سرفصل ها و منابع مقطع کارشناسي رشته علوم قرآن و حديث بيش تر براي کساني که قصد ادامه تحصيل در مقطع بالاتر يعني مقطع کارشناسي ارشد اين رشته دارند، مورد مراجعه و استفاده قرار مي گيرد. شايان ذکر است که حدود 70% سؤالات کنکور کارشناسي ارشد از منابع اصلي و حدود 30% از منابع فرعي استخراج مي شود.
سرفصلها و منابع دروس کارشناسى علوم قرآن و حديث
تاريخ قرآن 1
هدف: آشنايى به کيفيت نزول و جمع و تدوين قرآن کريم.
سرفصل درس: عناوين و اسامى قرآن کريم، وحى و مفاهيم آن و کيفيت نزول وحى بر پيامبر اسلام(ص) و انبياء ديگر(ع)، آيه و معانى لغوى و اصطلاحى و شمار و ترتيب آن، فوائد شناخت آيات و سور مکى و مدنى و گزارش معيار آن، سوره و معانى لغوى و اصطلاحى آن و آراء علماء دربارهىِ کيفيت ترتيب آن، فواتح سور و حروف مقطعه قرآن کريم و نقد و بررسى نظريات مختلف دربارهىِ آن، شمار حروف و کلمات قرآن کريم و گذرى بر آراء علماء راجع به آن، کيفيت پيدايش خط از ديدگاه دانشمندان قديم و جديد و ورود آن به جزيرة العرب، خط و کتابت در مکه و مدينه همزمان با نزول قرآن کريم، پيامبر امى (نقد و بررسى آراء مربوط به آن)، نگارش قرآن کريم در زمان نبى اکرم(ص)، کتاب و نويسندگان وحى و نوشتافزارهايى که در کتابت وحى مورد استفاده قرار مىگرفت، آراء دانشمندان دربارهىِ جمع و تدوين در زمان پيامبراکرم(ص).
تاريخ قرآن 2
هدف: آشنايى به کيفيت نزول و جمع و تدوين قرآن کريم.
سرفصل درس: جمع و تدوين قرآن کريم (حفظ و به خاطر سپردن آن و گزارشى دربارهىِ حفاظ قرآن کريم)، قرائت قرآن کريم و بررسى حديث «نزول القرآن على سبعه احرف»، قراء قرآن کريم (قراء سبعه، قراء عشره و قراء اربعه عشر)، بررسى عدم تواتر قراآت سبع، جمع و تدوين قرآن کريم پس از رحلت نبى اکرم(ص)، اميرالمؤمنين على(ع) يا نخستين جامع و مدون قرآن کريم پس از رحلت پيامبر اکرم(ص) و کيفيت ترتيب مصحف آن حضرت، جمع و نگارش قرآن کريم در زمان خلافت ابىبکر، جمع و تدوين قرآن کريم در زمان خلافت عثمان، گذرى بر تحول و نيز اصلاح شيوهىِ نگارش قرآن کريم.
منابع اصلى: پژوهش در تاريخ قرآن کريم دکتر سيدمحمدباقر حجتى
منابع فرعى: تاريخ القرآن ابو عبدالله زنجانى، تاريخ قرآن دکتر محمود راميار، تاريخ القرآن دکتر عبدالصبور شاهين، بحوث فى تاريخ القرآن و علومه ابوالفضل ميرمحمدى.
تاريخ تفسير قرآن کريم 1
هدف: آشنايى به کيفيت علم تفسير و تدوين و تطور آن و اهم کتب تفسيرى که تاکنون نگارش شده است.
سرفصل درس: معنى تفسير و تأويل و ترجمه و فرق ميان تفسير و تأويل، تفسير در عصر نبى اکرم(ص)، تفسير در عصر صحابه و منابع آنها در تفسير، تفسير در عصر تابعين و کيفيت تفسير آنها، تفسير در عصر معصومين(ع).
منابع اصلى: التفسير و المفسرون محمدحسين ذهبى.
منابع فرعى: مقاله اول از کتاب «سه مقاله در تاريخ تفسير و نحو» دکتر سيدمحمدباقر حجتى، قانون تفسير کمالى دزفولى، مناهج التفسير مصطفى صادق جوينى، الذريعه حاج شيخ آغابزرگ تهرانى.
