معرفی ایلام

مهمترين سوغات محلي در استان ايلام كه بيشتر حاصل نعمات خدادادي است عبارتند از :

روغن حيواني و كره محلي با طعم بسيار لذيذ

عسل كوهي و ناب مناطق سورگه و شلم

كشک، كنجدو گردو

ترخينه، كه با توجه به مواد به كار رفته در آن درمان بسيار خوبي براي سرما خوردگي است.

سقز محلي (شيره درخت بنه) كه به وفور در كوه ها ي استان وجود دارد.

شيريني پژي بر ساق، شيريني كله كنجي، شيريني كاک

حلوائي بگل (تركيبي از پودر كشک و خرما)

کله کنجی، گمکه، جاجیم، نمد، سیاه چادر

بازی پلان : این بازی در بین سنین مختلف رایج است و حتی افراد مسن هم برای تنوع این بازی را برگزار می کنند.علاقه مندان به این بازی به دو گروه   تقسیم می شوند و یکی هم میان جمع به عنوان داور انتخاب می گردد. داور به قید قرعه گروه اول و دوم را معین می کند و سپس زمینی به طول 40 متر مسطح هموار با عرض 3 تا 4 متر در نظر می گیرند و یک خط مستقیم در وسط آن می کشند و از یک سر خط یک عدد سنگ به عرض 20 و طول 30 با قطر 10 سانت به عنوان تکیه گاه به کار می برند و به طول خط 2 متر پیش می رود و یک عدد سنگ دیگر جایگیر می کنند. باز هم دو متر دیگر جلو می روند و یک سنگ دیگر قرار می دهند و به همان ابعاد و اندازه دو سنگ دیگر به کار می برند حال اندازه های طولی به 20 متر می رسد در دو طرف کل خط که 12 متر است. در پای هر نشانه ی سنگی که یک خط دو متری مخالف خط مستقیم می کشد که این خود حد و حدود پرتاب نشانه گیری است که نباید جلوتر بروند.
بازی قلان : از جمله بازی های سنتی که جذاب و دلپذیر است و موجب شادابی بازیکنان و تماشاچیان می شود بازی قلان می باشد که در هنگام رفتن به طبیعت خصوصاً در فصل بهار انجام می شود و با انتخاب یک نفر سرپرست یا مربی در محدوده زمینی که آن را خط کشی کرده اند به بازی اقدام می کنند. این بازی به دو صورت انجام می گیرد: یکی به صورت دو نفره و مبارزه تن به تن می باشد و یکی به صورت جمعی حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هر دو گروه وارد دایره میدان بازی می شوند و به بازی اقدام می کنند و هر کدام از پای در آید بازنده است و آن که برنده باشد اگر توان لازم را داشته باشد می تواند مجدداً با حریف دیگری روبه رو شود این مبارزه تا آخرین نفر هر گروه ادامه دارد. دو بازیگر با شانه های خود سر و کار دارند دو شانه راست یا دو شانه چپ،ضربات از مرفق تا انتهای بالایی دست که حد آن همان شانه است و در حین بازی هر ضربه ای به غیر از شانه به شانه انجام بگیرد خطاست و عامل از بازی خارج می شود تمام بازیگران در حالت بازی با یک پا و پای دیگر خود را از پشت تنه با دست محکم می گیرند و در حال بازی یکی رو به پشت، یکی رو به جلو مبارزه می کنند تا خطرات ضربات پیش نیاید.
ورزش های باستانی: شاخص ترین ورزشهای سنتی رایج در استان ایلام مجموعه ورزشهای باستانی در گود زورخانه ای است که در اکثر شهرهای کشورمان رایج است و در استان ایلام نیز نسل به نسل با قداست خاصی برگزار شده و علاقه مندان زیادی را به خود جذب نموده است .
 

