مجله پزشکی : دستگاه گوارش

  ● دلایل عمده یبوست عبارتند از:
▪ کافی نبودن فیبر در غذا
- افرادی که رژیم غذایی پُرفیبر دارند، کمتر دچار یبوست می گردند. شایع ترین علت یبوست، کم خوردن فیبر و مصرف زیاد چربی(مثل: پنیر، تخم مرغ و گوشت) می باشد.
- فیبرهای غذایی دو نوع هستند: محلول و غیرمحلول، که جزئی از سبزی ها، میوه ها و دانه ها می باشند که بدن آن ها را نمی تواند هضم کند.
- فیبر محلول به راحتی در آب حل می شود و بافتی نرم و ژل مانند را وارد روده می کند.
- فیبر غیرمحلول، لوله گوارش را طی می کند، بدون این که کوچک ترین تغییری پیدا کند. بافت سنگین و نرم فیبر از سفت و خشک شدن مدفوع جلوگیری می کند.
- فیبر کم در غذا و مصرف غذاهای آماده باعث یبوست می شوند. اکثر افراد مسن غذاهای نرم و کم فیبر را مصرف می کنند و این خود عاملی است برای یبوست.
به طور کلی توصیه شده است که حداقل روزانه ۵ واحد میوه و سبزی بخورید.
عارضه ی جانبی رژیم غذایی پرفیبر، افزایش گاز یا نفخ می باشد. در روده بزرگ همه ما، باکتری وجود دارد. این باکتری، به هضم فیبر کمک کرده و آن را به ذرات کوچک تری تقسیم می کند. وقتی فیبر عملیات هضم را انجام می دهد، مقدار گاز درون معده کم می شود.
- هنگامی که مقدار زیادی فیبر مصرف می کنید، توصیه شده است که همراه آن، آب زیادی بخورید.
▪ تحرک نداشتن(به خصوص در افراد مسن)
یکی از دلایل یبوست، بی تحرکی و ورزش نکردن است. حتما شما دیده اید، کسانی که بیمار می شوند و یا در اثر تصادف نمی توانند تحرک داشته باشند، غالبا دچار یبوست می شوند.
▪ کمبود نمک در بدن
کمبود نمک در بدن نیز باعث یبوست می شود. مقدار زیادی نمک به وسیله کلیه ها جذب می شود و یا از طریق استفراغ از بدن خارج می گردد. نمک یک ماده ضروری برای جذب بهتر مواد غذایی در روده می باشد و کمبود آن می تواند یبوست را به وجود آورد.
▪ مصرف بعضی داروها
بعضی داروها نیز باعث یبوست می شوند، از قبیل:
- داروهای ضد درد
- آنتی اسیدها یا داروهای ضد اسید معده
- داروهای ضد فشار خون
- داروهای ضد پارکینسون
- داروهای ضد گرفتگی عضله
- داروهای ضد افسردگی
- مکمل های آهن
- مکمل کلسیم
- آنتی هیستامین
- داروهای ادرارآور
- داروهای ضد رعشه
▪ مصرف لبنیات پرچرب
▪ مبتلا شدن به سندرم روده تحریک پذیر*( IBS)
▪ تغییر در زندگی، مانند: باردار شدن، پیر شدن و رفتن به مسافرت
در طی بارداری، به علت تغییر میزان هورمون ها و فشرده شدن رحم، یبوست ایجاد می شود.
فرایند پیری نیز بر روی حرکات روده اثر می گذارد. به دلیل کاهش سرعت سوخت و ساز بدن در پیری، فعالیت روده و عضلات هم کم می شود.
افرادی که به مسافرت می روند هم غالبا دچار یبوست می شوند. به خاطر این که در برنامه غذایی و برنامه روزانه آنها تغییراتی ایجاد می شود.
▪ استفاده بیش از حد از داروهای ضد یبوست
مصرف زیاد داروهای Laxatives (ملین یا ضد یبوست)، اعصاب و عضلات روده بزرگ را از کار می اندازد.
▪ بیماریی به نام دیسشزیا( dyschezia) :هماهنگی کم بین عضلات لگن و مقعد باعث بیماری ای به نام دیسشزیا می گردد. این بیماری یکی از دلایل یبوست می باشد.
▪ نادیده گرفتن دفع مزاج
برخی افراد در بیرون منزل، به دستشویی نمی روند. بعضی ها به علت داشتن استرس و یا به خاطر مشغول بودن به کاری، از رفتن به توالت خودداری می کنند.
▪ از دست دادن آب بدن و یا به اندازه کافی مایعات را مصرف نکردن
تحقیقات نشان می دهد که افزایش دریافت مایعات گرچه کمکی در آسودگی دفع مزاج نمی کند، اما با این حال بسیاری از افراد با نوشیدن مایعاتی نظیر آب و یا آب میوه، از کمبود آب بدن جلوگیری می کنند و بهتر و راحت تر اجابت مزاج را انجام می دهند.
نوشیدنی های کافئین دار مثل قهوه و نوشابه های سیاه خاصیت مدر(ادرار آور) دارند و باعث افزایش دفع آب از بدن می شوند، لذا یبوست را بدتر می کنند. پس بهتر است، اگر نوشیدنی های کافئین دار مصرف می کنید، بعد از آن به مقدار کافی آب بنوشید تا کمبود آب را جبران کنید.
▪ مبتلا شدن به امراض خاص
بیماری های عصبی مانند بیماری ام.اس( MS)، پارکینسون، رعشه و آسیب نخاعی.
اختلال در سوخت و ساز غدد نیز ممکن است باعث یبوست شود.
همچنین ابتلا به بیماری هایی نظیر: دیابت، اورمی، زیادی کلسیم در بدن، کمبود قند خون، کم کاری غده تیروئید ، سل و بیماری پوستی.
▪ مشکلات روده بزرگ و مقعد
▪ سرطان مقعد و روده بزرگ
▪ مشکلاتی در عملکرد روده ای نظیر: یبوست مزمن بدون علت
در مطلب بعدی درباره ی درمان یبوست برای شما صحبت خواهیم کرد.     دانیال تارمست

  نشانگان روده تحریك پذیر (IBS) یكی از شایع ترین بیماری های گوارشی است. این بیماری بیشتر زنان را گرفتار می كند. تخمین زده می شود كه بیش از ۷۰ درصد مبتلایان آن زن باشند.
روده تحریك پذیر (كه با نام های دیگری مثل كولیت عصبی یا كولیت اسپاستیك خوانده می شود) باعث دوره های عود كننده یبوست یا اسهال (یا یبوست و اسهال متناوب) همراه با دردهای چنگه ای شكمی، نفخ و خروج گاز از روده می شود. علائم بیماری علاوه بر آزاردهنده بودن، ممكن است كار و سایر فعالیت های بیمار را مختل كند.
●تشخیص
هیچ آزمون اختصاصی برای تشخیص قطعی روده تحریك پذیر وجود ندارد. پزشكان آشنا با این عارضه معمولاً می توانند تنها با صحبت كردن و انجام معاینه جسمی، بیماری را تشخیص دهند.پزشك علائم اختصاصی بیماری را جست وجو می كند و ممكن است آزمایش خون و مدفوع یا تست تحمل لاكتوز (قند شیر) درخواست كند. همچنین باید سایر علل اسهال یا یبوست مثل بیماری های تیروئید یا سایر بیماری های گوارشی رد شوند. در برخی موارد ممكن است بررسی روده بزرگ با آندوسكوپی لازم باشد.
●علت بروز این علائم چیست؟
برخی از كارشناسان علت اسهال یا یبوست عود كننده در این بیماری را اختلال عضلات یا اعصاب روده می دانند. برخی دیگر معتقدند اشكال در حس كردن روده در مغز، مسئول علائم بیماری است.از طرف دیگر برخی پژوهش ها نشان داده اند كه پس از یك عفونت ویروسی روده به خصوص اگر حادثه تنش زایی هم برای فرد رخ داده باشد، بیماری عود می كند.
در حال حاضر بیش از همه، یك ماده پیامبر عصبی به نام سروتونین كه در انتقال پیام ها بین سلول های عصبی در نقاط مختلف بدن از جمله مغز و روده دخیل است مورد توجه دانشمندان قرار دارد. به نظر می رسد بیماران مبتلا به IBS كه بیشتر از اسهال رنج می برند، دچار افزایش میزان سروتونین در روده باشند و آنهایی كه علامت غالب در آنها یبوست است دچار كمبود سروتونین باشند.عوامل عاطفی هم در بروز علائم نقش دارند. استرس باعث تشدید بیماری می شود و رفتار درمانی شناختی، تكنیك های آرامش بخشی عضلانی و هیپنوتیسم درمانی ممكن است به تخفیف درد و سایر علائم كمك كند.
●درمان اسهال، یبوست و نفخ
با توجه به اینكه علاج قطعی برای IBS وجود ندارد، هدف از درمان ها كنترل كردن علائم بیماری است.
یبوست: مواد حجیم كننده مدفوع (فیبرهای غذایی، سبوس و پسیلیوم) می توانند به رفع یبوست كمك كنند، اما این مواد همچنین ممكن است درد و اسهال را تشدید كنند و باعث نفخ و خروج مكرر گاز شوند، بنابراین باید مصرف این مواد را به آهستگی شروع كرد و تدریجاً میزان آنها را افزایش داد. ضمناً مقدار زیادی مایعات همراه آنها خورد.
اغلب پزشكان معتقدند اگر داروهای مسهل با احتیاط مصرف شوند، می توانند بی خطر و مؤثر باشند، البته مسهل های محرك (مثل بیزاكودیل و گلیسرول) ممكن است دردهای شكمی را تشدید كنند. انواع ملین های گیاهی هم در بازار دارویی موجودند. بهتر است مصرف این ملین های گیاهی را با كمترین غلظت آغاز كنید و میزان آن را به تدریج افزایش دهید تا زمانی كه علائم شما برطرف شود.
اسهال: داروی لوپرامید با كاهش دادن انقباض عضلانی و ترشح مایعات در روده اسهال را تخفیف می دهد، اما روی درد شكمی تأثیری ندارد. این دارو برای زنانی كه اسهال و یبوست متناوب دارند، مناسب نیست. داروی لوموتیل (دیفنوكسیلات) هم كه با نسخه پزشك قابل تهیه است برای تخفیف اسهال در مبتلایان به روده تحریك پذیر به كار می رود.
●نفخ و خروج گاز: داروهایی مثل سایمتیكون (مالوكس)، آلفاگالاكتوزیواز و شاركول نفخ و اتساع شكم را چندان كاهش نمی دهند و داروی بهتری نیز برای رفع این علائم موجود نیست.بهترین كار، اجتناب از غذاهایی است كه باعث تولید گاز و نفخ می شوند، از جمله موادی كه نفخ ایجاد می كنند می توان به انواع لوبیاها، موز، محصولات لبنی، نوشابه های گازدار و سبزی ها و میوه های خام (به خصوص كلم و كاهو) اشاره كرد. فروكتوز (قند میوه ها كه به صورت شیرین كننده هم در بازار موجود است) و سوربیتول (یك شیرین كننده مصنوعی) نیز ممكن است باعث نفخ و اسهال شوند.
د●رمان درد شكم
انواع داروهای ضداسپاسم برای شل كردن عضلات معده و روده در IBS تجویز می شوند. این داروها به تخفیف درد شكم كمك می كنند، اما سودمندی آنها در مورد یبوست و اسهال نامعلوم است.
از جمله داروهای ضداسپاسم موجود در بازار می توان به دی سیكلومین و هیوسین اشاره كرد. البته این دارو عوارض جانبی خودشان را هم دارند، از جمله خشكی دهان، تعریق، تاری دید، سرگیجه، یبوست، نفخ، مشكلات ادراری، سردرد و تپش قلب. در برخی از زنان مبتلا به IBS استفاده از اسانس نعنا به عنوان ضداسپاسم و شل كننده عضلات مؤثر بوده است، اما اسانس نعنا به علت اینكه باعث شل شدن دریچه بین مری و معده می شود، برگشت محتویات اسیدی معده را به مری تسهیل می كند و لذا ممكن است سوزش سردل ایجاد كند.
داروهای محرك عضلات روده (پروكینتیك) با افزایش فعالیت عضلات صاف روده می توانند به تسكین یبوست و نفخ كمك كنند. از این گروه داروها می توان متوكلوپرامید و داروی جدیدتر تاگاسرود (Zelnorm) را نام برد.
مصرف مقادیر كم داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای مثل آمی تریپ تیلین یا نورتریپتیلین در هنگام خواب می تواند به كاهش درد شكمی كمك كند. این داروها به خصوص در IBSهای با علائم غالب اسهال تأثیر خوبی دارند. این داروها عوارض جانبی مانند خستگی، خواب آلودگی، خشكی دهان و یبوست ایجاد می كنند كه ممكن است شدید باشد.
●داروهای جدید برای درمان روده تحریك پذیر
در سال های اخیر داروهایی كه بر روی میزان ماده سروتونین در روده بزرگ اثر می گذارند برای درمان IBS به بازار آمده اند. این داروها بر روی گیرنده های سروتونین بر روی اعصاب روده به خصوص گیرنده های نوع سوم و چهارم آن عمل می كنند.
یك گروه از این داروهای جدید مهاركننده های گیرنده نوع سوم سروتونین هستند. اولین دارو از این گروه كه وارد بازار شد داروی الوسترون (Lotronex) است كه برای بهبود علائم زنان مبتلا به IBS با علائم غالب اسهال تجویز می شود. (این دارو در مردان بی تأثیر است) این دارو به خاطر عوارض جانبی آن به خصوص یبوست شدید، مدتی از بازار دارویی خارج شد، اما اخیراً این دارو دوباره مجوز مصرف گرفته است و تحت نظارت دقیق پزشك استفاده می شود. یك داروی دیگر از این گروه به نام سیلانسترون هم تحت بررسی قرار دارد.گروه دوم از داروهای جدید برای درمان IBS، تحریك كننده های گیرنده های نوع چهارم هستند كه اثر مخالف گروه قبلی را دارد. از این گروه داروها، داروی تاگاسرود (زلنورم) در بازار موجود است، اما برای زنان مبتلا به IBS با علائم غالب یبوست به كار می رود و باز تنها در زنان مؤثر است. همان طوری كه انتظار می رود، شایع ترین عارضه این دارو اسهال است.
منبع:Harvard Women;s Health
ترجمه: علی ملائكه

  حدود ۲۰ درصد افراد جامعه از این مجموعه علایم رنج می‌برند. خانم‌ها، به خصوص خانم‌های جوان بیشتر مبتلا می‌شوند. علایمی همچون درد شكمی، یبوست، اسهال و نفخ از جمله علایم اصلی این حالت است. این بیماری شایع‌ترین علت مراجعه بیماران به پزشكان متخصص گوارش است. البته همه افراد مبتلا علایم شدید ندارند كه نیازی به مراجعه باشد و اغلب با شناخت عوامل ایجاد كننده اعم از غذایی، روحی و اجتناب از آن بهبود می‌یابند. درمان‌های موجود اغلب برای كاهش درد و رفع موقتی علایم است و نمی‌تواند به طور كامل آنها را از بین ببرد زیرا درواقع علت اصلی بیماری شناخته شده نیست.
