قصاید قاآنی

دوش چون شد رشتهٔ پروین عیان از آسمان

دیده‌ام پروین‌فشان شد دامنم پروین‌نشان

بر زمین از بس هجوم آورد اشکم چون نجوم

می‌نیارستم زمین را فرق‌ کرد از آسمان

برق آهم مشعلی افروخت درگیتی‌که‌گشت

از برون جامه راز خاطر مردم عیان

بسکه‌ گرداگرد من صف‌صف هجوم آورد غم

جهد می‌کردم‌که خود را بازجویم از میان

گاهی از بس زردی رخساره بودم بیم آنک

سایدم بر جبهه هندویی به جانی زعفران

الغرض بودم درین حالت‌که ناگه دررسید

بر سرم آن سرو بالا چون بلای ناگهان

نی خطا گفتم بلایی به ز عیش مستدام

نی غلط گفتم فنایی به ز عمر جاودان

زلف یک خروار سنبل چهره یک ‌گلزار گل

لعل یک انبار مل‌گیسوش یک مِضمار جان

فتنهٔ یک خانقه تقوی ز چشم دلفریب

دشمن یک صومعه طاعت ز خال دلسنان

آفت یک روم ترسا از دو پرچین سلسله

غارت یک دیر راهب از دو مشکین طیلسان

زلف‌ چون‌ شام‌ محرم چهره همچون صبح عید

صبح عیدش را شده شام محرم سایبان

در دهان او سخن چونان و‌جودی در عدم

بر میان او کمر چونان یقینی بر گمان

روی سیمینش سپر گیسوی مشکینش کمند

زلف پرچینش زره مژگان خون‌ریزش سنان

بر قدش گیسو چو ماری بر فراز نارون

در لبش دندان چو دری در میان ناردان

هم رخش در زیر زلف و هم خطش بر گرد لب

غاتفر در زنگبار و نوبه در هندوستان

از فسون چشم بربستم زبان آری به سحر

ساحر از بادام مردم را کند عقد اللسان

رویش اندر طرّهٔ مشکین قمر در سنبله

خالش اندر چهرهٔ سیمین زحل بر فرقدان

عشق دارد مار بر سرو روان ‌گر منکری

زلف چون مارش ببین بر قد چون سرو روان

با دو لعل نوشخندش می‌ننوشم نیشکر

با دو زلف درع‌پوشش می‌نبویم ضیمران

غیر زلف چون دخانش بر رخان آتشین

می‌ندیدم کز هوا سوی زمین یازد دخان

زلف او بر روی سیمین عقربی در ماهتاب

جعد او بر چهر رنگین‌ سنبلی بر ارغوان

زلف بر دوشش عزازیلی به دوش جبرئیل

دل در آغوشش دماوندی میان پرنیان

عشق‌او را هفت وادی بود و من در هر یکش

زحمتی دیدم‌که دید اسفندیار از هفتخان

آتشین ‌رویش ‌چو دیدم‌ جستم ‌از جا چون سپند

وز سپندش عقل را آتش زدم در دودمان

گفتمش ای ترک غارتگر که در اقلیم حسن

نیکوان را شهریاری دلبران را قهرمان

کوه را دزدی و پوشی در قصب‌ کاینم سرین

موی را آری و بندی درکمر کاینم میان

تاکی از دردت بمیرم‌گفت بخ‌بخ‌ گو بمیر

تاکی از هجرت نمانم ‌گفت هی‌هی‌ گو ممان

گفتمش یارم ‌که باشد در غمت ‌گفتا اجل

گفتمش ‌کارم چه باشد بی‌رخت‌ گفتا فغان

گفتمش شب بی‌تو ناید خواب اندر چشم من

گفت آری خواب می‌ناید به چشم پاسبان

گفتم از وصل دهانت تا به‌ کی جویم اثر

گفت تا آن گه ‌که جویی از دهان من نشان

گفتم آخر بر رخ من از چه خندی شرم دار

گفت هی‌هی می‌ندانی خنده آرد زعفران

گفتم ای‌گلچهره چون من باغبانی بایدت

گفت رو رو من نیم آن‌ گل ‌که خواهد باغبان

گفتمش ای ترک چون من ترجمانی شایدت

گفت بخ‌بخ من نه آن ترکم‌ که جوید ترجمان

گفتم آخر چند ماند راز جورت سر به مهر