حلوای بگل:از خرمای مرغوب و بگل( كشک پودر شده) و روغن دان (حيوانی)، كنجد سفيد درست می شود. ابتدا هسته خرما را در می آورند و آن را در روغن كه در يک ماهی تابه آب شده می ريزند و روی حرارت كم می گذارند، سپس بگل را كه قبلا خيس شده، درآن می ريزند و در اين مرحله آن را با يک وسيله مانند گوشت كوب خوب مخلوط می كنند و كنجد را نيز به آن اضافه می كنند و دوباره آن را به هم می زنند تا يک دست شود. پس از يک دست شدن آماده می شود که بسیار مقوی و خوش مزه است.
بژی برساق:از شيرينی های معروف محلی و سنتی استان ایلام است كه با آرد، شكر، روغن دان، تخم مرغ، شير، زيره، رازيانه وزردچوبه درست می شود. همه مواد را با هم مخلوط كرده و در روغن سرخ می كنند و روی آن را با شكر تزیين می كنند.
كپه: يكی از غذاهاي رايج در ايلام است. برای تهيه آن ابتدا مقداری برنج عنبر بو كه دارای عطر و طعم بسيار خوبی است را در آب كافی روی حرارت قرار می دهند و هنگامی كه پخته شد، بعد از سرد شدن آن را خوب چنگ می زنند تا به حالت خميری در آيد. سپس مقداری گوشت چرخ كرده، سيب زمينی ريز شده، كشمش و پيازخرد شده را سرخ كرده و به آن رب و فلفل و زردجوبه و مقداری سبزی معطر اضافه می كنند. سپس به اندازه يک گلوله كوچک از برنج كه به حالت خمير در آمده را در دست خوب پهن می كنند و از مواد تهيه شده در داخل آن می ريزند و به آن زرده تخم مرغ می زنند و در روغن فراوان سرخ می كنند و سر سفره می آورند. درست كردن اين غذا نیاز به وقت و حوصله زیاد دارد و البته غذايی بسيار خوشمزه است .
جگروز: غذای لذیذ دیگری است که برای تهيه آن لايه توری مانند اطراف دل و جگر را خوب پاک می كنند، سپس جگر را به صورت دانه های قاچ شده به اندازه كباب لقمه درمی آورند و به صورت جدا در درون آن قرار می دهند و روی آتش كباب کرده و میل می کنند.

غذاهای استان ایلام را انواع آش های محلی، غذاها، دسرها و شیرینی ها تشکیل می دهند که مهم ترين آن ها عبارتند از: حلوای قند، پرشگه، ترخينه، كله كنجی، پپگ، شير برنج، چنگال، سوختی، گمگه، عدس پلو با گوشت، قارچ، كپه و قه له و ماسوا .

لباس های محلی: لباس های محلی ضمن آن که همواره برای گردشگران جذاب و جالب توجه بوده از مهم ترین جاذبه های فرهنگی استان ایلام نیز به شمار می آیند.

 پوشاک سنتی بانوان استان ايلام شامل سرپوش ها (عرق چین، کلاو، گل وه نی، تاكاری، سه رون، هه بر)، بالاپوش و تن پوش ها می شود. سرپوش ها شامل عرق چین يا كه لاو می شوند. عرق چین عبارت است از: كلاهی كوچک و تنگ كه قسمت بالای سر را می پوشاند و در دو نوع ساده و مرغوب وجود دارد كه نوع ساده آن از پارچه نخی و نوع مرغوب آن از ابريشم است كه با منجوق تزيين می شود.
پوشاک مردانه نیز شامل عرق چین مردانه که مخصوص سالمندان است، كلاو، له چگ که نوعی سرپوش مربعی شكل است و جنس آن نخی بوده و در طرح های هندسی و به صورت مربع شكل است در نواحی کرد نشین استفاده می شود.