● چه عللی باعث ایجاد این مشكل می‌شود؟
تاكنون با وجود مطالعات و تلاش فراوان، علت واحد و مشخصی در ایجاد نشانگان روده تحریك پذیر شناخته نشده است. گرچه تئوری‌های متعدد از جمله اختلال در انقباضات عضلات جدار لوله گوارشی، عفونت‌های متعدد لوله گوارش، عوامل عصبی، حساسیت‌های غذایی یا افزایش حساسیت جدار روده به عوامل متعدد مطرح شده است ولی نمی‌توان هیچ كدام را ثابت شده دانست و یا به تنهایی در ایجاد علایم بیماران موثر دانست. به‌طور مثال، به دنبال بعضی عفونت‌های لوله گوارش ممكن است افزایش حساسیت لوله گوارش تا مدت‌ها وجود داشته باشد ولی بسیاری از بیماران سابقه چنین عفونت‌های گوارشی را ندارند.
اگرچه عوامل عصبی و روحی می‌توانند باعث تشدید و بروز مجدد علایم شوند ولی ثابت نشده است كه عامل اصلی بیماری باشند. بعضی مواد غذایی مثل شیر و حبوبات و بعضی از سبزی‌ها مثل كلم می‌توانند نفخ ایجاد كرده و علایم بیمار را تشدید كنند. با این كه مصرف اینها علایم را تشدید می‌كند اما در همه بیماران این مشكل به وجود نمی‌آید و اینها عامل بیماری نیستند.
● علایم روده تحریك‌پذیر
درد شكم، به خصوص در پشت ناف و اغلب سمت چپ است كه در خانم‌ها در زمان عادت ماهیانه تشدید می‌شود. درد، اغلب با علایم دیگری چون نفخ و اختلال دفع به صورت یبوست یا اسهال یا هر دو همراه است. اسهال شایع‌تر است و بیماران از دفعات مكرر و با حجم كم و یا احساس دفع شكایت دارند. این اسهال صبحگاهی یا در طول روز است و اغلب اسهال شبانه یا اسهال خونی وجود ندارد و اگر این‌گونه باشد، امكان بیماری دیگری وجود دارد. یبوست نیز گاهی علامت اصلی است یا همراه اسهال متناوب دیده می‌شود. بیماران به‌طور معمول از احساس عدم تخلیه كامل حتی با خالی بودن راست‌روده شكایت دارند كه به زور زدن و نشستن طولانی‌مدت در توالت و استفاده از ملین و انما (تنقیه) منجر می‌شود. سایر علایم گوارش مثل نفخ، آروغ زدن، سوزش سردل و گاهی اشكال در بلع و احساس پری زودرس شكم بعد از غذا از جمله علایم دیگر است. بیماران ممكن است علایمی چون افسردگی، اضطراب، قاعدگی دردناك و احساس مكرر دفع ادرار و اختلالات جنسی نیز داشته باشند.
● اصول درمان
در حقیقت چون علت ناشناخته‌ای برای این بیماری وجود دارد، درمان قاطعی نداریم. اغلب علایم به كمك دارو تسكین می‌یابد. باید از عوامل تشدید كننده پرهیز كرد و با ایجاد آرامش روحی در بیمار و اطمینان دادن به این‌كه بیماری او خطرناك نیست و موجب كاهش طول عمر این نمی‌شود، وی را تسكین داد. گرچه امكان دارد كیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد كه با رعایت رژیم غذایی و پرهیز از عواملی كه موجب تشدید علایم می‌شوند مثل شیر، بستنی، حبوبات، سبزی‌ها و آنچه بیمار در تجربه خود كسب می‌كند، باید گفت:
▪ آثار داروهای گیاهی مثل نعناع، رازیانه،‌ بابونه و آویشن كه برخی‌ها در درمان مفید می‌دانند، ثابت نشده و علمی نیست.
▪ بیماران مبتلا بهتر است با شروع علایم به پزشك مراجعه كنند و بررسی شوند كه سایر بیماری‌ها را دارند یا خیر و با تجویز پزشك از داروهای موثر در كاهش علایم استفاده كنند.
▪ این بیماری خطرناك نیست و كاهش طول عمر یا سایر نگرانی‌ها را ندارد.
▪ افراد مبتلا به نشانگان روده تحریك‌پذیر توجه كنند، آنها هم مثل بقیه افراد می‌توانند به بیماری‌های دیگر مبتلا شوند بنابراین مراقب باشند با مشاهده علایمی مثل كاهش وزن، عدم پاسخ به درمان‌های معمول، وجود خون در مدفوع و پیدایش كم خونی حتما برای بررسی بیشتر به پزشك مراجعه كنند، شاید بیمار درگیر بیماری دیگری باشد.    
  روزنامه سلامت
 

  یکی از بیماریهای شایع روده بزرگ می باشد و یکی از علل شایع اسهال های مکرر و اختلال در سیستم گوارشی است. این نوشتار آگاهی لازم را در مورد این بیماری به خوانندگان خواهد داد. چندین بیماری در دستگاه گوارش سبب اسهال های مکرر و بطور کلی باعث اختلال در سیستم جذب و دفع در دستگاه گوارش می شوند که گاهی علایم بیماری از نظر بیمار یکسان است و چنانچه بیمار درگیر این علایم بشود دچار نگرانی و اضطراب اینکه آیا این بیماری منجر به سرطان روده بزرگ یا بطور کلی سرطان دستگاه گوارش می شود خواهد شد باید یادآور شوم که I.B.S. باعث سرطان در دستگاه گوارش نمیشود بنابراین فقط نگرانی و اضطراب از گرفتاری سرطان سبب تشدید و تکرار علایم بیماری می شود.
● Irritable bowel syndrome چیست؟
در این بیماری مشکل اصلی در روده می باشد. و بنابراین مواد غذایی یا خیلی سریع و یا خیلی کند از روده خارج می شود در نتیجه بیمار درگیر اسهال و یبوست متناوب و مکرر است.
این بیماری به نام های دیگری مانند روده بزرگ حساس Irritable Colonو یا و Spastic Colon خوانده مب شود که همه سبب اختلال در نحوه کار روده بزرگ می شود.
باید یادآور شوم که نام دیگر رود بزرگ Colon می باشد. و لیکن بخاطر داشته باشید که این بیماری با بیماری های دیگر کولون که باعث سرطان روده بزرگ می شوند کاملاً متفاوت است و این بیماری باعث سرطان روده بزرگ نخواهد شد.
علایم این بیماری زمانی که بیمار در استرس باشد بیشتر بروز می کند افرادی که درگیر I.B.S. هستند با کوچکترین تغییرات در زندگی مانند مسافرت تغییر در روتین روزانه، حتی رفتن به پارتی علایم بیماری آن ها شدید و ظاهر می شود. اگر خوراک سالم نخورند اگر غذای پرچرب بخورند درد و علایم ظاهر می شود . بانوان اکثراً نزدیک عادت ماهیانه بیماریشان شدت پیدا می کند.
● این بیماری چه علایمی دارد؟
۱) احساس نفخ شکم
۲) یبوست
۳) اسهال بخصوص پس از خوردن خوراک و یا صبح زود.
۴) احساس داشتن دفع مدفوع بلافاصله پس از اینکه دفع کافی انجام شده است.
۵) احساس دفع مدفوع بگونه اضطراری.
۶) درد شکم و کرمپ شکم که پس از دفع مدفوع برطرف شود.
● چگونه بیماری تشخیص داد می شود.
با مراجعه به پزشک و با توجه به زمان و تکرارعلایم بیماری اکثراً بیماری تشخیص داده می شود و لیکن اکثراً پزشک از شما آزمایش خون و آزمایش کولونوسکوپی Colonoscopy (برای روده بزرگ) انجام خواهد داد که بتواند صددرصد تشخیص را مسجل کند وسایر بیماری های روده بزرگ که سبب علایمی مشابه با I.B.S. می شوند را کنار بگذارد.
● چگونگی درمان
بیمار خودش به بهترین نحو می تواند بیماریش را درمان و دردش را کم کند. با خوردن غذاهای سالم، و اجتناب از غذاهایی که سبب ناراحتی می شود، در این بیماری چون استرس نقش مهمی دارد بهتر است که در صدد برطرف کردن آن برآیند.
● غذاهای حاوی فیبر زیاد چگونه به درمان این بیماری کمک می کند؟
غذاهای حاوی فیبر زیاد چون به روده کمک می کند که بهتر و راحت تر کار خود را انجام دهد لذا در درمان این بیماری بسیار موثرند.
▪ فیبر ها به دو گونه هستند.
۱) گروهی از فیبرها در آب و مواد آبکی حل می شوند این گروه سبب بهبودی در اسهال و یبوست هر دو می شوند، مانند متاموسیل که اغلب شما با آن آشنا هستید.
۲) گروهی از فیبرها در آب و مواد آبکی حل نمی شوند این گروه ممکن است اندکی مدفوع را شل تر و اسهال را بدتر کنند، این نوع فیبر در میوه ها و سبزی ها، نان سیاه و Cerealوجود دارند.
کوشش کنید آرام آرام مقدار فیبر دریافتی روزانه را بالا ببرید. و از تعداد کم شروع کنید و آرام آرام آنرا زیاد کنید چرا که اگر از آغاز با مقدار زیاد شروع کنید احساس نفخ در شکم خواهید کرد و لیکن آرام آرام که مقدار فیبر غذایتان را بالا ببرید دستگاه گوارش شما عادت می کند و نتظیم خواهد شد.
● آیا غذاهایی هستند که سبب I.B.S. بشوند.
هیچ خوراکی باعث I.B.S. نمی شود و لیکن بعضی از خوراکی ها سبب تحریک روده بزرگ شده و باعث شروع بیماری و بدترشدن آن می شوند. مانند غذاهای پرچرب و یا نوشیدن کافئین.
چربی و کافئین سبب انقباض روده می شوند که دردناک است. و بیمار احساس دل پیچه می کند. اگر بیمار بیشتر از نفخ شکم رنج می برد بهتر است غذایی که گاز فراوان تولید می کند مانند لوبیا، کلم و بعضی او میوه ها پرهیز کند. بنابراین بهتر است که رژیم خود را بگونه ای تنظیم کنید که از موادی که باعث درد روده می شود و یا علائم بیماری را بدتر می کند پرهیز کنید. و لیکن تا مطمئن نشده اید که غذا سبب شدت گرفتن بیماری در شما می شود بدون جهت از خوردن آن پرهیز نکنید.
● آیا لبنیات مشکل را بیشتر می کند؟
لبنیاب در صورتی که بیمار مشکل آنزیم Lactose داشته باشد میتواند علائم بیماری را شدید کنند. در این صورت باید از لبنیات پرهیز کرد و یا مقدار دریافتی آنرا به حداقل رسانید. و لیکن بهتر است ابتدا با پزشک خود در این باره مشورت کنید و بدون جهت لبنیات را از رژیم خود حذف نکنید.
● استرس را چگونه درمان کنیم؟
ورزش درمان بسیاری از بیماریها از جمله استرس می باشد. و لیکن گاهی بیمار احتیاج دارد که اندکی فراتر برود و از دارو هم کمک بگیرد که در این مورد پزشک بیمار را یاری خواهد داد،گاهی بیمار لازم است با Counselor (مشاور) گفتگو کند و کمک بگیرد.
آیا دارو روی این بیماری اثر دارد: بطور کلی درمان قاطع برای این بیماری وجود ندارد و بیماری را می توان بطور کلی ریشه کن و یا درمان کرد. ولیکن اگر بیمار علایم بسیار شدید داشته باشد بهر حال داروهایی هستند که درد و رنج این بیماری را کمتر کنند و بیمار راحت تر باشد.
● آیا این بیماری به مرور بدتر می شود و عوارض بد دارد؟
اگر چه بیماری که I.B.S. دارد همیشه درگیر بیماری است ولیکن هرگز این بیماری باعث سرطان در روده نمی شود. و احتیاج به جراحی ندارد. و عمر بیمار را هم کوتاه نخواهد کرد. فقط آزارش زمانی است که دل پیچه، در شکم و اختلال در دفع مدفوع بیمار را آزار می دهد
● چگونه بیماری را خودتان کنترل کنید؟
۱) از خوردن غذاهای پرچرب بپرهیزید.
۲) هر روز مقدار زیادی آب بنوشید.
۳) مقدار غذارا کاهش و لیکن دفعات دریافتی را افزایش کنید
۴) با استرس خود مبارزه کنید و کوشش کنید راهی برای کاهش و از بین بردن استرس خود پیدا کنید
۵) از دریافت دارو های ملین پرهیز کنید تنها از فیبرهای محلول در آب استفاده کنید.
۶)اگر مرتب از ملین استفاده کنید روده شما به آن معتاد خواهد شد و تنبل میشود و دیگر مشکل است که بتواند کار خود را انجام دهد ضیعف می شود و بیماری بدتر خواهد شد.     دکتر مریم رهنمون - پزشک خانواده
 

  ▪ آقای دکتر لطفاً بفرمایید ریفلاکس چیست؟
ـ ریفلاکس(REFLUX) بیماری می باشد که حدود ۴۰ درصد افراد جامعه را گرفتار می کند و در ۱۵ درصد موارد، این بیماری به شکل شدید و آزار دهنده است. در این بیماری اسید معده به همراه غذا، از معده به مری برمی گردد و مردم بعد از خوردن غذا، احساس لذت و رضایت ندارند. ریفلاکس یکی از بیماری های شایعی است که مردم از ترش کردن شکایت دارند و از احساس زندگی مطلوب و لذت بخش رنج می برند.
▪ علایم بیماری ریفلاکس کدام است؟
ـ شایع ترین علامت این بیماری ترش کردن و سوزش سردل می باشد و از علایم دیگری که کمتر شایع می باشد داشتن حالت تهوع، استفراغ، درد سینه و گلو، بعضی اوقات گوش درد، سرفه و حتی تشدید حملات آسمی در بیماران مبتلا به آسم می باشد.
هم چنین داشتن خشونت صدا و به ندرت احساس گیرکردن غذا در مری (دیسفاژی) نیز در این بیماران دیده می شود.
▪ عوامل زمینه ساز بیماری ریفلاکس کدام است؟
ـ از مهم ترین عوامل زمینه ساز یا تشدید کننده این بیماری می توان به عواملی مانند عادات زندگی، عادات غذایی، مصرف داروها و چاقی اشاره کرد.
با توجه به این که چاقی در کشورهای در حال توسعه روز به روز در حال افزایش می باشد، این بیماری نیز در این جوامع بیشتر دیده می شود. ولی خوشبختانه، با کاهش و تنظیم وزن، علایم این بیماری قابل کنترل و درمان می باشد.
از عوامل غذایی که با بیماری ریفلاکس در ارتباط است می توان به مصرف غذاهای پرچرب اشاره کرد. از عوامل دارویی می توان به مصرف نیترات ها و کلسیم بلاکرها اشاره کرد که مصرف بیش از اندازه این مواد باعث تشدید بیماری ریفلاکس می شوند.
