قصاید قاآنی

عقرب جراره دارد ماه من بر مشتری

یا ز سنبل بر شقایق حلقهٔ انگشتری

تو به عارن زهره و م مشتری از جان ترا

لیک ‌کو آن زهره‌ کایم‌ زهره‌ات را مشتری

عقرب اندر زهره داری سنبله بر آفتاب

ذوذوابه در قمر داری ذنب در مشتری

مشک تر بر عاج داری ضیمران بر ارغوان

غالیه بر نسترن عنبر به گلبرک طری

مردمان عنبر ز بحر آرند و من از دیدگان

بحر آرم در غم آن زلفکان عنبری

یاد زلف حلقه حلقهٔ تست در سوزان دلم

همچو فولادین زره درکورهٔ آهنگری

ساحران‌ کردند مار از رشته‌ موسی از عصا

قبطیان ز افسون ‌کلیم از معجز پیغمبری

وین دو ماری کز بر خورشید روی تو عیان

هر دو را نی حمل بر معجز توان نی ساحری

هردو گر سحر از چه‌دست ‌مو سویشان‌ در بغل

هر دو گر معجز چرا بر مه کنند افسونگری

گر ندیدستی میان آب نیلوفر دمد

بر رخ چون آب او بنگر خط نیلوفری

چون‌مگم‌دبتک‌به‌سر دارم‌ز حسرف‌روز و شب

تا ترا جوشان مگس بر گرد قند عسکری

ای زلف عزم سرکشی از روی یار داری

مانا ز همنشینی خورشید عار داری

گویند از شهاب بود دیو را کناره

تو دیوخو شهاب چرا درکنار داری

آشفته‌حالتی چو پری دیدگان همانا

دیوانه‌یی از آنکه پری در جوار داری

هاروت‌وش معلقی اندر چه زنخدان

با زهره تا تعلق هاروت‌وار داری

بوی عبیر آید تا تو بسان عنبر

جا بر فراز مجمر چهرنگار داری

سوزد عبیر از آتش و تو آن عبیر خشکی

کآ‌رایش و طراوت و تری ز نار داری

گه‌گردگوش حلقه وگه زی‌رگریی

گه پیچ و تاب عقرب و گه شکل مار داری

عقرب ز تیرگی به سوی روشنی‌ گراید

تو قصد تیره‌جان من از روی نار داری

ما را ز شرار نار فروزان فرار جوید

تو بر فراز نار فروزان قرار داری

گویی بن آزری‌که در آذر بود مقامت

یا نی سیاوشی که در آتش‌گذار داری

مانی به افعیی‌که بود مهره در دهانش

تا در شکنج حلقه نهان ‌گوشوار داری

همچون محک سیاهی و از چهر عشقبازان

بس شوشه زر خالص‌کامل‌عیار داری

مانی به غل شاه ‌که چون خاینان دولت

دلهای ما مسلسل در یک قطار داری

ترک کشتی‌گیر من میل شنا دارد همی

وانچه بی‌میلی بود با آشنا دارد همی

نگذرد بر لب ز میل آشنایانش حدیث

ور حدیثی دارد از میل و شنا دارد همی

می‌ندارم زهره تاگویم به هنگام شنا

زهره را مایل به خط استوا دارد همی

ازکمر بگذشته زلف تابدارش ای ‌شگفت

می‌ندانم ‌کز کمر قصد کجا دارد همی

گنج سیم اندرکمر مانا مگر دارد سراغ

تا زگنج سیم ‌کام دل روا دارد همی

زلفش آری اژدرست و گنج بیند در کمر

هر کمر کاو گنج دارد اژدها دارد همی

پهلوانی می‌کند با اهل دل ‌گیسوی او

بنگر آن افتاده اندر سر چها دارد همی

می‌رباید زلف مشکینش دل از خوبان مگر

زلف او خاصیت آهن‌ربا دارد همی

با سر زلفش ‌‌که یک ‌اقلیم دل پابست اوست

روز و شب مسکین دل ‌من ماجرا دارد همی

چون نماید میل‌ کشتی‌ کِشتی صبر مرا

زآب چشمان غرقهٔ بحر فنا دارد همی

میل ‌چون جنبد به‌ دستش ‌‌میل ‌من‌ جنبد چنانک

تا دوصد فرسنگم از دانش جدا دارد همی

چون به چرخ آید بتابد روی هر ساعت زمن

نسبتی مانا به چرخ بی‌وفا دارد همی

رند و قلاشست در ظاهر ولیکن در نهفت

پاکدامن خویش را چون پوریا دارد همی

پیکرش یک‌ ‌توده نسرینست ‌و یک‌خروار سیم

سیم و نسرین را دریغ از ما چرا دارد همی

سیم‌و نسرینش ‌ز اشک‌لاله‌گون‌و ضعف دل

سیم و نسرینم عقیق و کهربا دارد همی

یاسمینست آن نه ‌پیکر ارغوانست ‌آن ‌نه خط

روی و پیکر کی چنین فرّ و بها دارد همی