مهر بردار از ضمیر و قفل بگشا از زبان

گفت ای ابله‌ ندانی اینقدرکز وصل تو

من همان بینم‌که بیندگلشن از باد خزان

بی‌نشانی چون تو را چون من نشاید همنشین

میزبانی ‌چون ترا چون من نباید میهمان

طره‌ام‌ ماری نه‌ کش چنگ‌تو باشد مارگیر

غبغبم‌گویی نه کش دست تو باشد صولجان

تو ب ه‌قامت چو‌ن ‌کمانی من به‌ قامت همچو تیر

تیر پران بگذرد چون جفت‌ گردد باکمان

با چنین رخسار منکر با چنین اندام زشت

اینقدر حجت مجوی و اینقدر طیبت مران

منظر زیبا نداری یار زیبارو مخواه

منطق شیرین نداری شوخ شیرین‌لب مخو‌ان

روی زشت خود ندیدستی مگر در آینه

تا به‌جهد از خود گریزی قیروان تا قیروان

صورت زشت ترا صورتگری ‌گر برکشد

کلکش از تأثیر آن صورت بخوشد در بنان

بر رخ زردت ز هر جانب نشان آبله

پشهٔ خاکیست مانان بر برازی پرفشان

بینیت چون ناودان و آب ازو جاری چنانک

روز بارانش نشاید فرق‌ کرد از ناودان

روی زشتت ‌گر شود در صورت بت جلوه‌گر

کافرم‌ گر هیچ ‌کافر بت پرستد در جهان

ورکسی نامت‌کند بر درهم و دینار نقش

درهم و دینار راکس می‌نگیرد رایگان

گر نمایی روی من با روی زشت خود قیاس

آزمون آیینه را برگیر و در شبهت ممان

مار را نسبت‌گنه باشد به طاووس ارم

خار را شبهت خطا باشد به ‌گلزار جنان

ور توگویی وصل‌من بس دلکشست و دلپذیر

یک‌ نفس با چون خودی بنشین ز روی امتحان

تا چه‌ کردستم‌ گنه تا با تو باشم همنشین

یا چه ‌کردستم خطا تا با تو باشم در غمان

مر ترا طاعت چه باشد تا خدایت در جزا

از وصال چون منی بخشد حیات جاودان

یا مرا عصیان چه باشد تا به‌کیفر کردگار

از جمال چون تویی‌گوید به دوزخ ‌کن مکان

گاه خوانی سست‌مهرم هستم آری اینچنین

گاه خوانی سخت رویم هستم آری آن چنان

سخت‌رویستم‌ولی‌با ون‌تو یاری سست‌طبع

سست ‌مهرستم ‌ولی ‌با چون ‌تو خاری سخت ‌جان

راستی را در شگفتستم ز اطوار سپهر

راستی را در شگرفستم ز ادوار جهان

کز چه هرجا غرچه‌یی دنگی دبنگی دیورنگ

ابلهی گولی فضولی ناقبولی قلتبان

الکنی کوری کری لنگی شلی زشتی کلی

بدسرشتی ا‌حولی زشتی نحیفی ناتوان

ساده‌یی گیرد صبیح‌و دلبری‌خواهد ملیح

همسری‌ خو‌اهد جمیل‌ و شاهدی جوید جوان

کوبکو تازان‌که گردد با نگاری همنشین

دربدر یازان‌ که گردد با ظریفی رایگان

گر تجنب بیند از یاری بگرید ابروار

ور تقرب بیند از شوخی بخندد برق‌سان

گاه با معشوق‌ گوید اینت جور بی‌حساب

گاه با منظور گوید اینت ظلم بی‌کران

دلبر مظلوم از خجلت بنسراید سخن

شاهد محجوب‌از حسرت بنگشاید زبان

خود نماید جور و از معشوق نالد هر نفس

خود اید ظلم و از محبوب موید هر زمان

جور آن این ببن‌ که ‌گردد با نگاری مقترن

ظلم آن این بس‌که جوید با جوانی اقتران

آن ازین جفت نشاط و این ازان یار محن

این ازان اندر جحیم و آن ازین اندر جنان

راستی را دلبری دیوانه باید همچو من

تا مگر با زشت‌رویی چون تو گردد توأمان

چشم خیره‌ خشم چیره‌ روی تیره‌ خوی زشت

رخ‌گره نخوت فره صورت زره قامت‌کمان

بخت لاغر رنج فربه مغز خالی جهل پر

