📒 بانک شعر "ملک الشعرای بهار" 📒

اگرکه پشت من از بار حادثات خمید

شکسته زلفا جعد ترا که خمانید

خمیده پشتی وگوژی نشان پیرانست

دو زلف تو پسرا از چه کوژ گشت و خمید

شنیده بودم در آب موی گردد مار

کجا بتابد بر وی به سال‌ها خورشید

من آن ندیدم و دیدم در آب عارض تو

خمیده طره و شد مار و قلب من بگزید

دو طره برد و بناگوش روشنت گویی

دو عقربست ز دو گوشه‌های ماه پدید

به برج عقرب هرکس شنیده باشد ماه

ولیک عقرب در برج ماه کس نشنید

معاشران بگذارید وبگذربد از من

که دشنه‌های غمم رشتهٔ حیات برید

بریده ساخت ز یاران و دوستان‌، گویی

مرا زمانه در آن شهر، عضو زاید دید

جز آن گلی که به نوروز چیدم از رخ دوست

گذشت سالی و دستم گل مراد نچید

گزیدم از همه خوبان بتی که از شوخی

ز دوستان به دل دشمن‌، انتقام کشید

نهفتمش به ته قلب‌، قلب من بشکافت

نهادمش به سر چشم‌، دیده‌ام بخلید

گسیخت رشتهٔ پیوند دوستاران را

برفت و واسطهٔ‌العقد دشمنان گردید

ز درد ناله نمودیم نایمان بفشرد

به عجزنامه نوشتیم نامه‌مان بدرید

به اعتراض گذشتیم‌، عرضه کرد به قهر

درون خانه نشستیم‌، خانمان کوبید

چه عهد بودکه بر جان عاشقان بخشود

چه روز بود که بر روی دوستان خندید

سیاستش‌همه‌خوف است و هیچ نیست رجاء

طریقتش همه بیم‌ است و هیچ نیست امید

گزید عقرب زلفش دل مرا باری

جزای آنکه دل‌، او را ز جمله شهر گزید

بغارتید و تبه کرد صبر و دین و دلم

دلم ز روی رضا برد و دین من دزدید

به باغ رفتم و دیدم که مرغکی آزاد

نشسته بود به شاخ گلی و می‌نالید

سئوال کردم وگفتم ترا چه شد؟ گفتا

به حال و روز توام دل گرفت و اشک چکید

ز خانه رفتم و بر روی پل نهادم گام

زبار محنت من ناف پل به خاک رسید

به زنده‌رود یکی قطره ز اشک من افتاد

به رنگ خون شد و سیلی عظیم از آن جنبید

به مرگ نیم‌نفس راه داشتم که ز راه

رسید پیک و ز یاران مرا بداد نوید

خجسته‌نامه‌ای آورد کاز رسیدن او

گل نشاط من از شاخ آرزو شکفید

نگارخانهٔ چین بود گفتی آن نامه

به زیر هر خطش اندر دوصد نگار پدید

لطیف نثری چون شوش‌های زر سره

بدیع نظمی چون رشته‌های مرواربد

به چربدستی بنگاشته خطی که همی

ز خط یاقوت از قوت قلم چربید

نبشته همره نامه یکی قصیدهٔ تر

کش از مسام عبارات‌، شهد ناب زهید

علی‌، عبد رسولی‌، بلی چو خامه گرفت

چنان نویسدکاز فضل آن بزرگ، سزید

ز بس که در غم ایام یاعلی گفتم

به روزبازبسینم علی به داد رسید

به راستی علیا! این بلند چامه چه بود

که از خلال سطورش ستاره می‌تابید

بدین قصیده تو با عسجدی شدی همسر

وزان کتاب برابر شدی به ابن عمید

سزای قافیت دال ذال خواهم گفت

نه بلکه ابن عمید است مرترا تلمیذ

تویی نشانه مران فاضلان پیشن را

چنان که بیرونی را، غیاث دین جمشید

نبشته بودی کان چامهٔ مضارع را

به خواجه خواندم و بشنید وسخت بپسندید

به نام خواجه مرا شعرها بسی باشد

به نامه‌ای که پس از مرگ من شود بادید

به جای آنکه دگر خواجگان به هیچ مرا

فروختند و وی از پاکی تبار خرید

من از دو مرد به گیتی سپاس دارم و بس

یکی برفت و دگر باد سال‌ها جاوبد

من آن کسم که نپیوندم و چو پیوستم

به هیچ حیله نیارند رشته‌ام گسلید