هیچ دیدی یاسمین را سخت سندان در بغل

یا شنبدی ‌کارغوان مشک ختا دارد همی

بر فراز نخل قد سیمای سیمینش عیان

یا نه بر سرو روان بدرالدجی دارد همی

چشم ‌و ابرو خال ‌و گیسو قامت ‌و رو زلف ‌و لب

در کمین خلق دزدی جابجا دارد همی

دولت وصلی‌ که شاهان جهان را آرزوست

وقف قلّاشان و رندان ‌کرده تا دارد همی

تخت ‌عاجش را نه‌دیدست و نه‌بیند هیچکس

تا نگار پارسی‌دل پارسا دارد همی

گاه گاهی بوسه‌ای‌‌ گر می دهد عیبش مکن

اینقدر بر خلق بخشایش روا دارد همی

غیر وی از وی نخواهد هرکه باشد پاکباز

پاکباز از هرچه جز جانان ابا دارد همی

ویحک از بالای دلبندش که چون پوشد قبا

صد خیابان نارون در یک قبا دارد همی

وقف خوبان ‌کرده قاآنی مگر گفتار خویش

کاینهمه زیشان به لب مدح و ثنا دارد همی

تا نه‌ پنداری هوسناکست و هر جا شاهدیست

خویش رادزدیده‌بر جورش رضا دارد همی

طبع را می‌آزماید در مضامین شگرف

وزسخن سنجان امید مرحبا دارد همی

ورنه ‌هم یکتا خدا داند که ‌اندر شرق ‌و غرب

روی دل در هرچه دارد در خدا دارد همی

او به‌ یاری ‌بسته ‌دل کش ‌‌نیست‌ هستی ‌ز آب‌ و گل

در وجودش آب و‌ گل نشو و نما دارد همی

چون‌ ولا خواهد بلا خواهد از آنرو روز و شب

خاطر از بالای خوبان در بلا دارد همی

اگر هرکس نماید میش را در عید قربانی

منت قربان نمایم خویش را ای عید روحانی

نه‌کی قربان‌کنم خویشت همان قربان‌کنم میشت

از این معنی که در پیشت کم از میشم به نادانی

نه مپذیر از من ای جانان ‌که جانداری‌کنم بیجان

بهل خود را کنم قربان که برهم زین ‌گران‌جانی

به‌گیسویت‌که از سویت به دیگرسو نتابم رخ

گرم صد بار چون‌گیسو به‌گرد سر بگردانی

مرا چشمیست اشک‌افشان بر او سا زلف مشک‌افشان

که من اشکی بیفشانم تو هم مشکی بیفشانی

شبی پرسیدم از دلبر چه فن در عاشقی خوشتر

فشاند آن زلف چون عنبر به رخ یعنی پریشانی

به خاموشی زبانها هست رندان قلندر را

سراپا چون صدف شو گوش تا بعنی درافشانی

قلم در دست‌ کاتب‌ گر نماید ناله حق دارد

که خلقش لال می‌دانند با آن نطق پنهانی

اگر خواهد دلت از ذوق‌گمنامی خبر یابد

چو عارف داغ بر دل نه نه چون زاهد به پیشانی

مرا پیری خراباتی شبی‌گفت از نکوذاتی

که‌ای‌طفل مناجاتی چه‌می‌گویی چه می‌خوانی

همی الله می‌گویی مگرگمگشته می‌جویی

منم مقصد چه می‌پویی منم منزل چه می‌رانی

تراکی‌گفت پیغمبرکه یاالله‌کن از بر

ترا گفت از همه بگذر که یاالله را دانی

نگفتت‌کل شی‌ء هالک الا وجهه یزدان

تو تازی‌خوانی آخر از چه فهم لفظ نتوانی

تو سر تا پا همه بیمی ‌گرفتار زر و سیمی

ز شوق سیم تسلیمی به نزد عالم فانی

به ذیل قدرت داور تشبث جوی چون حیدر

که نتوان‌ کند از خیبر در از نیروی جسمانی

دلی آور به ‌کف صافی ‌کت آید در زمان‌ کافی

چو دونان چند می‌لافی به حکمتهای یونانی

روان یک آرزو دارد زبان آن را دو پندارد

نه بل یک را دو انگارد به عبرانی و سریانی

اگر لب‌تشنه‌یی رو آب پیداکن ترا زین چه

که ترکش سو همی خواند عجم او هندیان پانی

همین خاکست کاو را طبع هر دم رنگ رنگ آرد

گهی رمّان لعلی سازد و گه لعل رمّانی

همن خاکست ‌کز وی قوت سازد باز از آن نطفه

وزان انسان وزانسان اینهمه تسویل نفسانی

گل و بلبل ز یک خاکندکاو دلبر شد آن عاشق

شوند ار خاک‌باز از یکدگرشان فرق نتوانی

همه آیینه‌رویان جمله از خاکند سرتاسر

هم از رندی بود کاین‌ خاک خود را خوانده ظلمانی

بود آب حیات این نقش و صورتهای جان‌پرور

