیادی را، در حدود ۲۵۰ مترمربع (در حدود مساحت یك زمین تنیس) در سراسر روده باریك پدید میآورند. در واقع سطح لوله گوارش، گستردهترین سطحی از بدن ماست كه با جهان بیرون رویاروی است. درون لوله گوارش، بیرون از بدن ما به شمار میرود و شگفتی ندارد كه فضای درون دهان نیز در واقع بیرون از محیط درونی بدن قلمداد شود. پس درون بدن كجاست؟ در پاسخ باید گفت كه برای رسیدن به فضای درونی بدن، ناگزیر باید از رویه لوله گوارش گذر كنیم و از سد فیزیكی سلولهای اپیتلیال فراتر رویم. آنگاه حقیقتا به درون بدن وارد شدهایم. ▪ همه موادی كه از راه دهان فرو میبریم، همه یا بخشی از مسیر لوله گوارش را میپیمایند بدینسان، سطح لوله گوارش با موادی از جهان بیرون بدن برخورد میكند. این مواد، تنها پس از فرآیندهای جذبی فعال یا غیرفعال و گذر از یاختههای اپیتلیال و ورود به رگهای خونی میتوانند به جهان درون بدن پا بگذارند تا شاید تكه خردی از « ما» شوند. كار بسیار مهم لوله گوارش این است كه این مواد از بیرون آمده را به اجزایی آن چنان ساده بشكند و خرد كند تا توسط سیستم ایمنی، به عنوان موادی بیگانه و ناسازگار شمرده و شناسایی نشوند. ▪ گویا سرنوشت و تقدیر سیستم ایمنی این بوده است كه جهان را سیاه و سپید ببیند و هر چیز را به صورت دوست یا دشمن و خودی یا غیرخودی شناسایی كند. اگر ماده جذبشده و گذركرده به درون بدن، چیزی از « ما» باشد، خودی و دوست به شمار میرود و به آن حمله نمیشود. اما اگر این ماده از « ما» نباشد، ناگزیر باید چشم به راه یورش سیستم ایمنی باشد. در واقع، ما برای آنكه چیزهایی از جهان بیرون را از راه لوله گوارش دریافت كنیم و بدون بر آشفتن و واكنش خشم آلود سیستم ایمنی، آن را به جهان درون بدن ببریم، ناگزیر باید لوله گوارش و به ویژه رودهای داشته باشیم كه در انجام كاركرد سدكنندگی و درزگیریاش، كارآمد و استوار باشد. این كاركرد لوله گوارش در مرزبانی و پاسداری هوشیارانه از جهان درون بدن در مواجهه با جهان بیرون یكی از پایهایترین كاركردهای دستگاه گوارش است كه آن را سازوكار سدكنندگی لوله گوارش Gut barrier mechanism مینامیم. این سد شامل ساز و كارهای فیزیكی (شامل سلولهای اپیتلیال با ساختار اسكلتی سالم و با پیوستگیهای محكم بین سلولی (Tight junctions)، سازكارهای ایمنی موضعی روده شامل ایمونوگلوبین ترشحی A (SIgA) و لنفوسیتها و پلاسماسلهای منتشر در اپیتلیوم و بافت همبند مخاط؛ و سازو كارهای لومینال luminal و هاضمهای لوله گوارش است. ▪ نابسامانی در ساختار اسكلتی یاختههای اپیتلیال و نقص در پیوستگی آنها به یكدیگر مایه كاهش یافتن تمامیت و یكپارچگی سد لوله گوارش میشود به گونهای كه فضاهای بزرگ پیدا شده در بین سلولها، در برابر مواد نفوذپذیرتر و نشت پذیرتر میشوند. بیشتراوایی لوله گوارش سبب میشود كه پروتئینهای هضم نشده، چربیها، پارازیتها، باكتریها، قارچها، توكسینهای میكروبی و مواد زائدی كه در فرد تندرست به طور طبیعی از سد لوله گوارش گذر نمیكنند، بتوانند از شكافها و درزهایی كه در این سد پیدا شده بگذرند و وارد بافت مخاطی زیر اپیتلیوم گردند و بخشی نیز سرانجام خود را به دستگاه گردش خون برسانند. بدینسان مولكولهای بزرگ، پیش از آنكه به اندازه كافی شكسته و خرد شوند به طور زودهنگام به محیط درونی بدن رسوخ میكنند، در حالی كه اگر دیواره لوله گوارش سالم بود، چنین پیش نمیآمد. میتوان پیشبینی كرد كه دستگاه ایمنی ما در برابر این مواد، آرام و خاموش نخواهد ماند زیرا همه آنان را به شكل بیگانگان متجاوز خواهد شناخت. بدین ترتیب علاوه بر قارچها، پارازیتها، باكتریها و عوامل بالقوه بیگانه و زیانآور دیگر، بسیاری از مولكولهای متعلق به مواد خوراكی بیزیان نیز در پاتك دستگاه ایمنی گرفتار میشوند و علیه آنها پادتن antibody و یا واسطههای التهابی تولید خواهد شد. ▪ مشكل از این جا آغاز میشود كه شاخصهای آنتیژنیك موجود بر روی باكتریها، پارازیتها، قارچها و نیز شاخصهای آنتیژنیك موجود بر روی مولكولهای پروتئینی خوراكیها، همانندی بسیاری به شاخصهای آنتیژنیك بافتهای انسانی دارند. بنابراین آنتی بادیها و یا واسطههای التهابی كه در پدیده نشت لوله گوارش علیه آنتی ژنهای یادشده پدید میآیند، میتوانند در بافتهای گوناگون بدن بنشینند و علیه آنها نیز واكنشها و آزارهای مشابهی نشان دهند. هنگام روبرو شدن دوباره بدن با میكروب یا ماده خوراكیای كه نخستین بار به طور نابجا از سد لوله گوارش گذشته و واكنش دستگاه ایمنی را برانگیخته است، پادتنها و واسطههای التهابی دوباره ساخته و رها میشوند و آبشار واكنشهای التهابی در بدن فعال میگردد. تكرار این روند موجب پیدایش ناهنجاریهای گوناگون در بافتهای مختلف میگردد. معمولا هر عضو یا بافت انسانی ممكن است در چنبره این پدیده گرفتار شود. اكنون گمان میرود كه نشانگان لولهگوارش نشتكننده تقریبا همیشه با بیماریهای خودایمنی همراه است و رفع بیماریهای خودایمنی نیز وابسته به بهبود كاركرد سدكنندگی لوله گوارش به نظر میرسد و گویا هر گونه درمان دیگری، چیزی بیش از سركوب علایم نخواهد بود. بر این پایه، بسیاری از بیماریهای مزمن خودایمنی مانند لوپوس، آلوپسی آرهآتا، اگزما، آرتریت روماتوئید، فیبرومیالژی، وتیلیگو، واسكولیت، كولیت اولسراتیو، بیماری كرون، كهیرها، و حتی نشانگان خستگی مزمن با این پدیده پیوند بسیار نزدیك دارند. بنابراین شناخت بهتر ما از این پدیده میتواند دانش ما را از علت ایجاد آلرژیها و بیماریهای خودایمنی گسترش دهد. همچنین پژوهش در این زمینه میتواند در یافتن درمانهای بهتر و پایهایتر این اختلالات، رهگشا باشد و چه بسا بسیاری از درمانهای امروزی بیماریهای خود ایمنی و آلرژیك و روماتولوژیك را تعدیل یا دگرگون كند. گمان میرود كه آرتریت روماتوئید برآیند پیدایش التهاب ناشی از واكنش متقاطع دستگاه ایمنی با بافت مفصلی باشد، واكنشی كه در آغاز علیه آنتیژنهای مواد بیگانه یا مولكولهای پروتئینی بزرگ نشت كرده از لوله گوارش، ایجاد شده بود. این واكنش به همین شیوه میتواند در ریه ایجاد شود و آسم پدید بیاورد، یا در مویرگها رخ دهد و موجب واسكولیت گردد، یا موجب یورش آنتی بادیها به تمام یا بخشی از خود روده شود و به بیماری كرون یا كولیت اولسراتیو بیانجامد. گاه علایم میتوانند چندگانه و به شدت ناتوانكننده باشند مثلا در نشانگان خستگی مزمن كه علایم در چندین عضو بروز میكنند.