به روزگاری من جان به راه دوست دهم

که دوستان نتوانند نام دوست شنید

طمع به مال و بنانش نکرده‌ام لیکن

مرا فتوت ذاتیش سوی خواجه کشید

وز اصطناع و حمایتش چار سال تمام

به کار بودم و فارغ ز قیدگفت و شنید

دربغ و دردکه این روزگار سفله‌نواز

به جای مرغ سخن گوی‌، زاغ بنشانید

بزرگوارا! از فیض رشحهٔ قلمت

زکشتزار خیالم گل وصال دمید

به ری طبرزد و فانید از اصفهان شد و تو

به اصفهان زری آری طبرزد و فانید

چون‌از سیاه و سپیدم‌تهی است کف‌، صله‌ات

سخن فرستم وکاغذکنم سیاه و سپید

هماره تا ز خراسان دوباره تیغ زند

سوار چرخ‌، که در خوروران به خون غلطید

تو شاد باش و ز فضل و ادب حمایت کن

گذشته اخترت از تیر و قدرت از ناهید

 

باد خراسان همیشه خرم و آباد

دشت و دیارش ز ظلم و جور تهی باد

دشت و دیار ار ز ظلم و جور تهی گشت

ملک بماند همیشه خرم و آباد

ملک یکی خانه‌ایست بنیادش عدل

خانه نپاید اگر نباشد بنیاد

داد و دهش گر بنا نهند به کشور

به که حصاری کنند ز آهن و پولاد

خصم ببستند و شهر و ملک گشودند

شاهان از فر و نیروی دهش و داد

و آنکو باد جفا و جور به‌سر داشت

سرش به خاک اندرست و ملکش بر باد

شکر خداوند را که داد و دهش را

طرفه بنائی نهاد پادشه راد

خسرو گیتی‌ستان مظفر دین شاه

آنکه ز عدلش بنای ظلم برافتاد

داده خدایش خدایگانی و شاهی

باز نگیرد خدای آنچه به کس داد

ملک عروسی است عدل و دادش کابین

در ده کابین و شو مر او را داماد

طایر دولت که هرکسش نتوان بست

بال و پر خوبش جز به سوی تو نگشاد

مسند شرع و سریر حکم تو داری

خصم تو دارد غریو و ناله و فریاد

اینک بنگر بهار را که شدش طبع

شیفته بر مدح تو چو کاه به بیجاد

داند کش طبع را چه پایه و مایه است

آنکه بداند شناخت شاهین از خاد

بود درین آستان پدرش صبوری

چندی مدحت‌سرای و داد سخن داد

 

بگذشت اردی‌بهشت و آمد خرداد

خیز که باید قدح گرفت و قدح داد

اول خرداد ماه و وقت گل سرخ

وقت گل سرخ و اول مه خرداد

آمد خرداد ماه با گل سوری

داد بباید کنون به عیش و طرب داد

بر گل ‌سوری خوش‌ است بادهٔ سوری

وبژه ز دست تو ماهروی پریزاد

گل شکفد بامداد از بر گلبن

چون دو رخ لعبتان خلخ و نوشاد

صبح دوم کافتاب خندد بر کوه

بر سر یک شاخ‌، گل بخندد هفتاد

باد به شبگیر چون زند ره بستان

تاب درافتد به زلف سنبل و شمشاد

چون سر زلفین دلبری که ز جورش

رفته بر و بوم عمر من همه بر باد

جور پسندند خوبرویان بر من

فریاد از جور خوبروبان فریاد

ای ز جفایت شده خراب دل من

هم به وفا روزی این خراب کن آباد

بیداد اکنون‌نه‌درخور است که گشتست

گیتی از عدل شاه پر دهش و داد

ملک یکی خانه‌ایست بنیادش عدل

خانه نپاید اگر نباشد بنیاد

داد و دهش گر بنا نهند به کشور

به که حصاری کنند ز آهن و پولاد

شکر خداوند را که داد و دهش را

طرف بنائی نهاد پادشه راد

پادشه دادگر مظفر دین شاه

آنکه ز عدلش بنای ظلم برافتاد

ظلم برون شد چو او درآمد بر تخت

فتنه فرو شد چو او ز مام جهان زاد

فر و بزرگی بیامد ار ز بر عرش

دست بکش پیش تخت شاه در استاد

خرم‌و شاداست‌بخت‌شاه که گشته‌است

کشور از او خرم و رعیت از او شاد

ار جو کازاین بنای فرخ قانون

ملک بماند همیشه خرم و آباد

 