که در ظلمات خاکی‌ کرده پنهان صنع سبحانی

مرا زین حقه‌بازی همت آن پیرکرد آگه

که چون طفلان نگردم ‌گرد سالوسات لامانی

دریغا دیر دانستم‌که دانایی زیان دارد

پریشان‌خاطرم تا روز محشر زین پشیمانی

چو سوسن پیش ازین از ذکر سرتاپا زبان بودم

کنون از فکر چون نرگس همه چشمم ز حیرانی

به رشته آه چون غم راز دل بیرون ‌کشم ‌گویی

که بیژن رابرون آرد ز چه‌گرد سجستانی

مرا زین ‌تن‌د‌رستی هر زمان سستی پدید آ‌ید

ازین ارکان ترکیبی وزین طبع هیولانی

چو باشد میل دستارم‌ که پرگردد پرستارم

بهل دردی به‌دست آرم ‌که برهم زین تن‌آسانی

چو از دستار سنگینم نگردد کار رنگینم

چرا بر سر گذارم‌ گنبد قابوس جرجانی

گر این هشیاری و مستی بود مقصود ازین هستی

خود این هستی بدین پستی به مستی باد ارزانی

شوم زین پس مگر چاه زنخدانی به‌دست آرم

که در وی چون علی‌ گویم بسی اسرار پنهانی

کس این اسرار را گوید اگر با خواجهٔ اعظم

به شکرخنده‌گوید تنگدل‌گشتست قاآنی

بلی چون سینه تنگ آید جنون با دل به جنگ آید

سخنها رنگ رنگ آید ز حکمتهای لقمانی

به حمدالله به دارالضرب جان بس نقدها دارم

که ضراب ازلشان سکه زد زالقاب سلطانی

اگر نه طفل ابجدخوان چو حزم او بود گردون

چرا خم‌گشته می‌جنبند چو طفلان دبستانی

شفاعت‌گرکند ابلیس را روز جزا عفوش

گمان دارم‌که برهاندش از آن آلوده‌دامانی

حدیث از فتنه در عهدش نمی‌گویند دانایان

مگر گاهی که بستایند نرگس را به فتانی

هزاران در هزاران توپ دارد اژدها پیکر

که دوزخ از دهان بارند گاه آتش افشانی

سیه‌موران خورند و سرخ‌ماران افکنند از دم

شهودی بین هلا علم تناسخ را نه برهانی

تو پنداری‌که از نسل عصای موسیند آنان

که دفع سحر را ظاهرکنند اشکال ثعبانی

اسان قورخانهٔ او بود چندان‌که در دنیا

شد آمد وهم را مشکل شدست از تنگ میدانی

الا شاه ملک طینت ‌که می‌بتوانی از قدرت

دوگیتی را بدین وسعت به یک ارزن بگنجانی

هرآن دهقان‌که جوکارد اگر جودت بهٔاد آرد

ز هریک دانه بردارد دوصد لولوی عمّانی

ای مار سیاه جعد جانانی

یا تیره شب دراز هجرانی

روی بت من دلیل یزدانست

اهریمن را تو نیز برهانی

اهریمن اگر نه‌ای چرا پیوست

از تیره‌دلی حجاب یزدانی

گر کافر دل‌سیه نه‌ای از چه

غارتگر دین بلای ایمانی

نه‌ کافر دل‌سیه نیی ایراک

پیوسته مقیم باغ رضوانی

پیرایهٔ خلد و زیب فردوسی

مرغولهٔ حور و جعد غلمانی

زندانبان فرشته‌ یی‌ گر چه

خود تیره‌تر از فضای زندانی

گه سلسله‌سان به دوش دلداری

گه حلقه‌صفت به‌ گوش جانانی

گاهی زنجیر عدل داودی

گه چنبر خاتم سلیمانی

خواندمت مسیح دوش چون دیدم

همخانهٔ آفتاب تابانی

وامروز سرود درکف موسی

افسون اوبار گرزه ثعبانی

افسون اوبار نه نیی ایراک

استاد فسونگران ملتانی

سیمین‌زنخ نگار من گوییست

گویی آن گوی را تو چوگانی

همواره چو روزگار من تاری

پیوسته چون حال من پریشانی

پیرامن لعل دلبری آری

ظلماتی و گرد آب حیوانی

تا بوده بوده ماه در سرطان

ویدون تو به ماه در، چو سرطانی

گویند ز خلد شد برون شیطان

ویدر تو به خلد در چو شیطانی

همسایهٔ سلسبیل فردوسی

همخوابهٔ آفتاب رخشانی

بر عرعر قد کشمری سروم

چونان بر سرو بن ضیمرانی

بر گلبن خدّ نخشبی ماهم

چونان بر لاله برگ ریحانی

بسیار خطا کنیّ و معذوری

مانا بر شه حسن تو ترخانی

روی بت من شکفته ‌بستانی است

وان بستان را تو بوستانبانی

بر قامت یار چون سیه‌زاغان