▪ راه های تشخیص بیماری کدام است؟
ـ غالباً برای تشخیص این بیماری نیاز به استفاده از وسیله تشخیصی خاصی نمی باشد، چون علایم بارز این بیماری ترش کردن می باشد که خود بیماران این نکته را ذکر می کنند. ولی در بعضی از موارد برای تشخیص قطعی می توان از آندوسکوپی و گرافی باریوم سوالو (Barium Swallow) و PH متری استفاده کرد.
نکته مهم در ارتباط با تشخیص این بیماری آن است که در بعضی افراد ممکن است این بیماری با دردهای قلبی اشتباه شود، بنابراین تشخیص بیماری ریفلاکس از بیماری های حاد قلبی بسیار مهم می باشد و از طرفی شایع ترین علت دردهای سینه غیر قلبی، بیماری ریفلاکس می باشد.
سرفه مزمن هم از علامت های نسبتاً شایع بیماری ریفلاکس می باشد که ممکن است با بیماری های ریوی اشتباه شود و در بیماران مبتلا به آسم، ریفلاکس می تواند باعث تشدید علایم آسم شود.
▪ این بیماری بیشتر در چه افرادی دیده می شود؟
ـ این بیماری معمولاً در افراد چاق و افرادی که از رژیم های غذایی پرچرب و کالری زیاد استفاده می کنند دیده می شود. هم چنین در بیمارانی که دچار فتق مری می باشند، نیز احتمال بروز ریفلاکس بیشتر است.
از عوامل تشدید کننده این بیماری می توان به عواملی مانند خوردن غذاهای سنگین و خوابیدن زود هنگام بعد از مصرف غذای سنگین و حجیم اشاره کرد.
این بیماری در آقایان سفید پوست با شیوع بیشتری نسبت به خانم ها و دیگر نژادها دیده می شود.
از راه های درمان غیردارویی بیماری ریفلاکس(ترش کردن غذا) می توان به عواملی مانند تغییر در شیوه زندگی و عادات غذایی و عدم مصرف دارو به صورت خودسرانه اشاره کرد. غذاهای چرب مصرف نگردد و وزن بدن در حد مطلوبی نگه داشته شود و در صورت چاق بودن، وزن اضافی را کاهش داد.
از مصرف سیگار خودداری شود و مصرف چای و ترکیبات کافئین دار به حداقل برسد. پرهیز از مصرف مایعات در وعده های غذایی و خوردن وعده های غذایی کم حجم جهت درمان این بیماری ضروری است.
مصرف مکرر وعده های غذایی و در حجم کم برای این افراد توصیه می شود. هم چنین این بیماران نباید حداقل ۲ تا ۳ ساعت بعد از خوردن غذا، اقدام به استراحت و دراز کشیدن نمایند. در ضمن هنگام خوابیدن باید از بالش بلندی برای زیر سر استفاده کنند.
درمان دارویی همراه با روش های غیر دارویی باید شروع شود. بیماران می توانند از داروهای متنوعی که توسط پزشک قابل تجویز است، استفاده کنند که از آن جمله می توان به مصرف آنتی اسیدها و قرص های H۲ بلاکر و ترکیبات PPI مانند امپرازول اشاره کرد.
▪ آیا بعد از درمان،امکان عود مجدد بیماری وجود دارد؟
ـ بله، متأسفانه از خصوصیات این بیماری عودهای مکرر بعد از درمان می باشد. در حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران پس از قطع دارو، دچار عود بیماری می شوند. لذا لازم است این بیماران بدون هیچ گونه نگرانی به مصرف داروهای توصیه شده توسط پزشک ادامه دهند.
▪ عدم درمان به موقع این بیماری چه عوارضی دارد؟
ـ عدم درمان به موقع ممکن است باعث شود که این بیماران مبتلا به بیماری مری بارت شوند و متعاقب آن سرطان مری ایجاد شود، البته مصرف داروهای عنوان شده به طور کامل از ابتلا به سرطان مری پیشگیری نمی کند. نکته مهم، تشخیص به موقع بیماری می باشد که در صورت ایجاد علایم و شواهدی به سمت ابتلا به مری بارت یا سرطان مری، به موقع درمان مناسب شروع شود.
▪ توصیه کلی شما به این بیماران کدام است؟
ـ در صورتی که این بیماران علایمی همچون تهوع و استفراغ شدید، کم خونی، کاهش اشتها، کاهش وزن و گیر کردن غذا در مری را مشاهده کردند حتماً بدون هیچ معطلی، جهت بررسی عوارض ریفلاکس و یا احتمالاً بیماری های دیگر که می توانند علایم مشابه بیماری ریفلاکس ایجاد کنند، به پزشک مراجعه کنند.
این بیماری، یک بیماری مهم می باشد و باید زود شناخته شود و از سایر بیماری هایی که ممکن است با این بیماری تظاهرات مشترک داشته باشند، افتراق داده شود و بعد از اثبات این بیماری، فرد تحت درمان مناسب قرار گیرد.     دکتر علیرضا خلیلیان- متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص گوارش و کبد استادیار دانشگاه علوم پزشکی همدان
 

  ریفلاكس معده به مری یك اصطلاح پزشكی است كه ما معمولاً به آن سوزش سرمعده یا ترش كردن می‌گوییم، گرچه می‌تواند باعث بروز علایم دیگری به غیر از درد سوزشی در قسمت مركزی سینه شما هم بشود.
ریفلاكس معده به مری (gastro-oesophageal reflux) شایعترین علت سوءهاضمه بوده و باعث گرفتاری اكثر مردم در دوره‌ای از زندگی‌شان می‌باشد. معمولاً علایم ریفلاكس نسبتاً‌جزئی بوده اما اغلب مدت زیادی طول می‌كشد و می‌توانند شخص را خیلی اذیت كنند. شایعترین علامتی كه بر اثر ریفلاكس ایجاد میشود، یك احساس سوزشی می‌باشد كه در وسط سینه ایجاد شده و می‌تواند به سمت بالا و گلو نیز انتشار پیدا كند. این احساس سوزش گاهی اوقات ایجاد شده و سپس از بین می‌رود و می‌تواند بر اثر خوردن بعضی از غذاها، خم شدن به جلو و دراز كشیدن در بستر در طی شب نیز ایجاد شود. گاهی اوقات ریفلاكس همراه با اشكال در بلع و یا قورت دادن دردناك می‌باشد.
بعضی مواقع ریفلاكس ممكن است باعث بالا آمدن غذا از معده به دهان شود و احساس تهوع به شخص دست می‌دهد. معمولاً تغییر در نحوه زندگی، تمام آن چیزی است كه برای رفع آن مشكل لازم است، اما همچنین می‌توان از بعضی از داروهای مفید نیز در درمان این بیماری استفاده نمود.
در ابتدا لازم است بدانید كه در اكثر موارد، ریفلاكس معده به مری، مشكل وخیم و جدی ای نیست و به این معنی نمی‌باشد كه شما دارای بیماری مهم دیگری مثل سرطان هستید. با این حال اهمیت دارد كه بین سوزش معده و علت شایع دیگر درد سینه (یعنی آنژین قلبی) تمایز قابل شویم كه این امر به خصوص در مردان و زنان بالای ۵۰ سال، مهم می‌باشد. درد آنژین قلبی معمولاً در اثر فعالیتهایی مثل تند راه رفتن و بالا رفتن از سر بالایی ایجاد میشود و با استراحت هم سریعاً از بین می‌رود (برخلاف ریفلاكس) بنابراین تشخیص این دو بیماری از یكدیگر چندان مشكل نمی‌باشد. اگر شما دردی در سینه دارید كه فكر می‌كنید بر اثر آنژین قلبی ایجاد شده است، باید هر چه سریعاً با پزشك خود در این مورد مشورت نمایید.
علل ایجاد ریفلاكس
همانگونه كه قبلاً‌ گفته شد، غددی كه در معده وجود دارند تولید اسید هیدروكلریك و پپسین (نوعی آنزیم) می‌كنند تا به تجزیه و هضم غذاها كمك نمایند. به علاوه، آنها باعث
میشوند باكتریهایی كه از طریق غذا وارد معده ما می‌شوند نابود شده و از بین بروند. به علت وجود یك ماده پوششی مخصوص در معده (به نام موكوس)،‌از آسیبهایی كه ممكن است بر اثر اسید هیدروكلریك و پپسین به معده وارد آید جلوگیری میشود. وقتی كه اسید هیدروكلریك و پپسین همراه با غذا، معده را ترك می‌كنند و وارد روده كوچك میشوند (قسمت اول روده كوچك را اثنی‌عشر می‌نامند) بر اثر مایع قلیایی كه از لوزالمعده در اثنی‌عشر ترشح میشود، اسید معده خنثی می‌گردد و نمی‌تواند آسیبی به اثنی‌عشر برساند.
مری نسبتاً به اسید حساس می‌باشد اما در شرایط طبیعی به علت اینكه محل اتصال بین معده و مری توسط یك دریچه به طور محكمی بسته شده ست، محتویات معده و نیز اسید آن نمی‌توانند از معده به سمت بالا و مری بروند و به آن آسیبی برسانند. با این حال گاهی اوقات دریچه بین معده و مری به طور كامل بسته نمی‌شود و اجازه می‌دهد كه اسید و پپسین به سمت مری بروند و باعث مشكلاتی بشوند.
دریچه بین معده و مری دارای دو قسمت می‌باشد:
۱- عضله اسفنكتر تحتانی مری (یك عضله حلقوی كه مجرای مری را فشار می‌دهد)
۲- شكاف موجود در عضله دیافراگم كه مری از داخل آن عبور می‌كند (كه به آن هیاتوس دیافراگم گفته میشود).
عوامل موثر در ایجاد ریفلاكس
- چاق بودن
- مصرف زیاد مشروبات الكلی
- سیگار كشیدن
- مصرف غذاهای پرچرب
- خوردن غذاهای ادویه‌دار یا غذاهای ترش
- مصرف بعضی از داروها
هر دوی این قسمتها نسبتاً ضعیف هستند اما وقتی با همدیگر عمل می‌كنند، ایجاد یك اتصال محكم می‌كنند. عملكرد این اتصال، بسیار پیچیده میباشد و در وضعیت طبیعی توسط رفلكسهای متعددی كنترل می‌گردد. برای مثال وقتی ما چیزی را قوت می دهیم، محل اتصال مری به معده باید شل شده و اجازه دهد كه غذ از مری وارد معده شود، اما در هنگامی كه ما چیزی نمی‌خوریم، این محل اتصال باید بسته باقی بماند تا نگذارد محتویات معده وارد مری شود و ایجاد ریفلاكس كند.

  زخم پپتیک(زخم معده و دوازدهه)،یک بیماری شایع است که میلیون ها نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند.در دو دههُ اخیر،مطالعات وسیعی در خصوص این بیماری به انجام رسیده است و نقش باکتری هلیکوباکترپیلوری و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در ایجاد آن به اثبات رسیده است.این یافته ها منجر به تغییرات مهم در روشهای تشخیصی و درمانی شده است.زخم پپتیک یک شکستگی در مخاط به عمق ۳ میلیمتر یا بیشتر است که می تواند مخاط دوازدهه یا معده را درگیر کند.فاکتورهائی که در ایجاد آن دخیل هستند،عبارتند از:
▪ آلودگی به هلیکوباکترپیلوری
▪ داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
▪ اسید و پپسین معده.
سایر فاکتورهائی که مهم هستند ،شامل
▪ سیگار
▪ الکل
▪ اسیدهای صفراوی
▪ آسپیرین
▪ داروهای استروئیدی
▪ استرس میباشند.
فاکتورهای دفاعی بدن در برابر ایجاد این زخم عبارتند از:
▪ وجود لایهُ موکوسی بر روی مخاط ها و بیکربنات
▪ جریان خون در زیرمخاط
▪ عوامل قلیایی
▪ پروستاگلندین
▪ بازسازی مخاطی.
هرگاه تعادل بین عوامل تهاجمی و تدافعی از بین برود،زخم ایجاد می شود. میزان مرگ و میر این بیماری،یک در ۱۰۰۰۰۰ نفر است که دراین چند دهه کاهش واضحی داشته است.میزان بستری در بیمارستان به علت این بیماری،۳۰ بیمار در ۱۰۰۰۰۰ مورد میباشد.این بیماری در مردان و در سنین جوانی بخصوص به صورت زخم دوازدهه شایعتر است.
● علائم:
۱) درد سردل که معمولا ۳-۱ ساعت پس از غذا به وجود می آید و با مصرف غذا یا آنتی اسیدبهبود پیدا میکند.این درد ممکن است در شب به وجود آید و به پشت هم انتشار پیدا کند.
۲) تهوع
۳) استفراغ
۴) سوءهاضمه
۵) سوزش سر دل
۶) ناراحتی در قفسۀ صدری
۷) بی اشتهایی و کاهش وزن
۸) استفراغ خونی یا مدفوع تیره رنگ
● علل ایجاد کنندهُ بیماری
۱) آلودگی به هلیکوباکترپیلوری که شایعترین علت است و بیشتر با زخمهای دوازدهه در ارتباط است.
۲) داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی که دومین علت شایع هستند.
۳) استرس های شدید فیزیولوژیک مثل سوختگی،جراحی،تصادفات و بیماریهای شدید
۴) هر عاملی که باعث افزایش ترشح اسید معده شود.
سایر علل:
▪ سیروز کبد
▪ بیماریهای ریوی مزمن
▪ نارسایی کلیوی
▪ اشعه درمانی
▪ شیمی درمانی
● مواردی که باید آنها رااز بیماری تمیز داد(تشخیص افتراقی):
۱) دل درد های صفراوی
۲) التهاب کیسه صفرا(کوله سیستیت)
۳) التهاب معده(گاستریت)
۴) برگشت محتویات معده به مری
۵) التهاب لوزالمعده
● یافته های آزمایشگاهی:
۱) بررسیهای آزمایشگاهی در اکثر موارد کمک کننده نیستند و اثبات بیماری اغلب با یافته های رادیولوژیک و آندوسکوپی است.
۲) اگر تشخیص بیماری قطعی نبود،می توان از شمارش کامل سلولهای خون ،بررسی آنزیمهای کبدی،آمیلاز و لیپاز هم سود جست.
۳) آندوسکوپی دارای مزیت هایی است که می تواند زخمهای کوچک را تشخیص دهد و همچنین امکان تهیۀ نمونه جهت بررسی از نظر هلیکوباکترپیلوری و بدخیمی را دارا می باشد.
۴) بررسیهای رادیولوژیک
۵) بررسی آلودگی به هلیکوباکتر که از طریق کشت نمونه و بررسی تست اوره آز و همچنین تعیین پادتن های آن در خون میسر است.
۶) سایر تست های تشخیصی مثل بررسی گاسترین سرم برای بررسی علت افزایش ترشح اسید و بررسی آنتی ژن باکتری در مدفوع.
● درمان:
اکثر بیماران مبتلا از طریق درمان آلودگی به هلیکوباکترپیلوری یا قطع مصرف داروهای ضدالتهاب غیر استروییدی،بهبود پیدا میکنند. درمان بر اساس یافته های آزمایشگاهی و علایم متفاوت است.درمان جراحی خیلی نادر است و فقط در مواردی انجام می شود که زخم مقاوم به درمان یا عوارض بیماری وجود داشته باشد.