غم‌ فراوان دل‌نوان دانش سبک خاطرگران

آه سرد و اشک ‌گرم و روح زار و تن نزار

روی‌سخت ‌و طبع‌سست ‌و جان‌نژند و دل‌نوان

قامت پست تو بینم یا رخ پر آبله

هیکل زفت تو بینم یا دل نامهربان

تو چه بینی از من آن بینی‌ که راغ از فرودین

من چه یابم از تو آن یابم ‌که باغ از مهرگان

تو مرا باب ملالی من ترا آب زلال

تو مرا رنج روانی من ترا گنج روان

من ترا دار نعیمم تو مرا نار جحیم

من ترا باغ جنانم تو مرا داغ جنان

تو مرای دشمن جان م‌ن مرایی همنشین

من ترایم راحت تن چون ترایم همعنان

من چه بینم از تو آن بینم ‌که از صرصر چراغ

تو چه بینی از من آن بینی که از راح روان

تو مرا آن‌زحمتی‌کش وصف بیرون از حدیث

من ترا آن رحمتم‌کش مدح بیرون از بیان

نه ترا یزدان فرستد رحمتی برتر ازین

نه مراگیهان پسندد زحمتی برتر از آن

وصل تو مرگست و مرگ از عمر نگذارد اثر

روی تو رنجست و رنج از شخص برباید توان

عشقبازی ‌چون ‌تو زشت و شاهدی ‌زیبا چو من

فی‌المثل دانی چه باشد آسمان و ریسمان

این بود انصاف یارب ‌کز وصال چون تویی

من بباشم ناامید و من بباشم ناتوان

وین روا باشد خدا را کز وصال چون منی

تو بپایی شادکام و تو بمانی شادمان

با تو چون باشم نباشد هیچم از شادی اثر

با تو چون مانم نماند هیچم از عشرت نشان

رنج بیند پادشا چون با گدا گردد قرین

نحس گردد مشتری چون‌ با زحل جوید قران

خوشدلی را مایه‌یی باید مرا بسرای هین

‌نیکویی را آیتی شاید مرا بنمای هان

ای‌دریغاکاکی سمای خود دیدی به چشم

تا به پای ‌خویشتن از خویشتن جستی‌ کران

تو اگر بوسی مرا بوسیده‌یی مه را جبین

من اگر بوسم ترا بوسیده‌ام خر را فلان

گر مرا خواهی دعایی کرد باری کن چنین

کز وصال چون تویی دارد خدایم در امان

گفتم ای سرو قباپوش اینهمه توسن متاز

گفتم ای ماه ‌کله‌دار اینقدر مرکب مران

غمزهای دلبران را رمزها باشد نهفت

نازهای نیکوان را رازها باشد نهان

حسن بامی‌هست‌عالی‌نردبانثن چیست عشق

هیچکس بر بام می‌نتوان شدن بی‌نردبان

عشق خسرو کرد شکر را به شیرینی مثل

ورنه شکر نام بسیارستی اندر اصفهان

هم عرب را بوده چون لیلی هزاران دلفریب

هم عجم را بوده چون شیرین هزاران دلستان

شور مجنونی مر او راکرد معروف زمن

شوق فرهادی مر این را ساخت مشهور زمان

از زلیخا یوسف اندر خوبرویی شد مثل

ازکثیر عزه‌ا عزت یافت در ملک جهان

گر نبودی وامق از عذرا که پرسیدی اثر

ور نبودی‌عروه از عفراکه دانستی نشان

هندویی خورشید رخشان ‌را ستایش می‌نکرد

تا نه زاول حیرت حربا فکندش درگمان

شمع از جانبازی پروانه آمد سرفراز

ویس از دل بردن رامین مثل شد در جهان

سروکی بالد به بستان‌گر ننالد فاخته

گُل‌کجا خندد به‌ گلزار ار نزارد زندخوان

گر نبودی داستان توبه و لیلی مثل

از حد اوهام نامی می‌نبودی در میان

ور جمیل از دل نبودی طالب حسن جمال

کافرم ‌گر هیچ راندی از بُثینه‌ داستان

شاعر ماهر چو فردوسی ببایستی همی

تا به دهر اندر خبر ماندی زگرد سیستان