بر شاخهٔ سروبن پرافشانی

درد دل خسته را کنی درمان

ماناکه سیاه‌چرده لقمانی

بسیار درازی و بسی تیره

در این دو صفت شب زمستانی

حمیر نه رخ‌نگار و تو در وی

چون حمیری اژدهای پیچانی

اهواز نه روی یار و تو در او

جرارهٔ آن دیار را مانی

مقدار شکیب ما مگر سنجی

کاونگ چو کفه‌های میزانی

آبستن پاک ‌گوهری زانرو

تاریک بسان ابر نیسانی

طومار سیاه‌بختی خصمی

یا هندوی درگه جهانبانی

خورشید سپهر خسروی شاهی

آن‌ کآمده ‌کاخ عدل را بانی

آن کز پی سجدهٔ درش گردون

سر تا به قدم شدست پیشانی

ای‌کافت‌گنج و فتنهٔ مالی

وی‌ کاتش بحر و غارت ‌کانی

صد حصن به یک پعام بگشایی

صد سور به یک سلام بستانی

هر فتنه‌ که در زمانه برخیزد

ننشینی تا به تیغ ننشانی

از جود به چشم مملکت نوری

از عدل به جسم سلطنت جانی

در دولت و ملکت تو نشنیده

کس نام‌ کران و نام ویرانی

با آنکه جهان به طبع فانی بود

باقی شد از آنکه در تو شد فانی

فرخنده به بزم همچو فردوسی

سوزنده به رزم همچو نیرانی

از حلم فنای‌ کوه الوندی

از جود بلای بحر عمّانی

در بزم چو قلزم سخنگویی

در رزم چو ضیغم سخندانی

شخص تو درون عالم امکان

جا نیست اسیر جسم ظلمانی

درکین‌توزی و عافیت‌سوزی

هنگام وغا زمانه را مانی

در بزم به تن چو نرم دیبایی

در رزم به دل چو سخت سندانی

آن دم‌که به تیغ‌کوه البرزی

یعنی‌ که فراز زین یکرانی

در بیمهری نظیرگردونی

در خونخواری همال گیهانی

در مدح تو ای به مدحتت گویا

الکن شده ازکمال حیرانی

از گویایی به است خاموشی

از دانایی به است نادانی

باری ‌چه ‌کم ‌از دعا کنون ‌چون نیست

توصیف تو حد فکر انسانی

تا تاج و سریر و مملکت ماند

با تاج و سریر و مملکت مانی

تا خور یکران بر آسمان راند

چون خور یکران بر آسمان رانی

به تار زلف دوتا چون نظرکنی دانی

که حاصل دل ما نیست جز پریشانی

بجز لب تو به رخسارهٔ تو نشنیدم

پری طمع‌ کند انگشتر سلیمانی

دو طاق ابروی تو قبله ی مسلمانان

دو طرف عارض تو کعبهٔ مسلمانی

به راه عشق تو چون ‌گو فتاده است دلم

چگونه گوی بری با دو زلف چوگانی

فتاده بودم دوش از می مغانه خراب

به خوابگاه بدان حالتی ‌که می‌دانی

که ناگه از درم آمد بریدی آتش سر

ز روی قهر و غضب بانگ زد که قاآنی

تو مست خفته و غافل‌ که زی معسکر شاه

رسید کوکبهٔ موکب جهانبانی

تهمتنی ‌که ز الماس تیغ او روید

ز خاک معرکه یاقوت‌های رمّانی

دلش به وقت عطا یا محیط‌ گوهرزای

کفش به‌گاه سخا یا سحاب نیسانی

به زیر ظلّ ظلیل همای رایت او

مجاورین جهان را هوای سلطانی

به نزد آینهٔ رای عالم‌آرایش

ظهور مهر پذیرد رموز پنهانی

به دور مکرمتش آز گشته زنجیری

به عهد معدلتش ظلم‌ گشته زندانی

ز بهر آنکه نماید سجود خاک درش

شدست یکسره اندام چرخ پیشانی

زهی به‌ گردش نه‌ گوی آسمان جسته

نفاذ امر بلیغت خواص چوگانی

تو آن عظیم جنابی ‌که بر تو تنگ شدست

وسیع مملکت کارگاه امکانی

تویی ‌که دیدهٔ بینای عقل دوراندیش

نکرده درک‌کمالت ز فرط حیرانی

مجله‌ایست مسجل دفاترکرمت

که صح ذلک چرخش نموده عنوانی

نیی رسول و ترا نیست در زمین سایه

نبی خدای و ترا نیست در جهان ثانی

صفای طلعت رای تو یافتی خورشید

اگر جماد شدی مستعد انسانی

اگر سنان تو رزاق دیو و دد نبود

چرا کندشان از خوان رزم مهمانی

چنان عدوی تو شد تنگ‌عیش در عالم

که خوانده نایبه را مایهٔ تن‌آسانی

وجود پاک تو اندر مغاک تیرهٔ خاک

چو نفس ناطقه در تنگنای جسمانی