علامه سيد جعفر اعرجي : علامه سيد جعفر اعرجي در سال 1274 هجري قمري متولد و در سال 1333 هجري قمري وفات كرده است. وي در وضعيت بسيار نامناسب حكومت قاجاريه كه دوران ملوك‌الطايفه اي بود، درباره انساب و نسب‌شناسي مربوط به اعراب مقيم ايران تحقيقاتي انجام داده و مسافرت‌هايي به شهرهاي مختلف ايران نموده و اطلاعاتي را جمع‌آوري كرده است. وي در اين زمينه كتابي نوشته و 61 كتاب و رساله از وي در رابطه با علم انساب، تاريخ، لغت و علوم اسلامي به جا مانده است. همچنین 23 مجلد از كتاب‌هاي خطي وي در كتابخانه آيت‌الله مرعشي نجفي موجود است، پدر ايشان از اساتيد مرحوم آيت‌الله مرعشي نجفي به شمار مي‌روند . مدفن علامه سيد جعفر اعرجي در كاظمين عراق است.
جعفر نور محمدی : جعفر نور محمدی متولد 1347 در شهر ایلام است. وی فارغ التحصیل رشته بازیگری - کارگردانی نمایش است. از جمله فعالیتهای نمایشی وی می توان نوشتن نمایشهای کوچ خون، جشن باز نشستگی، عمو جنگلبان و حکایت جنگل، باغ پر ستاره، طبقه چهارم، تولدی دیگر، براکوشی، سیرک بزرگ و رقص آتش؛ کارگردانی و اجرای نمایشهای عمو جنگلبان و حکایت جنگل در جشنواره استانی و جشنواره سراسری کودک و نوجوان همدان، باغ پر ستاره در جشنواره استانی و جشنواره سراسری کودک و نوجوان همدان، جشن بازنشستگی جشنواره استانی و منطقه ای سمنان، طبقه چهارم جشنواره استانی و منطقه ای تبریز، تولدی دیگر جشنواره استانی و منطقه ای همدان، براکوشی جشنواره استانی و اولین جشنواره کردی شهرستان سقز، سیرک بزرگ جشنواره استانی و منطقه ای تبریز، رقص آتش جشنواره استانی و منطقه ای زنجان، سیمرغ جشنواره استانی و منطقه ای رشت و تناک جشنواره استانی و منطقه ای کرمانشاه؛ بازیگری در نمایشهای هملت به کارگردانی دکتر قطب الدین صادقی (تهران)، نیرنگهای اسکاپن به کارگردانی دکتر قطب الدین صادقی (تهران)، سی زو با نسی مرده است به کارگردانی سید وحید میر مبینی، دلقکها به کارگردانی سید وحید میر مبینی، کوچ خون به کارگردانی سید وحید میر مبینی، حسین آباد علی حسین خورانی، جایزه ها شامل دریافت جایزه های متعدد در زمینه های بازیگری، کارگردانی و نویسندگی در جشنواره های استانی، منطقه ای و کشوری، دریافت لوح تقدیر به مناسبت روز جهانی نمایش، فعالیت های فیلم سازی؛ همچنین در ساخت فیلم های داستانی کاردستی،  سرباز ساز کودک، گل ونی (روسری)، زمستان یک عکاس، شاخه ها در باد ریشه ها در خاک، اشک پنهان، زیر سایه