۱) آلودگی به باکتری را می توان با درمانهای سه دارویی یا چهار دارویی درمان کرد.
۲) در مواردی که بیماری به علت ضدالتهاب های غیر استروییدی باشد،باید تا حدامکان از مصرف آنها خودداری کرد و یا از مهارکننده های گیرنده های هیستامینی نوع ۲ یا مهارکننده های پمپ استفاده کرد.
● دسته های دارویی:
۱) درمان سه دارویی برای باکتری:این درمان به مدت ۱۴ روز برای ریشه کنی باکتری استفاده می شود.دو نوع از این درمان وجود دارد:
ـ مهارکننده های پمپ و آنتی بیوتیک
ـ بیسموت ساب سالیسیلات و آنتی بیوتیک.
۲) مهار کننده های پمپ:
ـ امپرازول
ـ لانزوپرازول
۳) محافظت کننده های سلولی و مخاطی:
ـ میزوپروستول(مقلد پروستاگلندین)
ـ بیسموت ساب سالیسیلات
ـ آنتی اسید
۴) مهارکننده های گیرنده های هیستامینی نوع ۲:
ـ سایمتیدین
ـ رانیتیدین
ـ فاموتیدین
ـ نیزاتیدین
۵) آنتی بیوتیک:
ـ آموکسی سیلین
ـ کلاریترومایسین
ـ مترونیدازول
ـ تتراسیکلین
● عوارض:
۱) سوراخ شدگی
۲) انسداد
۳) خونریزی
● بررسی و پیشگیری:
۱) آندوسکوپی،۸-۶ هفته پس از تشخیص و شروع درمان توصیه می شود.
۲) عدم مصرف بی مورد ضدالتهاب های غیر استروییدی یا جایگزینی آن با مهارکننده های اختصاصی
۳) قطع مصرف سیگار و الکل
۴) کاهش استرس و انجام ورزشهای هوازی

  در یک فرد سالم، طی عمل هضم، غذا از مری به معده می رود. معده برای هضم غذا، اسید و آنزیم پپسین را تولید می کند. بعد از معده، غذا وارد ابتدای روده کوچک (دئودنوم) می شود. در آنجا عمل هضم و جذب مواد غذایی کامل می شود.
بیماری که دارای زخم در دستگاه گوارش است، در هنگام غذا خوردن درد دارد، زیرا غذا باید مسافت دهان تا روده را طی کند. به علاوه باید اسید و آنزیم ساخته شده در معده را نیز تحمل کند.
زخم معده را "زخم گاستریک "(gastric ulcer) نیز می نامند. زخم در روده کوچک را به نام "زخم دئودنال" می خوانند.
زخم معده و زخم دئودنال را معمولا به نام " زخم پپتیک "(peptic ulcer)می شناسند(تصویر بالا).
درد ناشی از زخم معده با خوردن غذا بدتر می شود. در حالی که درد ناشی از زخم دئودنال معمولاً ۲ تا ۵ ساعت بعد از خوردن غذا و وقتی معده خالی است، بروز می کند و با خوردن غذا بهبود می یابد.
زخم ها خیلی به ندرت در مری یا در اولین قسمت دئودنوم به وجود می آیند.
این زخم ها ممکن است در هر سنی ایجاد شوند. اما در نوجوانان و کودکان خیلی کمتر اتفاق می افتد. زخم دئودنال غالبا در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی رخ می دهد و بیشتر در مردان این عارضه شایع می باشد.
پزشکان بر این باورند که شیوه ی زندگی (مثل : استرس، استفاده از دخانیات و...) ، تغذیه، وجود باکتری ای به نام "هلیکوباکتر" و عدم تعادل بین اسید معده و آنزیم پپسین در به وجود آمدن این زخم ها تأثیر به سزایی دارند.
اگر زخم معده باعث خونریزی معده یا سوراخ شدن آن شود، نیاز به مراقبت ویژه و درمان فوری دارد.
مهم ترین نشانه ی زخم پپتیک، درد یا سوزش از قفسه سینه تا ناف می باشد. این درد غالباً در اول صبح و بعد از خوردن غذا رخ می دهد. این درد بعد از چند دقیقه یا چند ساعت و یا نخوردن غذا از بین می رود.
افرادی که دارای زخم پپتیک می باشند، می توانند هر غذایی را که میل داشتند، بدون هیچ مشکلی مصرف کنند. اما در بعضی از آنها، برخی غذاها موجب سوزش و ناراحتی می شود. این سوزش به علت تولید زیاد اسید و سوزش قلب است.
این افراد باید بدانند که چه غذاهایی موجب ناراحتی آنها نمی گردد. همچنین باید بدانند که چه غذایی تهیه کنند تا علائم ناشی از زخم پپتیکی را از بین ببرد.
● تشخیص زخم پپتیک
بیشتر افراد به خاطر وجود باکتری ای به نام "هلیکوباکتر" مبتلا به زخم پپتیکی می شوند. وجود هلیکوباکتر در تشخیص این بیماری بسیار مهم است، زیرا نبودن این باکتری، به معنی خوب شدن زخم می باشد.
آزمایشات خون، تنفس و بافت معده همه برای تشخیص این باکتری حائز اهمیت می باشد.
▪ آزمایش خون: یکی از راه های آسان برای تشخیص می باشد.
▪ آزمایش تنفس: مقدار گار دی اکسید کربن را در هوای بازدم فرد اندازه گیری می کند. به بیمار ماده ای حاوی اوره و کربن می دهند تا بنوشد. باکتری درون بدن، این مواد را می شکند و به جریان خون و ریه ها می فرستد و با بازدم دفع می شود. پزشک با جمع آوری بازدم می تواند به وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پی ببرد.
▪ آزمایش بافت معده: پزشک ممکن است به وسیله آندوسکوپی (دیدن درون دستگاه گوارش بدن) بخواهد به وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پی ببرد(تصویر بالا).
نشانه های زخم پپتیک، عبارتند از:
- استفراغ خونی
- برگرداندن غذا از معده
- به سختی غذا را قورت دادن
- حالت تهوع داشتن
- مدفوع سیاه
- درد شدید در ناحیه شکم
- درد در قسمت پشت
- درد ی که با خوردن دارو قطع نشود
- کاهش وزن
- ضعف شدید که معمولاً به علت کم خونی بوجود می آید.
● درمان بیماران مبتلا به زخم پپتیک
▪ اولین کاری که می توانید انجام دهید این است که افسردگی، ناراحتی و استرس را از خود دور کنید و فقط بخندید. پس بروید به سوی خنده درمانی!
▪ آب بنوشید و به طرف آب درمانی بروید.
▪ گردش در جنگل یا پارک یا علفزار، رفتن به کنار دریا، انجام یوگا و ژیمناستیک و ... در تجدید روحیه به شما کمک می کنند.
▪ خود را خسته نکنید.
▪ در هنگام پُربودن شکم، ورزش نکنید، بلکه می توانید به آرامی راه بروید.
▪ به تغذیه صحیح خود اهمیت بدهید.
● زخم پپتیک (زخم گوارشی)
۱) زخم پپتیک چیست؟
زخم‌های معده و اثنی‌عشر که از به هم خوردن و تحلیل سطح مخاط معده و اثنی‌عشر ایجاد می ‌شوند را "زخم پپتیک" گویند. البته زخم‌ها به طور طبیعی هم ممکن است ایجاد شوند، طوری که حدود ۱۰ درصد افراد در طول عمرشان به زخم‌ های معده و اثنی‌عشر مبتلا می ‌شوند.
زخم‌ اثنی‌عشر شایع‌ تر از زخم‌ معده می ‌باشد و به‌ طور معمول حدود ۱۰سال زودتر از زخم‌ معده افراد را درگیر می ‌کند.
تصویر پایین مخاط معده یا اثنی عشر را نشان می دهد که با از بین رفتن، دچار زخم می شود.
۲) زخم‌های معده و اثنی‌عشر در چه افرادی بیشتر دیده می‌ شوند و آیا جنبه ی ژنتیکی هم دارند؟
این زخم‌ها در افرادی دیده می ‌شوند که مبتلا به میکروبی به نام "هلیکو باکتر پیلوری" باشند یا در افرادی که از داروهای مسکن مثل آسپیرین، بروفن و دیکلوفناک به تعداد زیاد استفاده کرده‌اند.
زخم‌های معده و اثنی‌عشر در ۲۰ درصد موارد جنبه ی ژنتیکی دارند. هم ‌چنین افرادی که معده شان اسید زیادتری ترشح می‌ کند و از طرفی دخانیات هم مصرف می‌ کنند، بیشتر در معرض ابتلا به زخم معده و زخم اثنی‌عشر می ‌باشند و متأسفانه این افراد پاسخ مناسبی به درمان هم نمی‌ دهند.
زخم معده و اثنی‌عشر، بیشتر آقایان را مبتلا می‌ کند.
افرادی که زخم معده و اثنی‌عشر دارند، با مصرف بعضی از مواد غذایی سنگین، غذاهای ترش، قهوه و الکل دچار تشدید علایم و برگشت مجدد زخم می‌ شوند.
البته تأثیر تغذیه به تنهایی در ایجاد زخم ثابت نشده است، ولی به نظر می ‌رسد ایجاد زخم با استرس رابطه ی مستقیم داشته باشد و افرادی که مشاغل پُر استرس دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری ‌اند و استرس‌های شدید و ناگهانی باعث خراش‌های ریزی در معده می‌ شود که "زخم استرس یا STRESS ULCER" نامیده می ‌شود.
کسانی که دچار تصادفات شدید یا سوختگی شدید یا ضربات مغزی شدید شده‌اند، مستعد ابتلا به STRESS ULCER می ‌باشند که البته این نوع زخم دستگاه گوارش موقتی است و با بهبودی شرایط بیمار، از بین می ‌رود.
ولی زخم‌های معده و اثنی‌عشر، بیماری مزمن می‌ باشند که برگشت می‌ یابند و با مصرف داروهایی که اسید را کم می ‌کند و هم‌چنین با استفاده از شربت معده علایم بیماری کاهش می یابد، ولی احتمال برگشت بیماری تا زمانی که عامل اصلی از بین نرود، وجود دارد.
۳) علت ایجاد کننده ی زخم‌های معده و اثنی‌عشر کدام است؟
مهم ‌ترین علت ایجاد کننده ی این بیماری میکروب هلیکو باکتر پیلوری می‌ باشد. ۸۰- ۷۰ درصد زخم‌های اثنی‌عشر و معده در اثر آن ایجاد می ‌شوند.
لازم به ذکر است که همه ی کسانی که این میکروب را دارند ممکن است زخم نداشته باشند و در این صورت لازم نیست درمان شوند. چنان که این میکروب در بیش از نیمی از جمعیت دنیا وجود دارد و شایع‌ترین عفونت انسانی می‌ باشد که خوشبختانه در جوامع پیشرفته شیوع آن کاهش پیدا کرده و در جوامعی که از نظر بهداشتی وضعیت پایینی دارند و همین ‌طور سطح سواد در آن‌ها پایین می‌ باشد، این بیماری بیشتر دیده می‌ شود.
میزان مبتلا شدن در کشورهای جهان سوم به طور غالب در سنین پایین می باشد.
میکروب هلیکو باکتر پیلوری از طریق دهانی- مدفوعی و با استفاده از آب و غذاهای آلوده منتقل می ‌شود و در بزاق دهان هم وجود دارد. به همین علت اگر یک فرد در یک خانواده مبتلا شود، احتمال ابتلا سایر اعضای خانواده بیشتر می ‌شود. در نتیجه رعایت بهداشت در پیش ‌گیری از ابتلا به این بیماری بسیار موثر می‌ باشد.
۴) علایم بیماری زخم معده و اثنی‌عشر کدام است؟
علایم این بیماری عبارتند از: دردهای ناحیه ی وسط و بالای شکم؛ و گاهی در سمت راست و زیردنده‌ها و در موارد کم ‌تری در سمت چپ احساس می ‌شود.
هم چنین گاهی اوقات احساس نفخ و پُری شکم و احساس سوزش و به ندرت تهوع و استفراغ، وجود دارد. زخم‌های اثنی‌عشر باعث می ‌شود که بیمار شب از خواب بیدار شود و با خوردن شربت معده یا غذا درد بیمار کم می‌شود، بنابراین کسانی که زخم‌های اثنی‌عشر دارند به علت این که مُدام از غذا استفاده می ‌کنند تا درد ساکت شود، دچار اضافه وزن و چاقی می ‌شوند. گاهی زخم‌ها باعث خونریزی و سوراخ شدن و به ندرت تنگی مجرای خروجی معده هم می‌ شود.
● تشخیص ودرمان زخم پپتیک(گوارش)
۱) راه‌های تشخیص بیماری زخم معده و زخم اثنی‌عشر کدام است؟
معمولاً در افراد جوان‌ اگر علامت‌هایی مانند کاهش وزن، کم‌خونی ، استفراغ و احساس‌ گیر کردن غذا وجود نداشته باشد و فقط درد معده داشته باشند، بایستی از آن‌ها آزمایش خون و تست تنفسی برای میکروب هلیکوباکتر گرفته شود و در صورت اثبات آن، درمان شوند.
ولی در افرادی که بالای ۴۰ سال دارند، یا دچار کم‌ خونی، تهوع و استفراغ هستند یا احساس گیر کردن غذا دارند، حتماً باید آندوسکوپی انجام شود.
برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، باید از انتقال میکروب‌ هلیکوباکتر به انسان جلوگیری شود.
۲) راه‌های درمان این بیماری کدام است؟
اگر میکروب هلیکوباکتر در معده وجود داشته باشد، بایستی توسط پزشک متخصص این میکروب با آنتی ‌بیوتیک و داروهای مربوطه درمان شود.
کسانی که از داروهای آسیب زننده به معده استفاده می‌ کنند، باید داروهای کم‌ کننده ی اسید معده را حتماً استفاده نمایند.
اگر عوارض زخم مشاهده شود (مانند خونریزی، سوراخ شدن و انسداد شدید) بیمار باید بستری شود و در غیر این صورت به طور معمول بیماران به صورت سرپایی مداوا می ‌شوند. البته از مراحل بسیار مهم درمان، قطع سیگار و عدم استفاده از مشروبات الکلی می ‌باشد.
۳) عدم درمان به موقع این بیماری چه عوارضی ممکن است داشته باشد؟
عدم درمان به موقع ممکن است باعث درد و ناراحتی در بیمار شود و بیمار مجبور شود به طور مداوم از دارو استفاده کند و مراجعات پزشکی مکرر داشته باشد که باعث صرف هزینه ی اقتصادی بالایی می ‌باشد. هم ‌چنین گاهی در اثر عوارضی مانند سوراخ شدن یا خونریزی یا انسداد نیاز به جراحی پیدا می ‌شود و در بعضی مواقع زخم‌های اثنی‌عشر به سمت عقب پاره می‌ شود (به سمت لوزه‌‌المعده) و باعث پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) می‌ شود و اگر چنانچه سوراخ شدگی درمان نشود و جراحی صورت نگیرد، می‌ تواند به اعضای مجاور صدمه ی جدی بزند.