دلم از عشق آن بت نوشاد

چند باید شکسته و ناشاد

چند باید ستم براین دل و جور

که دل است این‌، نه آهن و پولاد

آمد آن تیره روز و نامش عشق

خرمن صبر من به داد به باد

وای ازین عشق و داد ازو که مرا

کس ازین عشق می‌نگیرد داد

عشق دردی است کاندرین گیتی

داروی او حکیم نفرستاد

هر بنائی ز بیخ و بن برکند

می ندانم که این بنا که نهاد

چشمم از درد عشق در زاری

دلم از شور عشق در فریاد

گشته این یک چو آذر برزین

گشته آن یک چو دجلهٔ بغداد

هرکه را عشق زد به دامن دست

بایدش دین و دل ز دست بداد

راست چون من که هم ز روز نخست

دین و دل دادم آنچه بادا باد

گر غمی گشت دل چه غم که شود

از مدیح ولی یزدان شاد

شیر یزدان علی که پیغمبر

درکف او لوای ایمان داد

آن کش اندر غدیر خم یزدان

داد دیهیم دین و خاتم داد

آن که از کندن در خیبر

کرد دین نبی قوی بنیاد

 

مهرگان آمد به آیین فریدون و قباد

وز فریدون و قباد اندرزها دارد به یاد

گوید ای فرزند ایران راستگویی پیشه کن

پیشهٔ ایران چنین بود از زمان پیشداد

در چنین روز گرامی هدیه‌ای آمد ز هند

هدیه‌ای عالی ز سوی پارسی‌زادان راد

طرفه تندیسی فرستادند از هندوستان

زان حکیم پاک‌اصل و شاعر دهقان‌نژاد

نصب گشت اینجا به‌امر خسرو ایران‌زمین

روز عید مهرگان‌، جشن فریدون و قباد

*

*

ای حکیم نامی ای فردوسی سحر آفرین

ای به‌ هر فن در سخن چون‌ مرد یک‌ فن اوستاد

شور احیاء وطن گر در دل پاکت نبود

رفته بود از ترک و تازی هستی ایران به باد

خلقی از نو زنده کردی‌، ملکی از نو ساختی

عالمی آباد کردی خانه‌ات آباد باد

نیست غم گر حرمتت اهل زمان نشناختند

هر هنرمندی به عصر خویش محروم اوفتاد

روح و آوای تو درگفتار نیکت زنده است

روح بدخواه تو در سرپنجهٔ جهل و عناد

غزنوی گر کرد خبطی پهلوی جبران نمود

آن شه ار بیداد فرمود این شهنشه داد داد

این زمان صدر اجل در حلقهٔ اعیان ملک

نصب تندیس تو را در این مکان بازو گشاد

پرده بگرفتند روز مهرگان از روی تو

خاطر ناشاد ایرانی شد از روی تو شاد

خواند در میدان فردوسی بهار این چامه را

پس بر تندیس فردوسی به تعظیم ایستاد

تا جهان باقیست باقی باد ایران بزرگ

دوستانش کامیاب و دشمنانش نامراد

شاه ایران نامجوی و خلق ایران کامجوی

فرّ یزدانی در او باقی الی یوم المعاد

 

بود مر ابر را اندر کمین باد

برد مر ابر را زین سرزمین باد

چو ابر آید نباریده به صحرا

وز بادی‌، که دیدست این‌چنین باد

نگرید ابر ازین پس زانکه هر روز

گشاید ابر را چین از جبین باد

چو ابر اندر هوا بشتافت‌، دانیم

که باشد در قفای او یقین باد

فلک پیوسته در یک آستینش

بود ابر و به دیگر آستین باد

نفورم من ز باده زآنکه باشد

به لفظش تا به حرف سومین باد

غمی گشتیم از این باد و از این ابر

دو صد لعنت بر این ابر و بر این باد

 