مفلقی دانا چو خاقانی بشایستی همی

تا به دوران داستان‌گویدکس از شاه اخستان

لاجرم باید چو قاآنی ادیبی هوشمند

تا به‌ گیتی داستان ماند ز شاه راستان

صبح برآمد به ‌کوه مهر درخشان

چرخ تهی‌ گشت از کواکب رخشان

یوسف بیضا برآمد از چَه خاور

صبح زلیخا صفت درید گریبان

جادهٔ ظلمات شب رسیده به آخر

گشت سحرگه پدید چشمهٔ حیوان

چرخ برآورد زآستین ید بیضا

از در اعجاز همچو موسی عمران

همچو فریدون بکین بیور ظلمت

چرخ ز خور برفراشت اختر کاوان

شب چو شماساس راند رخش عزیمت

قارن روزش شکافت سینه به پیکان

نیّر اعظم کشید تیغ چو رستم

دیو شب از هیبتش ‌گریخت چو اکوان

زال خور از ناوک شعاع فلک را

خون ز شفق برگشاد همچو خروزان‌

خور چو گروی زره‌ سیاوش مه را

بهر بریدن گرفت گوی زنخدان

بیژن خورشید در کنابد گیتی

پهلو شب را فکند خوار چو هومان

مهر بر آمد به‌ کوهسار چو گودرز

گرد فلک زو ستوه گشت چو پیران

گیو خور از روی ‌کین تژاد فلک را

چاک زد از تیغ نور غَیبهٔ خفتان

ماه به ناوردگاه چرخ ز خورشید

گشت چو رهّام ز اشکبوس‌ گریزان

مهر منور خروج‌کرد ز خاور

بر صفت کاوه از دیار سپاهان

دیدهٔ اسفندیارِ ماه برآورد

رستم مهر از گزینه بیلک پران

رایت گشتاسب سحر چو عیان شد

مجمرهٔ زردهشت گشت فروزان

مهر فرامرزوار سرخهٔ مه را

بر دَم حنجر نهاد خنجر برّان

یک تنه زد مهر بر سپاه‌ کواکب

چون شه غازی جریده بر صف افغان

شاه سکندر حسب امیر جهانگیر

خسرو دارا نسب خدیو جهانبان

خط به قاقوس داد و دایرهٔ عدل

چرخ سخا قطب جود و مرکز احسان

ماحی آثار کفر و حامی ملت

روی ظفر پشت دین و قوت ایمان

میر بهادر لقب حسن شه غازی

شیر قوی‌پنجه ‌کلب شاه خراسان

آنکه بدرّد به تیغ تارک قیصر

وانکه بکوبد به ‌گرز پیکر خاقان

آنکه ببخشد کمینه سایل کویش

آنچه به بحرست از لآلی و مرجان

منتظم از لطف اوست ساحت جنت

مشتعل از قهر اوست آتش نیران

ای دل رمحت به جسم‌ گردان جایع

وی دم تیغت به خون نیوان عطشان

از تو گریزان به جنگ قارن‌ کاوه

وز تو هراسان به رزم رستم دستان

فر فریدونی از جلال تو ظاهر

چهر منوچهری از جمال تو تابان

دست‌تو برهان‌ بذل و حجت جودست

باش ‌که برهان دگر نیارد برهان

رای منیر تو جام جم بود ایراک

راز دو عالم به پیش اوست نمایان

حشمت شخص تونی ز نقش نگینست

اینت عیان نقش برتری ز سلیمان

سطوت نیرم برت چو صورت بر سنگ

صولت رستم برت چو نقش بر ایوان

جز توکه بر رخش باد سیر برآیی

دیده‌کسی پیل را به‌کوههٔ یکران

جز تو که در برکنی به عرصهٔ هیجا

دیده کسی شیر نر بپوشد خفتان

کشتن موری به نزد مهر تو مشکل

قتل جهانی به پیش قهر تو آسان

جز دل و دست تو در انارت و بخشش

کس نشنیدست زیر گنبد گردان

عالم عالم ضیا ز یک دل روشن

دریا دریا گهر ز یک کف باران

نزد تو ننگست ذکر نام ارسطو

پیش تو عارست نقل حکمت لقمان

بخت تو مامک بود سپهر چو کودک

زانکه ‌کند سر به ذیل لطفت پنهان

ابر عطا را چرا چو دست تو دانم

از چه به وی افترا ببندم و بهتان