▪ نفوذ پذیرتر شدن لوله گوارش میتواند با مشكلات دیگری نیز همراه باشد. از جمله آنكه التهابی كه منجر به افزایش نفوذپذیری لوله گوارش میشود، ممكن است به پوشش محافظ پادتنهای خانواده ایمونوگلوبین A (IgA) نیز كه به طور طبیعی در روده سالم وجود دارد نیز آسیب بزند. از آنجا كه IgA عاملی برای افزایش پایداری بدن در برابر عفونتهای گوناگون به شمار میآید، آسیب دیدن آن موجب كاهش توان بدن در برابر عفونتهای ویروسی، باكتریال، انگلی و قارچی خواهد شد. ضمن آنكه در این صورت، این میكروبها میتوانند از راه دستگاه گردش خون به بدن هجوم بیاورند و تقریبا در هر بافت یا عضوی كلونیزه شوند. مثلا هنگامی كه این امر در لثهها روی دهد بیماریهای پریودنتال از قبیل ژنژیویت رخ میدهد. اگر این میكروبها و توكسینهای حاصل از آنها، بسیار گرانبار شوند میتوانند بر توانایی سم زدایی كبد چیره شوند و اندوتوكسمی Endotoxemia ایجاد كنند. اندوتوكسمی خود زمینهساز حساسیت بدن به میكروارگانیزمهای گوناگون و افزایش آمادگی برای دچار شدن به بیماریهای مختلف میشود و به خودی خود نیز سمپتومهایی مانند گیجی و حواسپرتی، كاهش حافظه و تیرگی آگاهی پدید میآورد. ▪ نشت پذیری لوله گوارش میتواند موجب كمبود مواد معدنی نیز شود، زیرا پروتئینهای حامل لازم برای انتقال مواد معدنی از روده به خون، به علت فرآیند التهابی آسیب میبینند. برای نمونه، كمبود منیزیم با وجود دریافت مقادیر زیاد منیزیم در خوراك روزمره و یا از راه مكملهای دارای منیزیم، یافته شایعی در فیبرومیالژی است. اگر پروتئین حامل منیزیم آسیب ببیند، نتیجه آن سوءجذب و كمبود منیزیم خواهد بود و سرانجام آن اسپاسمهای دردناك عضلانی است. به همینگونه در آلوپسی آرهآتا نیز كمبود روی دیده میشود و در استئوآرتریت یا افزایش سطوح كلسترول خون، كمبود مس به چشم میخورد، در مشكلات استخوانی دیگر نیز سوءجذب كلسیم، منگنز، برن و سیلیكون وجود دارد كه همه میتواند ناشی از آسیب دیدن پروتئینهای حامل این مواد در اثر التهاب لوله گوارش باشد. ● علل نشانگان لوله گوارشی نشتكننده افزایش نفوذپذیری لوله گوارش از التهاب آستر لوله گوارش ناشی میشود. این التهاب را به عوامل چندی نسبت دادهاند كه در مورد برخی از آنها، اطمینان بیشتری وجود دارد. سه عاملی كه بیش از همه موجب این التهاب و آسیب به كاركرد سد دفاعی سلولهای اپیتلیال و پیدایش نشتپذیری آنها میشود، عبارتند از: ▪ كورتیكواستروئیدها در دوز بالا و مصرف درازمدت ▪ داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین در دوز بالا و مصرف درازمدت ▪ آنتیبیوتیكها به ویژه آنتیبیوتیكهای وسیعالطیف كه میتوانند فلور طبیعی لوله گوارش را دگرگون كنند و رشد قارچها و انگلها و پارازیتها را نیز آسانتر كنند. در برخی مقالات عوامل آزارنده و آسیبرسان دیگری نیز یاد شدهاند از جمله: ▪ الكل و كافئین كه محركهای آزارنده قوی دستگاه گوارش به شمار میآیند. ▪ غذاها و پیشغذاهایی كه توسط باكتریهایی مانند هلیكوباكتر پیلوری، كلبسیا، سیتروباكتر، پزودومونا و سایر باكتریها آلوده شده باشند. ▪ هورمونهایی مانند قرصهای ضد بارداری ▪ مایكوتوكسینها (سموم قارچی) موجود در غلات، خشكبار و میوههای انبار شده و كربوهیدراتهای تصفیه شده ▪ خوراكهای سرشار از كربوهیدراتهای تصفیه شده مانند كلوچهها، كیكها، نوشیدنیهای قندی، نان سفید ▪ مواد شیمیایی پنهان در خوراكیهای فرآوری شده مانند رنگها، مواد نگهدارنده، و چربیهای پراكسید شده. ▪ چندین مطالعه بالینی در مورد تاثیر نشتپذیری لوله گوارش در بیماریهای گوناگون انجام شده است. مطالعهای كه در سال ۲۰۰۵ در كالج سلطنتی مدرسه طب لندن انجام شده پیشنهاد میكند كه كاهش خونرسانی به روده میتواند موجب اختلال در كاركرد سد رودهای شود كه خود پس از آن میتواند به جابجایی باكتریها و یا اندوتوكسینهای بینجامد. این امر یك عامل تحریكی مهم برای فعال سازی توكسینهای التهابی در نارسایی مزمن قلبی به شمار میرود. در همین پژوهش آمده است كه كاركرد مختل شده، لوله گوارش ممكن است در سوءتغذیه و كاشكسی همراه نارسایی مزمن قلبی نیز دخیل باشد. مطالعه قدیمی تری در سال ۱۹۹۸ در بیمارستان دانشگاهی پنسیلوانیا در فیلادلفیای آمریكا بیان میكند كه یكی از عمده ترین تظاهرات خارج رودهای بیماریهای معدی رودهای، اختلالات روماتولوژیك است كه یا ناشی از اختلالات رودهای و یا ناشی از اختلالات كبد، درخت صفراوی و پانكراس است. در این مطالعه، بیشتراوایی روده و پاسخدهی سیستم ایمنی در زمره اختلالات رودهای به شمار آمدهاند و بیماریهای كبد و درخت صفراوی نیز در تولید اتوآنتیبادیها و سیتوكاینها و آنزیمها با اهمیت به شمار آمدهاند. در این مطالعه، نتیجه گرفته شده است كه درمان عوارض روماتولوژیك، در بسیاری موارد وابسته به درمان بیماری گوارشی زمینهای آن است. مطالعه دیگری توسط دكتر علی كشاورزیان در دانشگاه راش Rush University در مركز پزشكی سنت لوكاس در شیكاگوی آمریكا در سال ۲۰۰۲ ، بیان میكند كه بدكاركردی سد رودهای با نارسایی چند عضوی سیستم (Multiple Organ System Failure) در sepsis و نیز با بدتنظیمی سیستم ایمنی پیوندی مستقیم دارد. در این پژوهش نشان داده شده است كه بدكاركردی سد لوله گوارش در اختلالاتی از قبیل بیماری كرون، بیماری سلیاك، آلرژیهای غذایی، پانكراتیت حاد، بیماری كبد، چرب الكلی و بیماری الكلی كبد نقش بسیار مهم و عمدهای دارد. دراین پژوهش، به ویژه بر نقش داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و استرس اكسیداتیو با هر علت در پاتوژنز نشتپذیر لوله گوارش تاكید شده است. یكی از تازهترین پژوهشها در مورد ارتباط نشتپذیری لوله گوارش با كلستاز داخل كبدی طی بارداری در آوریل ۲۰۰۶ در دانشگاه سانتیاگوی شیلی اثبات میكند كه یك افزایش تراوایی لوله گوارش در بیماران مبتلا به كلستاز داخل كبدی بارداری، هم در طی بارداری و هم پس از آن، وجود دارد و این افزایش تراوایی از طریق جذب اندوتوكسینهای باكتریال در پاتوژنز كلستاز داخل كبدی بارداری نقش دارد. ▪ اكنون بهترین راهی كه برای پیشگیری و یا درمان این نشانگان پیشنهاد شده است استفاده از تركیبات آنتیاكسیدان بهخصوص آنتیاكسیدانهای گیاهی است. در میان گیاهان دارای آنتیاكسیدان، گیاه یولاف یا جو دو سر بهتازگی توسط دكتر علی كشاورزیان و همكاران در دانشگاه راش در آمریكا مورد بررسی قرار گرفته و اثرات محافظتی چشمگیر و معنیدار آن در مقابله با «اثرات الكل در ایجاد بیماری الكلی كبد از راه ایجاد لوله گوارش نشتپذیر» به اثبات رسیده است. بدیهی است كه بهره بردن از گیاهان دارویی دارای آنتیاكسیدانهای پرتوان مانند ماریتیغال، جینكوبیلوبا، كنگر فرنگی، عصاره دانه انگور، چای سبز، زردچوبه و همه سبزیجات و میوههای تازه نیز از نظر تئوریك میتوانند در پیشگیری و درمان این اختلال كارآمد باشند. یادآوری این نكته نیز بایسته است كه برای پیشگیری از پیدایش این نشانگان، خودداری از مصرف بیرویه و غیرمنطقی آنتیبیوتیكها، كورتونها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی بسیار بنیادی و مهم است و پزشكان و بیماران نباید در تجویز و مصرف این داروها آسانگیر، بیپروا و گستاخ باشند. |
| نویسنده :دکتر مجید انوشیروانی منابع: ۱- J Clin Gastroenterol. ۲۰۰۲ Apr; ۳۴(۴):۳۸۵-۹۶. Intestinal permeation and gastrointestinal disease. DeMeo MT, Mutlu EA, Keshavarzian A, Tobin MC ۲- Hepatology. ۲۰۰۶ Apr; ۴۳(۴):۶۴۷-۹. Is a leaky gut involved in the pathogenesis of intrahepatic cholestasis of pregnancy? Reyes H, Zapata R, Hernandez I ۳-Gastroenterol Clin North Am. ۱۹۹۸ Sep; ۲۷(۳):۵۳۳-۶۲, v. Rheumatologic manifestations of gastrointestinal diseases. Katz JP, Lichtenstein GR. ۴- Acta Medica (Hradec Kralove). ۲۰۰۴; ۴۷(۴):۲۷۳-۵ The impairment of gastroduodenal mucosal barrier by coffee. Cibickova E, Cibicek N, Zd&#۰۳۹;ansky P, Kohout P. ۵- http://www.afpafitness.com/certified.htm Altered Immunity & LeakyGutSyndrome .by Zoltan P. Rona MD, MSc ۶- Eur Heart J. ۲۰۰۵; ۲۶(۲۲):۲۳۶۸-۷۴ (ISSN: ۰۱۹۵-۶۶۸X) The importance of the gastrointestinal system in the pathogenesis of heart failure. Krack A; Sharma R; Figulla HR; Anker SD ۷- http://jpet.aspetjournals.org/cgi/reprint/۲۹۹/۲/۴۴۲ Preventing Gut Leakiness by Oats Supplementation Ameliorates Alcohol-Induced Liver Damage in Rats Ali Keshavarzian , Sandeep Choudhary, Earle W. Holmes, Sherri Yong, Ali Banan, Shriram Jakate and Jeremy Z ۸- Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol ۲۸۰: G۱۲۳۴-G۱۲۴۶, ۲۰۰۱; ۰۱۹۳-۱۸۵۷/۰۱ $۵.