محشر خرگشت طهران‌، محشر خر زنده‌باد

خرخری ز امروز تا فردای محشر زنده‌ باد

روح نامعقول این خر مرده ملت‌، کز قضا

هست هر روزی ز روز پیش خرتر، زنده ‌باد

اندرین کشورکه تا سرزندگان یکسر خرند

گر خری تیزی دهد گو‌یند یکسر زنده ‌باد

اسب تازی گر بمیرد از تاسف‌، گو بمیر

اندر آن میدان که گویند ابلهان خر زنده‌ باد

راه‌آهن گر بخواهی مرده‌ات بیرون کشند

در چراگاه وطن‌، گو اسب و استر زنده ‌باد

در محیطی کامتیازی نیست بین فضل و جهل

آن مکرر مرده‌ باد و این مکرر زنده‌ باد

گر کسی گوید که حیدر قلعهٔ خیبر گرفت

جای حیدر جملگی گویند خیبر زنده ‌باد

ور کسی از خولی و شمر و سنان مدحی کند

جملگی گویند با اصوات منکر، زنده ‌باد

آنکه گوید مرده‌ باد امروز در حق کسی

رشوتی گر داد گوید روز دیگر زنده ‌باد

از پی تغسیل و دفن مردمان زنده‌دل

مرده‌شو در این محیط مرده‌ پرور زنده‌ باد

در گلستانی که بلبل بشنود توبیخ زاغ

راح و ریحان مرده‌ باد و خار و خنجر زنده ‌باد

مردم دانای سالم مرده و اندر عوض

دولت زشت ضعیف زرد پیکر زنده‌ باد

 

گویند سیم و زر به گدایان خدا نداد

جان پدر بگوی بدانم چرا نداد؟‌!

از پیش ما گذشت خدا و نداد چیز

دیشب‌، که نان نسیه به ما نانوا نداد

جان پدر بگوی بدانم خدا نبود

آن شخص خوش‌لباس که چیزی به ما نداد؟

گر او خدا نبود چرا اعتنا نکرد

بر ما و هیچ چیز به طفل گدا نداد؟

شخصی خیال که چیزی دهد ولی

آژان میان فتاد و ردم کرد و جا نداد

گفتم که مرده مادر و بابام ناخوش است

کس شاهی ای برای غذا و دوا نداد

همسایه روضه خواند و غذا داد، پس چرا

بیرون در به جمع فقیران غذا نداد

دیدم کلاهی ای زدم در تو را براند

وز دوری خورش به تو یک لوبیا نداد

دایم به قهوه‌خانه سماور صدا دهد

یکبار هم سماور بابا صدا نداد

بقال بی‌مروت از آن میوه‌ها به من

یک آلوی کفک زدهٔ کم‌بها نداد

نزدیک نانوا سر پا بودم و کسی

یک لقمه نان به دست من ناشتا نداد

مردی گرفت لپ مرا و فشرد و رفت

چیزی ولی به دست من بینوا نداد

از این همه درخت که باشد میان شهر

یک شاخه نیز منقل ما را جلا نداد

 