۴) آیا بعد از درمان این بیماری، امکان برگشت مجدد آن وجود دارد؟
بله، اگر میکروب هلیکوباکتر به طور کامل درمان نشود یا اگر میکروب نسبت به داروهای تجویز شده مقاوم باشد، بیماری مجدداً برگشت می ‌یابد.
ممکن است به دنبال از بین رفتن میکروب، فرد دوباره میکروب را از محیط بگیرد یا از طریق یکی از اعضای خانواده میکروب منتقل شود.
۵) راه‌های جلوگیری از ابتلا به این بیماری کدام است؟
برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، باید از انتقال میکروب‌ هلیکوباکتر به انسان جلوگیری شود. در این راستا باید وضعیت بهداشتی جامعه اصلاح شود، بیمار کشیدن سیگار را ترک کند (چون سیگار هم باعث زخم می ‌شود و هم اثر دارو را کم می ‌کند)، افراد زندگی متعادلی داشته باشند و از فشارهای روحی و استرس‌ها دوری کنند و وعده‌های غذایی منظم و به مقدار کم داشته باشند.
۶) آیا استفاده از رژیم غذایی خاصی در بهبود این بیماری یا جلوگیری از آن موثر است؟
در جلوگیری از پیشرفت بیماری یا بهبودی آن، از نظر پزشکی تا کنون رژیم غذایی خاصی ثابت نشده است.
البته مواد غذایی مانند فلفل و مواد غذایی ترش، خراش‌های سطحی در معده ایجاد می‌ کنند و در کسانی که دچار زخم معده هستند، زخم‌ها را بدتر می‌ کنند.
بهتر است در چنین مواردی مصرف میوه و سبزی قطع نشده و با توجه به نیاز بدن، سبزی ها و میوه‌ های تازه توصیه می ‌شود. فقط از مصرف میوه‌ های ترش و کال و حجیم و نفاخ خودداری نمایند.
این بیماران باید از غذاهای سبک استفاده کنند و از مصرف سیگار و الکل و قهوه خودداری نمایند. غذا را با حجم کم و در ساعات منظم و به دفعات مصرف نمایند.
۷) توصیه ی شما به این بیمار ۴۰ ساله کدام است؟
چنان چه از طریق بررسی آزمایشات خون جهت هلیکوباکتر و انجام آندوسکوپی، برای این بیمار تشخیص زخم داده شود، بایستی از داروهای ضد هلیکوباکتر که شامل ۳ یا ۴ دارو می‌باشد (که دوتای آن آنتی ‌بیوتیک است) استفاده کنند.
مقدار مصرف داروی ضد میکروبی حدود ۲ هفته می‌ باشد. باید حدود ۴ هفته نیز دارویی مصرف کند که فقط اسید را کاهش می ‌دهد. مطمئن باشد که با انجام اقدامات درمانی مناسب،بهبودی حاصل خواهد شد.
۸) توصیه ی کلی شما برای مبتلایان به این بیماری چیست؟
اگر این بیماران سیگار مصرف می‌ کنند، به طور قطع باید سیگار را ترک کنند و چنان چه اقدامات درمانی را به طور کامل انجام دهند به طور یقین بیماری درمان خواهد شد. اگر با انجام اقدامات درمانی مناسب، باز هم بیماری در این افراد پیشرفت کند ممکن است این علایم مربوط به علت‌های دیگری مانند برگشت اسید معده به مری (ریفلاکس) یا مشکلات سنگ‌های کیسه صفرا یا روده ی تحریک‌ پذیر یا اختلالات فونکسیونل (عملکردی) معده باشد که بیشتر با استرس و اضطراب ارتباط دارد.
اگر چاق هستند، وزن خود را تا حد متعادل کاهش دهند و ورزش و پیاده ‌روی کنند تا هم آرامش روحی و هم سلامت جسمانی بهتری داشته باشند.

  زخم‌ سطحی‌ معده‌ عبارت‌ است‌ از یك‌ زخم‌ كوچك‌ در سطحی‌ترین‌ لایه‌ (مخاط‌) پوشش‌ داخلی‌ معده‌. اگر عفونت‌ به‌ لایه‌های‌ عمقی‌تر گسترش‌ یابد همان‌ زخم‌ معده‌ مشهور به‌ وجود خواهد آمد. زخم‌ سطحی‌ معده‌ مسری‌ یا سرطانی‌ نیست‌. این‌ مشكل‌ در تمام‌ سنین‌ ممكن‌ است‌ به‌ وجود آید اما در مردان‌ بیشتر دیده‌ می‌شود.
● علایم‌ شایع‌
غالباً علامتی‌ ندارد.
استفراغ‌ خونی‌. خون‌ بالا آورده‌ شده‌ ممكن‌ است‌ قرمز روشن‌ یا شبیه‌ دانه‌های‌ قهوه‌ سیاه‌ باشد.
وجود خون‌ در اجابت‌ مزاج‌. خون‌ در این‌ حالت‌ سیاه‌ یا قیری‌ به‌ نظر می‌رسد.
● علل‌
احتمالاً در اثر داروها یا موادی‌ كه‌ مخاط‌ معده‌ را آزرده‌ می‌سازند به‌ وجود می‌آید. شایع‌ترین‌ آنها عبارتند از: الكل‌؛ كافئین‌؛ تنباكو؛ آسپیرین‌؛ داروهای‌ ضد التهابی‌ غیراستروییدی‌ برای‌ درمان‌ آرتریت‌ (التهاب‌ مفصل‌) و نقرس‌؛ و داروهای‌ كورتیزونی‌ مورد استفاده‌ در درمان‌ آسم‌، بیماری‌ آدیسون‌، یا سایر بیماری‌ها.
● عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر
استرس‌
مصرف‌ هرگونه‌ داروی‌ خوراكی‌
بیماری‌ جدی‌
رشد یك‌ باكتری‌ خاص‌ به‌ نام‌ هلیكوباكتر پیلوری‌ در معده‌
● پیشگیری‌
حتی‌المقدور قرص‌های‌ پوشش‌دار مصرف‌ كنید.
اگر زخم‌ سطحی‌ در معده‌تان‌ وجود دارد، الكل‌ ننوشید. نوشیدن‌ الكل‌ ممكن‌ است‌ باعث‌ آغاز خونریزی‌ شود.
● عواقب‌ مورد انتظار
در صورتی‌ كه‌ علت‌ آن‌ برطرف‌ شود معمولاً در عرض‌ دو هفته‌ خوب‌ می‌شود. عود آن‌ شایع‌ است‌.
● عوارض‌ احتمالی‌
خونریزی‌ یكی‌ از عوارض‌ ناشایع‌ ولی‌ خطرناك‌ زخم‌ سطحی‌ معده‌ است‌، خصوصاً در سالمندان‌. یكی‌ دیگر از عوارض‌ جدی‌ آن‌ سوراخ‌ شدن‌ معده‌ است‌ كه‌ در اثر نفوذ زخم‌ در دیواره‌ معده‌ به‌ وجود می‌آید. در صورت‌ بروز هر كدام‌ از عوارض‌ فوق‌، بیمار باید جراحی‌ شود. عمل‌ جراحی‌ در اینگونه‌ موارد خطر چندانی‌ در بر ندارد مگر در افراد بالای‌ ۷۰ سال‌.
● درمان‌
اقدامات‌ تشخیصی‌ ممكن‌ است‌ عبارت‌ باشند از: آزمایش‌ مدفوع‌، آزمایش‌ خون‌ برای‌ بررسی‌ كم‌خونی‌، و عكسبرداری‌ اشعه‌ ایكس‌ از دستگاه‌ گوارش‌ فوقانی‌
- اجابت‌ مزاج‌ خود را هر روز از نظر خونریزی‌ بررسی‌ كنید. اگر اجابت‌ مزاج‌ سیاه‌ باشد، نمونه‌ای‌ از آن‌ را به‌ آزمایشگاه‌ ببرید.
- از بودن‌ در موقعیت‌های‌ استرس‌زا خودداری‌ كنید.
- سیگار نكشید و الكل‌ ننوشید.
● داروها
داروهای‌ بهبوددهنده‌ زخم‌ مثل‌ سایمتیدین‌، رانی‌تیدین‌، یا فاموتیدین‌ (همگی‌ تولید اسید را كاهش‌ می‌دهند).
در موارد درد خفیف‌، می‌توان‌ از داروهای‌ ضد اسید استفاده‌ كرد (اثر مستقیم‌ در خنثی‌ كردن‌ اسید)
● فعالیت‌
با رو به‌ بهبود گذاشتن‌ علایم‌، فعالیت‌های‌ عادی‌ خود را از سر بگیرید.
● رژیم‌ غذایی‌
از خوردن‌ غذاهای‌ داغ‌ و پرادویه‌ خودداری‌ كنید. برای‌ دو هفته‌ تعداد وعده‌های‌ غذایی‌ را زیاد و حجم‌ آنها را كم‌ كنید. الكل‌ ننوشید.
در این‌ شرایط‌ به‌ پزشك‌ خود مراجعه‌ نمایید
اگر شما یا یكی‌ از اعضای‌ خانواده‌تان علایم‌ خونریزی‌ گوارشی‌ را دارید.
- اگر شما دچار اسهال‌ شوید. اسهال‌ ممكن‌ است‌ از اثرات‌ جانبی‌ داروهای‌ مورد استفاده‌ در درمان‌ باشد. در این‌ حالت‌ ممكن‌ است‌ نیاز به‌ تنظیم‌ داروی‌ تجویز شده‌ وجود داشته‌ باشد.
- اگرشما دچار دردی‌ شدید شوید كه‌ با درمان‌ تخفیف‌ نیابد.
- اگر به‌طور غیرطبیعی‌ دچار ضعف‌، رنگ‌پریدگی‌، یا احساس‌ سبكی‌ در سر شده‌اید.
- اگر پس‌ از درمان‌، علایم‌ زخم‌ سطحی‌ معده‌ مجدداً باز گردند.

  دستگاه گوارش انسان لوله طویلی است که از یک سو به دهان واز سوی دیگر به مخرج ارتباط دارد.این لوله به تناسب نوع کاری که انجام میدهد به بخش های گوناگون تقسیم میشود
مواد غذایی حین عبور از لوله گوارش از دهان .حلق.مری.معده.روده کوچک.روده بزرگ.و راست روده میگذرد.در دستگاه گوارش غدد متعددی یافت میشوند که در عمل گوارش نقش حیاتی دارند.غدد بزاقی.غدد مخاطی معده و روده.لوز المعده و کبد از مهمترین غدد موجود در این دستگاه میباشند.
به طور کلی دستگاه گوارش دو عمل اساسی یعنی گوارش و جذب غذا را انجام میدهد.گوارش در دهان.معده و روده کوچک و جذب اصلی در روده کوچک انجام میشود.
لایه ای از ماده ای چسبنده به نام موکوس جدار داخلی معده و اثنی عشر را می پوشاند و این قسمت ها را از اسید محافظت میکند.اگر این لایه آسیب ببیند آنگاه بافت حساس زیر آن در معرض اسید قرار میگیرد.آزردگی بافت معده و اثنی عشر توسط اسید موجب ایجاد زخم میشود .
● عوامل شیوع :
شایع ترین باکتری ایجاد کننده زخم هلیکو باکتر پیلوری میباشد.
۱) این باکتری توسط آب و غذا منتشر میشود.همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال میرود که بتواند از راههایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد .
۲) داروهای ضد التهاب استروئیدی مانند آسپیرین و ایبو بروفن که با اختلال در لایه پوشاننده جدار معده .در جریان خون رسانی به معده و بازسازی سلول های بدن تاثیر میگذارد.
۳) عوامل ژنتیکی
۴) سیگار کشیدن و نوشیدن نوشابه های الکلی
۵)استرس که باعث تشدید زخم ها میشود چون معده در این حالت اسید بیشتری تولید میکند
● علایم:
ـ درد ویا سوزش در قسمت بالای شکم یا زیر قفسه سینه در هنگام خالی بودن معده
ـ تهوع و استفراغ
ـ احساس نفخ و دل درد پس از خوردن
ـ کم اشتهایی و از دست دادن وزن
ـ برگشتن غذای بلعیده شده به دهان
ـ استفراغ خونی
ـ مدفوع سیاه
ـ دردهای ناگهانی و شدید در شکم
ـ خونریزی
● تشخیص بیماری:
ـ آزمایش خون :۱: اندازه گیری آنتی بادی ۲: گاستروسکوپی ۳:تست باریم ۴:عکسبرداری با اشعه ایکس ۵:آزمایش تنفس
▪ درمان پزشکی :
۱) بریدن عصب واگ که باعث کاهش تولید اسید میگردد
۲) آنترکتومی که قسمت پایین معده برداشته میشود
۳) پیلورو پلاستی که اثنی عشر و روده کوچک گشادتر میشوند تا مواد غذایی آزادتر عبور کنند
۴) گاستروسکوپی که زخم ها به وسیله جراحی سوزانده میشوند
● درمان گیاهی :
تخم کرفس- تخم گشنیز-تخم شوید-بادیان-صمغ عربی-زنیان-آویشن-بابونه-شاتره-مخلصه-پودینه-درمنه-سیاه دانه-شیرین بیان-زیره-مازو-نعناع-بومادران-کندر-بلوط-انجبار-
همه را نرم بکوبید و روزانه یک قاشق کوچک در یک لیوان شیر حل کنیدو قبل از غذا میل کنید    
 

  اگر از ما بپرسند علت زخم معده و اثنی عشر چیست، ممکن است به عادت های غذایی مانند مصرف غذاهای ادویه دار، قهوه یا الکل اشاره کنیم. اما با وجود تعجب بسیار، باید گفت آنچه می خوریم و می نوشیم نقش اصلی را در ایجاد زخم ندارد. به عبارت دیگر باید نگرش جدیدی نسبت به زخم های گوارشی پیدا کنید.
زخم گوارشی یا به زبان علمی «اولسر پپتیک» قرن هاست که انسان را گرفتار کرده و علت دقیق آن نیز تا چند وقت پیش نامعلوم بود. در دهه ۱۹۴۰ دکتر «ای استون فریدبرگ» از دانشکده پزشکی هاروارد باکتری مارپیچ غیرمعمولی را در معده افراد مبتلا به «اولسر پپتیک» یافت. او این فرض را مطرح کرد که این باکتری ممکن است مسوول ایجاد زخم گوارشی باشد، اما از آنجایی که گروه تحقیقاتی او نتوانستند این باکتری را در آزمایشگاه کشت دهند، پژوهش در این زمینه را کنار گذاشت.پزشکان به درمان بیماران با تغییرات رژیم غذایی، آنتی اسید و عمل های جراحی برای چهل سال بعد ادامه دادند. اما در اوایل دهه ۱۹۸۰ دو پزشک استرالیایی به نام های دکتر «بری مارشال» و دکتر «جی رابین وارن» کشف کردند که چگونه این باکتری را در آزمایشگاه کشت دهند. سپس آنها سعی کردند حیوانات آزمایشگاهی را با این باکتری آلوده کنند.این کار یک شیوه متعارف در پژوهش های میکروب شناسی است، اما آنها در این کار ناموفق بودند زیرا این باکتری که اکنون «هلیکوباکتر پیلوری» نامیده می شود، تنها انسان ها را آلوده می کرد.دکتر «مارشال» پس از دو سال ناکامی علمی، گام نهایی را با نوشیدن ظرفی از مایع حاوی یک میلیارد باکتری برداشت. یک هفته بعد او دچار علائم ناراحتی معده شد و ۱۰ روز بعد آندوسکوپی معده او نشان داد که بافت معده او به واقع ملتهب است و «هلیکوباکتر پیلوری» در آن جایگزین شده است. خوشبختانه دکتر «مارشال» کاملاً بهبود پیدا کرد و به پژوهش هایش ادامه داد و هر دو محقق زنده و سرحال باقی ماندند تا در ۳ اکتبر سال ۲۰۰۵ به خاطر پژوهش راهگشایشان جایزه نوبل در فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کردند.
