دوستی و دشمنی در نهج البلاغه
1. برتر از نماز و روزه همه عمر
صلاح ذات البين أفضل من عامة الصلاة و الصيام.
ايجاد صلح آشتى ميان دو تن، از نماز و روزه همه عمر برتر است.1
2. سه دستگى دوستان و دشمنان
أصدقاوك ثلاتة و أعداوك ثلاثة، فأصدقاوك: صديقك، و صديق صديقك، و عدو عدوك. و أعداوك: عدوك، و عدو صديقك، و صديق عدوك.
دوستان تو سه دسته اند و دشمنانت نيز سه دسته اند، اما دوستانت عبارت اند از: دوستت، دوست دوستت، دشمن دشمنت ؛ اما دشمنانت ؛ دشمن تو، دشمن دوستت و دوست دشمن تو.2
3. رفتار با دشمن در عرصه نبرد
لا تقاتلوهم حتى يبدؤكم، فانكم بحمدالله على حجة، وترككم اياهم حتى يبدؤكم حجة أخرى لكم عليهم. فاذا كانت الهزيمة باذن الله فلا تقتلوا مدبرا، و لا تصيبوا معورا، و لا تجهزوا على جريح. و لا تهيجوا النساء بأذى. و فى خبر: (... و لا تكشفوا عورة و لا تمثلوا بقت).
با دشمن نجنگيد تا او جنگ را آغاز كند؛ زيرا شما بحمدالله حجت داريد و اين كه شما آنان را بگذاريد تا آغازگر جنگ باشند، حجت ديگرى است در دست شما در برابر آنان. اگر به اذن خداوند دشمن شكست خورده و فرارى شد، پشت كرده را نكشيد و به آن در چنگتان گرفتار آمده است صدمه نزنيد و كار زخمى را نسازيد و زنان را با آزار و اذيت برنيانگيزيد و در خبر آمده است: (... عورتى را كشف مسازيد و كشته را مثله نکنيد!) 3
4. علاقه متقابل
لا ترغبنّ فيمن زهد عنك.
نسبت به كسى كه به تو بى علاقه است علاقه مند مباش! 4
5. اهميت رفيق
سَل عن الرفيق قبل الطريق.
پيش از راه درباره همراه پرس و جو كن.5
6. دوستى با برادر
احمل نفسك من أخيك عند صرمه على الصلة... و عند جموده على البذل... و اياك أن تضع ذلك فى غير موضعه، أو أن تفعله بغير أهله.
چون برادرت از تو ببرد خود را به پيوند با او وادار... و چون بخل ورزد از بخشش دريغ مدار... مبادا اين نيكى را آن جا كنى كه نبايد يا درباره آن كس كه نشايد.6
7. همه پل هاى پشت سر را خراب مكن !
ان اردت قطيعة أخيك فاستبقِ له من نفسك بقية يرجع اليها ان بدا له ذلك يوما ما.
هرگاه خواستى از برادرت ببرى، مانده اى از دوستى خود براى او بگذار كه اگر روزى آن مقدار برايش آشكار شود به آن باز گردد؛ (جايى براى بازگشت او و پيوند مجدد دوستى باقى گذار).7
8. دوستان حضرت محمد (صلى الله عليه و آله)
ان ولىّ محمد صلى الله عليه و آله من أطاع الله و إن بعدت لحمته، و أن عدو محمد من عصى الله و ان قربت قرابته !
همانا دوست و نزديك حضرت محمد صلى الله عليه و آله كسى است كه خدا را پيروى كند، هر چند پيوند نسبى اش دور باشد، و دشمن آن حضرت كسى است كه خدا را معصيت كند، هر چند خويشاوندى اش نزديك باشد. 8
9. پند و اندرز برادر
وامحض أخاك النصيحة، حسنة كانت أو قبيحة.
خيرخواهى خود را نسبت به برادرت خالص كن، چه خير خواهيت به نظر او خوب آيد يا زشت.9
10. هدايت دشمنان
قال فى القتال بصفين ... و أما قولكم شكا فى أهل الشام ! فو الله ما دفعت الحرب يوما الا و انا اطمع ان تلحق بى طائفه فتهتدى بى و تعشو الى ضوئى، و ذلك أحب الىّ من أن أقتلها على ضلالها، و أن كانت تبوء باثامها.
امام عليه السلام در جنگ صفين فرمود... امام اين كه گفتى: در مبارزه با شاميان در ترديدم به خدا سوگند، يك روز جنگ را به تأخير نيانداختم، جز به اميد اين كه عده اى از آنها به جمعيت ما ملحق و به وسيله من هدايت گردند و از نور من بهره مند شوند و اين كار براى من بهتر است از كشتن آنان در حال گمراهى، گرچه در اين صورت نيز به جرم گناهانشان گرفتار شوند.10
11. سپرى نگهدارنده !
أيها الناس! أن الوفاء توأم الصدق، و لا أعلم جُنّة أوقى منه.
اى مردم ! همانا درستى وفادارى توأم با صدق و راستگويى است و من سپرى نگهدارنده تر از راستى سراغ ندارم.11
12. صلح مايه آرامش
لا تدفعن صلحا دعا لك اليه عدوك و لله فيه رضا، فان فى الصلح دعة لجنودك و راحة من همومك، و أمنا لبلادك، و لكن الحذر كل الحذر من عدوك بعد صلحه، فان العدو ربما قارب ليتغفل فخُد بالحزم، واتهم فى ذلك حسن الظن.
اى مالك ! هرگز آشتى و صلحى كه دشمن به تو پيشنهاد مى كند و رضاى خدا در آن است را رد مكن زيرا صلح مايه آسايش لشكر و آرامشى براى تو از غم ها و امنيت براى مملكت است ؛ ولى زنهار! زنهار! هر چه مى توانى پس از پذيرش صلح از دشمنت بر حذر باش، چرا كه دشمن گاهى نزديك مى شود كه غافلگير سازد، پس دورانديشی را به كار گير و در اين مورد خوش بينى را متهم نما! 12
13. بال محبت
من تَلِن حاشيتُه يستدم من قمه المودة.
كسى كه بال محبت بگستراند، محبت خويشانش ادامه خواهد يافت.13
14. دشمن ظالم، يار مظلوم
قال للحسن و الحسين عليهما السلام كونا للظالم خصما، و للمظلوم عونا.
امام على عليه السلام به امام حسن و امام حسين عليهما السلام فرمود: دشمن سرسخت ستمگر و ياور و همكار مظلوم باشيد.14
15. واى بر ايشان !
بؤسا لمن خصمه عند الله الفقراء و المساكين و السائلون و المدفوعون و الغارمون و ابن السبيل !
واى بر كسانى كه دشمنانشان در پيشگاه خداوند فقيران و بيچارگان و محرومان از حق و ورشكستگان و در راه ماندگان باشند! 15