بلوط، اولین عکس آفتاب، ترانه باران، مرگان (شکارچی) ؛ ساخت فیلم های مستند، سرشک ون، جاذ به های توریستی ایلام ( هفت قسمت)، عروس زاگرس، رد پای بیابان؛ ساخت سریال ماجراهای بهرام و مهرام (13قسمت)، مسابقه فرهنگی و هنری 194 (13 قسمت)؛ جایزه ها شامل دریافت جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه برای فیلمهای سرباز ساز کودک، گل ونی، اشک پنهان، اولین عکس آفتاب از چهار دوره جشنواره تولیدات صدا و سیمای مراکز استانها، دریافت جایزه بهترین فیلم آسیا و اقیانوسیه برای فیلم داستانی سرباز ساز کودک، دریافت جایزه ویژه بخش بین الملل تولیدات صدا و سیمای مراکز برای فیلم داستانی سرباز ساز کودک، دریافت کتیبه افتخار از جشنواره بین المللی فیلم رشد برای فیلم داستانی سرباز ساز کودک، دریافت جایزه بهترین فیلم منطقه ای غرب کشوربرای فیلم داستانی سرباز ساز کودک، دریافت جایزه و تندیس بهترین فیلم از جشنواره بین المللی فیلم رشد برای فیلم داستانی اولین عکس آفتاب، دریافت جایزه و تندیس بهترین فیلم از جشنواره بین المللی فیلم آبرام استرالیا برای فیلم داستانی اولین عکس آفتاب، دریافت لوح تقدیر از جشنواره بین المللی فیلم کوتاه ترکیه برای فیلم داستانی اولین عکس آفتاب، دریافت دیپلم افتخار از جشنواره بین المللی فیلم کوتاه کشور هندوستان برای فیلم داستانی ترانه باران، دریافت دیپلم افتخار بیست و دومین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان سینمای ایران برای فیلم داستانی مرگان، دریافت دیپلم افتخار بیست و دومین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان سینمای ایران برای فیلم داستانی مرگان را نام برد.
لیا حیدریان : لیلا حیدریان فارغ التحصیل رشته تحصیلی گرافیک و متولد 1355 ایلام است. از جمله فعالیت های هنری وی می توان به برگزاری نمایشگاه عکس گل واران با همکاری آژانس عکس ایران در گالری نیکل 27 مهر لغایت 3 آبان 86 (تهران)، برگزاری نمایشگاه عکس گلهای وحشی با همکاری خانه عکاسان ایران پنجم اسفند لغایت 15 اسفند86 (تهران)، برگزاری نمایشگاه عکس بهار نو نوار در استان مرکزی 20فروردین تا 27فروردین 87 (اراک)، تصویر برداری فیلم مرگان ساخته جعفر نورمحمدی، بازی در فیلم ترانه باران و فیلم مرگان به کارگردانی جعفر نورمحمدی، دریافت دیپلم افتخار جشنواره هنرهای تجسمی بانوان غرب کشور(ایلام) و دریافت دیپلم افتخار جشنواره هنرهای تجسمی بانوان غرب کشور(مریوان) اشاره کرد.
 