چنان ‌ز عدل ‌تو معمور شد جهان ‌که ‌شدست

مفید معنی تعمیر لفظ ویرانی

ز نور رای تو هر ذره ‌کرده خورشیدی

ز فیض دست تو هر قطره‌ کرده عمّانی

ز بخل طعنه نیوشد به‌ گاه بخشش تو

عطای حاتم و انعام معن شیبانی

شعاع نیست ‌که هر لحظه افکند پرتو

به سطح تیرهٔ غبرا ز مهر نورانی

کشیده میل به چشم قضاکه تا نکند

به طلعت تو تشبه ز روی نادانی

سموم قهر تو تاثیر مرگ فجاه نهد

در اهتزاز شمیم نسیم روحانی

عصا صفت پی ادبار ساحران خصام

کند سنان به ‌کف موسویت ثعبانی

اگرنه حلم تو لنگر فکندی اندر خاک

سحاب دست تو هنگام‌ گوهر افشانی

چنان شدی ‌که به یک لحظه از تفاطر او

شدی سفاین نه چرخ سفله طوفانی

از آن به روز وغا تیغ آتش‌افشانت

به روز معرکه هنگام آتش‌افشانی

ز خون خصم تو تشریف خسروی یابد

چو التفات تو بیند ز فرط عریانی

محامد تو فزون ازکمال اهل‌کمال

مکارم تو برون از قیاس انسانی

شها منم‌ که زند طعنه رای روشن من

بر آفتاب ضمیر منیر خاقانی

منم ‌که تهنیت آرا از آن سراست به من

سخن‌سرای ابیورد از سخندانی

کم‌ کمال ‌گرفتم ازین چکامه ‌که نیست

روا چکامه به شیرازی از صفاهانی

الا به دور زمان تا هزار طعنه رسد

به شام تیرهٔ یلدا ز صبح نورانی

ز شرم ‌کوکب بختت به آفتاب منیر

رساد سخرهٔ ظلمت ز شام ظلمانی

بود این نکته در حکمت‌سر‌ای غیب برهانی

که در جانان‌رسی آنگه‌ که‌ از جان عیب برهانی

خرد شیدست ‌و دانش ‌کید و هستی ‌قید جهدی کن

که‌ رخش جان ز جوی شید و کید و قید بجهانی

کمال نفس اگر جوی بیفکن عجب دانای

حیات‌روح‌اگر مواهی‌رها کن‌خوی‌حیوانی

معذب تا نداری تن مهذب می‌نگردد جان

که تا برگش نپرّانی نبالد سرو بستانی

بسان خواجه از روحانیان هم ‌گام بیرون زن

که‌ فخری‌نیست وارستن ز قید جسم جسمانی

به ترک خمرگوی و درک امر طاعت حق‌ کن

که‌قرب روح و ریحان به ز شرب راح ریحانی

اگر شوخ جوانستی وگر شیخ نوانستی

ترا طاعت به ‌کار آید نه تسویلات شیطانی

به آب بی‌نیازی چهرهٔ جان آن زمان شویی

که‌همچون‌خواجه گردهستی‌از دامن‌برافشانی

ازین مطمورهٔ تن جای در معمورهٔ جان‌ کن

که در مقصوره ی عزلت عروسانند روحانی

طریق ‌خواجه گیر ار همتی ‌داری ‌که روز و شب

به خود زحمت نهد تا خلق را باشد تن‌آسانی

برو در مکتب تجرید درس عشق از بر کُن

که دست آویز دونانست حکمتهای لقمانی

اثر از مهر و کین خواجه دان در کار نفع و ضر

نه در تثلیث برجیسی نه در تربیع‌ کیوانی

چه‌گوی راوی قمی چه‌گفت از شارع امّی

درایت پیش‌ گیر آخر روایت را چه می‌خوانی

لغت در معرفت لغوست گو رو هر چه خواهی گو

چو مقصود سخن دانی ‌چه‌ عبرانی چه‌سریانی

از آن مرد خدا از دیدهٔ ‌امّی بود پنهان

که عارف داغ بر دل دارد و زاهد به پیشانی

به‌دست آر ار توانی‌ دل به‌ دستار از چه‌یی مایل

که دستارت نبخشد سود اگر از اهل دستانی

گر از دستار سنگین‌چهر جان رنگین شدی بودی

زیارتگاه جانها گنبد قابوس جرجانی

اگر در مجلس خواجه به صدق و درد بنشینی

لهیب هفت دوزخ را به آهی سرد بنشانی

برو با دوست اندر خلوت جان راز دل سین

که از بیرون نبخشد سود سالوسات لامانی

سواد عشق چون بینی بهل سودای عقل ازسر

که در خورشید تابستان بتن بارست بارانی

اگر عزم فنا داری بسوز از دل‌که عاشق را

به خوان فقر بریانی به‌کار آید نه بورانی

غمی‌کاو جاودان‌ماند به‌ازعیشی‌که طیش آرد

که‌عاق را در الیک غم دومد وجدس وجدانی

بیا تسلیم را تعلیم‌گیر از همت خواجه