مهر فلک را چرا چو رای تو خوانم

از چه دهم نسبت ‌کمال به نقصان

گر نبرد بدکنش نماز تو شاید

نی تو ز آدم‌ کمّی و او نه ز شیطان

روز و غاکز غبار سم تکاور

چرخ‌ کند تن نهان به جامهٔ قطران

عرصهٔ میدان شود چو عرصهٔ شطرنج

بیدق نصرت ز هر کرانه به جولان

پیل‌تنان بر فراز اسب چو فرزین

از همه جانب همی دوند هراسان

چون تو رخ آری شها به عرصهٔ ناورد

گشت‌کنان گوی را به حملهٔ چوگان

مات شود از هراس تیغ تو در رزم

رستم و گودرز و گیو و سلم و نریمان

تیغ تو برقست و جان اعدا خرمن

گرز تو پتکست و ترک خصمان سندان

ویحک آن مرغ جان‌شکار چه باشد

کش نبود طعمه در جهان به جز از ‌جان

راستی آرد پدید چون دل عاشق

گرچه بسی‌کج‌ترست زابروی جانان

همچو هلالست لیک می‌نپذیرد

چون مه نو هر مهی زیادت و نقصان

دایهٔ گردون بود به سال و نباشد

بر صفت طفل شیرخوارش دندان

گر چه ز گوهر بود به گونهٔ الماس

لیک شود دشت از و چو کوه بدخشان

ورچه بسی جامهای جان که ستاند

باز هنوزش بدن نماید عریان

هست چوگردون پر از ستاره ولیکن

نیست چو گردون به اختیارش دوران

هست چو دریا پر از لآلی لیکن

نیست چو دریا به دست بادش طوفان

گردان‌ گردد ولی به دست جهاندار

طوفان آرد ولی به سعی جهانبان

بسکه به نیروی شهریار فشاند

خون یلان را ز تن به ساحت میدان

سرخی خون بر زمین نماید چونانک

برقع چینی به چهر خاور سلطان

سارهٔ هاجر خصال رابعه دهر

مریم زهرا صفت خدیجهٔ دوران

حسرت قَیدافه همنشین سکندر

غیرت تهمینه دخت شاه سمنگان

حوا چون خوانمش به پاکی طینت

کاو ره آدم زد از وساوس شیطان

ساره چسان دانمش ‌‌که خواری هاجر

جست همی از در حسادت و خذلان

هاجر کی گویمش که خدمت ساره

کرد پرستاروار روز و شب از جان

حور چسان دانمش‌ که حور به جنت

باک ندارد ز همنشینی غلمان

جفت زلیخا نخواهمش ‌که زلیخا

گشت سمر در هوای یوسف کنعان

گویمش آلان‌قوا ولیک هر اسم

کاو به عبث حمل می‌نیافت به‌ گیهان

آسیه می‌گفتش به پاکی و عصمت

مریم می‌خواندمش به پاکی دامان

بود اگر آن جدا ز صحبت فرعون

بود اگر این بری ز تهمت یاران

بود فرنگیس اگر نبود فرنگیس

یارگله روز و شب به‌ کوه و بیابان

بود منیژه اگر نبود منیژه

از پی دریوزه خوار مردم توران

بود فرانک اگر نبود فرانک

هر طرف از بیم بیوراسب‌ گریزان

صد چو صفورا ورا مجاور درگه

صد چوکتایون ورا خدم شده سنان

بانوی بانو گشسب و غیرت‌ گلچهر

حسرت زیب النسا و رشک پریجان

بهر سزاواریش سرای ملک را

شاید اگر جا دهد به‌گوشهٔ ایوان

بانوی نوشابه شاه‌ کشور بردع

خانم رودابه‌ مام گرد سجستان

عصمت او ماورای وصف سخنور

عفت او ماعدای مدح سخندان

تا که نیفتد نگاه عکس به رویش

عکسش ماند در آب آینه پنهان

همچو غلامان درش به حلقهٔ طاعت

همچو کنیزان درش به خطهٔ فرمان

زلفه و بله لیا و رحمه‌ و راحیل‌

آسره و آمنه(‌) زیبده و اقران

فضّه‌ و ریحانه و حلیمه و بلقیس

تحفه و شعوانه‌ و حکیمهٔ دوران

روشنک‌ و ارنواز و زهره و ناهید

