زهد در نهج البلاغه

لا معقل أحسن من الورع.
هيچ بازدارنده اى بهتر از پارسايى نيست.15

16. ساعات مومن

للمؤمن ثلاث ساعات: فساعة يناجى فيها ربه، و ساعة يرم معاشه، و ساعة يخلى بين نفسه و بين لذتها فيما يحلّ و يجمل.
ساعات مؤ من به سه بخش تقسيم مى شود: يخشى را به مناجات پروردگارش مى گذراند، و بخشى را در پى سامان بخشيدن به زندگى اش ‍ مى گذراند، و در بخشى ديگر، از لذت هاى حلال و دل پسند بهره مى برد.16

17. مومن واقعى از ديدگاه على (علی علیه السلام)

المؤمن بُشره فى وجهه، و حزنه فى قلبه، أوسع شىء صدرا، و أذل شىء نفسا. يكره الرفعة، و ينشاء السمعة، طويل غمّه، بعيد همّه، كثير صمته، مشغول وقته. شكور صبور، مغمور بفكرته، ضنين بخلته، سهل الخليقة، لين العريكة! نفسه أصلب من الصد، و هو أذل من العبد.
در وصف مؤمن مى فرمايد: مؤ من كسى است كه شادى اش در چهره و اندوهش در دل، سينه اش از هر چيز گشادتر و نفسش از هر چيز خوارتر است، بلندپروازى را ناخوش و خودنمايى (رياكارى) را دشمن مى شمرد، اندوهش طولانى و همتش بلند، سكوتش بسيار و وقتش به تمام مشغول (كار خدايى) است. او بسيار شاكر و شكيبا و همواره در انديشه و تفكر است و به درخواست خدا از ديگرى بخل مى ورزد و اظهار حاجت نمى نمايد. اخلاقش ملايم، برخوردش توأم با نرمش است، او از سنگ خارا محكم تر و در پيشگاه خدا از غلامى خوارتر است.17

18. بالاترين زهد

لا زهد كالزهد فى الحرام.
هيچ زهدى بهتر از دورى از حرام نيست.18

19. رياضت

وَ ايمُ الله يمينا أستثنى فيها بمشيئة الله لاروضن نفسى رياضة تهتش ‍معها الى القرص اذا قدرت عليه مطعوما، و تقنع بالملح مأدوما، و لادعن مقلتى كعين ماء نضب معينها، مستفرعه دموتها. أتمتلىء السائمة من رعيها فتبرك؟ و تشبع الربيضة من عشبها فتربض؟ و يأكل على من زاده فيهجع! قرت اذا عينه اذا اقتدى بعد السنين المتطاولة بالبهيمة الهاملة و السائمة المرعية!
به خدا قسم ياد مى كنم كه جز در مواردى كه خواست و اراده خدا تعلق گيرد هر آينه و البته خود را با رنج و ناراحتى پرورش مى دهم، به گونه اى كه براى خوراك خود به گرده اى نان كه اگر به دست آيد خشنود گردم و براى نان خورش خود به نمك قانع باشم و هر آينه به تحقيق چشم را به حال خود مى گذارم تا مانند چشمه آبى كه جريان آن قطع گشته چندان بگريد تا از اشك تهى گردد، آيا حيوانى مى چرد و شكم خود را از علوفه پر مى سازد آن گاه به پهلو مى افتد و يا گله اى از گوسفندان از گياهان مخصوص به خود سير مى شوند و در محل استراحت خود مى خوابند، و آيا على هم (مانند آن ها) توشه و غذاى خويش را خورد، سپس به استراحت پردازد؟ در اين صورت چشم او روشن باد! كه پس از سال هاى طولانى از چارپاى بى چوپان رها از تكليف و گوسفندان چرنده پيروى كرده است.19

20. حقيقت زهد

الزهد كله بين كلمتين من القرآن: قال الله سبحانه (لكيلا تأسوا على ما فاتكم، و لا تفرحوا بما آتاكم) و من لم يأس على الماضى، و لم يفرح بالاتى، فقد أخذ الزهد بطرفيه.
تمام زهد در دو جمله از قرآن آمده است، خداوند مى فرمايد: نسبت به آن چه از دست مى دهيد تأسف نخوريد و بر آن چه به دست مى آوريد شادمان نباشيد و كسى كه غم گذشته نخورد و از آينده خوشحال نشود، هر دو جانب زهد را در اختيار گرفته است. (كنايه از اين كه حقيقت زهد ترك تمام وابستگى هاى گذشته و آينده است.)20