۰۰ iNOS upregulation mediates oxidant-induced disruption of F-actin and barrier of intestinal monolayers A. Banan, J. Z. Fields, Y. Zhang, and A. Keshavarzian ۹- Curr Gastroenterol Rep. ۱۹۹۹ Oct; ۱(۵):۴۱۰-۶ Intestinal permeability, leaky gut, and intestinal disorders Hollander D. ۱۰- http://www.jigsawhealth.com/articles/leaky_gut_syndrome.html ۱۱- http://ajpcell.physiology.org/cgi/reprint/۲۷۹/۶/C۱۷۳۳ Characterization of huJAM: evidence for involvement in cell-cell contact and tight junction regulation Tony W. Liang۱, Richard A. DeMarco۱, Randy J. Mrsny۲, Austin Gurney۳, Alane Gray۳, Jeffery Hooley۴, Holly L. Aaron۴, Arthur Huang۳, Toni Klassen۵, Daniel B. Tumas۶, and Sherman Fong۱ ۱۲- http://ajp.amjpathol.org/cgi/reprint/۱۶۸/۴/۱۱۴۸ Impairment of the Intestinal Barrier by Ethanol Involves Enteric Microflora and Mast Cell Activation in Rodents Laurent Ferrier*, Florian Bérard*, Laurent Debrauwer , Chantal Chabo*, Philippe Langella , Lionel Buéno* and Jean Fioramonti* - ۱۳ http://jpet.aspetjournals.org/cgi/content/full/۳۰۶/۱/۱۳#REF۱۸ Evidence That Nuclear Factor- B Activation Is Critical in Oxidant-Induced Disruption of the Microtubule Cytoskeleton and Barrier Integrity and That Its Inactivation Is Essential in Epidermal Growth Factor-Mediated Protection of the Monolayers of Intestinal Epithelia A. Banan, A. Farhadi, J. Z. Fields, E. Mutlu, L. Zhang, and A. Keshavarzian ۱۴ - Intestinal epithelial hyperpermeability: update on the pathogenesis of gut mucosal barrier dysfunction in critical illness. Fink MP Department of Critical Care Medicine, University of Pittsburgh School of Medicine, Pennsylvania ۱۵۲۶۰, USA. finkmp@ccm.upmc.edu |
نفخ شایع ترین اختلال گوارشی
نفخ دستگاه گوارش می تواند باعث احساس ناراحتی شود كه گاهی اوقات در این حالت دفع گاز دستگاه گوارش ، می تواند علایم نفخ را بهبود بخشد . علاوه بر دلایل نام برده ، درباره بروز نفخ ، می توان گفت اگر مواد غذایی خوب در روده هضم نشوند . ممكن است این حالت به وجود آید . غذای هضم نشده و باقیمانده در روده تخمیر می شود و گاز تولید می كند .
● عوامل شایع
كشیدن سیگار ، خوردن برخی غذاها بخصوص بعضی میوه ها و سبزیجات ، نوشیدن الكل یا نوشیدنی های كافئین دار و حتی فشار روحی و اضطراب می توانند كار دستگاه گوارش را تغییر دهند و به اختلالات حركتی روده منجر شوند كه آن هم باعث نفخ می شود . هر چند با اطمینان نمی توان دلیلی برای این سندرم معین كرد ، ولی مشكلات عصبی یا ناراحتی در سیستم گوارش را می توان از جمله دلایل آن نام برد .
دكتر ایرج خسرونیا ، رئیس انجمن پزشكان داخی می گوید : بلع هوا هنگام صرف غذا عامل اصلی بروز نفخ یا احساس پری شكم است ؛ از این رو افراد نباید در صرف غذا عجله كنند .
وی تغییر برنامه غذایی را از دیگران عوامل بروز نفخ شكم می داند ؛ خوردن غذاهایی نظیر حبوبات مصرف برخی داروها و یبوست از عوامل تشدید كننده نفخ شكم محسوب می شوند .
دكتر خسرونیا به افرادی كه به طور مداوم با مشكل نفخ شكم رو به رو هستند ، توصیه می كند ضمن پرهیز از مصرف نوشیدنی های گازدار ، استعمال سیگار و جویدن آدامس ، با مراجعه به پزشك و مصرف داروهای ضد نفخ این مشكل براحتی قابل درمان خواهد بود .
● چه باید كرد ؟
داروهای معینی می تواند به تنظیم كار دستگاه گوارش كمك كند ، ولی به هر حال دارو این ناراحتی را به طور كامل درمان نمی كند و فقط می تواند به كنترل علائم كمك كند . ممكن است پزشك تغییراتی در شیوه زندگی شما برای كنترل روده تحریك پذیر پیشنهاد كند .
از جمله مهمترین پیشنهادها تغییر رژیم غذایی و كاهش فشارهای روحی است .
غذایتان را تغییر دهید . غذا را می تواند یكی از دلایل مهم سندرم روده تحریك پذیر باشد .
می توانید با انجام و دقت در موارد ذیل وضعیت بهتری را تجربه كنید :
▪ دقت كنید كدام غذاها با سیستم گوارشی شما سازگار نیست ، از آنها پرهیز كنید ؛ این مثال خوردن برخی محصولات لبنی مانند شیر می تواند ایجاد نفخ كند .
▪ روزانه ۶تا ۸ لیوان آب بنوشید ، ولی از خوردن غذاهای آبكی مانند آش یا آبگوشت به صورت پرحجم در یك وعده خودداری كنید .
▪ از مصرف زیاد حبوبات (نخود ، لوبیا ، عدس و لپه) و تنقلات پرهیز كنید .
▪ اگر مشكلتان یبوست است ، غذاهای پرفیبر بخورید ، ولی برای جلوگیری از ایجاد نفخ به دفعات و با حجم كم این غذاها را استفاده كنید . فیبرها مدفوع را نرم كرده و باعث عبور آسان آن از روده بزرگ می شود .
▪ فشارهای روحی را كنترل كنید . فشار روحی ، اضطراب و افسردگی به تشدید علایم روده تحریك پذیر منجر می شود . فراگیری این كه چگونه فشار روحی را كنترل كنیم به بهبود وضعی مزاجی كمك خواهد كرد . ابتدا دلیل فشار روحی را در زندگیتان مشخص كنید و راههای تازه برای كنار آمدن با آن را یاد بگیرید .
▪ ورزش مرتب ، راه مهمی برای رهایی از فشار روحی است .
▪ در امور نادری حتی مراجعه به روانپزشك و استفاده از داروهای ضد اضطراب و افسردگی نیز ضرورت پیدا می كند .
▪ از مصرف الكل ، كافئین و قهوه پرهیز كنید .
▪ سیگار را ترك كنید .
▪ مواد غذایی نفخ زا را از رژیم غذایی خود حذف كنید .
▪ غذاهای حجیم و پرچرب را در یك وعده استفاده نكنید .
▪ حتی الامكان از نوشیدن آب زیاد هنگام غذا خوردن پرهیز كنید .
▪ از تند خوری و مصرف با عجله غذا بپرهیزید .
نفخ و گاز روده ای
● منابع گازها:
۱) منابع برونزاد: ۹۰ درصد گاز روده ها و معده از منابع برونزاد سرچشمه میگیرد. هنگامی که شما چیزی میخورید و یا میاشامید اندکی هوا نیز به همراه غذا وارد سیستم گوارشی شما میگردد. افزایش ترشح بزاق نیز (به هر علت) باعث ایجاد گاز برونزاد میگردد. بلعیدن هوا(aerophagia) در افراد مضطرب بیشتر میباشد که فرد بطور ناخودآگاه مقدار زیادی هوا را می بلعد.
۲) منابع درونزاد: ۱۰ درصد گاز موجود در روده ها از منابع درونزاد منشا میگیرند:
▪ محصول جانبی گوارش طبیعی: اسید معده توسط ترشحات لوزالمعده خنثی میگردد. نتیجه این واکنش تولید گاز دی اکسید کربن میباشد.
▪ باکتریهای موجود در روده بزرگ: برخی غذاهای خاص که بدن قادر به هضم آنها نیست در روده بزرگ توسط باکتریها تخمیر شده و گاز تولید میگردد.
▪ گازها از طریق فرآیند انتشار، بین روده ها و خون جابجا میشوند.
● بادگلو(belching):
بلعیدن هوا علت اصلی بادگلو میباشد. اما برخی افراد نیز از سر عادت باد گلو میزنند و به وجود گاز در معده ربطی ندارد. زخم معده و مشکلات کیسه صفرا نیز میتواند باد گلو ایجاد کند. بیشتر هوای بلعیده شده توسط باد گلو خارج میگردد. اما مقدار اندکی ازهوا به روده ها راه می یابد که در آنجا نیز یا از طریق مخاط روده ها جذب خون میگردد و یا از طریق گاز روده از بدن خارج میگردد. چنانچه فرد در حالت دراز کش هوا بلعیده باشد غالب هوا به روده ها راه می یابد، اما اگر در وضعیت ایستاده و قائم باشد بیشتر هوای بلعیده شده از طریق باد گلو خارج میگردد.
