دسته‌بندی موضوعی آیات و روایات مرتبط با روزه به شرح زیر است:

۱. وجوب روزه

  • آیه:
    ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ (بقره/۱۸۳)
    معنا: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده است، همان‌گونه که بر امت‌های پیشین واجب بود، تا پرهیزکار شوید.

۲. روزه در امت‌های پیشین

  • آیه:
    ﴿كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ﴾ (بقره/۱۸۳)
    معنا: همان‌گونه که بر امت‌های پیشین واجب بود.

۳. روزه، سرچشمه تقوا و پرهیزکاری

  • آیه:
    ﴿لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ (بقره/۱۸۳)
    معنا: تا پرهیزکار شوید.

۴. روزه در ایام معین (ماه رمضان)

  • آیه:
    ﴿أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ﴾ (بقره/۱۸۴)
    معنا: روزه در روزهای معدودی (ماه رمضان) واجب شده است.

۵. معافیت مریض، مسافر و ناتوان از روزه

  • آیه:
    ﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ﴾ (بقره/۱۸۴)
    معنا: هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، به جای آن روزها، روزه‌های دیگری بگیرد.

۶. خیر بودن روزه برای انسان‌ها

  • آیه:
    ﴿وَأَن تَصُومُوا خَیْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ (بقره/۱۸۴)
    معنا: و روزه گرفتن برای شما بهتر است اگر بدانید.

۷. موسم روزه در ماه رمضان

  • آیه:
    ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ﴾ (بقره/۱۸۵)
    معنا: ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.

۸. هدف از تشریع روزه

  • آیه:
    ﴿وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ (بقره/۱۸۵)
    معنا: تا شماره روزها را کامل کنید و خدا را به خاطر هدایتش بزرگ بدارید و شکرگزار باشید.

۹. حلال بودن همسر در شب برای روزه‌داران

  • آیه:
    ﴿أُحِلَّ لَكُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ﴾ (بقره/۱۸۷)
    معنا: در شب‌های روزه، آمیزش با همسران شما حلال شده است.

۱۰. مدت روزه از سپیده صبح تا شب

  • آیه:
    ﴿ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ﴾ (بقره/۱۸۷)
    معنا: سپس روزه را تا شب کامل کنید.

۱۱. فضیلت روزه و قیام در ماه رمضان

  • حدیث:
    رسول الله (ص) به جابر بن عبدالله فرمودند:
    "هر کس روزهای ماه رمضان را روزه بگیرد و شب‌هایش را به عبادت بگذراند و شکم و دامن خود را حفظ کند و زبانش را کنترل کند، از گناهانش خارج می‌شود همان‌گونه که از ماه رمضان خارج می‌شود." (کافی، ج ۴، ص ۸۷)

۱۲. پاداش روزه‌داران

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "هر کس یک روز از رمضان را روزه بگیرد و سه چیز را حفظ کند (زبان، شکم و دامن)، من بهشت را برای او ضمانت می‌کنم." (کنزالعمال، ج ۸، ص ۴۸۱)

۱۳. فضیلت جمعه در ماه رمضان

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "فضیلت جمعه در ماه رمضان نسبت به سایر جمعه‌ها، مانند فضیلت رمضان نسبت به سایر ماه‌ها است." (کنزالعمال، ج ۸، ص ۴۸۲)

۱۴. فضیلت جمع‌های ماه رمضان

  • حدیث:
    امام باقر (ع) فرمودند:
    "جمع‌های ماه رمضان بر جمع‌های سایر ماه‌ها برتری دارد، همان‌گونه که رسول الله (ص) بر سایر پیامبران برتری دارد." (ثواب الاعمال، ص ۳۹)

۱۵. اجر فراوان روزه‌داران

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "برای هر یک از روزهای ماه رمضان، اجرهای فراوانی وجود دارد."

۱۶. دعای روزه‌دار مستجاب است

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "دعای روزه‌دار رد نمی‌شود." (عدة الداعی، ص ۱۲۸)

۱۷. روزه، عبادتی ویژه برای خدا

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "خداوند می‌فرماید: روزه برای من است و من خود پاداش آن را می‌دهم." (مصباح الشریعة، ص ۱۳۵)

۱۸. روزه، سپری در برابر آتش جهنم

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "روزه سپری در برابر آتش جهنم است." (کافی، ج ۲، ص ۱۸)

۱۹. روزه، عامل تقویت اراده و تقوا

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "روزه باعث می‌شود شهوات نفسانی کاهش یابد و قلب صاف شود." (مصباح الشریعة، ص ۱۳۵)