آبشار چم آو : این آبشار در فاصله 18 کیلومتری مسیر ایلام به صالح آباد و در حد فاصل روستای چم آو و منطقه عمومی ماربره در میان تخته سنگ ها جریان دارد. آب این آبشار که از کوه های ایلام سرچشمه می گیرد، پس از طی مسافتی کوتاه به رودخانه گدارخوش می ریزد.
آبشار آبتاف : در مسیر میمه به پهله زرین آباد شهرستان دهلران واقع شده است. آبشار آبتاف در زمره آبشارهای زیبای استان ایلام است که از پیرامون آن به عنوان تفرجگاه استفاده می شود .
آبشار سرطاف : در شهرستان ایلام واقع شده است و یکی از تفرجگاه های عمومی مردم ایلام می باشد.
آبشار گچان: آبشار گچان در 15 کیلو متری شمال شهر ایلام و در میان تنگه که خود یکی از تفرجگاه های ایلام است قرار دارد. در این منطقه کوه های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده اند که منظره بسیار زیبایی را ایجاد کرده است به گونه ای که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان بعلت دسترسی تقریباً راحت آن پذیرای خیل عظیم دوستداران طبیعت است .

روستاي سرآبله : در 18 كيلومتري شمال شرق ايلام در يك ناحيه كوهپايه اي واقع شده و توسط كوه هاي پيران، حوزه احاطه شده است. مهم ترين رودخانه دايمي اين ناحيه، چرداول نام دارد كه از كبيركوه سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از سه كيلومتري شمال خاوري سرآبله به رودخانه سيمره مي ريزد. آب و هواي روستا معتدل و نيمه مرطوب است. قديمي ترين و مهم ترين اثر تاريخي روستا طاق بستان است كه به دوره هخامنشيان مربوط است و در محلي به نام تنگ زنجير واقع شده است.
روستاي سرتنگ سفلي : از توابع شهرستان ايلام در منطقه ایی تپه اي واقع شده و رودخانه گنگير از جنوب آن مي گذرد. كوه پايه در جنوب و كوه گاومهر در پنج كيلومتري شمال خاوري و كوه بانكول در 7 كيلومتري خاور روستاست. تنگ شميران در جنوب روستاست. آب و هواي روستاي سرتنگ سفلي معتدل و خشك است. وجود يك آتشكده كه به دوره‌ ساساني تعلق دارد و يك مسجد قديمي از جاذبه هاي تاريخي و مذهبي روستاي سرتنگ سفلي به شمار مي روند.
شهر باستاني ماژين ( سيمره ) : در قسمت جلويي تنگ ماژين در شهرستان دره شهر واقع شده است. هنوز ديوار بناهاي شهر قديمي و آثار قصرها و بازارهاي تاريخي آن برجاي مانده است. ديوارها عموماً از سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شده اند. با توجه به شكل ساختمان ها و مصالح به كار رفته و سفال هاي پراكنده در سطح پيرامون و داخل خانه هاي شهر، احتمال مي رود كه اين محل، بقاياي شهري از دوران ساساني باشد. در داخل تنگه بر بدنه ديوار در قسمت چپ، كانالي كنده شده است كه از پاي آبشار دوم شروع شده و تا شهر ادامه مي يابد. طول اين كانال حدود 700 متر و عرض آن 20 متر است . عمق كانال در نقاط مختلف متفاوت است، اين كانال در طول مسير ، در نقاطي مانند پيچ هاي تند صخره ها و محل خروج از تنگه با سنگ و ساروج بنايي شده است.

بقاياي شهر قديم دره شهر : در حد واسط شهر جديد و روستاي بهمن آباد قرار دارد و قسمت اعظم زمين هاي باختري شهر را در بر مي گيرد . اين آثار بيانگر وجود يك شهر ساساني با تمامي خصوصيات آن دوره است. در حال حاضر آثاري از قوس ها و طاق ها، سقف هاي گنبدي و نيز نشانه هايي از وجود معابر ، كوچه ها و شبكه ارتباط شهري در بافت اين ويرانه ها مشهود است . قدمت اين شهر با توجه به سكه هاي مكشوفه ، به زمان خسرو سوم (شاه ساساني) و جانشينانش مربوط مي شود و احتمالاً به هنگام آباداني حدود پنج هزار خانه داشته و جمعيت آن به20 هزار نفر مي رسيده است.

روستاي تنگ قير :در بخش مركزي شهرستان شيروان و چرداول استان ايلام واقع شده است و آب و هواي دره اي و معتدل خشك دارد. رودخانه چنارج از شرق روستا مي گذرد. خرم كوه در جنوب غربي و كوه بان هزار در شمال شرقي روستا واقع شده است و تنگ منصوري در شمال خاوري روستاست. همچنین وجود كوه ها، رودخانه، تنگه منصوري، پوشش گياهي مناسب و وجود گياهان دارويي و حيات وحش از جاذبه هاي طبيعي روستا مي باشند كه نظر بازديدكنندگان را به سوي خود جلب مي نمايند.