▪ راهکارهای کاهش باد گلو:
بلعیدن هوا اغلب در افراد مضطرب وجود دارد و این افراد بطور ناخودآگاه اقدام به بلعیدن هوا میکنند. افزایش ترشح بزاق نیز باعث بلعیدن هوا میگردد:
ـ کاهش دفعات بلعیدن غذا.
ـ آرام و آهسته غذا خوردن و نوشیدن مایعات.
ـ مایعات را جرعه جرعه بنوشید و از سرکشیدن یکباره آن خودداری کنید.
ـ اجتناب از پیپ، استعمال سیگار، جویدن آدامس و آب نبات، استفاده از نی برای نوشیدن مایعات، نوشیدن مایعات از بطری های دهان باریک، قرار دادن دست دندان مصنوعی لق در دهان (باعث افزایش ترشح بزاق میگردد).
ـ عدم مصرف غذاهای حاوی گاز نظیر نوشابه های گازدار، قرصهای جوشان و خامه زده شده.
ـ خودداری از بلعیدن عمدی هوا بمنظور باد گلو زدن.
ـ لقمه های غذا را قبل از بلعیدن بطور کامل بجوید.
ـ استرس و اضطراب خود را کنترل کنید.
● گاز روده ها(flatulence):
به آزاد سازی ترکیبی از گازهای روده(flatus) که توسط باکتریها و مخمرهای مستقر در روده بزرگ (قولون) ایجاد میگردند، اطلاق میشود. غذاهایی که در بدن غیر قابل هضم میباشند (به علت عدم وجود آنزیم هضم کننده) مانند پلی ساکاریدها (به ویژه اولیگوساکاریدها) (نشاسته و سلولز) و برخی قندها بدن تغییر از مجاری گوارشی عبور کرده و به عنوان غذا به مصرف باکتریهای روده میرسند. محصول جانبی این فرایند تخمیری تولد گاز روده میباشد.
▪ غذاهایی که ایجاد گاز میکنند:
حبوبات (لوبیا-عدس-لوبیای سویا-نخود فرنگی) -لبنیات (شیر-بستنی-پنیر)- سبزیجات(بروکلی-گل کلم-خیار-مارچوبه-کرفس-کاهو)- سبزیجات ریشه ای (سیب زمینی-شلغم-پیاز-تربچه-سیر-هویج-بادنجان)- میوه ها (زردآلو-سیب-گلابی-آلو-موز-کشمش) -غلات (جو دوسر-ذرت-برنج-دانه های کامل (به علت وجود فیبر)- آرد گندم)- مغزها (بادام هندی)
▪ نکته: در اختلال عدم تحمل لاکتوز (عدم وجود آنزیم لاکتاز برای تجزیه لاکتوز)، لاکتوز(قند اصلی شیر) به روده باریک راه یافته و باکتریها از آن تغذیه میکنند. این امر گاز روده ها را افزایش میدهد.
▪ نکته:سوربیتول که نوعی شیرین کننده است نیز میتواند ایجاد گاز کند.
▪ نکته: برنج خیلی سهل الهضم است و کمترین تولید گاز را بهمراه دارد. اما نشاسته گندم، سیب زمینی، جو دو سر و ذرت گاز زیادی تولید میکنند.
▪ نکته:غلات کامل به علت دارا بودن فیبر بیشتر گاز بیشتری تولید میکنند.
▪ نکته: فیبرغذایی برای سلامتی بسیار مفید هستند، اما بایستی مصرف آنها را به آهستگی افزایش داد. برخی از فیبرها گاز تولید کرده اما برخی گاز تولید نمیکنند. (به مقاله فیبر رژیمی رجوع شود)
● مطالبی در رابطه با گاز روده ها:
۱) یک انسان بطور معمول روزانه ۰.۵ تا ۱.۵ لیتر گاز روده آزاد میکند.۱۲-۲۰ بار در روز. نیتروژن، اکسیژن، دی اکسید کربن، متان، هیدروژن، سولفید هیدروژن گازهای تشکیل دهنده روده میباشند.
۲) گاز روده ها عمدتا از نیتروژن و اکسیژن تشکیل یافته است که توسط دهان بلعیده میگردند.
۳) دی اکسید کربن توسط میکروبهای هوازی روده تولید میگردند.
۴) هیدروژن توسط برخی از میکروبها و گاز متان نیز توسط باکتریهای بی هوازی تولید میگردند.
۵) گازهای متان و هیدروژن اشتعال زا میباشند. تنها ۴۰ درصد روده افراد دارای میکروبهای تولید کننده گاز متان میباشد.
۶) بوی نامطبوع گاز روده ها به علت وجود مقادیر اندک ترکیبات حاوی سولفور میباشد. سولفید هیدروژن (بوی تخم مرغ گندیده) و سولفید کربونیل علت بوی بد گازهای روده ها بوده که نتیجه تجزیه پروتئین ها میباشند.
۷) علت دیگر بوی نامطبوع وجود اسیدهای چرب با وزن مولکولی پایین نظیر بوتیریک اسید(بوی کره فاشد) میباشد.
۸) گاز روده ها مانند مدفوع بوسیله حرکات دودی (انقباضات متوالی عضلات روده ای) به سمت مقعد رانده میشوند.
۹) برخی باکتریهای روده گاز تولید شده توسط باکتریهای دیگر را مورد مصرف قرار میدهند.
۱۰) میزان تولید گاز در افراد متفاوت است و به تعداد و نوع باکتریهای مستقر در روده، نوع رژیم غذایی و میزان بلعیدن هوا توسط فرد بستگی دارد.
۱۱) غذاهایی که حاوی سولفور زیاد میباشند نظیر گل کلم، تخم مرغ و گوشت بوی نامطبوع گاز روده را افزایش میدهند.
▪ نکته: وجود گاز زیاد در سیستم گوارش باعث درد شکم، نفخ، باد گلو و گاز روده حجیم و آزار دهنده میشود.
● نفخ(bloating):
به احساس ورم و پری شکم و افزایش میزان گاز در مجاری گوارش اطلاق میگردد. علت نفخ معمولا وجود گاز زیاد نیست، بلکه به خاطر کندی انقباضات عضلانی و حرکات دودی مجاری گوارش میباشد. مصرف غذاهای چرب تخلیه معده را به تاخیر انداخته و ایجاد نفخ میکنند. همچنین نفخ میتواند به علت نشانگان روده تحریک پذیر باشد (که در آن انقباضات روده ای نامنظم میگردد)- علت دیگر نفخ میتواند تند تند غذا خوردن باشد. همچنین نفخ میتواند نشانه برخی بیماریها مانند آپاندیسیت و یا سنگ کیسه صفرا باشد. یبوست نیز ایجاد نفخ میکند. نفخ بیشتر در زنان بروز میکند. علت آن هم تغییر در سطح هورمونهای بدن و افزایش احتباس آب و نمک در بافتهای بدن، پیش از قاعدگی میباشد.
● علایم افزایش گاز روده ها:
۱) افزایش آزاد سازی گاز روده.
۲) آزاد سازی گاز بد بو.
۳) آزاد سازی گاز پر سروصدا.
۴) نفخ معده و شکم.
۵) صداها و درد شکم.
● علل نفخ متناوب و افزایش گاز روده ها:
۱) افزایش تولید گاز:
▪ میزان گاز تولید شده توسط باکتریهای روده بزرگ در افراد مختلف متفاوت است.
▪ سوء هضم و سوءجذب غذا در روده کوچک باعث میگردد تا غذای هضم نشده بیشتری به قولون (روده بزرگ) وارد گردد. هرقدر میزان غذای هضم نشده در اختیار باکتریهای روده برگ باشد گاز بیشتری نیز تولید خواهد شد. (مثل نارسایی لوزالمعده و یا اختلال عدم تحمل لاکتوز)
▪ رشد مفرط و انتشار باکتریهای روده بزرگ به روده کوچک. با آنکه باکتریها منحصرا در روده بزرگ مستقرهستند، اما گاهی اوقات باکتریها به روده کوچک راه می یابند. بنابراین غذا قبل از هضم و جذب توسط باکتریها مصرف گردیده و تولید گاز افزایش می یابد.
۲) انسداد فیزیکی: میتواند در هر نقطه از مسیر مجاری گوارش ایجاد شود.انسداد ممکن است دائم و یا موقت باشد، مثل تنگی باب المعده.
۳) انسداد کارکردی: به علت عملکرد ضعیف عضلات معده و روده (که محتویات معده و روده را به جلو میراند) ایجاد میگردد. هنگامی که این عضلات بدرستی عمل نمی کنند، محتویات روده ای تجمع یافته و باعث ورم و نفخ شکم میگردد. چربی ها نیز میتوانند باعث کندی حرکات روده ای و تخلیه معده گردد.
۴) حساسیت مفرط روده ای: برخی افراد به افزایش اندک گاز روده ها نیز حساس بوده و احساس نفخ و ورم معده میکنند.
۵) مصرف برخی آنتی بیوتیکها و مسهل ها نیز ایجاد نفخ و گاز روده ای میکنند.
▪ نکته: گاز روده ها نشانه فعالیت طبیعی روده ها میباشد. احتباس گاز روده نیز خطرناک نیست اما میتواند باعث یبوست گردد.
▪ نکته: تمام گاز موجود در مجاری گوارش از طریق مقعد خارج نمی گردند. برخی از طریق انتشار به خون راه یافته و از طریق ریه ها مجددا به هوا بازمیگردند. برخی از گازها نیز در داخل مدفوع به دام افتاده و همراه با مدفوع دفع میگردند.