حفصه‌ و اقلیمیا عفیفهٔ‌گیهان

شکر و شیرین و شهرناز و گل‌اندام

لیلی و پورک یگانه بانوی پوران‌

تالی معصومه از طهارت و عصمت

ثانی زیتونه در نقاوت و ایمان

غیرت ماه‌آفرید از رخ مهوش

رشک پری‌دخت از جمال پری‌سان

سلسله عالمی ز موی مسلسل

آفت جمعیتی ز زلف پریشان

عصمتش ار پرده‌پوش حافظه‌گردد

راه نیابد به سوی حافظه نسیان

هست زلیخا ولی نه مایل یوسف

بل دل‌ صد یوسفش به چاه زنخدان

عارض او از کجا و مهر منور

قامت او از کجا و سرو خرامان

ماه چسان جا کند به دیبهٔ دیبا

سرو چسان سر زند ز چاک‌ گریبان

خوبی نرگس ‌کجا و شوخی چشمش

قدر نبات از کجا و رتبهٔ انسان

رهزن ‌کارآگهان به طرهٔ رهزن

فتنهٔ شاهنشهان ز نرگس فتان

روی ویست آسمان حسن و بر آن رو

خال سیه چون به چرخ هفتم‌ کیوان

بود مونث به صیغه ورنه عفافش

کردی منع دخول نطفه به زهدان

بر رخش ار نقش بند هستی بیند

شاید کز نقش خویش ماند حیران

هست به خوبی یگانه لیک همالش

نیست ‌کسی جز مهینه بانوی دوران

دخت جهانجو گزیده اخت‌ کهینش

آنکه دل مه به مهر اوست‌ گروگان

باخترش نام از آن سبب که ز رشکش

خسرو خاور ز باختر شده پنهان

آنکه در روضهٔ بهشت ببندد

گر نگرد روضهٔ جمالش رضوان

از چه دهم نسبتش به ساره و بلقس

از چه ‌گشایم زبان خویش به هذیان

هست دو مشکین ‌کلاله بر مه رویش

سر زده از گلبنی دو شاخهٔ ریحان

یا نه دو تاریک شب به روز مقارن

یا نه دو مار سیه به ‌گنج نگهبان

خوبی‌ او زهره ‌خواست ‌سنجد با خویش

کرد از آن جایگه به‌کفهٔ میزان

سیب زنخدان او به ‌گلشن شیراز

طعنه فرستد همی به سیب صفاهان

نقش نبسته ست در جهان و نبندد

چون رخ او صورتی به عالم امکان

فکرت قاآنی ارچه وصف نخواهد

لیک به توصیف او نباشد شایان

به‌که‌ کند ختم مدّعا به دعایش

زانکه ندارد ثنای او حد و پایان

تاکه عروس فلک ز حجلهٔ خاور

جلوه‌ کند هر سحر به‌ گنبد گردان

بر فلک حسن آفتاب جمالش

باد فروزنده همچو مهر فروزان

صدر اعظم شد چو بخت شهریار از نو جوان

از نشاط آنکه شاه بی‌قرین رست از قران

چون سکندرشاه شد صاحبقران و خواجه خضر

کز حیات شاهش ایزد داد عمر جاودان

خواست ایزد شاه را آگه‌ کند از کید خصم

ورنه هرگز این قضا نازل نگشی زآسمان

گرچه‌ پیرست آسان لیک اینقدر مبهوت نیست

کز خدایش شرم ناید وز شهنشاه جوان

جز بر اعدای ملک از شرم تیر خصم شاه

هیچ تیری بعد ازین تا حشر ناید بر نشان

آتش نمرودیان بر قهرمان آب و خاک

شد گلستان ورنه بر باد فنا رفتی جهان

از قضا روزی که بگذشت این قران از شهریار

من به شهر اندر بدم با دوشان همداستان

مدح شاه‌ ‌و خواجه می‌خواندم به آواز بلند

با بیانی نغز کش بود از فصاحت ترجمان

ناگهان می خورده و خوی‌کرده آن ماه ختن

آمد و ز ابروی و مژگان همرهش تیر و کمان

چون‌ کمند پهلوانان زلف چین چین تا کمر

همچو دام صیدگیران جعد خم‌خم تا میان

جای مژگان از بر آهوی چثبمش رسته بود

ناخن چرغ شکاری پنجهٔ شیر ژیان

از دو چشمش خرمی پیدا چو نور از نیرین