21. نظر اولياء به باطن دنيا

ان أولياءالله هم الذين نظروا الى باطن الدنيا اذا نظر الناس الى ظاهرها، و اشتغلوا بآجلها اذا اشتغل الناس بعاجلها.
همانا دوستان خدا آنانى هستند كه باطن دنيا را مى بينند، هنگامى كه مردم فقط به ظاهر آن مى نگرند و به آينده مى پردازند، آن گاه كه مردم به امور زودگذر دنيا مشغول اند.21

22. گروگان هاى گورها

فى معشر أسهر عيونهم خوف معادهم، و تجافت عن مضاجعهم جنوبهم، و همهمت بذكر ربهم شفاههم، و تقشعت بطول استغفارهم ذنوبهم: (أولئك حزب الله، الا ان حزب الله هم المفلحون).
(امام على عليه السلام در اوصاف حزب الله فرمود): آن ها از خوف معاد چشم هايشان خواب ندارد، پهلوهايشان براى استراحت در خوابگاهشان قرار ندارد، و هميشه لب هايشان به ياد پروردگارشان در حركت است و گناهانشان در اثر تداوم در استغفار ريخته است. آن ها حزب الله اند، آگاه باشيد كه حزب الله پيروزند.23

24. حالات بندگى مشتاق خدا

فى صفة الراغبين فى الله: رجال غض أبصارهم ذكر المرجع، و أراق دموعهم خوف المحشر، فهم بين شريد ناد، و خائف مقموع، و ساكت مكعوم، وداع مخلص، و ثكلان موجع.
در صفت راغبين به خدا مى فرمايد: گروهى كه ياد سرنوشت نهايى، ديدگان آنان را از محرمات فرو بسته و بيم روز رستاخيز اشك هاى آنان را سرازير مى نمايد. برخى از آنان (از ميان جاهلان) رميده و مطرودند. برخى ديگر در حال ترس و كنده شدن (از ميان مردم هواپرست) و دسته اى از آنان خاموش و ساكت هستند، گروهى ديگر از آنان با خداى خود دعای مخلصانه دارند و بعضى ديگر ماتم زده زجر كشيده اند.24

25. محبوب ترين بندگان

ان مِن احبّ عبادالله اليه عبدا أعانه الله على نفسه... قد أبصر طريقه و سلك سبيله، و عرف مناره، و قطع غماره، و استمسك من العرى بأوثقها، و من الحبال بأمتنها.
از محبوب ترين بندگان خدا در پيشگاه او بنده اى است كه خداوند او را در پیکار با نفس خود و ساختن آن يارى فرمايد. بينايى به راهش پيدا كرد و در مسير خود به حركت پرداخت و نشان رستگارى خود را بر براهين روشن ساخت. و از فرو رفتن در شهوات برگسيخت و از وسايل نجات به استوارترين آن ها و از طناب هاى نگهدارنده به محكم ترين آن ها چنگ زد.25

26. چراغ هاى هدايت

فى التزهيد فى الدنيا: و ذلك زمان لا ينجو فيه الا كل مومن نُوَمة، ان شهد لم يُعرف، و ان غاب لم يُفتقد، اولئك مصابيح الهدى.
و آن (آخرالزمان) زمانى است كه نجات پيدا نمى كند در آن مگر هر مؤمنى كه گمنام زندگى مى كند و اگر در ميان جمع حاضر باشد، شناخته نشود و اگر غايب شود جستجويش نكند. آنان هستند چراغ هاى هدايت و علامت راهنما براى حركت.26

27. بى اعتنايى على (علیه السلام) به دنيا

28. ناچيزى دنيا

و لألفيتم دنياكم هذه أزهد عندى من عفطة عنز!
اين دنياى شما نزد من از آب بينى يك بز هم ناچيزتر است.28