امیر مشرق امروز عرض لشکرکرد

زمین ز لشکر خود عرضگاه محشرکرد

چو خنگ دولت اوپای بر زمین بنهاد

سنان رایت او سر ز آسمان برکرد

زآب خنجرش آتش فتاد بر دل خصم

ز باد تیغش بدخواه خاک بر سرکرد

ز بانگ مردان‌، بدریدگوش دشمن ملک

زگرد موکب‌، جان عدو پرآذرکرد

ز شیرمردان چون بیشه کرد دامن کوه

ز سروقدان‌، صحرای طوس کشمرکرد

زکوه سنگین، افغان و زینهار بخاست

چو کوه رویین را شه بدو برابرکرد

بلی دوتوپ شنیدر، دوکوه روئین بود

که کوه سنگین از بیم او فغان سرگرد

همین نه عرض هنرکرد شهریار امروز

که هربروزی عرض جلال دیگرکرد

هزار کار نمایان نمود و آن همه را

برای تقویت ملت پیمبر کرد

خدایگان رسولان محمد مختار

که هرچه کرد، به فرمان پاک داورکرد

نخواند درس مجازی ولی به مدرس حق

هزار درس حقیقت نخوانده از برکرد

یتیم بود ولیکن به عقدگاه ازل

زواج هفت پدر را به چار مادر کرد

زقاب قوسین اندرکذشت و سوی خدا

ز هرچه بود و بود جایگه فراتر کرد

چه مدح کوبم آن راکه از جلالت قدر

خدای عزّ و جل مدحتش مکرر کرد

همین سپاس ازو بس مرا، که درگل من

فروغ مهر و ثنای ملک مخمر کرد

طراز دفتر اجلال نیرالدوله

که باید از پی مدحش هزار دفتر کرد

شگفت نبود ازکردگار عزوجل

که عالمی را در یک وجود، مضمر کرد

اگر ز هیبت او آسمان شود از جای

توان ز حشمت او آسمان دیگر کرد

شها تو عالم عقلی و دهر عالم نفس

به تیغ عقل توان نفس را مسخر کرد

هرآنکه دیدهٔ بدبین به‌ملک شرق‌انداخت

نهیب خشم تو خاکش به‌ دیده اندر کرد

چو ملک شرق به کابین انتظام تو شد

عروس امن درآمد به بزم و زیور کرد

همان کسان که به دل کینه ی تو ورزبدند

اگرچه عفو توشان کام دل میسر کرد

ولی جهان‌شان نشنید عذر وکیفر و داد

هرآنچه کرد، جهان درشت‌کیفر کرد

دو خوب و بد ز نژادی عجب نباشد از آنک

درودگر ز یکی چوب دار و منبر کرد

کنون به شادی بنشین و داد خلق بده

که آفرین‌ها یزدان به دادگستر کرد

همان ستم زدگان را به عدل رهبر باش

سپاس آن که خدایت به عدل رهبر کرد

خدایگانا؛ اینک بهار مدح‌سرای

به مدح جاه تو چون عنصری‌، سخن سر کرد

صبوری آمد در مدحتت نهالی کاشت

نهال مدح تو اکنون به خرّمی بر کرد

چسان توانند افکند آن درختی را

که آب رحمت ولطف تواش تناورکرد

زکید کوته‌بینان چگونه گردد پست

کسی که مدح تو شاه بلند اخترکرد

همیشه تا نتوان ماه را بکتان بست

هماره تا نتوان چرخ را به چنبرکرد

مدار چرخ‌، به کام تو باد زانکه خدای

برآستان تو صد چون سپهر، چادرکرد

به ملک شرق بمان شاد وکام دل برگیر

که ملک شرق ز عدل توکام دل برکرد

 

عاقل آن نیست که فضلی وکمالی دارد

عاقل واقعی آنست که مالی دارد

ای‌پسر فضل وادب این‌همه تحصیل‌مکن

فضل اندازه و تحصیل روالی دارد

اندربن دوره به‌مال است‌، جمال همه کس

نشود خوار، عزیزی که جمالی دارد

من پی علم شدم‌، مدعیان در پی مال

هرکسی خاصیتی بخشد و حالی دارد

ای پسر هرکه ترا خواهد و تعقیب کند

برحذر باش از او، زانکه خیالی دارد

شاعر زنده فقیر است و تهیدست ولی

ازپس مرگ عجب جاه و جلالی دارد

مرد عاقل دگر و آدم کامل دگرست

آدمی شو اگرت عقل عقالی دارد

آدم‌آنست که با نفس خود از روی یقین

روزوشب کشمکش وجنگ وجدالی‌دارد

 

صبر کنم انتظار اگر بگذارد

کام برم روزگار اگر بگذارد

پیش فتم بخت بد اگر نکشد پس

خدعه کنم اشتهار اگر بگذارد

نام من آید فراز قائمه ی رای

قائمه ی ذوالفقار اگر بگذارد

داده‌ام اول قرار کار وکالت

مملکت بی‌قرار اگر بگذارد

مهره‌ام آید برون ز ششدر حیرت

این ورق چارچار اگر بگذارد

رأی تمام از من است‌، کاتب آراء

چند نقط بر هزار اگر بگذارد

«‌تربت جامم‌» بس است‌، هیئت نظار

نیت خود را کنار اگر بگذارد

از پی خود کسب اعتبار نمایم

گیتی بی‌اعتبار اگر بگذارد

بنده وکیلم به رأی‌های دروغی

همهمهٔ نوبهار اگر بگذارد

خواهم ازین نقطه من امید ببرم

این دل امیدوار اگر بگذارد

کوس وکالت زنم به حیله و تزویر

سابقهٔ بی‌شمار اگر بگذارد

مردم بیچاره را فریب دهم زود

کلک صدیق بهار اگر بگذارد

 