يرمحمد: رودخانه دايمی پيرمحمد كه به آن گلگان پيرمحمد نيز می گويند، در دهستان اركوازی، شهرستان ايلام جريان دارد و از تلاقی رودهای كل كلا و بالشک آب در 41 كيلومتری شمال خاوری مهران تشكيل می شود. اين رود ضمن عبور از دره ميان كوه های زميه در باختر و بليجان در خاور، آبشار زيبا و بلندی را تشکيل می دهد که جلوه بسيار زيبايی به اين منطقه داده است. اين رود در ادامه مسير و در روستای پيرمحمد با رودخانه رگزاه مخلوط شده و به رود گاوی تغيير نام می دهد.
چرداول: رود دايمی چرداول از رودخانه های مهم شهرستان ايلام است که در دهستان چرداول شهرستان ايلام جريان دارد. رودخانه چرداول از پيوند رودهای چنارچ و آب آسمان آباد در روستای چشمه كبود در 22 كيلومتری شمال خاوری ايلام تشكيل شده و پس از عبور از دهستان چرداول و مشروب کردن روستاهای چشمه كبود، غريبی، چشم غوله، برده بل، هله سم، تاق گاورين، كله قطار، سعدآباد، جوب بور، جوب سرخ و جوب سله در دامنه جنوبی كوه وله باز واقع در هفت كيلومتری شمال خاوری لومار به رود سيمره می ريزد .
سورک: رودخانه فصلی سورک که 10 كيلومتر طول دارد در دهستان زرنه، شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از روستای سرچقا در 62 كيلومتری شمال باختری است . اين رود از ريزابه های رود كنگير تشکيل شده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان می باشد. شيب متوسط رودخانه سورک دو درصد و مسير كلی آن جنوبی است.

روستاي موشكان : در بخش مركزي شهرستان شيروان و چرداول در منطقه ميان كوهي قرار گرفته و آب و هواي معتدل خشك دارد. رودخانه چرداول از نزديكي روستا مي گذرد. كوه خورمه در دو كيلومتري شمال خاور و كوه لينه در سه كيلومتري باختر روستا قرار گرفته است. وجود رودخانه، كوه ها، پوشش گياهي و حيات وحش از جاذبه هاي طبيعي و مهم روستاي موشكان به شمار مي روند. قلعه ساساني يكي از جاذبه هاي مهم باستاني و تاريخي روستاست.
روستای هلیلان : در ناحيه هليلان از توابع شهرستان شيروان و چرداول هشت تپه باستاني مربوط به دوره هاي مختلف وجود دارد كه تعدادي از آنها به ثبت تاريخي رسيده و مورد مطالعه قرار گرفته است.
 ويرانه هاي شهر باستاني سامرا : در كنار رود چم زنگي در مجاورت روستاي بردي دهلران واقع شده است. هيأت باستان شناسي بلژيكي قدمت آن را پيش از تاريخ تخمين زده اند.

روستاهای هدف گردشگری

شهرستان ايوان غرب
 در شمال غربي استان ايلام قرار دارد اين شهرستان از شمال به استان كرمانشاهان از شرق به شهرستان شيروان ،از جنوب به شهرستان ايلام  و در غرب به كشور عراق محدود مي شود و مركز آن شهر ايوان است اين شهر با برخورداري از آب و هواي مناسب و قرار گرفتن به سر راه ايلام كرمانشاه و داشتن اراضي حاصل خيز و مجاورت با رودخانه كنگير وجود كشاورزي و دامپروري و... داراي اهميت و اعتبار خاصي است اين شهرستان داراي 2 بخش چهار دهستان و 86 روستاست .
 
شهرستان شيروان و چرداول
مركز شهريتان شيروان و چردوال شهري به نام سرابله است كه در كنار رود سرابله قرار دارد. شهرستان شيروان و چرداول شامل سه بخش شيروان مركزي و هليلان است بخش شيروان از دهستان هيا كارزان لومار و زنگوران تشكيل شده است تمامي اراضي اين بخش به صورت دره اي نسبتا وسيع بين دو رشته كوه چرمين ولنه از يك سو و مانشت و سيوا ن از سوي ديگر گسترده شده است كه به وسيله رودخانه شيروان و چشمه سارهاي جانبي آن آبياري مي شود. مركز اين بخش شهرك لومار است.