▪ نکته:هنگامی که شما گاز روده را محبوس کرده و آن را خارج نمیسازید، در طی شب که عضلات بدن شل میشود گاز روده ها نیز بطور خودکار آزاد میگردند.
● تشخیص نفخ مزمن:
۱) عکسبرداری اشعه x از شکم و روده کوچک.
۲) اندازه گیری سرعت تخلیه معده.
۳) عکسبرداری فراصوت،سی تی اسکن و ام آرآی.
۴) تستهای سوء جذب و سوء هضم.
۵) تست تنفسی هیدروژن و متان.
● درمان نفخ و افزایش گاز روده ها:
۱) چنانچه علت سوء هضم و نارسایی لوزالمعده باشد باید مکمل آنزیمهای لوزالمعده تجویز گردد.
۲) چنانچه علت سوء هضم لاکتوز، فروکتوز و یا سوربیتول باشند، باید غذاهای حاوی این قند ها از رژیم غذایی حذف گردیده و یا از مکمل آنزیمهای گوارشی استفاده شود. آنزیمهای alpha-galactosidase باعث هضم قندهای کمپلکس گردیده و حجم گاز روده ها را کاهش میدهند. مکمل های آنزیمهای گوارشی موجود شامل لاکتاز، آمیلاز، لیپاز، پروتئاز، سلولاز، پکتیناز، اینورتاز، گلوکوآمیلاز، مالت دیاستاز میباشند.
۳) چنانچه سوء هضم و سوء جذب به علت اختلال در عملکرد دیواره روده ها باشد، باید با بیوپسی روده کوچک و کشف علت داروی مرتبط تجویز گردد.
۴) چنانچه علت انسداد فیزیکی باشد، عمل جراحی باید صورت گیرد.
۵) چنانچه علت انسداد کارکردی باشد، بایستی ازداروهای محرک فعالیت عضلات معده و روده کوچک نظیر erythromycin وmetoclopramide مصرف کرد.
۶) مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات های هضم ناپذیر باید محدود و یا از رژیم غذایی حذف گردند.
۷) غذا به آرامی و آهستگی صرف شود.
۸) قدم زدن پس از صرف غذا حرکات روده ها را تحریک میکند.
۹) مصرف داروی simethicone نیز میتواند نفخ را کاهش دهد.
۱۰) مصرف قرصهای زغال فعال شده قبل از غذاهایی که نفخ آور میباشند گاز روده ها را کاهش میدهند.
۱۱) آنتی بیوتیک ریفاکسیمین rifaximin که در درمان اسهال مرتبط با e-coli تجویز میگردد نیز حجم گازهای روده را کاهش میدهد.
۱۲) مصرف اندکی مایعات اسیدی همچون آب لیموترش و یا سرکه همراه با غذا باعث تحریک ترشح اسید هیدروکلریک و آنزیمهای گوارشی میگردد.
۱۳) مصرف ماست، زیره سبز(cumin) ، زیره سیاه(caraway) وزردچوبه(tumeric) گاز روده ها و نفخ را کاهش می دهند.
۱۴) تخمیر، اولیگوساکاریدها را تجزیه کرده و تولید گاز آنها را کاهش میدهد. به همین خاطر توفو tofu (پنیر سویا) گاز خیلی کمتری نسبت به لوبیای پخته تولید میکند.
۱۵) برای کاهش خاصیت نفخ آوری لوبیای پخته، لوبیا را ۲۴ ساعت درون آب بخیسانید و سپس آب پز کنید. اما این کار مواد مغذی دیگر محلول در آب را نیز از لوبیا خارج میسازد.
۱۶) مصرف آنتی اسید ها باد گلو را افزایش داده و نفخ را رفع میکند.
۱۷) نعناع، آویشن، فلفل فرنگی شیرین، ریحان، دارچین، زنجبیل و لیمو ترش باعث تسهیل عمل دفع گازهای روده ها و باد گلو شده و ضد نفخ میباشند.
۱۸) جای مصرف ۳ وعده غذایی سنگین در روز از ۶ وعده غذایی سبک استفاده کنید.
نکاتی در مورد سوء هاضمه
كلمه سوءهاضمه برای افراد مختلف دارای معانی مختلفی است، اما اكثرا از آن برای توصیف درد و ناراحتی در قسمت وسط بالای شكم كه با بلع و غذاخوردن در ارتباط است استفاده می كنند. سایر علائم شایع سوءهاضمه عبارتند از:
- درد سینه یا شكم
- احساس سوزش در سینه (ترش كردن) كه اغلب با خوردن یا آشامیدن مایعات در ارتباط است
- آروغ زدن یا خارج كردن گاز از دهان
اگر شما فقط گاهی اوقات به این علائم سوءهاضمه دچار می شوید، می توانید براحتی با مراجعه به داروخانه و مشورت با دكتر داروساز، از داروهایی كه نیازی به نسخه پزشك ندارند،استفاده كرده و مشكل خود را برطرف كنید. شما همچنین باید تغییراتی در نحوه زندگی خود ایجاد كنید تا احتمال وقوع چنین مشكلاتی در آینده كم شود. چنین اقدامات ساده ای، تمام آن چیزهایی هستند كه در بسیاری از موارد، برای حل مشكل مورد نیاز هستند، اما اگر بعد از حدود دو هفته، این اقدامات تاثیری به حال شما نداشت، یا اگر برای اولین بار است كه با این مشكلات در زندگی روبه رو می شوید و سن شما بالای ۴۰ سال است، باید حتما به پزشك مراجعه كنید. علائم شدید یا طولانی، ممكن است به علت مشكل زمینه ای وخیم و جدی مثل زخم معده یا اثنی عشر ایجاد شده باشند كه هر چه زودتر آنها تشخیص داده شده و درمان شوند، بهتر خواهد بود. بسیاری از داروهای پرقدرت و موثر فقط با نسخه پزشك داده می شوند كه در مورد این داروها در فصل های بعد صحبت خواهد شد. در صورتی كه به غیر از مشكل سوءهاضمه، دچار بی اشتهایی و كاهش وزن هم شده اید یا اگر دچار تهوع هستید (حتی اگر استفراغ هم نمی كنید)، بدون معطلی و خود درمانی، باید به پزشك مراجعه كنید، زیرا ممكن است نیاز به درمان فوری داشته باشید.
سوءهاضمه بدون زخم
اگر شما دچار علائم سوءهاضمه هستید، اما در آزمایش ها و آندوسكوپی كه انجام داده اید، هیچ گونه مشكلی در معده و اثنی عشر شما دیده نشده است و همه چیز طبیعی بوده و اثری از زخم یا ریفلاكس وجود ندارد، پزشك برای شما تشخیص سوءهاضمه بدون زخم (Non-Ulcer dyspepsia) را مطرح خواهد كرد.
هیچ گونه آزمایش تشخیصی خاصی برای پی بردن به سوءهاضمه بدون زخم وجود ندارد و بنابراین قبل از اینكه این تشخیص برای بیمار مطرح شود باید سایر بیماری هایی كه چنین علائمی را ایجاد می كنند را بررسی و رد كرد. این بیماری ها شامل سنگ كیسه صفرا و سندروم روده تحریك پذیر نیز هستند كه علائم مشابهی را می توانند ایجاد كنند.علائم اصلی سوءهاضمه بدون زخم عبارتند از: سوزش سر معده و درد در قسمت مركزی بالای شكم كه معمولا با صرف غذا ارتباط دارد (غذا خوردن می تواند باعث بهتر شدن و یا بدتر شدن آن شود) و گاهی اوقات نیز ممكن است حالت تهوع ایجاد شود. به علاوه بسیاری از افراد دچار مشكلی هستند كه اصطلاحا به آن معده عصبی (Nervous Stomach) گفته می شود. علائم این افراد در هنگام استرس یا ناراحتی های عصبی، بدتر می شود. هنوز معلوم نشده است كه چه عللی باعث سوءهاضمه بدون زخم می شود، اما احتمالا علل بسیاری می توانند باعث ایجاد آن شوند. یك فرضیه این است كه معده این افراد نسبت به تحریكاتی مثل اسید معده و بعضی از غذاها حساس تر است. فرضیه دیگری وجود دارد كه می گوید عضله دیواره معده (بخصوص در افراد دارای معده عصبی) در مواقعی كه فرد دچار استرس و ناراحتی عصبی است، سفت می شود و باعث می شود كه علائم بیماری بدتر شود.از نظر پزشكی، سوءهاضمه بدون زخم هیچ گاه یك مشكل جدی و وخیم ایجاد نمی كند، اما می تواند برای بیمار خیلی ناراحت كننده باشد. اهمیت زیادی دارد كه مطمئن شویم علائمی كه بیمار مطرح می كند واقعا به علت این وضعیت است. این بیماری خیلی بندرت باعث كاهش وزن می شود، بنابراین اگر شما دچار سوءهاضمه هستید و وزن شما در این مدت كاهش یافته است، پزشك شما باید به دنبال علل جدی تری برای بروز علائم شما باشد. اگر شما از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده می كنید، پزشك شما قبل از اینكه تشخیص سوءهاضمه بدون زخم را برایتان مطرح كند، باید ابتدا وجود زخم معده یا اثنی عشر را در شما بررسی كند.
