حق و باطل در نهج البلاغه
16. اولویت حق
المسلم من سَلِم المسلمون من لسانه و يده الا بالحق، و لا يحلّ أذَى المسلم الا بما يَجِبُ.
مسلمان كسى است كه مسلمان ها از دست و زبان او آسوده باشند، مگر كه پاى حق در ميان آيد و آزار رساندن مسلمان روا نيست، مگر آن جا كه خداوند واجب فرموده است.16
17. ياران اندك حق
اعلموا رحمكم الله! انكم فى زمان القائل فيه بالحق قليل، و اللسان عن الصدق كليل، و اللازم للحق ذليل. اهله معتكفون على العصيان، مصطلحون على الإدهان.
رحمت، خدا بر شما، بدانيد كه شما در روزگارى به سر مى بريد كه حق گويان اندك اند و زبان از راستگويى كند است و پيرو حق خوار و بى مقدار، مردمان اين زمانه به نافرمانى خو گرفته اند و بر مسامحه (در حق) با يكديگر هم داستان شده اند.17
18. پيروان حق و باطل
حقٌ و باطلٌ، و لكلٍّ اهلٌ، فلئن اَمِر الباطل لقديماً فَعَل، و لئن قلّ الحق فلَرُبّما و لعلّ، و لقلّما أدبر شىء فأقبل !
در دنيا حق و باطل وجود دارد و هر كدام را پيروانى است. اگر مى بينيد كه باطل بيش از حق است شگفت مداريد؛ زيرا از ديرباز چنين بوده است، و اگر مى بينيد كه حق اندك است و قليل، امید است که بر باطل چيره شود، هرچند کم می شود که چیزی که از دست رفته دوباره بازگردد!18
19. پرهیز از مقابله برابر حق
مَن أبدَى صَفحَته للحقَ هلَكَ.
هر كه در برابر حق سينه سپر كند نابود شود.19
20. حق دو جانبه است !
الحقّ أوسعُ الاشياء فى التواصف، و اضيَقُها فى التناصف، لا يجرى لأحد الّا جَرى عليه، و لا يجرى عليه الّا جَرى له. و لو كان لأحد أن يجرى له و لا يجرى عليه، لكان ذلك خالصا لله سبحانه.
دايره حق در توصيف و گفتار گسترده ترين چيزهاست، اما در عمل تنگ ترين دايره ها است. كسى را حقى نيست جز آن كه بر او نيز حقى است بر او حقى نيست جز آن كه او نيز (بر ديگرى) حقى است. اگر بنا بود كسى را حقى باشد، اما بر او حقى نه، آن كس فقط خداى سبحان بود.20
21. معيار شناخت حق و باطل
لما اتاه الحارث بن حوط فقال: اترانى اظن اصحاب الجمل كانوا على ضلاله؟! فقال عليه السلام: يا حارث، انك نظرتَ تحتك و لم تنظر فوقك فَحِرتَ! انك لم تعرف الحق فتعرف من أتاه، و لم تعرف الباطل فتعرف من أتاه.
حارث بن حوط نزد امام على عليه السلام آمد و عرض كرد: آيا به نظر شما من فكر مى كنم كه اصحاب جمل گمراه اند؟ حضرت فرمود: اى حارث! تو زير پايت را نگريسته اى و بالا را نگاه نكرده اى (کوته بینانه نگریستی) و از اين رو در حيرت و سرگردانى به سر مى برى. تو حق را نشناختى تا اهلش را بشناسى و باطل را نشناختى تا باطل گرايان را بشناسى.21
22. حکومت برای اقامه حق
قال عبدالله بن عباس: دخلت على اميرالمومنين عليه السلام بِذى قار و هو يخصف نعله فقال لى: ما قيمة هذا النعل؟ فقلت: لا قيمة لها! فقال عليه السلام: والله لَهى احبّ الىّ من إمرتكم، الّا ان أقيم حقّا، أو أدفع باطلا.