● ملاقات با میکروب زخم آفرین
معده شما یکی از بهترین جاها برای رشد یک میکروب است. در واقع «هلیکوباکتر پیلوری» تنها باکتری است که می تواند در معده زنده بماند و رشد کند.
این باکتری بقای خود را مدیون خواص متعددی است که توضیح دهنده قدرت سازگاری منحصر به فرد آن است؛ اول اینکه این میکروب به مقدار کمی اکسیژن برای ادامه حیات نیاز دارد، یعنی حدود یک پنجم مقداری که انسان ها به آنها نیاز دارند، دوم اینکه شکل مارپیچی آن به این باکتری اجازه می دهد در میان لایه مخاطی پوشاننده پوشش معده خود را وارد کند، سوم اینکه این باکتری حداکثر هفت پروتئین شلاق مانند دارد که از انتهای باکتری بیرون زده اند و آن را درون لایه مخاطی حرکت می دهند و چهارم اینکه این باکتری دارای گیرنده های مخصوصی است که به آن امکان می دهد راه خود را در میان مخاط بگشاید و به سلول های پوشش معده بچسبد.
«هلیکوباکتر پیلوری» یک خاصیت دیگر هم دارد که از همه مهم تر است. این باکتری می تواند مولکول های «اوره» (ماده شیمیایی که در بافت ها و مایعات بدنی انسان وجود دارد) را تجزیه کند. این فرآیند باعث ایجاد آمونیاک و دی اکسید کربن می شود و که غلاف ابرمانندی در اطراف باکتری به وجود می آورد و اسید معده که باکتری های معمولی را می کشد، از آن حفاظت می کند. این توانایی برای شکستن اوره امتیاز بزرگی برای «هلیکوباکتر پیلوری» است. اما پزشکان این خاصیت را به امتیازی برای خودشان بدل کرده اند به این ترتیب که با «آزمون تنفسی اوره» وجود عفونت با این باکتری را تشخیص می دهند.
● چه کسی هلیکوباکتر می گیرد؟
بر اساس بهترین تخمین ها حدود نیمی از جمعیت جهان به «هلیکوباکتر پیلوری» آلوده هستند و این میزان شیوع، آن را شایع ترین عفونت باکتریایی در انسان ها می سازد. از آنجایی که این ارگانیسم تنها از طریق آب و غذایی که با مواد مدفوعی عفونی انسان آلوده شده باشند، منتقل می شود، عفونت با «هلیکوباکتر پیلوری» بیش از همه در مناطقی شایع است که ازدحام جمعیت، بهداشت نامناسب و عدم رعایت کافی نظافت وجود داشته باشد. در کشورهای رو به توسعه شیوع عفونت با این باکتری به ۸۰ درصد می رسد. میزان عفونت با این باکتری در یک کشور بر حسب سن و وضعیت اجتماعی- اقتصادی متفاوت است. در امریکا حداکثر ۵۰ درصد از افراد سالمند دارای این باکتری هستند که در دوران کودکی شان که زندگی سخت تر بود، این باکتری را کسب کرده اند. اما تنها ۲۰ درصد کودکان کم سن در حال حاضر این باکتری را دارند.
● هلیکوباکتر چگونه آسیب می رساند؟
«هلیکوباکتر پیلوری» بر خلاف باکتری های استرپتوکوک و استافیلوکوک که روی پوست یا در گلو قرار دارند (بدون اینکه التهابی ایجاد کنند) همیشه باعث التهاب می شود و در این مورد التهاب معده یا «گاستریت» به وجود می آید.این باکتری انواع مختلفی از سموم را ایجاد می کند که گلبول های سفید را تحریک می کند تا پروتئین های کوچکی (سایتوکاین ها) را تولید کنند. این مواد به نوبه خود چرخه التهاب را بیشتر تشدید می کنند. سویه هایی از هلیکوباکتر که حاوی یک ژن خاص به نام cagA است، بیشتر از همه آسیب رسان هستند. با این حال حتی این گونه ها نیز از پوشش معده به سایر نقاط بدن گسترش پیدا نمی کنند.گرچه هر کسی که «هلیکوباکتر پیلوری» داشته باشد، دست کم درجاتی از گاستریت را دارد، ولی اکثریت این افراد بدون علامت هستند و حالشان خوب باقی می ماند. اما حداکثر ۳ درصد افراد مبتلا به «هلیکوباکتر پیلوری» دچار زخم پپتیک در معده یا دوازدهه (بخشی از روده که درست پس از معده قرار دارد) و درصد بسیار کمتری از آنها دچار سرطان معده یا نوعی «سرطان لنفاوی (لنفوم) با درجه پایین» به نام MALT می شوند.سیگار کشیدن خطر زخم های گوارشی و سرطان های مربوط به «هلیکوباکتر پیلوری» را افزایش می دهد و همچنین درمان آنتی بیوتیکی این عفونت را مشکل تر می کند. رژیم غذایی حاوی مقدار زیاد نمک، غذاهای دودداده شده و غذاهای کنسرو شده خطر سرطان معده را می افزایند و بالعکس غذاهایی که حاوی ویتامین ها و سایر مواد آنتی اکسیدان هستند، ظاهراً این خطر را می کاهند. از آنجایی که «هلیکوباکتر پیلوری» شایع است، تعجب آور نیست که پزشکان آن را مسوول بسیاری از بیماری های دیگر هم بدانند.
عفونت با «هلیکوباکتر پیلوری» پس از سال ها ممکن است به «گاستریت آتروفیک» بینجامد؛ عارضه یی که در آن پوشش درونی معده نازک می شود و مقدار کافی اسید تولید نمی کند تا ویتامین B۱۲ را از غذا آزاد کند.
بحث برانگیزتر ارتباط احتمالی بین «هلیکوباکتر پیلوری» و سوء هاضمه بدون زخم یا non-ulcer dyspepsia است، نامی پر طول و تفصیل که برای بیماران علائمی شبیه زخم گوارشی تولید می کند (مثلاً درد در قسمت فوقانی شکم، پری زودرس، آروغ زدن و تهوع) بدون اینکه زخمی وجود داشته باشد. در حال حاضر بیشتر شواهد حاکی از آن است که درمان «هلیکوباکتر پیلوری» این علائم را در این گروه از بیماران تخفیف نمی دهد، در حالی که درمان در رفع علائم افراد دارای علائم مربوط به زخم واقعی بسیار موثر است. پزشکان توافق دارند که «هلیکوباکتر پیلوری» در ایجاد «بیماری ریفلاکس معدی-روده یی» (GERD) بازگشت محتویات اسیدی معده به داخل مری که باعث سوزش سر دل می شود، نقشی ندارد - برعکس، اختلاف نظر در اینجا در این باره است که آیا «هلیکوباکتر پیلوری» ممکن است در واقع با کاهش اسید معده در مقابل GERD محافظت ایجاد کند.برخی شواهد همچنین «هلیکوباکتر پیلوری» را به سایر بیماری ها از کم خونی و فقر آهن گرفته تا مشکلات پوستی و خونی، میزان پایین کلسترول خوب HDL خون و تصلب شرایین ارتباط داده اند. پژوهش های بیشتری مورد نیاز است تا تعیین کند آیا این ارتباط ها واقعاً وجود دارند یا نه.
● تشخیص
آسان ترین راه تشخیص «هلیکوباکتر پیلوری» انجام یک آزمایش خونی است که می تواند پادتن ها یا آنتی بادی هایی را شناسایی کند که در پاسخ به عفونت تشکیل می شوند.
به رغم آسانی انجام آزمایش خون، این شیوه دارای دو محدودیت است؛ اول اینکه نمی تواند میان یک عفونت فعال که باعث بیماری می شود و یک عفونت نهفته که علائمی ایجاد نمی کند، تفاوتی قائل شود و دوم اینکه آزمایش خون نمی تواند بگوید که آیا درمان باعث معالجه بیماری و ریشه کنی باکتری شده است یا نه، چرا که پادتن های ضدباکتری مدت ها پس از نابودی آن در خون باقی می مانند.با این وجود اگر میزان پادتن قبل از درمان بسیار بالا باشد، نشان دهنده عفونت فعال است، در حالی که کاهش شدید پس از درمان بیانگر موفقیت آن است.دو آزمایش غیرتهاجمی دیگر به پزشکان امکان می دهد که عفونت فعال با «هلیکوباکتر پیلوری» را تشخیص دهند و با دقت بسیار معالجه بیماری را ارزیابی کنند.آزمون جدیدتر میزان پروتئین های باکتری را در نمونه مدفوع شناسایی می کند. حدود ۹۴ درصد بیماران دارای عفونت فعال «هلیکوباکتر پیلوری» آزمایش مدفوع مثبت است و اگر درمان موفقیت آمیز باشد، نتیجه آزمایش تقریباً همه این افراد یک تا چهار هفته پس از درمان منفی می شود.آزمون قدیمی تر بر توانایی «هلیکوباکتر پیلوری» در تجزیه اوره متکی است. «آزمایش تنفسی اوره» یک شیوه سریع، دقیق و ایمن برای شناسایی «هلیکوباکتر پیلوری» است و از آنجایی که تنها باکتری های فعال را شناسایی می کند، می تواند برای آزمایش معالجه باکتری به کار رود.اغلب بیمارانی که گمان می رود «هلیکوباکتر پیلوری» داشته باشند، می توانند با یکی از این سه آزمایش غیرتهاجمی تشخیص داده شوند. اما قدیمی ترین آزمایش برای «هلیکوباکتر پیلوری» یک شیوه تهاجمی است که استاندارد طلایی باقی می ماند. در واقع آندوسکوپی برای مستند ساختن عفونت خودالقاشده دکتر «مارشال» در سال ۱۹۸۴ مورد استفاده قرار گرفت.همه بیمارانی که در معرض خطر سرطان معده هستند، باید تحت آندوسکوپی قرار گیرند؛ علائم هشداردهنده یی که نیاز به آندوسکوپی را مطرح می کنند در ادامه فهرست شده اند.پیش از آندوسکوپی به بیمار یک داروی مسکن داده می شود و یک ماده بی حسی به گلوی او اسپری می شود. سپس پزشکان لوله فیبر نوری آندوسکوپ را از طریق دهان به معده می فرستند. آنها پوشش معده را بررسی می کنند و بیوپسی یا تکه برداری انجام می دهند. برای تشخیص سریع می توان نمونه بافت معده را از لحاظ وجود آنزیم «هلیکوباکتر پیلوری» که اوره را تجزیه می کند، مورد آزمایش قرار داد.متخصصان آسیب شناسی با استفاده از میکروسکوپ و رنگ آمیزی های مخصوص می توانند خود باکتری را نیز در مخاط معده ببینند و آن را از لحاظ حساسیت به انواع پادتن ها مورد آزمایش قرار دهند.
● درمان
وقتی صحبت عفونت می شود، همه به یاد آنتی بیوتیک و علاج فوری می افتند. این شیوه برای بسیاری از باکتری ها موثر است، اما نه برای «هلیکوباکتر پیلوری» که توانایی غریبی برای مقاوم شدن به آنتی بیوتیک ها دارد. خوشبختانه پزشکان می توانند با استفاده از درمان ترکیبی آنتی بیوتیک بر این مشکل فائق آیند.بسیاری از برنامه های درمانی در دسترس هستند؛ در همه آنها ترکیبی از دست کم دو آنتی بیوتیک به علاوه یک یا چند داروی خنثی کننده اسید به کار می روند. برخی از داروهایی که معمولاً مورد استفاده هستند، اینها هستند؛
آموکسی سیلین؛ این داروی مشتق از پنی سیلین نسبت به داروهای مشابه موثرتر است زیرا به داخل شیره معده ترشح می شود. این دارو معمولاً با دوز ۱۰۰۰ میلی گرم و دو بار در روز تجویز می شود. عوارض جانبی عمده آن دانه های پوستی و اسهال هستند.
کلاریترومایسین؛ این عضو خانواده اریترومایسین یکی از موثرترین داروها برای «هلیکوباکتر پیلوری» است و معمولاً با دوز ۵۰۰ میلی گرم و دو بار در روز تجویز می شود. عوارض جانبی عمده این دارو مزه ناخوشایند در دهان، تهوع و اسهال است. این دارو گران هم است.
مترونیدازول؛ این دارو که زمانی همیشه بر «هلیکوباکتر پیلوری» موثر واقع می شد، اکنون با بروز مقاومت میکروبی روبه رو شده است و بنابراین پزشکان آن را تنها برای بیمارانی که نمی توانند آموکسی سیلین مصرف کنند، به کار می برند. دوز معمول این دارو برای هلیکوباکتر پیلوری ۵۰۰ میلی گرم و دو بار در روز است. عارضه جانبی عمده این دارو مزه غیرطبیعی در دهان، تهوع و بی اشتهایی، سردرد و در موارد نادری تحریک اعصاب است.
تتراسیکلین؛ معمولاً با دوز ۵۰۰ میلی گرم و چهار بار در روز تجویز می شود. تتراسیکلین بیش از همه در ترکیب با سایر داروها برای بیمارانی که درمان های خط اول در آنها موثر نبوده است به کار می رود. عوارض جانبی عمده این دارو شامل دانه های پوستی، حساسیت به نور خورشید و اسهال است.
اومپرازول؛ این دارو اولین دارو از رده داروهای «مهارکننده پمپ پروتون» بود و به میزان قابل توجهی از ترشح اسید معده می کاهد ولی اثر مستقیمی بر هلیکوباکتر ندارد، گرچه اثربخشی آنتی بیوتیک ها را می افزاید. دوز معمول این دارو برای «هلیکوباکتر پیلوری» ۲۰ میلی گرم در روز حین درمان آنتی بیوتیکی است. عارضه جانبی آن گاهگاهی سرگیجه است. بسیاری از داروهای مهارکننده پمپ پروتون در دسترس هستند و می توان آنها را جایگزین اومپرازول کرد.
بیسموت ساب سالیسیلات؛ گرچه بیسموت یک آنتی بیوتیک نیست، اما می تواند هلیکوباکتر پیلوری را در معده از بین ببرد. این دارو همیشه با دو آنتی بیوتیک همراه می شود و دوز معمول آن دو قرص و چهار بار در روز است. تنها عارضه جانبی رایج سیاه شدن مدفوع است.
