حدثنا على بن أحمد بن محمد بن موسى بن عمران رضي الله عنه قال: حدثنا محمدبن أبي عبدالله الكوفي قال: حدثنا سعدبن عبدالله الكوفي قال: حدثنا سعدبن عبدالله، عن محمدبن عبدالحميد، و عبدالصمد بن محمد جميعا، عن حنان بن سدير، عن علي بن الحزور، عن الاصبغ بن نباتة قال: سمعت أمير المؤمنين عليه السلام يقول: صاحب هذا الامر الشريد الطريد الفريد الوحيد.(1)
اصبغ بن نباته مىگويد: شنيدم كه اميرالمؤمنينعليه السلام مىفرمود: صاحب الامر (مهدىعليه السلام) كسى است كه در سرزمينهاى دور دست ساكن مىشود و از ميان مردم كناره مىگيرد و به تنهايى زندگى مىكند.
امیر المومنین علی علیه السلام در مواقع و مراحل مختلف به معرفی چهره حضرت امام مهدی علیه السلام اهتمام ورزیده اند وهمواره در جهت معرفی چهره آن امام همام تلاش نموده است حضرت در این روایت به بعد مکانی زندگی حضرت حجت اشاره نموده است و اوصاف محل زندگی آن حضرت را تبیین نموده اند واین رویه همیشگی معصومین علیهم السلام است که از محل زندگی آن بزرگوار نشانی دقیق و مشخص را ارائه نمی دهند تا بدخواهان به وجود مبارک او گزندی نرسانند و خود حضرت ولی عصر نیز به ابراهيم بن على مهزيار فرمود:
پدرم به من وصيت نمودكه در زمين منزل نگيرم مگر جايى كه از همه جا مخفى تر ودورتر باشد، به جهت پنهان كردن امر خود ومحكم كردن محل خود از حيله دشمنان وگمراهان.(2) نجم الثاقب باب دوم
واین دوری مکان و نبودن اثر آن بزرگوار دلیل بر نبودن حجت بر روی زمین نیست زیرا که در جهان بينى مكتب اهلبيت عليهم السّلام انسان بدون امام معصوم، و زمين خالى از حجّت بحق الهى، نخواهد ماند؛ چرا كه بدون امام معصوم هدايت و كمال صحيح و شايسته انسانى ميسّر نخواهد شد. بعلاوه حفظ نظام هستى به بركت وجود حجتهاى خداوند است. بر اين حقيقت در جاى جاى روايات رسول اكرمصلى الله عليه و آله و ائمه اطهارعليهم السّلام به شيوههاى مختلف تصريح شده است. گاهى زمينه و شرايط براى حضور علنى و آشكار امامعليه السلام فراهم است در نتيجه او به گونهاى كه همه مردم او را مىشناسند و به او دسترسى دارند در ميان آنها زندگى مىكند، اما در شرايط خاصى به جهت وجود خطرات جانى يا مصالح ديگرى كه خداوند به آنها عالمتر است مشيّت الهى اقتضاء مىنمايد كه امامعليه السلام پنهان از چشم مردم زندگى كند.امیر المومنین در رابطه با خالی نبودن زمین از حجت می فرمایند:
اللّهم انه لابدَّ لارضك من حجّة لك على خلقك، يهديهم الى دينك و يعلّمهم علمك لئلا تبطل حجّتك و لا يضلّ أتباع اوليائك بعد اذ هديتهم به اما ظاهر ليس بالمطاع او مكتتم مترقّب، ان غاب عن النّاس شخصُهُ فى حال هدايتهم فانّ علمه و آدابه فى قلوب المؤمنين مثبتة، فهم بها عاملون. (3)كمالالدين، ج 1ص 302ح .11
بار خدايا! همواره بايد در روى زمين تو حجتى براى بندگانت داشته باشى تا خلق را به دينت راهنمايى كند، و علم تو را به آنها بياموزد تا حجّت تو تباه نشود و پيروان اولياء تو بعد از آنكه آنها را هدايت كردهاى دوباره گمراه نگردند. [حجت تو] يا ظاهر و آشكار خواهد بود كه اطاعت او را نمىكنند و يا از ديدهها نهان خواهد بود كه مردم در انتظار او به سر مىبرند. اگر شخص و جسم او در حال هدايت مردم از آنان غائب باشد علم و آدابش در قلبهاى عاشقان حق پايدار است و آنها به آن علم و آداب پايبند هستند و به آن عمل مىكنند.