تاريخ تفسير قرآن کريم 2
هدف: آشنايى به کيفيت پيدايش تفسير و تطور آن و اهم کتب تفسيرى که تاکنون نوشته شده است.
سرفصل درس: تفسير در عصر تدوين، نخستين مدون تفسير، سير تدريجى تفسير عقلى، گسترش بحثهاى مستقل و تخصصى در تفسير؛ تفسير به مأثور: اسباب و علل ضعف پارهاى از تفاسير به مأثور، اسرائيليات و شخصيتهايى که در ورود آنها به تفسير مؤثر و دخيل بودهاند؛ مشهورترين کتب تفسير به مأثور و معرفى آنها، تفسير به رأى و اهم کتب تفسير به رأى.
منابع اصلى: التفسير و المفسرون محمدحسين ذهبى.
منابع فرعى: قانون تفسير کمالى دزفولى، مقدمهىِ تفسير مجمع البيان به قلم سيدمحسن عاملى، طبع اسلاميه تهران.
تاريخ تفسير قرآن کريم 3
هدف: ايجاد آمادگى براى فهم قرآن کريم و آشنائى به روشهاى مختلف تفسيرى.
سرفصل درس: در جهت بعد عرفانى و فلسفى (تفسير بخشى از سورهىِ واقعه يا تفسير معوذتين و اخلاص)؛ در جهت بيان بعد عرفانى و فلسفى (تفسير سورهىِ «اعلى» و «طارق»).
منابع اصلى: التفسير و المفسرون محمدحسين ذهبى.
منابع فرعى: قانون تفسير کمالى دزفولى، دائرة المعارف الاسلاميه، مادهىِ «تفسير» با تعليقات امين الخولى.
تاريخ حديث
هدف: آشنايى به کيفيت تدوين کتب حديث و اصول و مبانى اين کتب.
سرفصل درس: انواع علم الحديث، معنى سنت و حديث و خبر واثر و روايت، تدوين حديث، اختلافنظر دربارهىِ تدوين حديث، اولين کسانى که به تدوين حديث آغاز کردند، سير تدوين حديث بوسيلهىِ دانشمندان شيعهىِ امامى: اولين کتاب حديث شيعه، تدوين اصول اربعمأة، جوامع حديثى متقدم (کتب اربعه) و جوامع حديثى متأخر (بحار، وافى، وسائل الشيعه)؛ سير تدوين حديث به وسيلهىِ دانشمندان اهل سنت، اولين کسانى که از اهل سنت به تدوين حديث آغاز کردند، صحاح ستّ و جوامع حديثى ديگر از اهل سنت، علل وضع و جعل حديث و کتابهايى که دربارهىِ احاديث موضوعه نگارش شده است.
منابع اصلى: علم الحديث کاظم مديرشانهچى
منابع فرعى: علوم الحديث و مصطلحه صبحى الصالح، التعريف القرآن الحديث زقراف، قواعد الحديث علامه قاسمى.
دراية الحديث يا مصطلح الحديث
هدف: آشنايى به انواع حديث و اصطلاحات مربوط به آن.
سرفصل درس: تعريف دراية الحديث، تاريخ تدوين دراية الحديث، معنى «متن» و «سند» و گزارشى دربارهىِ تحمل حديث، اختصار سند، صحابه، مخضرم، تابعين، اتباع، مولى، مملى، مستملى، مسند، محدث، شيخ حديث و امثال آنها، اصطلاحات حديث متواتر و اقسام آن، آحاد، اقسام چهارگانهىِ حديث و ساير مصطلحات، حجيت اخبار آحاد، شرائط راوى، الفاظ توثيق، جرح و تعديل روات، تقطيع حديث، طرق تحمل حديث، آداب محدث، تصحيح کتب حديث.
منابع اصلى: دراية الحديث کاظم مديرشانهچى.
منابع فرعى: وجيزه شيخ بهائى، علوم الحديث و مصطلحه دکتر صبحى الصالح، درايه مروج مروج الاسلام کرمانى = هدية المحصلين، بداية الدرايه شهيد ثانى.
فقه الحديث 1
هدف: آشنايى با منطق و لسان حديث.
سرفصل درس: انتخاب دو حديث در هر يک از اين موضوعات و شرح و تفسير آنها: 1- اصول اعتقادات: توحيد، نبوت، معاد، عدل و امامت؛ 2- اخلاق، 3- طهارت، 4- نماز.