رانیتیدین بیسموت سیترات؛ در این داروی جدید رانیتیدین را که سال ها برای کاهش ترشح اسید معده به کار می رفت با بیسموت که دارای خواص ضدباکتری است، ترکیب می کنند. این دارو به تنهایی نمی تواند هلیکوباکتر را ریشه کن کند. اغلب بیماران به دوز ۴۰۰ میلی گرم و دو بار در روز دارو به همراه سایر داروها به خوبی پاسخ می دهند.رژیم های درمانی بسیاری در دسترس هستند؛ این رژیم ها ایمن و موثر هستند، اما مشکل گرانی نسبی آنها و ناخوشایند بودن تحمل دوره درمان طولانی است. تا همین اواخر برنامه های ۱۰ تا ۱۴ روزه شیوه استاندارد بودند، اما اکنون بسیاری از پزشکان رژیم های درمانی ۷ روزه را ترجیح می دهند. رایج ترین رژیم درمانی تجویز آموکسی سیلین، کلاریترومایسین و اومپرازول برای ۷ تا ۱۴ روز است. در یک ترکیب رایج دیگر تنها مترونیدازول به جای آموکسی سیلین تجویز می شود. یک رویکرد دیگر تجویز تتراسیکلین، مترونیدازول، بیسموت و اومپرازول برای دو هفته است. البته رژیم های درمانی متعدد دیگری نیز به وسیله متخصصان پیشنهاد شده اند.شواهد نشان می دهند که «هلیکوباکتر پیلوری» برای هزاران سال همزیست انسان ها بوده است، اما پزشکان تازه به حضور آن پی برده اند     مترجم : حسین ایران نژاد
 

  سندرم روده تحریك پذیر حالتی است كه در آن حركات غیر ارادی روده ها كم یا زیاد شده و نظم طبیعی خود را از دست می دهند. این حالت با استرس روحی شدیدتر می شود و سبب بروز دل درد و علایم گوارشی دیگر می شود.
نامهای دیگر این سندرم عبارتند از كولیت عصبی، كولیت فانكشنال، كولیت موكوسی و آی بی اس «IBS» می باشد.
حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مردم جامعه دچار این سندرم می باشند.
● علت سندرم روده تحریك پذیر چیست؟
در این سندرم ماهیچه های صاف روده ها گاهی به طور غیر طبیعی انقباضهای طولانی و شدیدتر از معمول پیدا می كنند. گاهی این انقباضها نابهنگام می باشند. علت اختلال انقباض ماهیچه ها مشخص نیست. با استرس روحی این اختلال شدیدتر می شود. هیچ گونه ژنی در این ارتباط كشف نشده است. بیش از ۱۰ درصد مردم جامعه گرفتار این سندرم می باشند و زنان ۳ تا ۵ برابر مردان دچار این سندرم می شوند. بیماران معمولاً جوان یا میانسالند و علایم آنها معمولاً سالها ادامه می یابد بدون این كه عارضه خطرناكی متوجه بیمار شود. حدود ۸۰ درصد بیماران مبتلا به سندرم روده تحریك پذیر، اختلالات خفیف روحی دارند و هنگام استرسهای روحی علایم روده ای شدید می شود.
● علایم روده تحریك پذیر چیست؟
تغییرات اجابت مزاج به صورت اسهال غیر خونی و یا یبوست متناوب است.
▪ دل درد كه با استرس بیشتر می شود. این دل درد معمولاً آن قدر شدید نیست كه مانع انجام كارهای روزمره بیمار شود. محل آن در همه شكم به خصوص در اطراف ناف است. وقتی دل درد شدیدتر است، معمولاً اختلال اجابت مزاج به صورت تكرار دفعات دفع و باریك بودن مدفوع و شل شدن آن و دفع موكوس (مواد خلط مانند) نیز وجود دارد. با اجابت مزاج دل درد موقتاً قدری كمتر می شود و گاهی بیمار بعد از غذا خوردن مجبور به رفتن برای دفع مدفوع می شود.
▪ قاروقور كردن شكم
▪ احساس نفخ و پری در شكم و دفع گاز بیشتر از حد معمول.
▪ دلهره و دلشوره و اضطراب و احساس بی اشتهایی بدون اینكه بیمار كاهش وزن پیدا كند.
▪ كمبود آب بدن و خونی نبودن اسهال
▪ خوب بودن حال عمومی بیمار با اینكه سالها از ناراحتی گوارشی شكایت می كند.
● عوارض سندرم روده تحریك پذیر چیست؟
سندرم روده تحریك پذیر با این كه سالهای سال بیمار را اذیت می كند، ولی عارضه خطرناكی ندارد. این سندرم شخص را مستعد سرطان روده نمی كند و هیچ گاه به كوایت «اولسراتیو» تبدیل نمی شود. تنگی روده هم هرگز ایجاد نمی شود. گاهی به علت یبوست شدید و طولانی، بیمار دچار بواسیر یا شقاق می شود. شایان ذكر است كه بیماران مبتلا به سندرم تحریك پذیر مصونیت خاصی نسبت به بیماریهای دیگر گوارشی ندارند و از این نظر مانند افراد سالم جامعه اند.
● پزشك چگونه سندرم روده تحریك پذیر را تشخیص می دهد؟
بیشترین قسمت تشخیص با شرح حال و معاینه بیمار صورت می گیرد. آزمایشهای مختلف خون و مدفوع در این سندرم نرمال هستند. آزمایش خاصی وجود ندارد كه وجود این سندرم را ثابت كند.
بیشتر افراد نیاز به اندوسكوپی ندارند، ولی در افراد بالاتر از ۴۰ سال باید ابتدا، كولونوسكوپی یا عكس روده بزرگ انجام شود تا سرطان روده بزرگ در فرد رد گردد.
در افراد كمتر از ۴۰ سال، كولونوسكوپی و عكسبرداری از روده ها برای تأیید یا رد بیماریهای دیگر مثلاً كولیت اولسراتیو یا كرون انجام می گیرد.
چون بیماری كمبود لاكتاز هم علایمی مانند علایم این بیماری ایجاد می كند، لذا به همه بیماران توصیه می شود سه هفته از مصرف شیر و غذاهای محتوی لاكتوز خودداری كنند و سپس این مواد غذایی را بخورند تا چنانچه كمبود لاكتاز وجود داشته باشد، تشخیص داده شود.    
  روزنامه قدس
 

    سوء هاضمه به‌صورت دل‌درد، نفخ، اسپاسم، ترش کردن معده اسهال، پیوست و یا بد هضم شدن غذا در افراد ظاهر می‌شود.
متأسفانه شمار افراد مبتلا به سوء‌هاظمه بسیار زیاد بوده و روز به روز به تعداد آنها اضافه می‌شود و در صورتی‌که این افراد بخواهند جهت درمان خود از دارو استفاده کنند عوارض مصرف داروهای شیمیائی باعث نگرانی آنها خواهد بود.
شرایط زندگی ماشینی در سال‌های اخیر باعث گسترش تعداد از بیماری‌ها از جمله سو‌ءهاضمه شده است. نوع تغذیه، نوع کار و فعالیت، کمی استراحت، کمی تحرک و مشکلات روحی و روانی از عوامل بسیار مؤثر در ایجاد سوء‌هاضمه هستند، سو‌ءهاضمه به‌صورت دل درد، نفخ، اسپاسم، ترش کردن معده اسهال، پیوست و یا بد هضم شدن غذا در افراد ظاهر می‌شود. متأسفانه شمار افراد مبتلا به سوء هاضمه بسیار زیاد بوده و روز به روز به تعداد آنها اضافه می‌شود و در صورتی‌که این افراد بخواهند جهت درمان خود از دارو استفاده کنند عوارض مصرف داروهای شیمیائی باعث نگرانی آنها خواهد بود. خوشبختانه برای اکثر مشکلات سوء‌هاضمه داروهائی گیاهی بسیار خوبی وجود دارند که ضمن اثرات مفید به‌علت عدم عوارض جانبی می‌توان آنها را سالیان دراز مصرف کرد. قبل از توضیح چند نمونه از گیاهان مورد مصرف در سوء‌هاضمه عواملی را که می‌توانند در جلوگیری از سوء‌هاضمه مؤثر باشند توضیح می‌دهیم.
●تغذیه
رعایت رژیم غذائی مناسب حاوی مواد متنوع پروتئینی، چربی، کربوهیدرات، میوه و سبزیجات تازه بسیار ضروری است. وجود الیاف گیاهی که بیشتر از طریق خوردن میوه و سبزیجات به بدن می‌رسد در هضم, جذب و دفع مواد غذائی بسیار مهم است. سبوس گندم در نان‌های سبوس نگرفته از مهم‌ترین منابع الیاف گیاهی است. عدم تنوع مواد غذائی به‌خصوص در طولانی مدت باعث به‌هم خوردن وضعیت هضم، جذب و دفع می‌شود و انواع عوارض سوء هاضمه را ایجاد می‌کند. نکته‌ٔ مهم در تغذیه وب ”تنوع“ و ”میزان مرف“ غذائی است که باید به‌طور مرتب مصرف شود. مرف فیبرهای گیاهی که از طریق میوه و سبزیجات به بدن می‌رسند نه تنها در جلوگیری از سوء‌هاضمه نقش دارند بلکه پس از ورود به بدن با جذب آب حجیم شده و باعث سهولت دفع مدفوع می‌شوند و از توقف طولانی مواد در روده‌ٔ بزرگ و در نتیجه از جذب بیش از اندازه‌ٔ چربی، کلسترول و... جلوگیری می‌کنند. همین‌طور در جذب و دفع مواد تعادل برقرار می‌سازند و در نتیجه بسیاری از مشکلات از جمله چاقی کاهش می‌یابد. همچنین فیبرهای گیاهی می‌توانند با این عمل از پیوست که خود عامل مشکلات متعددی است جلوگیری کنند.
● تحرک
تحرک و ورزش از عوامل بسیار مهم برای سلامتی انسان به‌خصوص در جلوگیری از سوء‌هاضمه است. تحرک و ورزش یابد به‌طور منظم انجام شود و پیوسته تداوم داشته باشد. نداشتن تحرک در ایجاد پویست دخالت دارد. جالب است که بدانید، امسال شعار سازمان جهانی بهداشت، ”تحرک رمز سلامتی“ است. تحرک و ورزش در کاهش قند خون، فشارخون، چربی و کلسترول افرادی که از این عوامل رنج می‌برند تأثیر خوبی دارد.
● عوامل روحی ـ روانی
با توجه به اینکه وظیفه همه اعضاء بدن، تحت تأثیر فرمان‌های اعصاب است، استرس، دلهره، تشویش، نوع کار و خلاصه عوامل اطراف زندگی شخص می‌توانند از طریق مختل کردن کار معده و روده، عمل هضم جذب و دفع را مختل کرده و مشکلات مربوط به سوء‌هاضمه را ایجاد کند لذا باید از عوامل استرس‌زا دوری کرد و کوشید تا آرامش حفظ شود. همچنین استراحت و خواب از عواملی هستند که به آرامش کمک کرده و در سلامت انسان دخالت مستقیم دارند. عوامل ذکر شده جهت سلامتی و به‌خصوص جلوگیری از سوء‌هاضمه در درجه‌ٔ اول اهمیت قرار دارند ولی در صورتی‌که با توجه به رایت آنها، باز هم عوارض سو‌ء‌هاضمه وجود داشته باشند می‌توان از داروهای گیاهی در بسیاری از موارد کمک گرفت.
● دارو درمانی
از گذشته‌های دور گیاهان اسانس‌دار جهت تهیه‌ٔ ادویه‌جات به‌عنوان افزودنی به غذاها، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. مطالعات جدید نشان می‌دهد که ادویه‌جات (مخلوط گیاهان اسانس‌دار) مانند داروها، در سلامتی و تنظیم بسیاری از اعمال بدن مانند تحریک برای هضم، جذب و یا دفع، یا تقویت معده و اشتهاآوری تأثیر به‌سزائی دارند. امروزه بیش از بیست اثر فیزیولوژیک و فارماکولوژیک از اسانس‌ها به اثبات رسیده‌ است، مهم‌ترین این آثار عبارتند از: اثرات ضد نفخ، ضد درد، ضد اسپاسم، ضد میکروب، ضد قارچ، محرک، ضد انگل و موارد دیگر، همچنین اروماتراپی یا رایحه درمانی که برای تسکین و یا درمان بیماری‌ها از قدیم مورد استفاده بوده در سال‌های اخیر دوباره مورد توجه و کاربرد قرار گرفته است. یکی از کاربردهای رایحه درمانی، در دفع مشکلات سوءهاضمه است. گیاهانی از جمله نعنا، گشنیز، بادرنجیویه، زیره، رازیانه، شوید، جعفری و... از سبزی‌های خوراکی مشهوری هستند که سالیان دراز به‌عنوان گیاهان داروئی ضددرد، ضدنفخ، ضداسپاسم، اشتهاآور، مقوی معده و محرک مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در سال‌های اخیر و از زمان انقلاب صنعتی در اروپا، این گیاهان به‌صورت فرآورده‌های داروئی به بازار عرضه شده‌اند. در ادامه‌ٔ مبحث به سه نمونه از این گیاهان که بیش‌تر در فرآورده‌های داروئی مصرف می‌شوند اشاره می‌شوند.
● داروهای گیاهی برای درمان سوء‌هاضمه
▪ نعنا:
گیاهی است علف که به‌نام MENTHA در جهان مشهور است. از این گیاه بیش از ۳۰ گونه در چهان وجود دارد که اکثر آن‌ها به‌عنوان سبزی خوراکی مصرف دارند. با وجودی که همه نعنا را می‌شناسند ولی اطلاعات علمی افراد درباره‌ٔ آن بسیار کم است. باید دانست که از بین همه‌ٔ گونه‌های نعنا فقط چند گونه نعنا بیش‌تر از همه در صنعت داروسازی مورد مصرف است: MENTHA PIPERIITA اولی به‌نام PEPERMINT و دومی به نام SPERMINT مشهور است. گیاه نعنا از خانواده LABIATAE (نعنا) است. اسانس گونه‌های داروئی نعنا به‌علت داشتن ترکیباتی از جمله CARVONE و MENTHOL یکی از پرمصرف‌ترین اسانس‌ها است. همچنین در بین اسانس‌های مورد مصرف در محصولات بهداشتی به‌خصوص در خمیر دندان‌ها دارای مقام اول است. به‌طور کلی نعنا و اسانس آن دارای خواص ضددرد، ضد نفخ، ضد اسپاسم، محرک معده، اشتها‌آور، خوش بوکننده و ضد میکروب است. در سال‌های اخیر گذشته از داروهای خوراکی نعنا داروهای موضعی از آن تهیه شده است که جهت دردهای سطحی دست، پا، کمردردهای ماهیچه‌ای مصرفمی‌شود. محصولات دیگر اسانس نعنا به‌عنوان ضد احتقان‌ بینی در سرماخوردگی‌ها است که باعث باز شدن بینی و راحت نفس کشیدن می‌شود.