- اللّهم بلى لا تخلو الارض من قائم لِلّه بحجّةٍ: امّا ظاهراً مشهوراً و امّا خائفاً مَغموراً لئلا تبطُلَ حجج اللّه و بيّناته و كم ذا و أين؟ اولئك واللّهِ الاقلّون عدداً و الاعظمون عنداللّه قدراً يحفظُ اللّه بهم حُججه و بيّناته... اولئك خلفاء اللّه فى ارضهِ و الدعاةِ الى دينهِ.(4) نهجالبلاغه فيض الاسلام، حكمت 139ص .1158
... بارخدايا آرى! زمين از امامى كه قيام بر حق كند خالى نخواهد ماند. او يا آشكار و شناخته شده است يا ترسان و پنهان است تا حجتها و دليلهاى روشن خدا (يعنى اصول و احكام دين و تعاليم انبياء) از بين نرود. اما اينكه ايشان چند نفرند و كجايند؟ به خدا سوگند از نظر تعداد آنها بسيار كم هستند ولى از جهت منزلت و بلندمرتبهگى در نزد خداوند بسيار بزرگوارند. خداوند به وسيله ايشان حجّتها و دليلهاى روشن خود را حفظ مىكند... آنان خلفا و نمايندگان خدا در روى زمين هستند و مردم را به سوى دين و احكام و مقررات او دعوت مىكنند...
این غیبت و زندگی پنهانی ادامه می یابد تا حدی که :
- ... عن الاصبغ بن نباته عن اميرالمؤمنينعليه السلام انّه ذكر القائمعليه السلام فقال: أما ليَغيبَنَّ حتّى يقولَ الجاهلُ: ما للّه فى آلِ محمّدٍ حاجةٌ.(5)غيبت نعمانى، ص 140و 141
از اصبغ بن نباته نقل شده است كه اميرالمؤمنينعليه السلام روزى حضرت قائمعليه السلام را ياد كردند و فرمودند: آگاه باشيد! او غيبتى (طولانى) خواهد داشت به گونهاى كه نادانان (به مصالح الهى) بگويند: خداوند را در آل محمدصلى الله عليه و آله برنامهاى نيست. (يعنى افراد نادان به جهت طولانى شدن دروه غيبت از ظهور آن حضرت مأيوس و نااميد خواهند شد).
در دستهاى از روايات على بن ابيطالبعليه السلام به اوصاف و ويژگىهاى روحى ، اخلاقى ، مسائل غیبت ،فضیلت انتظار فرج،و اوصاف حکومت امام زمانعليه السلام پرداخته مىشود كه از جمله آنهاست:
- ...فقالعليه السلام : رجلٌ اجلى الجبين، اقنى الأنف، ضخم البطن، اذيل الفخذين، ابلج الثنايا، بفخذه اليمنى شامة. (6) منتخب الاثر، ص 151ح 30
او مردى است كه پيشانىاش گشاد و درخشان است، بينى او خوش تراش و شكمش نسبتا بزرگ و رانهايش عريض مىباشد. دندانهاى سفيد و درخشان دارد، و در ران سمت راست او علامتى هست.
- ...ثم رجع الى صفة المهدىعليه السلام فقال: اوسعكم كهفا و اكثركم علما و اوصلكم رحما، اللهم فاجعل بيعته خروجا من الغمّة و اجمع به شمل الامة...)7) غيبة نعمانى، ص 212 – 214، بحار الانوار، ج 51ص 115
حضرت علىعليه السلام در ادامه يكى از سخنانشان به تبيين صفات حضرت مهدىعليه السلام پرداخته، فرمودند: آستانه او در پناه دهى به بى پناهان از همه آستانهها وسيعتر، و علم و دانش آن حضرت از همه زيادتر است و از همه مردم بيشتر به صله ارحام و پيوند با خويشاوندان توجه مىنمايد. پروردگارا! بيعت او را پايان بخش همه اندوهها قرار بده و تفرّق و پراكندگى امت اسلامى را به دست با كفايت آن حضرت به يگانگى مبدّل فرما...