ظلمی که انگلیس در این خاک و آب کرد

نه بیوراسب کرد و نه افراسیاب کرد

از جور و ظلم تازی و تاتار درگذشت

ظلمی که انگلیس در این خاک و آب کرد

ضحاک خود ز قتل جوانان علاج خواست

وان دیگری به کشتن نوذر شتاب کرد

تازی گرفت کشور و آیین نو نهاد

چنگیز گشت خلق و خراسان خراب کرد

کرد انگلیس آن‌همه بیداد و بر سری

اخلاق ما تباه و جگرها کباب کرد

بشنو حدیث آنچه درین ملک بیگناه

از دیرباز تا به کنون آن جناب کرد

اندر هزار و نهصد و هفت آن‌زمان که روس

با ژرمن افتتاح سئوال و جواب کرد

آلمان بدید روضهٔ هندوستان به خواب

تُرکش ز راه‌آهن تعبیر خواب کرد

واندر فضای شهر پتسدام‌، ویلهلم

با نیکلا به گفت و شنو فتح باب کرد

روباه پیر یافت که آلمان به قصد شرق

دندان و پنجه تیزتر از شیر غاب کرد

با روس عهد بست و شمال و جنوب را

اندر دو خط مقاسمتی ناصواب کرد

از غرب تا به مرکز و از شرق تا شمال

تسلیم خصم چیرهٔ وحشی‌مآب کرد

بیمار گشت شاه و ولیعهد نوجوان‌

روسی نمود لهجه و لگزی ثیاب کرد

روباه پیر گشت ز دربار ناامید

تدبیر شاه پیر و ولیعهد شاب کرد

افکند انقلابی و مشروطه را به ملک

درمان ناتوانی و داروی خواب کرد

وان‌گه چو دید مجلس ملی است مرد کار

با روس در خرابی مجلس شتاب کرد

از بیم هند کشور ما را کشید پیش

واو را فدای منفعت بی‌حساب کرد

مجلس بر اوفتاد و محمدعلی به روس

نزدیک گشت و بس عمل ناصواب کرد

زان روی در حمایت ما، مجلس عوام‌

برضدکار شاه به دولت عتاب کرد

 

ترک ملک عجم ببایدکرد

رای ملک عدم بباید کرد

یا به نخجیرگاه جهل عجم

کار شیر اجم ببایدکرد

به وفا و وفاق و فضل و هنر

خلق را همقسم بباید کرد

وین نظامات زشت ناخوش را

به خوشی منتظم ببایدکرد

خامه‌ای چون سنان بباید ساخت

نامه‌ای چون صنم بباید کرد

کار عرض قلم بباید دید

کار در هر قدم بباید کرد

آیهٔ والقلم بباید خواند

مر قلم را علم ببایدکرد

قلمی کو ببرد عرض ‌هنر

آن قلم را قلم بباید کرد

به مقالات احترام‌آمیز

نامه را محترم ببایدکرد

زانتقادات احتشام‌انگیز

خامه را محتشم بباید کرد

بهر بسط فضایل و حسنات

فکر خیل و حشم بباید کرد

بخردان را درم بباید داد

ناکسان را دژم بباید کرد

چون سپردند بخردان را کار

ترک لا و نعم بباید کرد

خیر اصحاب خیر بایدگفت

ذم ارباب ذم بباید کرد

تا عذاب ستمگری بچشد

به ستمگر ستم بباید کرد

دست دزدان حکمفرما را

قطع از هر رقم بباید کرد

سر رندان اجتماعی را

خرد بی کیف و کم بباید کرد

وین دنی دایگان ملت را

رهسپار عدم بباید کرد

از لئامت نظر بباید دوخت

ترک اسراف هم بباید کرد

زین فضولی تجملات‌، چنانک

بره از گرک‌، رم بباید کرد

ساده گویی و ساده پوشی را

با نظافت به هم بباید کرد

کار و سرمایه و فضیلت را

پیشتاز همم بباید کرد

کیسه ی خلق را ز علم و عمل

پر ز زرّ و درم بباید کرد

مملکت را ز فکرهای صواب

چون بهشت ارم بباید کرد

چون شد آسوده‌ دل ز فکر شرف

فکر شأن و شکم بباید کرد

بی‌ سر و بن گزافه گویی را

پایمال حکم بباید کرد

با خیال درست و گفته راست

پشت بدخواه خم بباید کرد

فال خوش متصل بباید زد

فکر خوش دم بدم بباید کرد

سخنان بهار را با زر

به صحایف رقم بباید کرد

 