عبدالله بن عباس مى گويد: در منطقه ذى قار خدمت اميرالمومنين عليه السلام رسيدم. آن حضرت عليه السلام مشغول تعمير كفش خود بود. به من فرمود: ارزش اين كفش چه قدر است؟ عرض كردم: ارزشى ندارد! امام عليه السلام فرمود: به خدا سوگند، اين كفش را بيش از فرمانروايى بر شما دوست دارم. مگر آن كه به وسيله آن حكومت حقى را برپا دارم يا باطلى را براندازم.22
23. بهترين مردم نزد خدا
ان افضل الناس عند الله من كان العمل بالحق احبّ اليه و إن نقصَه و كرَثَهَ من الباطل و إن جرّ اليه فائدة و زادَهُ.
بتحقيق برترين مردم نزد خدا كسى است كه عمل بحقّ را بيشتر دوست داشته باشد از باطل، اگر چه حقّ به او زيان رسانده و اندوهگينش نمايد و باطل سود داشته و بهره مندش سازد.23
24. جهل و دوری از حق
من كثُر نزاعُه بالجهل دامَ عَماه عن الحق و من زاغ ساءت عنده الحسنه و حسنت عنده السيئه، و سَكر سُكر الضلاله.
آن كس كه از روی جهل به ستيزه جويى و نزاع پرداخت از ديدن حق نابينا شد و آن كس كه از راه حق منحرف گرديد، نيكويى را زشت و زشت را نيكويى پنداشت و سرمست گمراهى ها گشت.24
25. سنگينى حق
انّ الحق ثقيلٌ مَرىءٌ و انّ الباطل خفيفٌ وَبىءٌ.
همانا حق سنگين است اما گوارا، و باطل سبك و آسان است، اما كشنده.25
26. حق بر زبان مؤمنین
اتقوا ظنون المومنين؛ فان الله تعالى جعل الحقّ على السنتهم.
از گمان های مومنان پرهيز كنيد (با آن اهمیت دهید)؛ چرا كه خداوند حق را بر زبانشان قرار داده است.26
27. کنجکاوی دروغین و دوری از حق
الکفر علی اربع دعائم، علی التعمّق و التنازع و الزَیغ و الشّقاق، فمن تعمّق لم يُنِب الى الحق.
کفر بر چهار پایه استوار است: بر توهم و كنجكاوى دروغين، ستيزه جويى و جدل، انحراف از حق، و دشمنى كردن؛ پس آنكه كنجكاوى بی جا كند به حق باز نمى گردد.27
28. كسی که حق به او سود نرساند...
ألا و انّه من لا ينفعُه الحقُ يضُرّه الباطلُ، و من لا يستقيمُ به الهُدى، يَجُرّ به الضلالُ الى الرَّدى.
هشيار باشيد! كسى را كه حق سودش نبخشيد، باطل ضررش خواهد زد و كسى را كه هدايت راستش نسازد، گمراهى به هلاكتش خواهد كشيد.28
29. نتيجه معرفت به حق
من مات منكم على فراشه و هو على معرفة حقّ ربّه و حقّ رسوله و اهل بيته مات شهيدا، و وقَعَ اجرُه على الله، و استوجب ثواب ما نَوَى من صالح عمله، و قامت النية مقام إصلاته لسَيفه.
كسى از شما كه با معرفت حق خدا و حق رسول خدا صلى الله عليه و آله و اهل بيتش عليهم السلام در بستر چشم از اين دنيا بپوشد، از اين دنيا شهيد رفته و پاداش او بر خدا است و چنين شخصى مستحق ثواب نيتى است كه براى انجام عمل صالح نموده و همان نيت جانشين كشيدن شمشير (در ميدان جهاد) است.29
30. ياوران حق
انتم الانصار على الحق، و الاخوان فى الدين... فأعينونى بمُناصحة خَليّةٍ من الغِشّ.
درباره ياران صالحش فرمود: شماييد ياران حق و برادران يكديگر در دين...، پس مرا در خيرخواهىِ خالى از خيانت كمك كنيد.30