درمان بدون دارو
مهمترین گام در درمان این بیماری، درك صحیح از آن است و اینكه بدانید كه علائم شما به علت مشكل جدی و وخیمی ایجاد نشده اند. گام بعدی، تلاش برای تغییر و اصلاح جنبه هایی از زندگی تان است كه احتمالا باعث بدتر شدن علائم شما می شود.
درمان دارویی
برای درمان سوءهاضمه بدون زخم، داروی خاصی وجود ندارد. بعضی از داروها موثر هستند، اما معمولا آنها را بعد از اینكه درمان های غیردارویی را به كار بردند و علائم آنها هنوز غیرقابل تحمل بود، تجویز می كنند. برخلاف بیماری هایی كه با اسید معده در ارتباط هستند (مثل زخم معده و اثنی عشر و ریفلاكس)، سوءهاضمه بدون زخم معمولا به درمان با داروهای ضداسید جوابی نمی دهد. داروهایی كه در این بیماری بیشتر موثر هستند معمولا داروهایی هستندكه باعث افزایش سرعت تخلیه شدن معده می شوند. نمونه ای از این داروهای پروكینتیك كه بیشتر تجویز می شوند، عبارتند از: متوكلوپروماید و سیزاپراید. این داروها نیم ساعت قبل از غذا مصرف می شوند تا به تنظیم صحیح عضلات معده كمك كنند و از سفت شدن عضلات دیواره معده جلوگیری كرده، علائم بیماری را كاهش دهند. درمان با این داروها اغلب چند ماه طول می كشد، بنابراین باید از عوارض جانبی این داروها اطلاعاتی داشته باشید. از آنجایی كه این داروها برای یك اثر حركت دهندگی، نه تنها بر روی معده، بلكه بر روی روده ها نیز هستند، گاهی اوقات باعث بروز دردهای انقباضی در قسمت تحتانی شكم و نیز ایجاد اسهال می شوند. به طور كلی این داروها بی خطر هستند، اما ممكن است عوارض جانبی شدیدتری نیز بروز كند. داروی متوكلوپروماید را معمولا برای خانم های جوان و كودكان تجویز نمی كنند، زیرا این دارو می تواند باعث اسپاسم یا گرفتگی عضلات صورت و گردن شود كه به این وضعیت اصطلاحا واكنش دیستونیك (Dystonic) گفته می شود (این عارضه در مردان و خانم های مسن كمتر دیده می شود).
خود درمانی سوءهاضمه
علائم سوءهاضمه به قدری شایع هستند كه ما معمولا اهمیت چندانی به آنها نمی دهیم و با مصرف داروهای بدون نسخه ای كه از داروخانه ها تهیه می كنیم، اقدام به درمان آنها می كنیم.اینگونه داروها انواع مختلفی دارند كه می توان آنها را براحتی تهیه كرد، با این حال باید به خاطر بسپارید كه وجود این علائم به این معنی است كه به هر حال مشكلی در دستگاه گوارش شما وجود دارد و اگر دچار چیزی بیشتر از علائم خفیف گاه گاهی هستید، لازم است به جای اینكه خودتان با این مشكل برخورد كنید، درمان آن را به پزشك محول كنید.
اولین اقدامات درمانی
اگر شما اخیرا یكی، دو بار دچار سوءهاضمه خفیف شده اید، بهتر است سعی كنید كه تغییراتی در زندگی خود بدهید و نسبت به معده خود مهربان تر باشید.
تغییراتی در نحوه زندگی
اگر شما گاهی اوقات دچار سوءهاضمه می شوید، می توانید با تغییراتی كه در زندگی تان می دهید، مشكل سوءهاضمه خود را برطرف كنید.
- اگر سیگاری هستید، دست از این كار بردارید.
- سعی كنید كه وزن خود را كم كنید، به میزان حركت و تمرینات ورزشی خود اضافه كنید و به جای اینكه با اتوبوس یا ماشین خودتان به این طرف و آن طرف بروید، با راه رفتن یا استفاده از دوچرخه این كار انجام دهید.
- از مشروبات الكلی پرهیز كنید.
- از یك رژیم غذایی سالم استفاده كرده، از غذاهای چرب مثل غذاهای سرخ كردنی، پنیر، چیپس و گوشت قرمز كمتر استفاده كنید و بیشتر از میوه ها، مرغ یا ماهی كباب شده و سیب زمینی آب پز استفاده كنید.
- مقدار فیبر را در رژیم غذایی تان افزایش دهید؛ این كار نه تنها باعث می شود كه علائم سوءهاضمه بدون زخم شما بهبود یابد، بلكه شما را در مقابل بسیاری از بیماری ها مثل بیماری های قلبی، فشارخون بالا و سرطان روده محافظت می كند. میوه ها، سبزی ها و نان سبوس دار حاوی مقادیر زیادی فیبر هستند.
- از مصرف ادویه های تند، نمك و سركه خودداری كنید. بعضی از غذاهای سالادی (مثل پیاز و گوجه فرنگی) اغلب ممكن است باعث بدتر شدن سوزش سرمعده شوند.
- از مصرف كافئین كه در قهوه، چای و نوشابه های كولادار وجود دارد كمتر استفاده كنید.
- از خوردن مقادیر زیاد غذا، درست قبل از رفتن به بستر خودداری كنید. قبل از اینكه دراز بكشید، چند ساعت به غذایی كه خورده اید فرصت بدهید تا هضم شود.
- معده ما دوست دارد كه نظمی در غذا خوردن وجود داشته باشد و وقتی شما همیشه سه یا چهار وعده غذا را سر ساعات معینی می خورید، بهتر كار خود را انجام می دهد.
- اضطراب و استرس روی كاركردن عضلات معده اثر می گذارند، بنابراین سعی كنید كه در طول روز، بعضی اوقات به خودتان آرامش دهید.
بر اثر مصرف داروهایی مثل آسپرین و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن،
دیكلوفناك سدیم، پیروكسیكام، ایندومتاسین و مفنامیك اسید، ممكن است سوءهاضمه ایجاد شود، اما هیچ گاه بدون مشورت با پزشكتان، مصرف داروهای ضدالتهاب مثل ایبوپروفن را قطع نكنید.
|
وقتی سر دل می سوزد
|
در رابطه با برخی از علائم شایع این بیماری می توان به موارد زیر اشاره كرد: سوزش سر دل مكرر یا سوزش سر دل در شب، مایع شور مزه كه به طرف دهانتان بازگشت می كند، احتیاج مكرر به استفاده از آنتی اسیدها، آروغ زدن زیاد یا قی كردن، بلع مشكل و یا دردناك، علائمی كه بعد از غذا خوردن، خم شدن روی چیزی یا درازكشیدن بدتر می شوند، احساس فشار و درد كه در اثر درازكشیدن یا هرگونه افزایش فشار شكمی نظیر پوشیدن لباس تنگ بدتر می شود. رفلاكس مزمن ممكن است به رفلاكس ازوفاژیت (التهاب موكوس های پوشاننده مری كه ممكن است به خاطر تحریكات، عفونت ها یا پس زدن محتویات معده به مری باشد و درمان دارویی در آن ترجیح داده می شود)، زخم های مری، انسداد مری و دشواری در بلع منجر شود. البته در برخی مواقع، درد سینه ای كه توسط این بیماری ایجاد می شود، ممكن است چیزی شبیه آنچه در مشكلات قلبی است، احساس شود، لذا بررسی بیمار توسط پزشك ضروری است. به نظر می رسد، رژیم درمانی و رعایت برخی نكات تغذیه ای در این افراد منجر به بهبود علائم بیماری شود: ۱ - دریافت چربی را به حدود ۴۵ گرم در روز محدود كرده و همچنین مصرف دسرهای غنی را هم محدود كنید، بهتر است كه منع مصرف غذاهای سرخ شده و ادویه دار را رعایت كنید. ۲ - از مصرف غذاهایی كه مشخص شده است باعث كاهش فشارLES شده و یا باعث تحریك موكوس مری می شوند، باید پرهیز كرد. این غذاها عبارتند از: گوجه فرنگی، پیاز، نعنا، مركبات و آب مركبات، شكلات، قهوه، غذاهای ادویه دار و چرب. ۳ - مصرف نوشابه های گازدار و نوشیدنی های كربناته، كولادار یا بدون كافئین برای شما ممنوع است. ۴ - از مصرف لقمه های بزرگ پرهیز نموده و وعده های كوچك و مكرر را در برنامه غذایی خود قرار دهید، اما بهتر است ۳ ساعت قبل از خواب، هیچ غذایی نخورید. ۵ - حین مصرف وعده های اصلی تنها مقدار كمی آب بنوشید و سعی كنید مایعات مصرفی را بیشتر در بین وعده ها بخورید. ۶ - مصرف زیاد نمك در وعده های غذایی روزانه باعث افزایش بروز رفلاكس معده می شود، بنابراین آن را محدود كنید. ۷ - كاهش مصرف غذاهای آماده و كنترل وزن بدن در بسیاری از موارد با بهبود علائم همراه بوده است و زمانی كه فرد چاق باشد، كاهش وزن ضروری خواهد بود. تغییر در عادات و سبك زندگی و یا داروها نیز، اغلب می توانند GERD را كنترل كنند. در زیر به برخی از آنها اشاره می كنیم: ۱ - از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان در اطراف ناحیه شكمی خودداری ورزیده و در حین و پس از خوردن، وضعیت راست نشستن را رعایت كنید. ۲ - در رابطه با نوزادان، هنگامی كه نوزادی را غذا می