کزین تدبیر ناقص پنجه با تقدیر نتوانی

تو آخر ذره‌یی با چشمهٔ بیضا چه می‌تابی

تو آخر قطره‌یی با لجه ی دریا چه می‌مانی

بهل تا دفتر دانش به خون دل فروشویم

که من امروز دانستم‌که دانایست نادانی

چو سوسن پیش ازین از ذکر سر تا پا زبان بودم

کنون از فکر چون نرگس همه چشمم ز حیرانی

چه‌پوشم جامه‌یی در تن‌که‌گه درّم‌گهی دوزم

من آخر آفتابم خوشترم در وقت عریانی

من ار عورم ولی عوران محنت را دهم جامه

که روحم نسبتی دارد به خورشد زمستانی

به رشتهٔ آه چون غم را ز دل بیرون‌کشم‌گویی

که بیژن را برون آرد ز چَه ‌گُرد سجستانی

تنم چون حلقهٔ در شد دو تو از غم به نومیدی

که ‌وقتی خواجه از رحمت نماید حلقه‌جنبانی

حیات روح و امن دل من اندر نیستی دیدم

بمیرم‌ کاش این هستی به هستی باد ارزانی

اگر پیرایهٔ هستی نبودی ذات پیغمبر

به یک ارزن نیرزیدی جهان باقی و فانی

محمّد خواجهٔ عالم چرغ دودهٔ آدم

که سرّ آفرینش را وجودش‌کرده برهانی

کمال نور هستی از جمال او بود ورنه

حقایق را بدی همچون شقایق داغ نقصانی

زهی ماهی که انوارش بود اسرار لاهوتی

خهی شاهی‌که رایاتش بود آیات قرآنی

به امر او برآمد ناقه از خارا و رمزست این

که در خیل وی از صالح نیاید جز شتربانی

به تایید ولای او عزیز مصر شد یوسف

و گر نه پوست کردی بر تنش تا حشر زندانی

بود دارالشفای لطف او را این دو خاصیت

که در وی غم پرستاری نماید درد درمانی

شی اندر سرای ام‌ّهانی بود در طاعت

که ناگه جبرییل آمد فرود از عرش ربانی

که‌ای فهرست هستی ای مهین دیباچهٔ فطرت

به سوی عرش نورانی ‌گرای از فرش ظلمانی

نبی شد بر براق و رفت با جبریل تا سدره

ز پریدن فروماند آن همایون‌پیک ربانی

نبی‌گف ای مهین‌پیک خدا از ره چرا ماندی

چنین‌کاهسته می‌رانی به پیک خسته می‌مانی

به‌ پاسخ ‌گفتش ای‌مهتر مرا بگذار و خود بگذر

که‌گر من بادم از جنبش تو برقی در سبکرانی

مرا جا سدره‌است امّا نوگر صدره چمی برتر

هنوزت‌ رخش‌ همت‌ در تکست از گرم‌ جولانی

نرود آی از براق عقل‌کاو وامانده همچون من

برآ بر رفرف عشق و بران تا هر کجا رانی

پیمبر گشت بر رفرف سوار و شد به او ادنی

شنید اسرار ما اوحی و دید آثار سبحانی

به جایی رفت‌کانجا جا نمی‌گنجد ز بی‌جایی

بدین جان و تن امّا تن‌ تنی ننمود و جان جانی

نهادندش به بر از خوان غیبی نزل لاریبی

پبمبر کرد از جان نزل آن خوان را ثناخوانی

پس آنگه ساز خوردن کرد ناگه از پس پرده

برآمد ز آستین دستی چو قرص ماه نورانی

پیمبر شکر یزدان کرد و گفت ای دست دست تو

مرا این‌دست‌برد از دست‌و درماندم‌ز حیرانی

گشودی ‌دستی ‌از غیب و نمودی دستگاه خود

بلی در دستگاهت دستیارانند پنهانی

به شخصم دستگیری کن که تا این دست بشناسم

که اندر دست خود افتم ‌گرم زین دست نرهانی

چون ‌دستوری ز یزدان ‌جست و ‌در آن ‌دست ‌شد خیره

بگفت ای پنجهٔ شهباز دست‌آموز یزدانی

همه‌نوری همه زوری به جانت هرچه می‌بینم

بدان خیبرگثبا دست یداللهی همی مانی

هنوز آن حلقهٔ در بود در جنبش‌ که بازآمد

مرآن‌حلقهٔ‌هستی‌به‌فرش‌از عرش رحمانی

نه‌خود را برد همره ‌بلکه بیخود رفت و بازآمد

که در مقصورهٔ وحدت نگنجد اوِّل و ثانی

زهی پیغمبری ‌کز محکمی احکام شرع او

به‌ کاخ آسمان ماند که ننهد رو به ویرانی

ولی نا رفته از دنیا خلل افتاد در دینش

که قومی سخت‌دل‌کردند عزم سست‌پیمانی

بدینسان سالها بگذشت‌کاین دین بود آشفته