...عن اميرالمؤمنينعليه السلام قال: للقائم منّا غيبة امدها طويل كانّى بالشيعة يجولون جولان النّعم فى غيبته يطلبون المرعى فلا يجدونه، ألا فمن ثبت منهم على دينه و لم يقْسُ قلْبُهُ لطول امد غيبة امامه فهو معى فى درجتى يوم القيامة. (8) كمال الدين، ج 1ص 303ح 14
اميرالمؤمنينعليه السلام فرمود: براى قائم ما غيبتى هست كه مدت آن طولانى خواهد شد. شيعيان را در اين زمان مىبينم كه همانند گلّه بى صاحبى كه در دشت پراكنده شده باشند به دنبال چرا گاه و مرتع مىگردند ولى آن را پيدا نمىكنند ]به جستجوى آن حضرت مىپردازند ولى او را نمىيابند.[
آگاه باشيد! در اين دوره هر كسى از آنها )شيعيان( در دين و عقيده خود استوار و ثابت قدم بماند و قلبش به جهت طولانى شدن غيبت امامش قساوت پيدا نكند، او روز قيامت در نزد من و در جايگاهى كه من هستم خواهد بود.
- عن محمد بن مسلم عن ابى عبداللَّهعليه السلام قال: ...قال علىعليه السلام : ...انتظروا الفرج و لا تيأسوا من روح اللَّه، فانّ احبَّ الاعمال الى اللَّه عزّوجلّ انتظار الفرج... و المنتظر لأمرنا كالمُتَشَحِّطِ بدمه فى سبيل اللَّه. (9) الخصال، ج 2ص 740حديث اربعمأة، ط انتشارات علميه اسلاميه.
محمد بن مسلم از امام صادقعليه السلام نقل مىكند كه آن حضرت از پدران بزرگوارش و آنها از علىعليه السلام روايت كردند كه علىبن ابيطالبعليه السلام فرمودند: منتظر فرج [امام زمانعليه السلام] باشيد و از عنايت و توجهات خداوند نااميد نشويد. همانا محبوبترين كارها در نزد خداوند عزّوجلّ انتظار فرج [امام زمانعليه السلام ] است.
آنگاه در ادامه بيان فضيلت انتظار فرمودند:
كسى كه منتظر امر ما (فرج امام زمانعليه السلام ) باشد، مانند رزمندهاى است كه در راه خداوند به خون خود آغشته شده باشد (اجر و پاداش شهيد را دارد).
- قال زيدبن صوحان العبدى: يا اميرالمؤمنين! أى الاعمال احبّ الى اللّه عزّوجلّ؟ قالعليه السلام : انتظار الفرج من اعظم الفرج.(10) بحار الانوار، ج 52ص 122
زيدبن صوحان عبدى گفت: يا اميرالمؤمنين! كداميك از اعمال در نزد پروردگار عالم محبوبتر است؟ حضرت فرمودند: انتظار فرج.
- حدثنا عبداللّه بن مروان، ...عن علىٍعليه السلام قال: يلى المهدىُّ امرَ النّاسِ ثلاثين سنة او اربعين سنة..(11)كنزالعمال، ج 14ص 591ح 39646 منتخب الاثر، ص 487
عبداللّه بن مروان روايت كرده است كه علىبن ابيطالبعليه السلام فرمودند: حضرت مهدىعليه السلام سى يا چهل سال زمام امور مردم را در دست خواهند داشت.