دهید، وی را در وضعیت راست و شق و یا وضعیت متمایل با سری كه به زاویه ۳۰ درجه بالا آمده است نگه دارید، غلیظ كردن فرمول یا شیر خشك یا غلات آماده مصرف، ممكن است به پیشگیری از رفلاكس كمك كند. ۳ - از تنباكو و سیگار به دور باشید، كشیدن سیگار به احتمال زیاد می تواند ایجاد رفلاكس كرده و علائم شما را بدتر كند. ۴ - سرتان را بالا نگه دارید، رفلاكس (برگشت) اغلب وقتی كه به صورت طاقباز می خوابید، اتفاق می افتد، چون مایعات داخل معده به راحتی به عقب برمی گردند. سعی كنید بالای تخت خوابتان را ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر بالا ببرید. البته از چند بالش استفاده نكنید چون در این صورت فشار روی معده شما افزایش می یابد و در نهایت، علائم را بدتر می كند. ۵ - قبل از مصرف هرگونه داروی جدید، حتماً با پزشك خود مشورت كنید، زیرا مصرف برخی از داروها، ممكن است GERD شما را بدتر كند. در رابطه با شیوه های جدید درمان رفلاكس می توان به راهكار جدید پزشكان هلندی اشاره كرد: در این روش پزشكان با وارد كردن یك لوله از ناحیه حلق به داخل معده بیمار، بدون ایجاد هیچ گونه شكافی، سوزش سر دل بیمار را برطرف كردند. البته تقریباً تمام افراد گاهی دچار سوزش سر دل یا رفلاكس معده می شوند، اما از هر هزار نفر یك نفر درگیر این بیماری به شكل شدیدتر می شود كه پزشكان در این مورد عمل جراحی را توصیه می كنند. یك تیم جراحی متشكل از دو جراح و دو متخصص معده در بیمارستان دانشگاه پزشكی ماستریخت با استفاده از یك لوله، دوربین مینیاتوری و ابزارهای رویاتیك جدید، این عمل جراحی را انجام دادند و دریچه جدیدی در انتهای مری بیمار ایجاد كردند. |
| صدف كوه كن |
| روزنامه همشهری |
هپاتیت ویروسی
▪ هپاتیت، یک معضل جهانی
امروزه هپاتیت یکی از مشکلات عمده در زمینه بهداشت و درمان در سطح جهان است. علل و نحوه انتقال هپاتیت و شیوع آن با توجه به سطح بهداشتی، سنن و عادات اجتماعی و میزان رعایت مسائل اخلاقی متفاوت است. بشر از دیرباز با این بیماری آشنا بوده و بقراط، حکیم یونانی، در اینباره نوشته است. در جنگهای داخلی آمریکا و جنگ جهانی اول، هپاتیت مشکل بزرگی بود و سبب خارج شدن تعداد زیادی از سربازان از صحنه جنگ و صدمات جبرانناپذیر به ارتش گردید. در جنگ جهانی دوم نیز بهدلیل مشکلات بهداشتی و ... قشر، وسیعی از مردم در خاورمیانه و ایتالیا دچار هپاتیت شدند که این موارد در گزارشهای پزشکی ثبت شده است.
طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت ”ب“ هستند. هپاتیت ”ب“ پس از بیماریهای سل و مالاریا شایعترین بیماری مسری عفونی است. سالانه حدود ۵۰ میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده میشود. بیشتر مبتلایان به این بیماری در کشور پهناور چین و تایوان بهسر میبرند. شیوع این بیماری در برخی از نواحی آسیا و آفریقا بسیار بالاست و تعداد آنها حتی به ۲۰ درصد جمعیت این مناطق نیز میرسد. شیوع ناقلین هپاتیت ”ب“ در ایران حدود ۳ درصد افراد جامعه یا قریب به دو میلیون نفر است. البته این آمار در شهرها و روستاهای مختلف کشور متفاوت است.
▪ نقش کبد در سلامتی
کبد کارخانه شیمیائی بدن است و بسیاری از اعمال پیچیده شیمیائی را که برای ادامه زندگی ارزش حیاتی دارند، انجام میدهد. نقش کبد در حذف مواد و سموم اضافی حاصل از سوخت و ساز موادغذائی بسیار حیاتی است.
▪ محل کبد در بدن
کبد بزرگترین اندام داخلی بدن است و نقش مهمی در تنظیم پدیدەهای حیاتی برعهده دارد. در حقیقت، بدون کبد نمیتوان زندگی کرد! کبد در قسمت بالا و راست شکم درست زیر دندهها قرار دارد. وزن آن در بالغین حدود ۵/۱ تا ۵/۲ کیلوگرم است. در قسمت فوقانی کبد، عضله دیافراگم قرار دارد. خونرسانی به کبد بسیار زیاد است و به آن ”جگر سیاه“ نیز گفته میشود.
▪ کبد، اندام همهکاره
یکی از اعضای بدن که وجود آن برای ادامه حیات ضروری است، کبد است. خوشبختانه، ادامه حیات با بخش کوچکی از کبد نیز امکانپذیر است. در بیماریهای مختلف بهخصوص در هپاتیت ویروسی، کبد دچار التهاب و تخریب میشود. در اغلب موارد، با وجود اختلال در عملکرد کبد، علائم بیماری ظاهر نمیشود و تنها در مراحل پیشرفته نارسائی، اختلال عملکرد کبد خود را نشان میدهد.
▪ هپاتیت چیست؟
هپاتیت یعنی ”التهاب و ورم کبد“ که به آن ”یرقان“ نیز گفته میشود. مهمترین عوامل ایجاد کننده آن ویروسها هستند، ولی باکتریها و سموم گوارشی، بیماریهای ارثی و خودایمنی و مصرف مشروبات الکلی نیز میتواند سبب بروز هپاتیت شود. ویروسها موجودات بسیار ریزی هستند که با چشم معمولی دیده نمیشوند و تا کنون حداقل شش نوع مختلف از ویروسهای مولد هپاتیت شناسائی شدهاند و نامگذاری آنها به ترتیب حروف الفبای انگلیسی صورت گرفته است. ویروس هپاتیت E, D, C, B, A و G.
▪ علائم و نشانههای هپاتیت
بهدنبال ورود ویروس هپاتیت به بدن فرد سالم، از هر طریق ویروس خود را به کبد رسانده و در آنجا رشد و تکثیر مییابد و علائم هپاتیت بروز مینماید.
تابلوی بیماری کاملاً متغیر است و بروز علائم ابتلا به بیماری از یک حالت سرماخوردگی و حالت آنفلوانزا، بیاشتهائی، ضعف و بیحالی، احساس کسالت و تیره رنگ شدن ادرار و کمرنگ شدن مدفوع، خارش و سردرد تا یک حالت یرقان شدید متغیر است. به این حالت ”هپاتیت حاد“ گفته میشود.
▪ ناقل بیماری هپاتیت
ناقل بیماری هپاتیت به کسانی گفته میشود که ویروس هپاتیت ”ب“ در خونشان به مدت بیش از ۶ ماه وجود داشته باشد، حال عمومی خوبی داشته و در بررسی آزمایشگاهی اختلالی در کار کبد آنان مشاهده نشود. در چنین شرایطی، ویروس بهصورت مسالمتآمیز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسیبی نمیرساند. البته همانطور که گفته خواهد شد باید بهصورت دورهای این افراد را معاینه کرد، زیرا خطر فعال شدن ویروس و آسیب کبدی وجود دارد. در صورت انتقال ویروس هپاتیت ”ب“ از مادر آلوده به نوزاد، احتمال باقی ماندن عفونت و ناقل شدن نوزاد زیاد است و عمده ناقلین هپاتیت ”ب“ در کشور از این طریق مبتلا شدهاند.
▪ راههای انتقال ویروس هپاتیت ”ب“
در مطالعاتی که توسط اینجانب و همکاران در سال ۷۵ در اهداکنندگان خون انجام شد، مشاهده شد که انتقال از مادر آلوده به نوزاد مهمترین راه انتقال این بیماری در ایران است. در قدیم مهمترین علت ابتلا به هپاتیت ”ب“ استفاده از خون و فرآوردههای آن بوده است ولی از زمان شناسائی آزمون HBs Ag بهعنوان یک تست تشخیصی و بررسی تمام خونها از این نظر و استفاده از خونهای عاری از ویروس هپاتیت ”ب“ این خطر بسیار کاهش یافته است. انتقال هپاتیت، بهدنبال استفاده از وسایل غیراستریل دندانپزشکی، سوراخ کردن غیربهداشتی گوش، تزریقات غیربهداشتی زیرجلدی، طب سوزنی و خالکوبی نیز ممکن است.
خوشبختانه تماسهای عادی و روزمره نظیر دست دادن، در یک اتاق کار کردن، معاشرت با دوستان و همکلاسیها، خطر انتقال بیماری را به دنبال ندارد و جای نگرانی نیست. فقط رعایت نکات بهداشتی کافی است! نیازی به جدا کردن افراد ناقل هپاتیت در غذاخوریها نیست و آنها همانند دیگران میتوانند زندگی کنند.
▪ تشخیص
راه تشخیص این بیماری اندازهگیری آنتیژن سطحی این ویروس یعنی HBs Ag است. در مورد فردی که آزمایش HBs Ag وی مثبت است، تنها نتیجهای که میتوان گرفت، این است که شخص، آلوده به ویروس هپاتیت ”ب“ است (یعنی در بدن وی ویروس هپاتیت ”ب“ وجود دارد). آنچه این آزمایش را معنیدار میکند، حال عمومی فرد، وضعیت کبد (اندازه آن و نتایج آزمایشهای تخصصی کبد)، سونوگرافی کبد و چند آزمایش دیگر در مورد فعالیت ویروس در بدن است.