منابع اصلى: يکى از شروح کتب اربعه و يا «الاربعين» شيخ بهائى.
منابع فرعى: شروح کتب اربعه و صحاح ستّ.
فقه الحديث 2
هدف: آشنايى با منطق و لسان حديث.
سرفصل درس: شرح و بررسى احاديثى در اين موضوعات: 1- روزه، 2- خمس، 3- زکوة، 4- حج، 5- امر به معروف و نهى از منکر، 6- قضاء و شهادات، 7- حدود و ديات.
منابع اصلى: يکى از شروح کتب اربعه و يا شروح الاربعينيّات.
منابع فرعى: شروح کتب اربعه و شروح صحاح ستّ.
علوم قرآنى 1
هدف: آشنايى به علوم و معارفى که براى فهم قرآن کريم بدآنها نياز است.
سرفصل درس: لغات غيرحجازى در قرآن کريم، لغات غيرعربى (معرّب) در قرآن کريم، شناخت وجوه و نظائر قرآن کريم، شناخت معانى و ادوات و طرقى که مفسر در تفسير صحيح بدآنها نيازمند است، محکم و متشابه قرآن کريم، اقوال و آراء دانشمندان در اين باره، گزارشى راجع به حروف مقطعه قرآن در رابطه با اين بحث.
منابع اصلى: الاتقان فى علوم القرآن جلال الدين سيوطى، نوع 37 و 38 و 39 و 40 و 43.
منابع فرعى: البرهان فى علوم القرآن بدرالدين زرکشى، وجوه قرآن تفليسى، المعربات جواليقى، مباحث فى علوم القرآن دکتر صبحى الصالح، التمهيد فى علوم القرآن محمدهادى معرفت، على متشابهات القرآن شيخ خليل ياسين.
علوم قرآنى 2
هدف: آشنايى به علوم و معارفى که براى فهم قرآن کريم به آنها نياز است.
سرفصل درس: تقديم و تأخير در الفاظ و عبارات قرآن کريم و گزارش حکمت آنها، عام و خاص در قرآن کريم و انواع آن، مجمل و مبين در قرآن کريم، مطلق و مقيد در قرآن کريم، مفهوم و منطوق در قرآن کريم، حقيقت و مجاز در قرآن کريم، تشبيه و استعاره در قرآن کريم، حصر و اختصاص در قرآن کريم، کنايه و تعريض در قرآن کريم.
منابع اصلى: الاتقان فى علوم القرآن جلال الدين سيوطى، نوع 44 و 45 و 46 و 41 و 50 و 52 و 53 و 54 و 55.
منابع فرعى: مناهل العرفان فى علوم القرآن عبدالعظيم زرقانى، مباحث فى علوم القرآن دکتر صبحى الصالح، مجازات القرآن ابىعبيده.
علوم قرآنى 3
سرفصل درس: تناسب آيات با يکديگر، آيات همانند با يکديگر، ناسخ و منسوخ در قرآن کريم، گزارشى مفصل دربارهىِ «اسباب النزول» قرآن کريم، معنى لغوى اسباب، معنى اصطلاحى اسباب النزول، فائدهىِ شناخت اسباب النزول و انواع اسباب النزول.
منابع اصلى: الاتقان فى علوم القرآن جلال الدين سيوطى، نوع 62 و 63 و 47 و 29.
منابع فرعى: نظم الدرر فى تناسب الايات و السور بقاعى، مباحث فى علوم القرآن دکتر صبحى الصالح، البيان فى تفسير القرآن علامه سيد ابوالقاسم خوئى، شرح الناسخ و المنسوخ سيد عبدالجليل قارى، مناهل العرفان فى علوم القرآن عبدالعظيم زرقانى، لباب النقول فى اسباب النزول جلال الدين سيوطى، اسباب النزول ابى الحسن على بن احمد واحدى نيشابورى.
تفسير قرآن کريم 1
هدف: ايجاد آمادگى براى فهم قرآن کريم و آشنايى به روشهاى مختلف تفسيرى.
سرفصل درس: الف - در جهت بيان بعد اجتماعى. تفسير سورههاىِ «حج» و «جمعه». ب - در جهت بيان بعد اخلاقى. تفسير سورههاى «مؤمنون» و «حجرات».