وز دو چهرش وجد ظاهر چون ‌فروغ ‌از فرقدان

گفت قاآنی ز جا برخیز و جان را مژده ده

کاینک ایزد اهل ایران را ز نو بخشید جان

جسم‌ و جان ‌و عقل ‌و دین ‌و مال ‌و حال ‌و سیم‌ و زر

کردمش ایثار و گفتم هان نکوتر کن بیان

گفت دی ‌کافتاد ماه اندر محاق از نور مهر

این قران شد آشکار از گردش دور زمان

جم به عزم صید وحش از تخت شد بر بادپا

در صفش پویان پیاده باد ریزان از عنان

جم در ایشان چون نگین در حلقه انگشتری

بر سرش از سایه مرغان جنت سایبان

جن گرفته دیوی از پیش سلیمان همچو باد

جست و در ماران آهن ‌کرده موران را نهان

سرخ‌مارانی که گشت از آن سیه‌ماران پدید

مهرهٔ پازهر سوی شه فکندند از دهان

ورنه حاشا زهرشان می‌شد گر اندک ‌کارگر

همچو تخت جم جهان بر باد رفتی ناگهان

خواجه‌حال‌اسم‌اعظم‌خواند و چون آصف دمید

بر سلیمان تا زکید اهرمن یابد امان

هدهدی این مژده حالی برد زی بلقیس عصر

کز ددان انس و جان برهید شاه انس و جان

باز چون‌صرح مُمَرّد شد مشید ملک وگشت

بادسان بر دیو و دد حکم سلیمانی روان

از شرور دشمنان شد شاه را حاصل سرور

در هوای سوری شد خصم را واصل هوان

تا نگویی شه در این نهضت شکار اصلا نکرد

کرد نخجیری کزو تا حشر ماند داستان

عزم نخچر غزالان داشت خوکان‌کرد صید

تا که یوزان و سگان را سیر سازد زاستخوان

الغیاث ای صدر اعظم چارهٔ نیکو سگال

تا ددان ملک را آتش زنی در دودمان

آخر شوال را هر سال زین پس عید کن

چاکران شاه را دعوت نما از هر کران

هی بگو شاهد بیا زاهد برو خازن ببخش

هی بگو ساقی بده چنگی بزن مطرب بخوان

عبد قربان شهش ‌کن نام و همچون‌ گوسفند

دشمنان را سر ببر در راه شاه‌ کامران

دشمنان‌ گر قابل قربان شه‌ گشتن نیند

دوستان را جمله قربان ‌کن به خاک آستان

از روان دوستان روح‌الامین را ساز نزل

ز استخوان دشمنان کن کرکسان را میهمان

تا فلک‌ گردد به گرد درگه دارا بگرد

تا جهان ماند به زیر سایهٔ یزدان بمان

هم به قاآنی بفرما تا ببوسد دست تو

تا دهانش‌ در سخن‌ گردد چون دستت درفشان

گر خضر دهد آب بقایت به زمستان

مستان بستان جام می از ساقی مستان

بستان به شبستان قدح از دست نگارین

کز روی دلارا شکند رونق بستان

ترکی‌که به خوناب جگر دارد معجون

در هر نظری اشک تر زهدپرستان

لعل لب دلدار گز و خون رزان مز

در خرقهٔ سنجاب خز و کنج شبستان

درکش می چون خون سیاووش به بهمن

کز نیرویش از دست رود رستم دستان

خمر عنبی خواهم و بستانی کاو را

نارنج غیب سیب زنخ نار دو پستان

اینست علاج دل بیمار طبیبا

سودم ندهد شیرهٔ عناب و سپستان

چون بادهٔ ‌گلگون بودت‌ گو نبود گل

فرخنده بهارست به میخواره زمستان

خستی دلم ای دوست به دستگان نگارین

دستان تو ای بس‌که بگویند به دستان

نظام مملکت از خنجر بهادرخان

نشان سلطنت از افسر بهادرخان

به پاش دست نهد چرخ از پی سوگند

چه حد آنکه نهد بر سر بهادرخان

پرندوار شود نرم تار و پود زمین

ز ضرب‌گرز و پرندآور بهادرخان

شبه به جای ‌گهر پرورد صدف به ‌کنار