- يعطف الهوى على الهدى اذا عطفوا الهُدى على الهوى و يَعْطِفُ الرأىَ على القرآنِ اذا عطفوا القرآنَ على الرّأىِ ... فَيُريكُمْ كيف عدلُ السيرةِ، و يُحيىِ مَيِّتَ الكتابِ و السّنةِ...(12) نهج البلاغه فيض الاسلام، خ 138ص 424و 425
[امام زمانعليه السلام وقتى كه ظهور كند] هواهاى نفسانى را به هدايت و رستگارى برمىگرداند در آن روزگارى كه مردم هدايت الهى را به متابعت هواهاى نفسانى درآورده باشند. آراء و انديشه هاى مردم را تابع قرآن مىكند در آن روزگارى كه آنها قرآن را تابع آراء و انديشه هاى خود كرده اند... او به شما نشان خواهد داد كه عدالت در كشوردارى چگونه است. هم چنين او تعاليم فراموش شده قرآن و سنّت را زنده خواهد ساخت...
- قال اميرالمؤمنينعليه السلام : ...فلا يترك عبداً مسلما الّا اشتراه واعتقه، و لا غارماً الّا قضى دينه، ولا مظلمةً لِاَحَدٍ من النّاس الّا ردّها، و لا يُقْتَلُ منهم عبدٌ الّا ادّى ثمنه... و لايُقتَلُ قتيلٌ الا قضى عنه دينهُ، و اَلْحَقَ عيالَهُ فى العطاء حتى يملأ الارض قسطا و عدلاً كما مُلِئَتْ ظلماً و جوراً و عدواناً...(13) كمال الدين، ج 1ص 303ح 14
اميرالمؤمنينعليه السلام فرمودند: ...حضرت مهدىعليه السلام برده مسلمان را نخواهد واگذاشت مگر اينكه آن را خريده و آزاد خواهد ساخت و بدهكارى نخواهد ماند مگر آنكه بدهى او را پرداخت خواهد نمود. مظلمه و حقى به گردن و ذمه هر كس كه باشد آن را به صاحب حق بازخواهد گرداند. كسى كشته نمىشود مگر اينكه ديه آن را خواهد پرداخت. هيچ كسى كشته نخواهد شد مگر اينكه بدهىهاى او را آن حضرت پرداخت خواهد نمود و خانوادهاش را همانند ساير افراد جامعه اداره خواهد كرد تا زمين را از عدل و داد پر كند به همان صورتى كه پيش از آن از ظلم و بيداد پر شده باشد...
قال علىعليه السلام : ...لو قد قام قائمنا لَذَهبَتِ الشحناء من قلوب العباد و اصطلحتْ السباع و البهائم حتى تمشى المرأة بين العراق الى الشام... على رأسها زينتها لا يهيجُها سبعٌ و لا تخافه... (14)بشارة الاسلام ص 236
اميرالمؤمنينعليه السلام مىفرمايد: ...آنگاه كه قائم ما اهلبيتعليه السلام قيام كند كينهها از دلها بيرون خواهد رفت حتى حيوانات درنده و وحشى نيز با هم سازگار خواهند شد و به يكديگر ضرر نخواهند رساند، در آن روزگار به اندازهاى امنيّت زياد خواهد بود كه يك زن در حالى كه همه زينت و زيور آلاتش همراه اوست از عراق تا شام را بدون ترس و دلهره به تنهايى خواهد پيمود.
منابع:
1-کمال الدین ج1 ص303- اثباة الهداة، ج 3ص 571
2- نجم الثاقب باب دوم
3- كمالالدين، ج 1ص 302ح .11
4- نهجالبلاغه فيض الاسلام، حكمت 139ص .1158
5- غيبت نعمانى، ص 140و 141
6- منتخب الاثر، ص 151ح 30
7- غيبة نعمانى، ص 212 – 214، بحار الانوار، ج 51ص 115
8- كمال الدين، ج 1ص 303ح 14
9- الخصال، ج 2ص 740حديث اربعمأة، ط انتشارات علميه اسلاميه
10- بحار الانوار، ج 52ص 122
11- كنزالعمال، ج 14ص 591ح 39646 منتخب الاثر، ص 487
12- نهج البلاغه فيض الاسلام، خ 138ص 424و 425
13- كمال الدين، ج 1ص 303ح 14
14- بشارة الاسلام ص 236