منابع اصلى: الميزان علامه طباطبايى، تفسير روح البيان اسماعيل حقى بروسوى.
منابع فرعى: الجواهر: محمد طنطاوى، فى ظلال القرآن قطب، کشف الاسرار ميبدى، و مراجعه به اخبار و احاديثى که در زمينهىِ مسائل اخلاقى در رابطه با دو سورهىِ ياد شده وارد شده است.
تفسير قرآن کريم 2
هدف: ايجاد آمادگى براى فهم قرآن کريم و آشنائى به روشهاى مختلف تفسيرى.
سرفصل درس: ج - در جهت بيان بعد کلامى. تفسير بحثهايى از سورهىِ «اسراء» و «انبياء» و «يس». د - در جهت آشنائى به تفاسير اثرى. تفسير بخش نخست سورهىِ بقره.
منابع اصلى: الکشاف جارالله زمخشرى.
منابع فرعى: تنزيه القرآن عن المطاعن قاضى عبدالجبار، مفاتيح الغيب امام فخرالدين رازى، امالى شريف مرتضى.
تفسير قرآن کريم 3
هدف: آشنايى به کيفيت پيدايش تفسير و تدوين و تطور آن و اهم کتب تفسيرى که تاکنون تدوين شده است.
سرفصل درس: تفسير معتزله و موضع آنها در تفسير قرآن کريم، اهم کتب تفسير معتزله، تفسير شيعه اماميه و موقف آنان در تفسير قرآن کريم، تفسير خوارج، اشارهاى به تفسيرهاى علمى.
منابع اصلى: تفسير سورهىِ واقعه ملاصدرا، تفسير سورهىِ اعلى و طارق ملاصدرا.
منابع فرعى: تفسير الشيخ الاکبر منسوب به محيى الدين بن عربى، کشف الاسرار ميبدى( النوبة الثالثة)، رسالههاى تفسيرى ابن سينا.
تأثير قرآن کريم در پيدايش علوم ادبى
هدف: بيان انگيزهى پيدايش علوم ادبى.
سرفصل درس: بررسى پيدايش علوم قرائت و تجويد و صرف و نحو.
منابع اصلى: الوسيط فى الادب العربى.
منابع فرعى: مقالهىِ «از ابى الاسود تا سيبويه» دکتر حجتى (سه مقاله در تاريخ تفسير و نحو)، القراءات و اللهجات عبدالوهاب حمود، القراءات القرآنيه (تاريخ و تعريف) عبدالهادى فضلى.
مرورى بر نهجالبلاغه
هدف: آشنايى با تاريخ جمع و تدوين نهجالبلاغه و منطق و لسان نهج البلاغه و آشنايى با مباحث کلى آن.
سرفصل درس: کيفيت جمع و تدوين نهجالبلاغه، بررسى منابع خطب و رسالات و حکم آن و کتابشناسى نهجالبلاغه. انتخاب چند خطبه و يا رساله و يا حکمت نهجالبلاغه و شرح و گزارش آنها.
منابع اصلى: استناد نهجالبلاغه يا سيرى در نهجالبلاغه. شرح نهجالبلاغه ابن ابى الحديد.
منابع فرعى: مستدرک نهجالبلاغه کاشف الغطاء، نهج البلاغه و مصادره و اسانيده سيد عبدالزهراء حسينى. بهجالصباغه فى شرح نهجالبلاغه علامه محمدتقى شوشترى، شرح نهجالبلاغه استاد محمدتقى جعفرى، شرح نهجالبلاغه ابن ميثم بحرانى.
علوم بلاغت 1
هدف: آگاهى به وجوه و اسرار فصاحت و بلاغت قرآن کريم.
سرفصل درس: فصاحت کلمه و کلام و متکلم، بلاغت کلام و متکلم، قصر، وصل و فصل.
علوم بلاغت 2
هدف: آگاهى به وجوه و اسرار بلاغت قرآن کريم.
سرفصل درس: ايجاز و اطناب و مساواة، تشبيه و ارکان آن، حقيقت و مجاز و استعاره و کنايه.
منابع اصلى: جواهر البلاغه احمد الهاشمى.
منابع فرعى: مختصر المعانى سعدالدين تفتازانى، مطول سعدالدين تفتازانى