که اندر مرز گیهان می‌نبد یک مرد ایمانی

پیمبر خواست در دنیاکند مبعوث شاهی را

که از عدلش نظامی تازه‌گیرد دین دیانی

گزید از جملهٔ شاهان سمیّ خود محمّد را

که در دین تازه فرماید رسوم معدلت‌رانی

س شاهان محمدشه ‌که تأییدات حکم او

برون برد از ضمیر خلق تسویلات نفسانی

شهنشاهی‌که نام نامیش برنامهٔ هستی

بماند از شرف چون بای بسم‌الله عنوانی

اگر پیراهنی دوزد قضا اندر خور بختش

فضای عالم هستی ‌کند آن را گریبانی

به غواصی چه حاجت نام جود او به دریا بر

که تا هر قطرهٔ آبش شود لولوی عمانی

بدخشان ‌از چه‌باید رفت ‌کلکش بر به نارستان

که تا هر دانهٔ نارش شود لعل بدخشانی

نه‌تنها آدمی را دستش از بخشش‌کند دعوت

که تیغش دیو و دد را هم کند در رزم مهمانی

دو مژهٔ او دو پنجهٔ شیر را ماند که از هیبت

زند بر جان ناپاکان دین زوبین ماکانی

ز بس وجد و فرح دارد سراپا عید را ماند

به عیدی اینچنین باید دل و جان‌کرد قربانی

اگرگردون‌ گشاده‌روی بودی نه چنین بدخو

گمان دارم که شاهش حکم فرمودی به دربانی

فراز مسند شاهی چو بنشیند خرد گوید

جهانی بر یکی مسند تبارک صنع یزدانی

معاذالله اگر با آسمان روزی به خشم آید

نماید چین ابرویش به جسم چرخ سوهانی

بلا تخمست و تنهاکشت و روزکینه تابستان

روانها خوشه شه‌دهقان‌و تیغش داس دهقانی

ندیدم تا ندیدم خنجر الماس فعل او

که از زمرد چکد مرجان وز آهن لعل رمّانی

ز خون خصم در هیجا چو گردد لعل پیکانش

بخرد جوهری او را به جای لعل پیکانی

سرگیسو گرفته حور در کف بو که بنماید

به جای شهپر طاووس از خوانش مگس‌ رانی

بپاید کودک بختش به مهد امن تا مهدی

نماید از حجاب غیب مهر چهر نورانی

امامی‌ کز وجود او جهان برپا بود ورنه

صورها بازگشتی جانب نفس هیولانی

همامی‌کز ولای او اگر حرزی به خود بندد

به محشر وارهد ابلیس از آن آلوده‌ دامانی

تبارک یا ولی‌الله آخر پرده یک‌ سو نه

که تا از چهر میمونت ‌کند گیتی‌ گلستانی

چو بودی از نظر غایب نبودی شاه را نایب

رسولش حکم داد اول تو امضا دادیش ثانی

بلی چون حاجی آقاسی امینی در میان باید

که تا شه را رساند از تو توقیعات پنهانی

تو مانا ایزدی او جبرئیل و شاه پیغمبر

که شه را آرد از سوی تو تنزیلات فرقانی

نبودی گر چنین ‌کردن نیارست اینهمه معجز

که از درکش بود قاصر عقول قاصی و دانی

هزاران در هزاران توپ سازد اژدها پیکر

که هریک جانشین دوزخند از آتش‌افشانی

بسیج قورخانهٔ شه بری ‌گر در بیابانها

نپوید در بیابانها نسیم از تنگ‌میدانی

دبیران سپه دفتر فروشویند یکباره

کز آنسوی شمار افتاده جیشش از فراوانی

مرا از کار شاهنشه همی بالله شگفت آید

که هرکاری‌کندگوبی‌که الهامیست ربانی

به‌نظم‌جیش و امن ملک و طی‌ کفر و نشر دین

هزاران معجزات آرد فزون از فهم انسانی

تنی‌ سرباز را زان ‌سان‌ که سلمان زی مدابن شد

کند از روی معجز والی ملک سلیمانی

به‌ فضل‌ خویش صاحب اختیار ملک جم سازد

ز بهر رجم دیوانش سپارد حکم دیوانی

مر آنهم بی‌سه آمد به لک فارس در وفتی

که بودند اندر آن‌کشورگروهی خائن و خانی

همه اندر خدا طاغی همه با پادشه یاغی

همه‌فاجر همه‌باغی همه فاسق همه زانی

زیاد از بسکه شد ظلم یزیدی اندر آن‌ کشور

بسا مسلم‌ که بر دار فنا جان داد چون هانی

به‌بخت‌شاه‌و عون خواجه اندر پارس حکم او

روان‌شد بی‌سپه‌چون در مداین حکم سلمانی

بدانسان‌فاربن‌ایمن شدکه خوبان هم ز بیم او

به هم بستندگیسو از پی دفع پریشانی