▪ گشنیز
گیاهی با نام علمی CCRIANDER SATIVUM و از خانواده‌ٔ جعفری است. قسمت مورد استفاده آن برگ و میوه‌های آن است. برگ گشنیز، بیشتر به حالت تازه، یکی از پرمصرف‌ترین سبزیجات است. میوه‌ٔ گشنیز یکی از مهم‌ترین منابع اسانس در صنایع داروسازی و آرایشی بهداشتی است. این میوه دارای اثر ضددرد، ضد نفخ، ضد اسپاسم، مقوی معده، اشتهاآور و ضد میکروب است. با توجه به اینکه در اسانس میوه‌ٔ گشنیز ترکیبات خوشبویی از جمله LINALOOL (لینالول) وجد دارند، از آن در صنایع آرایشی، در تهیه‌ٔ مواد معطر به وفور استفاده می‌شود.
▪ بادرنجیویه
گیاهی است بوته‌ای به‌نام علمی MELLISA OFFICINALIS که به نام ملیس (MELLIS) در جهان مشهور است. این گیاه که به‌طور تقریبی شباهتی به نعنا دارد از همان خانواده‌ٔ نعنا (LABIATAE) است. قسمت مورد استفاده‌ٔ آن برگ‌ها و شاخه‌های گلدار آن است، این گیاه ‌دارای اثرات خوب ضد درد، ضد نفخ و اسپاسم، آرام‌بخش و تا حدی خواب‌آور است. بادرنجیویه به علت دارا بودن اسانس دارای بوی مطبوعی است و یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان داروئی است. با وجودی که می‌توان از هر کدام از گیاهان فوق به‌طور جداگانه استفاده کرد وی کار کارخانجات ترجیح می‌دهند که برای اثرات سریع‌تر و قوی‌تر از فرمولاسیون دو یا سه گیاه با هم استفاده کنند. یکی از داروهای که از فرمولاسیون مخلوط سه گیاه فوق تهیه شده است قطره کارمیت (CARMINT) است که از عصاره‌ٔ برگ نعنا و بادرنجیویه و میوه‌های گشنیز فرموله شده است. این قطره به علت دارا بودن سه عصاره و اسانس گیاهان مربوط به خود، دارای اثر ایده‌آل ضد درد، ضد نفخ و ضد اسپاسم است. با توجه به خوراکی بودن گیاهان به‌کار برده شده، این قطره می‌تواند برای تمام افراد از نوزادان گرفته تا افراد مسن مورد استفاده قرار گیرد. فقط میزان مصرف در هر مورد متفاوت بوده و طبق راهنمای دارو است. قطره کارمینتبا هیچ دارو و غذائی دارای تداخل نبوده و می‌توان آن را در هر شرایط سنی و جنسی‌ای مصرف کرد. با توجه به بی‌ضرری آن، در صورت احتیاج می‌توان در روز چند مرتبه از آن در موارد نفخ، درد و اسپاسم استفاده کرد. همچنین می‌توان در صورت سوء‌هاضمه دائمی آن را سالیان دراز مصرف کرد. برای راهنمائی بیش‌تر مصرف‌کنندگان، باید گفت، هستند افرادی که به‌طور مداوم با خوردن هر وعده غذا، معده‌ی آن‌ها ناراحت شده و احساس سنگینی، درد، نخ و یا اسپاسم می‌کنند که در این صورت باید قطره‌ٔ کارمینتن را با هر وعده‌ٔ غذا و با شروع غذا خوردن استفاده کنند. افراد دیگری هستند که نمی‌دانند چه موقع احساس ناراحتی خواهند کرد و گاهی دچار نفخ، درد و اسپاسم می‌شوند، در این مورد هرگاه احساس ناراحتی پیش آید می‌توان از قطره استفاده کرد که در این صورت پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اثر دارو کامل شده و فرد احساس راحتی می‌کند. در حقیقت کارمینت دارای دو نوع اثر سریع و مدت‌دار است. اثر سریع آن پس از حداکثر بیست دقیقه ظاهر می‌شود و نفخ و دل‌درد را از بین می‌برد و اثر دوم آنکه غیر سریع است تا چند ساعت و یا یک روز دوام داشته و اثر ضد دردی را در کل بدن اعمال می‌کند. کارمنت همچنین دارای اثر ایده‌ای در مشکلات قبل و حین قاعدگی (دل درد و نفخ) بوده و به علت داشتن بادرنیویه در این گونه موارد دارای اثر آرام‌بخش است. یک تحقیق کلینیکی دانشگاهی نشان داده است که قطره‌ی کارمینت نفخ زنان تازه سرازین شده را در عوض بیست دقیقه مهار کرده و باعث آرامش آنها شده است. نکته‌ٔ بسیار با اهمیتی که مورد سؤال بسیاری از افراد است اینکه آیا می‌توان به جای نعنا و یا داروهای موجود، از عرق نعنا یا عرقیات طبی دیگر برای رفع سوء‌هاضمه از جمله نفخ و درد استفاده کرد. در جواب باید گفت در صورتی‌که عرق نعنا در شرایط استریل تهیه شده باشد و دارای آلودگی میکروبی و قارچی نبوده و غلظت اسانس موجود در آن کافی باشد مصرف آن بلامانع است. در مواردی عرقیات موجود در بازار پس از مدتی نگهداری آثار کفک و کدر شدن و رسوب در آنها دیده می‌شود که نشانه آلودگی آن‌ها است. به‌طور اساسی محصولات داروئی مایع مانند قطره و شربت‌ها از نظر آلودگی بسیار حساس هستند به همین دلیل فرآورده‌هائی که توسط کارخانجات داروسازی تهیه می‌شوند استریل بوده و دارای آلودگی یا قارچی نیستند. بنابراین برای اطمینان باید از داروهای ساخته شده توسط کارخانجات داروسازی استفاده کرد و این مسئله به‌خصوص برای کودکان بسیار اهمیت دارد مگر آنکه از استریل بودن عرقیات طبی مطمئن باشیم.
گیاهی از جمله نعنا، گسنیز، بادرنجیویه، زیره، رازبانه، شوید، جعفری و... از سبزی‌های خوراکی مشهوری هستند که سالیان دراز به‌عنوان به گیاهان دارویی ضد درد، ضد نفخ، ضد اسپاسم، اشتها‌آور، مقوی معده و محرک مورد استفاده قرار گرفته‌اند.         رضا هوشنگی (مدیر اجرائی مؤسسه مطالعات و اطلاع‌رسانی ترویج گیاهان داروئی پونا)
   

  تقریبا همه افراد سوزش سردل را تجربه کرده‌اند و بنا به تجارب خود راهی برای کاهش درد ناشی از آن پیدا کرده‌اند. این حالت، احساس سوزش در قفسه سینه و گاهی اوقات در حلق است که به علت بازگشت اسید از معده به مری ایجاد می‌شود. درباره همین مشکل شایع گوارشی با دکتر خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتگو کردیم تا راه‌های مناسبی برای این مشکل شایع پیدا کنیم...
▪ هنگام غذا خوردن چه اتفاقی برای ما می‌افتد که پس از مدتی دچار سوزش سردل می‌شویم؟
ـ وقتی غذا می‌خورید، غذا از مری پایین می‌رود تا به یک دریچه عضلانی می‌رسد که در حد فاصل قسمت تحتانی مری و معده قرار گرفته است. در این زمان این دریچه که اسفنگتر تحتانی مری نام دارد، باز شده و به غذا اجازه می‌دهد به معده وارد شود و سپس دوباره بسته می‌شود. با این وجود گاهی اوقات این اسفنگتر عضلانی در زمان غیر مناسب شل می‌شود و محتویات اسیدی معده فرصت می‌یابند دوباره به مری بازگردند و علایمی را ایجاد کنند که به طور رایج به آنها سوزش سر دل می‌گوییم. اگر اسید به قسمت فوقانی مری برگردد یک مزه ترش را در دهانتان باقی می‌گذارد و ممکن است موجب تحریک سرفه شود. بازگشت مداوم اسید، پوشش‌ مری را تحریک کرده و موجب التهاب آن می‌شود که به این حالت التهاب مری گفته می‌شود. پس از مدتی این التهاب می‌تواند موجب تنگی یا خوردگی و متعاقب آن بروز خون‌ریزی، بلع دشوار یا درد قفسه سینه شود. بیماری ریفلاکس نامی است برای بازگشت مزمن اسید که به التهاب مری منجر می‌شود.
▪ چه افرادی و در چه سنی ممکن است به سوزش سر دل دچار شوند؟
ـ هر کسی ممکن است به بیماری رفلاکس مبتلا شود حتی کودکان و شیرخوران، با این وجود این بیماری در افراد مسن‌تر از ۴۰ سال شایع‌تر است. این حالت در زنان باردار نیز دیده می‌شود و علت آن تغییرات هورمونی و افزایش فشار داخل شکم در دوران بارداری است.
▪ چه عواملی موجب افزایش این بیماری می‌شوند؟
ـ چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به ریفلاکس است. وزن اضافی، فشار بیشتری را روی معده و دیافراگم اعمال می‌کند. دیافراگم عضله بزرگی است که قفسه سینه و شکم را از هم جدا می‌کند. این فشار زیاد موجب باز شدن اسفنگتر تحتانی مری می‌شود. خوردن وعده‌های غذایی بزرگ یا چرب احتمالا آثار مشابهی را ایجاد می‌کند. سابقه فامیلی از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری ریفلاکس است. مصرف سیگار نیز در ایجاد و تشدید بیماری رفلاکس و در نتیجه سوزش سر دل موثر است. دود کردن سیگار تولید اسید را افزایش می‌دهد و بازگشت اسید را تشدید می‌کند. ناگفته نماند نوعی بیماری موسوم به فتق هیاتال نیز می‌تواند موجب سوزش سر دل شود. فتق‌هیاتال حالتی است که در آن بخشی از معده به قسمت تحتانی قفسه سینه بیرون می‌زند و دیافراگم دیگر قادر به حمایت از اسفنگتر تحتانی مری نیست.
▪ چه طور می‌توانیم بیماری ریفلاکس را تشخیص دهیم؟
ـ در بیشتر موارد توصیف علایم همه آن چیزی است که پزشک برای تشخیص ریفلاکس نیاز دارد. با این وجود در صورت شدید بودن علایم و یا پاسخ ندادن به درمان ممکن است آزمایش‌هایی از قبیل عکس‌برداری با اشعه ایکس از مری و معده پس از بلع باریم یا آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی ضرورت یابد. برای اندازه‌گیری اسید در بخش فوقانی و تحتانی مری از یک آزمایش سرپایی اسید استفاده می‌شود.
▪ این بیماری چقدر خطرناک است؟
ـ احساس سوزش گهگاهی آزاردهنده است اما به‌طور معمول خطرناک نیست. با این وجود بیماری ریفلاکس نیازمند درمان است. رها کردن آن بدون درمان می‌تواند به بروز عوارضی منجر شود.
▪ چه نوع عوارضی؟
ـ یکی از این عوارض تنگی مری است. این عارضه در حدود ۱۰ درصد از مبتلایان به ریفلاکس را درگیر می‌کند. آسیب سلول‌های واقع در بخش مری تحتانی ناشی از تماس با اسید معده به تشکیل بافت جوشگاهی منجر می‌شود. این بافت جوشگاهی مسیر عبور غذا را تنگ کرده و موجب دشواری در بلع می‌شود، لقمه غذا در ناحیه تنگی گیر می‌افتد.برای درمان تنگی از یک نوع عمل استفاده می‌شود که در آن بافت‌ها کشیده شده و مری گشادتر می‌شود. به دنبال آن داروهای سرکوب کننده اسید به منظور پیگیری از بروز تنگی دوباره تجویز می‌شود. یکی دیگر از عوارض ناشی از ریفلاکس، ظهور زخم است. زخم ممکن است دچار خون‌ریزی شده، درد ایجاد کند یا بلع را دشوار سازد. مصرف دارو و ایجاد تغییر در شیوه زندگی موجب کنترل بازگشت اسید معده می‌شوند و بادادن فرصت ترمیم به زخم می‌توانند آن را به طور کامل درمان کنند.
▪ برای کمک به تسکین علایم بیماری ریفلاکس چه کار کنیم؟
بدون توجه به شدت بیماری، نخستین قدم در کنترل آن، ایجاد تغییر در برخی عادات زندگی است. در موارد خفیف شاید تغییر در عادت‌ها همه آن چیزی باشد که برای درمان به آن نیازمندیم در موارد شدیدتر بیماری، ایجاد تغییر در عادات زندگی، کنترل بیماری به وسیله دارو را راحت‌تر می‌کند.
● ۸ توصیه ضدریفلاکس
▪ سیگار را ترک کنید: سیگار بازگشت اسید را افزایش می‌دهد و بزاق شما را خنک می‌کند. بزاق به محافظت مری از اسید معده کمک می‌کند.
▪ غذا را در وعده‌های کوچک میل کنید: این کار فشار وارده به اسفنگتر تحتانی مری را کاهش داده و از باز شدن دریچه و پس زدن اسید به مری جلوگیری می‌کند.
▪ پس از صرف غذا دراز نکشید: پس از خوردن غذا حداقل سه ساعت صبر کنید و سپس به رخت‌خواب رفته یا چرت بزنید. در طول این مدت بیشتر مواد غذایی معده به روده کوچک تخلیه شده است و دیگر نمی‌تواند به مری بازگردد.
▪ بلافاصله پس از صرف غذا ورزش نکنید: پس از خوردن و پیش از پرداختن به فعالیت‌های سنگین دو تا سه ساعت صبر کنید.
▪ مصرف غذای چرب را کم کنید: مطالعات نشان‌دهنده وجود یک ارتباط قوی بین مصرف چربی و بیماری ریفلاکس است. غذای چرب با شل کردن اسفنگتر تحتانی مری به اسید معده فرصت می‌دهد به مری وارد شود. چربی همچنین تخلیه معده را کند می‌کند بنابراین فرصت بیشتری را برای بازگشت به مری پیدا می‌کند.
▪ از غذاها و نوشیدنی‌های آزاردهنده بپرهیزید: این مواد شامل نوشیدنی‌های کافئین‌دار، شکلات، پیاز و غذاهای ادویه‌دار است. این غذاها تولید اسید را افزایش داده و اسفنگتر تحتانی مری را شل می‌کنند. همچنین مصرف مرکبات و گوجه‌فرنگی و خوراکی‌های حاوی سس گوجه‌فرنگی را محدود کنید. این مواد اسیدی هستند و قادرند مری ملتهب را تحریک کرده و علایم ریفلاکس را بدتر کنند.
▪ وزن خود را کم کنید: وزن اضافه، فشار مضاعفی را روی معده اعمال می‌کند. در این حالت احتمال بروز سوزش سردل و بازگشت اسید بیشتر می‌شود. همچنین فراموش نکنید که از پوشیدن لباس‌های تنگ اجتناب کنید زیرا این نوع لباس‌ها به معده فشار می‌آورد.
▪ سر تخت‌خواب خود را بالا بیاورید: قست سر رخت‌خواب یا تخت‌خواب خود را حدود ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر بالا بیاورید. این کار موجب ایجاد یک شیب تدریجی از سر تا پاها شده و به پیشگیری از بازگشت اسید به مری در هنگام خواب کمک می‌کند. به این منظور می‌توانید یک قطعه اسفنج کره‌ای شکل را زیر تشک قرار دهید یا تکه چوب‌هایی را زیر پایه‌های قسمت سری تخت بگذارید.     دکتر مجید سلطانی
  روزنامه سلامت