شکست دستی کز خامه بی‌نگار آورد

نگارها ز سرکلک زرنگار آورد

شکست دستی کاندر پرند روم و طراز

هزار سحر مبین هردم آشکار آورد

شکست دستی کز شاهدان حجلهٔ طبع

بت بهار در ایوان نوبهار آورد

شکست دستی کاندر سخن ید بیضا

پی شکستن فرعونیان به کار آورد

شکست‌دستی کز یک اشاره در صف باغ

براند زاغ وز مرغان در آن هزار آورد

شکست دستی کز تیغ آبدار زبان

به روز معرکه اعجاز ذوالفقار آورد

شکست دستی کز ساعد و بنان لطیف

به کوه آهن و پولاد انکسار آورد

شکست دستی‌، کز لوح سیم وشوشهٔ زر

بگرد خانهٔ ما آهنین حصار آورد

شکست دستی‌، کاندر مشام اهل هنر

چو کاروان ختن‌، نافه ی تتار آورد

شکست دستی‌، کز نور آن یراعه فضل

همی به ساعد دانشوران سوار آورد

هزار بند گسست از طلسم جادویان

هزار معجزه ازکلک مشکبار آورد

گه مناظره در احتجاج و استدلال

روان خصم دغل را به زینهار آورد

نمود خیره ز دانش‌، روان بهمنیار

گواژه بر هنر و هوش ( کوشیار) آورد

نخست گوهر دانش نثارکرد به خلق

دوباره گوهر جان را پی نثار آورد

ای آن ادیب سخندان و نکته‌سنج بلیغ

که ایزدت به خرد، رهنما و یار آورد

بنان توست که در عرصه‌، کلک راجل را

فراز دوش کمیت سخن‌، سوار آورد

شکست دست تو، تنها نه جان ما فرسود

که عالمی را محزون و سوگوار آورد

سپهر خورد یمین بر یمین پاک تو، زان

برای خود شرف و قدر و اعتبار آورد

سپس‌به‌نقض یمین‌شد،‌ازآنکه‌می‌دانست

یمین تو بهمه مردمان‌، یسار آورد

کجا که کسر یمین تو کرد و نقض یمین

به بار یزدان خود را گناهکار آورد

نه با تو تنها کرد این خلاف‌، بلکه بعمد

خلاف گفته و فرمان کردگار آورد

شکسته بادش تیر و کمان که در نخجیر

هژبر بیشه ی فرهنگ را، شکار آورد

بریده‌ بادش ساعد،‌ دریده‌ بادش پوست

که دستبرد بر آن دست استوار آورد

بهم شکست دل و دست باغبان بهار

سرشک خونین در چشم جویبار آورد

تویی که دست تو با خامهٔ سیاه و نزار

رخ عدو سیه و خاطرش نزار آورد

وفا ز قلب تو بر خویش پایمرد آورد

هنر ز دست‌ تو برخویش دستیار آورد

اگرشنیدی موسی ز چوب‌،‌ثعبان ساخت

وگر شنیدی جادو به سحر، مار آورد

یکی ببین ید بیضای خوبش را که چه سان

عصای سحرکش و مار سحرخوار آورد

اگر سلالهٔ آزر، به نار نمرودی

بهار و لاله پدید از شرار نار آورد

کف کریم تو با ساعد مساعد فضل

ز زند خامه به جان عدو، شرار آورد

تو در قطار نبی نوع خود چنانستی

که شیر را به ‌شتر، کس به ‌یک قطار آورد

اگر صداع برد ابله ازتو باک نه‌، زانک

شراب کهنه به مغز جوان خمار آورد

ولی برای رقیبت سرایم از در پند

حکایتی که برای کدو چنار آورد

شکست دست تو، حرز تن است زانکه خضر

شکست کشتی آن راکه برکنار آورد

دل شکسته بود بارگاه بار خدای

هزار بار در آنجا فرود بار آورد

اگرزمانه به کام توریخت زهر و سپس

به جام خصم‌، می‌ ناب خوشگوار آورد

بهل که یار دغل باز نیک غره شود

به‌ بخت خویش و ز نقشی که‌ در قمار آورد

دو روی داردگیتی که مردم از یک روی

نمود خوار و از آن روی شادخوار آورد

اگر زیکسو برکعبتین سه بینی ویک

ز سوی دیگرنقش شش وچهارآورد

چو ناروا سوی بالاکشید، پستش کرد

چوناستوده گرامیش کرد، خوارآورد

مگر نبینی پرویزن آنچه بر سر داشت

فراز خاک‌، نگونسار و خاکسار آورد

بهوش باش که گوساله را فرود آرد

ازین منار کسی کش برین منار آورد

نهنگ را برد از آبشار زی دریا

کسی کش از دل دریا در آبشار آورد

ازآن قبل که تو از راه راست کج نشدی

خدات در همه احوال رستگار آورد

 