بجز دیگ سخای اوکه سال و ماه می‌جوشد

خم می هم ز جوش افتاد در دکان نصرانی

ز یک تن در همه‌کشور خروشی بر نمی‌خیزد

بجز در صبح‌ و شام‌ ازنای ‌و کوس‌ جیش ‌سلطانی

چنان‌شد راست کار ملک‌ازوکاندر دبستان‌هم

نگردد از پی تعلیم خم طفل دبستانی

کمانگر تیر می‌سازد ز بیم آنکه می‌داند

به کیش شاه هر کژ کار را فرضست قربانی

ز بن برکند هر نرگس‌که بد اندر گلستانها

به جرم آنکه نرگس نسبتی دارد به فتانی

ز بس پهلوی مظلومان قوی‌کردست عدل او

سزد گر صعوه شاهینی نماید بره سرحانی

بساتین را چنان‌کرد از درختان تازه و خرم

که‌آب اندر دهان آرد ز حسرت حور رضوانی

حصاری ‌کز دل اعدای خسرو بود ویران‌تر

به‌ یک‌ مه‌ همچو رویین‌ دز نمود از سخت‌ بنیانی

ده و دو آسیاسنگ آب را زی دار ملک جم

ز قصر الدّشت جاری‌ کرد چون اشعار قاآنی

ز سنگ سخت بی‌ضرب عصا و دعوی معجز

ده و دو چشمه آب آورد چون موسی عمرانی

به سی‌فرسنگی شیراز رودی هست پهناور

که عمقش وهم اگر سنجد فروماند ز حیرانی

گران رودی‌که نتوانی ز پهنای شگرف آن

سمند عقل ‌و خنگ وهم و رخش فکر بجهانی

شکم بر خاک می‌مالد چو مار گرزه در چنبر

به وقت باد می‌نالد چو رعد ابر آبانی

بود چون ‌حکم ‌او جاری ‌مر آن ‌رود از یکی‌ چشمه

که نامش مختلف ‌گویند دانایان ز نادانی

یکی‌شش ‌بئر می‌داند یکی‌شش پیر می‌خواند

که‌شش ‌چَه بوده یا شش پیر آنجا کرده رهبانی

میان خطهٔ شیراز و آن رود روان در ره

بودکوهی به‌غایت سخت چون اشعار قاآنی

سرش شبری دو بیرون ‌جسته‌است ‌ازچنبر هستی

پیش آنسوتَرک زآنجاکه دنیا می‌شود فانی

بباید کوه را سفتن‌ کزین سو رود یابد ره

که اینسو ره ندارد رود اگرکه را نسنبانی

وزین‌ سوتر یکی ‌درّه ‌است ‌هول‌انگیز کاندر وی

ز بس ژرفی توانی هفت دریا را بگنجانی

چنان ژرفست‌ کز قعرش ببینی‌ گاو و ماهی را

اگر با دوربین لختی نظر در وی بگردانی

بباید دره را انباشت با سدی ‌گران ‌کز بن

تواند می‌برآید آب تا گردد بیابانی

ز دوران‌ کیومرث اولین شه تا محمّدشه

که ختم پادشاهان جهانست از جهانبانی

تنی آن دره را انباشت نتوانست از شاهان

کسی‌ نارست‌ آن‌ که‌ را شکست‌ از انسی و جانی

چه هوشنگ‌گران‌فرهنگ و چه تهمورس‌دانا

چه‌جمشید سپهراورنگ‌و چه ضحاک علوانی

چه‌افریدون‌و چه‌ایرج چه‌مینوچهر و چه نوذر

چه زاب دو ذراع آن شهره در فرخنده فرمانی

چه‌ گرشاسب‌ که بد خاتم ملوک پیشدادی را

چه فرخ‌کیقباد آن رسم عدل و داد را بانی

چه‌کاووس و چه‌کیخسرو چه‌گشتاب چه لهراس

چه روشن رای بهمن چه همایون دخترش خانی

چه‌داراب و چه‌دارا و چه اسکندر از رومی

سپاه آورد و غالب شد بر ایران و بر ایرانی

بر این نسبت یکایک برشمر ایران خدایان را

چه ‌اشکانی چه سا‌سانی چه ‌سلجوقی چه سامانی

بویژه جم ‌که بیحد گنج داد و رنج برد امّا

سر‌اسر ژاژ او بیهوده شد چون ژاژ طیانی

و دیگر شاه‌عباس آن‌شهی‌کز شوکت و فرّش

شوی آگه‌کتاب عالم‌آرا را چو برخوانی

به سالار مهین بارگه الله‌وردی‌خان

که بدهم در سر‌افشانی سمر هم در زرافشانی

بکرد این‌حکم‌ را وان‌رفت‌ و نتوانست و بازآمد

سه ساله رنج او ناورد باری جز پشیمانی

کریم آن پادشاه زند با آن قوت و قدرت

که در هرکار بودش خاصه در تعمیر ویرانی

به سالی اندمالی چند از موج بحار افزون

به کار افکند و آخر خلق گفتندش که نتوانی

ولی آخر به بخت شهریار و باطن خواجه

که هستی نزد او خجلت برد از تنگ‌سامانی

کهین سربازی از خسرو حسین‌اسم%