ز احتساد مهین گوهر بهادرخان

به خوار مایه سپه گو مناز چرخ بلند

نظاره‌کن حشم و لشکر بهادرخان

ز بذل خویشتن ای ابر نوبهار مبال

ببین به دست ‌کرم ‌گستر بهادرخان

بمان‌که رای نبالد ز طاقدیس اورنگ

به پیش عرش فلک زیور بهادرخان

به مهر و ماه خود ای آسمان تفاخر چند

سزد که فخر کنی ز اختر بهادرخان

گرفته باد صبا بوی عنبر سارا

ز خاک درگه جان‌پرور بهادرخان

بود سپهر برین با چنین جلالت و قدر

کمینه بنده‌یی از چاکر بهادرخان

ز نور رایش تابنده بر فلک خورشید

چنانکه عکس می از ساغر بهادر خان

به مهتریش نمودندکاینات اقرار

که شد جهان کهن‌ کهتر بهادرخان

عدو به محشر عقبی رضا دهد تن را

که نگذرد به سرش محضر بهادرخان

سزد که ماه به خورشید چرخ طعنه زند

ز اقتباس رخ انور بهادرخان

به روز رزم چو با خصم روبرو گردد

ز آسمان‌ گذرد مغفر بهادرخان

فضای بحر محیط از غدیر رشک برد

به پیش همت پهناور بهادرخان

ز هم بپاشد سنگر ز چرخ و پاید باز

به طوس تا به ابد سنگر بهادرخان

ز تک بماندگردون ز پویه پیک خیال

به پیش باد روش اشقر بهادرخان

به بزم عیش و طرب مطرب فلک غمگین

ز رشک رتبهٔ رامشگر بهادرخان

قفا زند کف تقدیر جیش غوغا را

که تا برون‌ کند از کشور بهادر خان

دهان سیم و زر اندر زمانه خندانست

ز نقش سکهٔ نام‌آور بهادرخان

ز بس فشاند به‌گیتی زمانه تنگ آمد

ز بذل‌ کردن سیم و زر بهادرخان

رسانده شعر به شعری ز پایه قاآنی

ز شوق تا شده مدحتگر بهادرخان

آوخ آوخ‌که شد پسرعم من

مایهٔ رنج و محنت و غم من

من شده شادی مجرّد او

او شده غصهٔ مجسم من

هم ز من عشرت پیاپی او

هم از و غصهٔ دمادم من

هرچه از من به دیگرن بخشد

شده از خرج‌کیسه حاتم من

من چو سهرابم اوفتادهٔ او

گشته او چیره دست رستم من

او ستمکار و من ستمکش او

من عزادار و او محرم من

پای من ایستاده تا هرجا

گر بسورست اگر به ماتم من

شیوهٔ من خلاف شیوهٔ او

عالم او ورای عالم من

هر دم از باد او پریشانست

یک جهان خاطر فراهم من

لیک با این هه عزیزترست

از دل و دیدهٔ مکرم من

دست ازو برنمی‌توانم داشت

کاو بهر حال هست محرم من

خجلم زانکه خدمتی نشدست

به وی از عزم نامصمّم من

چشم دارم‌ که خوانمش‌ سگ خویش

شاه دوران خدیو اعظم من

شیر اوژن حسن شه آنکه ازوست

درفشان نطق عیسوی دم من

آنکه گوید قضا نموده مدام

فتح ونصرت قرین پرچم من

شاه سیاره در خوی خجلت

از چه از شرم رای محکم من

عقل موسی و ذات من هرون

جود عیسی و طبع مریم من

گردن‌ گردنان هفت اقلیم

بستهٔ خم خام پرخم من

چون سلیمان تمام روی زمین

زیر خضرا نگین خاتم من

آسمان زی حریم من پوید

کعبه درگاه و لطف زمزم من

نی خدایم ولی خداوندم

ملک دوران فضای عالم من

نفخهٔ ‌لطف‌ من ‌بهشت‌ برین

شعلهٔ قهر من جهنم من

قدرم حکم محکمست ولی

تیغ هندی قضای مبرم من

خسروا ایدر از ستایش تو

قاصر آمد بیان ابکم من

به‌ که باشد دعای دولت تو

شیوهٔ خاطر مسلم من

باد یار تو تا به روز قیام

لطف پروردگار اعلم من