ز رنج دستم گر آسمان نزار آورد

به دسترنجم صد گنج درکنار آورد

من آن ضعیفم کز رنج‌، گنجم آمده بار

بسا ضعیفا کز رنج گنج بار آورد

چنین شنیدم پروبز را، که باد صبا

ز روی دریا گنجیش بر کنار آورد

مرا هم اینک فرخ نسیم مهر ادیب

ز بحر طبع‌، یکی گنج آبدار آورد

به روزگار نماند آن دفینهٔ پرویز

بلی نماند گنجی که روزگار آورد

مرا بپاید این گنج شایگان‌، جاوید

که کردگارش بنهاد و کردگار آورد

بلی بپاید گنجی که از خزینه فکر

برونش دست ادیب بزرگوار آورد

بزرگوار مردا! که بر شکسته‌دلان

به تندرست سخن‌، گنج‌ها نثار آورد

میان گنجم و نندیشم‌، ازگزند سپهر

پی گزند من از هرکرانه مار آورد

چوگنج یافتم از مار او نیندیشم

به فرّ گنج‌، ز ماران توان دمار آورد

کنون ادیبا گنجی به من فرستادی

که بس گرانی‌، نتوانش گنج‌دار آورد

میان جانش نهفتم که با چنین گنجی

به هیچ خازن نتوانم اعتبار آورد

همه بویران جویند گنج وخاطر تو

ز طبع آباد این گنج آشکار آورد

تو شعرگوی ادیبی و شعرگوی ادیب

همی تواند زین گفته‌ها هزار آورد

یکی به من بین کزبس شکستگی‌، طبعم

همی نیارد یک شعر استوار آورد

اگر که زنده بدی عنصری ببایستی

نخست در بر طبع تو زینهارآورد

وگر شکسته شدی چون من و سخن گفتی

به شعر خویش نیارستی افتخار آورد

ایا ادیب سخندان که از بلندی طبع

بگوش شعری شعر توگوشوار آورد

حدیث نثر تو از نثرهٔ سپهر گذشت

خدنگ کلک تو شیرفلک شکارآورد

به خار خار طبیعت چرا نباشم شاد

که‌طبع راد توام شاد و شادخوار آورد

ز خشکسالی خوشیده بود کشت سخن

دوباره طبع تو آبی به‌روی کار آورد

ز سرد طبعی بهمن ز خشک مغزی دی

چه رنج‌ها که جهان بر سر بهار آورد

ریاح فضل تو اکنون ز روح‌بخشی خاص

بهار تازه بپرورد وگل به بار آورد

نمانده بس که خداوندگار نامیه باز

به سر نهدگل‌، آن راکه پارخار آورد

نمانده بس که برآرد ز خاک ‌چرخ بلند

که را به خاک بیفکند وخاکسارآورد

مگر نبینی آن گلبن فسرده که دی

بریخت برگش و افکند و خار و زار آورد

چگونه برگ و نوا یافت از بهار، بلی

جهان عجایب ازاینگونه بیشمارآورد

بیا که در چمن ما شکوفهٔ بادام

چو زاهدان‌، قصب سیمگون شعار آورد

به پای سروبن اندر، ستاک سنبل تر

شکسته بسته مثالی ز زلف یار آورد

شگفتم آمد آن دم که بید مشک شکفت

شگفتی آرد چون‌بید، مشک‌بار آورد

بنفشه از تتر آمد مگر، که همره خویش

هزار طبله فزون نافه تتار آورد

یکی به لاله نگر تا چگونه ایزد پاک

ز شاخ سبز، هویدا شرار نار آورد

یکی به نرگس بنگر که با چهار درم

چگونه بر سر، دیهیم زرنگار آورد

درست همچو عزیزان بی‌جهت کامروز

جهان به چار درمشان به روی کار آورد

بیا که روح من و تو قویست گرچه جهان

به خاطر تو و دست من انکسار آورد

مدار عزت ما را هگرز کج نکند

کسی که شمس و قمر را برین مدار آورد

به افتخار بزی جاودانه زانکه ترا

پی مفاخر ما، آفریدگار آورد

اگر قبول کنی این جواب آن شعر است

«‌شکست دستی کز خامه بس نگار آورد»