▪ دستورالعمل شیوه استفاده از واکسن هپاتیت ”ب“
پیشگیری از این بیماری یکی از مهمترین راههای کنترل این بیماری است. واکسن هپاتیت ”ب“ مهمترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. تزریق واکسن هپاتیت ”ب“ معمولاً در سه نوبت و به فواصل یک ماه و ۶ ماه پس از اولین تزریق است. تزریق واکسن باید عضلانی و حتماً در عضله بازو صورت گیرد.
▪ تأثیر واکسن
با استفاده از واکسن هپاتیت ”ب“ در سه نوبت تا ۹۵ درصد موارد باعث ایجاد آنتی باید ضد HBS در بدن شده و در واقع فرد ایمن میشود.
▪ واکسن هپاتیت باید به چه کسانی تزریق شود؟
در افراد زیر تزریق واکسن ضرورت دارد:
۱. تمام نوزادان متولد شده
۲. کودکان کوچکتر از ۹ سال
کمیته پیشنهاد دهنده واکسن در آمریکا (ACIP) پیشنهاد کرده که واکسن هپاتیت ”ب“ در افراد جوانتر از ۱۸ سال تزریق شود.
۳. کارکنان بهداشتی - درمانی (بیمارستانها و...) که ممکن است با خون و فرآوردههای آن و یا سوزن و سایر وسایل آلوده به ویروس هپاتیت ”ب“ در تماس باشند. این گروه شامل پزشکان، جراحان، پرستاران، دندانپزشکان، کمک دندانپزشکان، دندانسازان و دانشجویان گروههای مختلف پزشکی، کارکنان بخشهای دیالیز، کارکنان آزمایشگاهها، بانک خون، سازمان انتقال خون و کسانی که در خانه از افراد عقب افتاده مراقبت میکنند، میباشد.
- به گروههای فوق ”افراد پرخطر“ گفته میشود. تزریق سه نوبت واکسن هپاتیت ”ب“ و بررسی آنتیبادیهای ضد ویروس هپاتیت ب (HBs Ab) یک تا سه ماه پس از آن ضروری است.
۴. همسر، فرزندان، والدین و کلیه کسانی که با فرد ناقل هپاتیت ”ب“ زندگی میکنند.
▪ نقش مدیران چیست؟
- فراهم کردن شرایط مناسب، جهت درمان بیماران مبتلا به هپاتیت ”ب“.
- ممانعت از بروز تشویش و نگرانی در بین همکاران ناقلین مبتلا به هپاتیت.
▪ هپاتیت ”سی“
یکی از شش ویروس شناخته شده هپاتیت، ویروس هپاتیت ”سی“ است که عامل اکثر موارد هپاتیت ویروسی در انسان است. تقریباً ۴ میلیون نفر در آمریکا به هپاتیت ”سی“ آلودهاند. سالیانه حدد ۱۷۰،۰۰۰ مورد آلودگی جدید شناسائی میشوند. امروزه هپاتیت ”سی“ مهمترین دلیل انجام پیوند کبد در آمریکا است. در کشور ما احتمالاً ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر مبتلا به این ویروس هستند. هپاتیت ”سی“ بهطور عمده از طریق خون منتقل میشود. این ویروس به راحتی بهوسیله سیستم ایمنی میزان از بین نمیرود. بنابراین در بیشتر از ۸۵ درصد بیماران، هپاتیت ”سی“ عفونتی ماندگار است.
▪ راههای انتقال هپاتیت ”سی“
عفوت با ویروس هپاتیت ”سی“ یک مشکل مهم بهداشتی در سراسر جهان است. امروزه از این بیماری بهعنوان یک معضل یاد میشود. ولی چنانچه اقدامات لازم در جهت کنترل و پیشگیری از آن صورت نگیرد، مطمئناً در آینده نزدیک یک فاجعه خواهیم داشت.
ویروس هپاتیت ”سی“ از راه تماس با خون آلوده منتقل میشود. ویروس هپاتیت ”سی“ در محیط خارج از بدن و درون خون خشک شده نیز سه ماه زنده میماند. ولی با جوشاندن در ۱۰۰ درجه سانتیگراد و به مدت ۵ دقیقه از بین میرود.
تا قبل از سال ۱۹۹۲ در کشورهای خارجی و قبل از سالهای ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ در ایران، شایعترین راه انتقال ویروس هپاتیت ”سی“، استفاده از خون و فرآوردههای آن بوده است. بدیهی است که پس از این سالها تمام خونها از نظر انواع بیماریهای عفونی از جمله هپاتیت ”سی“ مورد بررسی قرار گرفته و تنها در صورت سالم بودن اجازه تزریق داده میشود.
دریافت مداوم فرآوردههای خونی در دریافت کنندگان فاکتورهای انعقادی ۸ و ۹ در بیماران هموفیلی و همچنین دریافت خون در بیماران مبتلا به نارسائی مزمن کلیه که تحت دیالیز خونی قرار میگیرند، ایشان را در معرض خطر جدی ابتلا به هپاتیت ”سی“ قرار داده است. امروزه متأسفانه اعتیاد به موادمخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی عامل مهمی در ابتلا به هپاتیت ”سی“ است.
بیماران مبتلا به هپاتیت ”سی“ به ۴ دسته کلی تقسیم میشوند:
۱. گروه اول: افراد در معرض خطر بهدلیل سابقه مثبت استفاده از خون و فرآوردههای آن مانند بیماران هموفیلی دیالیزی و تالاسمی.
۲. گروه دوم: سابقه مثبت تزریق خون در سالهای قبل از ۱۳۷۴ که خون از نظر هپاتیت ”سی“ بررسی نمیشده است.
۳. گروه سوم: افراد معتاد به موادمخدر تزریقی و یا دارای شرکای جنسی متعدد.
۴. گروه چهارم: این گروه شامل ۳۰ تا ۴۰ درصد مبتلایان بوده و علت خاصی جهت ابتلای آنان یافت نمیشود.
▪ هپاتیت و اعتیاد
متأسفانه اعتیاد به موادمخدر تزریقی از علل مهم ابتلا به هپاتیت ”سی“ است. استفاده از سرنگ بهصورت مشترک در بین معتادان به موادمخدر میتواند به انتقال انواع عفونتها از جمله هپاتیت ”ب“، ”سی“ و ایدز منجر شود. البته اعتیاد به کوکائین و استنشاق از راه بینی نیز از راههای انتقال بیماری است. بزرگی که معتادان به موادمخدر را تهدید میکند ابتلاء به گونههای مختلف ویروس هپاتیت ”سی“ است که موجب بروز بیماری با شدت بیشتر است. در این موارد پاسخ به درمان با داروهای ضد ویروسی کم میشود.
▪ هپاتیت و انتقال در داخل خانواده
انتقال ویروس هپاتیت ”سی“ بهدنبال تماس جنسی در خانواده شایع نیست.
باید توجه داشت که جداسازی وسایل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نیست، ولی جداسازی وسایل شخصی مثل مسواک، ریشتراش، ناخنگیر، برس، حوله و کیسه حمام ضروری است. هیچ دلیلی دال بر انتقال این عامل عفونی از راه مواد خوراکی مثل غذای آلوده و یا آب آلوده وجود ندارد. نسبت به انتقال این بیماری به دیگران نباید حساسیت شدید نشان داد و یا بهگونهای رفتار نمود که فرد احساس گناه نماید. صحیحترین روش، آن است که این بیماری را شناخته، راههای انتقال آن را مشخص کرده و با اجرای صحیح دستورات بهداشتی و به دور از خرافات، مانع از انتقال بیماری شد.
▪ هپاتیت ”سی“ از راههای زیر منتقل نمیشود:
۱. دست دادن و بوسیدن فرد آلوده
۲. آشپزی کردن و در یک مکان غذا خوردن
۳. معاشرت معمول در محل کار و منزل
۴. در آغوش گرفتن مبتلایان
۵. از راه هوا
۶. شنا کردن در یک استخر
▪ تشخیص هپاتیت ”سی“
راه تشخیص این بیماری انجام آزمایش آنتیبادی ضد ویروس به روش الیزا است. در فردی که این آزمایش مثبت است باید با استفاده از آزمایش دقیقتر ریبا (RIBA) یا بلات (BLOT) وجود بیماری را اثبات کرد.
▪ آیا هپاتیت ویروسی (ب و سی) درمان دارد؟
بله. امروزه با استفاده از داروهای جدید میتوان در درصد بالائی از بیماران نسبت به کنترل آن اقدام کرد.
در حال حاضر، ساخت داروهائی نظیر اینترفرون در کشور شروع شده است. نتایج حاصل از آزمایشات نشان داده که این دارو مؤثرتر از داروهای مشابه در کشورهای پیشرفته صنعتی است. داروی لامیودین نیز در فهرست داروهای بیمه کشور قرار گرفته است.
▪ وظیفه ما چیست؟
وظیفه ما ایجاد تسهیلات مناسب برای توزیع مناسب داروها با قیمت ارزان برای استفاده بیماران و همچنین ایجاد تسهیلاتی نظیر بیمه همگانی، ارائه خدمات ارزانتر برای بیماران و... است.پس امروزه میتوان نسبت به مهار بیماری و بازگردان زندگی سالم به بیماران اقدام کرد، به شرطی که بیماران در مراحل زودرس بیماری تشخیص داده شوند و با پزشک خود همکاری نمایند.
دکتر سیدموید علویان(دانشیار د