۲۰. روزه، یادآور قیامت

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "با گرسنگی و تشنگی روزه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید." (أمالی صدوق، ص ۹۳)

۲۱. رمضان، ماه رسیدگی به محرومان

  • حدیث:
    امام سجاد (ع) هر شب در ماه رمضان گوسفندی ذبح می‌کردند و غذای آن را به محرومان می‌دادند و خود با نان و خرما افطار می‌کردند. (کافی، ج ۴، ص ۶۸)

۲۲. روزه، زکات بدن

  • حدیث:
    امام علی (ع) فرمودند:
    "برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن، روزه است." (نهج البلاغه، حکمت ۱۳۶)

۲۳. روزه، عامل سلامتی

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "روزه بگیرید تا سالم بمانید." (الدعوات، ص ۷۶)

۲۴. روزه، عامل اخلاص

  • حدیث:
    حضرت فاطمه (ع) فرمودند:
    "خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص را در انسان تثبیت کند." (علل الشرائع، ج ۱، ص ۲۴۸)

۲۵. روزه، عامل تقویت عواطف انسانی

  • حدیث:
    امام صادق (ع) فرمودند:
    "خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقیر در گرسنگی و تشنگی برابر باشند." (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۳)

۲۶. روزه، عامل تقویت اراده

  • حدیث:
    روزه باعث می‌شود انسان بر خواسته‌های نفسانی خود مسلط شود و اراده‌اش تقویت گردد.

۲۷. روزه، زمینه‌ساز عدالت اجتماعی

  • حدیث:
    روزه باعث می‌شود انسان درد گرسنگی و تشنگی را درک کند و به فکر محرومان باشد.

 

 

 

 

۲۸. روزه، یادآور قیامت

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "با گرسنگی و تشنگی روزه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید." (أمالی صدوق، ص ۹۳)

۲۹. رمضان، ماه رسیدگی به محرومان

  • حدیث:
    امام سجاد (ع) هر شب در ماه رمضان گوسفندی ذبح می‌کردند و غذای آن را به محرومان می‌دادند و خود با نان و خرما افطار می‌کردند. (کافی، ج ۴، ص ۶۸)

۳۰. روزه، زکات بدن

  • حدیث:
    امام علی (ع) فرمودند:
    "برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن، روزه است." (نهج البلاغه، حکمت ۱۳۶)

۳۱. روزه، عامل سلامتی

  • حدیث:
    رسول الله (ص) فرمودند:
    "روزه بگیرید تا سالم بمانید." (الدعوات، ص ۷۶)

۳۲. روزه، عامل اخلاص

  • حدیث:
    حضرت فاطمه (ع) فرمودند:
    "خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص را در انسان تثبیت کند." (علل الشرائع، ج ۱، ص ۲۴۸)

۳۳. روزه، عامل تقویت عواطف انسانی

  • حدیث:
    امام صادق (ع) فرمودند:
    "خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند و فقیر در گرسنگی و تشنگی برابر باشند." (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۳)

۳۴. روزه، عامل تقویت اراده

  • حدیث:
    روزه باعث می‌شود انسان بر خواسته‌های نفسانی خود مسلط شود و اراده‌اش تقویت گردد.

۳۵. روزه، زمینه‌ساز عدالت اجتماعی

  • حدیث:
    روزه باعث می‌شود انسان درد گرسنگی و تشنگی را درک کند و به فکر محرومان باشد.

این دسته‌بندی نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه روزه در اسلام و تأثیرات عمیق آن بر زندگی فردی و اجتماعی انسان است.

کسانی که روزه بر آنها واجب نیست

کسی که به واسطه پیری نمی‏تواند روزه بگیرد، یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

کسی که به واسطه پیری روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید قضای روزهایی را که نگرفته بجا آورد.

اگر انسان مرضی دارد که زیاد تشنه می‏شود و نمی‏تواند تشنگی را تحمل کند،یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. احتیاط واجب آن است که بیشتر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید روزه‏هایی را که نگرفته قضا نماید.


زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مد طعام، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه ‏هایی را که نگرفته باید قضا نماید.

زنی که بچه شیر می‏دهد و شیر او کم است، چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بی‏ اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه‏ای که شیر می‏دهد ضرر دارد، روزه براو واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه‏ هایی را که نگرفته باید قضا نماید. ولی اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگر که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.