غار كناتاريكه : غار عظيم «كناتاريكه» بره زرد در ارتفاعات سيوان كوه بدره در فاصله 35 كيلومتری مسير ايلام – دره شهر و در نزديكی روستای پاكل قرار دارد. اين غار يک حوضچه آبی، پره های سنگی، صدها ستون و مجسمه استالاكتيتی و استالاگميتی دارد و تالارها، چادرها، دهليزها و دالان های متعددی از لحظه ورود به داخل غار تا عمق 350 متری هر بيننده ای را به سوی خود جلب می كند. سردی هوای داخل موجب شده است كه در طول سال هيچ نوع جانوری در آن زندگی نكند، اما اكسيژن كافی و هوای مطبوع و دلپذيری در داخل غار جريان دارد. ارتفاع بعضی از تالارهای داخل غار به 12 متر می رسد.
غار زينه گان : غار شگفت انگيز زينه گان در پنج كيلومتری جنوب خاوری شهر صالح آباد و در فاصله 52 كيلومتری شهر ايلام قرار دارد. اين غار روباز كه بيش از يک كيلومتر درازا دارد، دارای آب فراوان، دهليزهای آبگير، قنديل های متعدد و آبچك های طبيعی و بسيار جالب می باشد. هوای داخل غار بسيار سرد و مطبوع است. در حالی كه منطقه صالح آباد در تابستان بيش از 40 درجه گرما دارد، اختلاف هوای بيرون غار با درون آن تقريبا 50 درجه می باشد و به همين دليل آن را غار بهشت نيز می نامند. سرخس ها، جلبک ها، گل ها و گياهان خودروی داخل غار، رنگ سنگ ها، ‌پيچ و خم داخل غار، لب های به هم دوخته قسمت هايی از سقف غار همه و همه حكايت از شگفتی های طبيعت است. اين غار يكی از جاذبه های مهم توريستی استان ايلام می باشد.

آب چيکا : رودخانه فصلی آب چيکا به طول 50 كيلومتر در دهستان آسمان آباد، شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارهای باختری روستای گواره در 45 كيلومتری شمال باختری ايلام سرچشمه گرفته و از دره های شمالی خاوری كوه قلاجه به سوی مناطق گوهر و منصوری روان می شود. اين رود در مسير خود روستاهای كركول، لاته چيا، بوريم و چشمه لنيه را سيراب كرده و در منطقه منصوری چشمه سارهای متعددی را كه در دامنه كوه ملينجه قرار دارند پذيرا شده و به سوی منطقه چالاب سرخ روان می شود. آب چيکا پس از مشروب کردن روستاهای شيخ جبرييل، چكان پايين، انجير در ميان، كلگل و كلک جعفر در 31 كيلومتری شمال خاوری ايلام با رودلو آب درهم آميخته و رودخانه چنارچ را تشكيل می دهند. اين رود از ريزابه های رود چنارچ بوده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان است. شيب متوسط رود 8/0 درصد و مسير كلی آن جنوب خاوری است.
اهوران : رود دايمی اهوران که 23 کيلومتر طول دارد در دهستان زردلان، شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از دامنه شمالی كوه های كوليته و اهوران در 93 كيلومتری شمال خاوری ايلام است. اين رودخانه پس از عبور از روستاهای اهوران، دورگين و مسگره در روستای سرچوب با رودخانه هزارخانی مخلوط شده و از ادغام آن ها جزمان رود تشكيل می شود. اين رود از ريزابه های جزمان رود بوده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان است. شيب متوسط اين رود چهار درصد و مسير كلی آن شمال باختری است.

شيروان :  25 كيلومتر طول دارد در دهستان شيروان، شهرستان ايلام جريان داشته و از ريزابه های رودخانه سيمره تشکيل شده است. سرچشمه اين رود در دامنه كوه های قلارنگ و چمن گير در 20 كيلومتری جنوب خاوری ايلام و ريزشگاه آن در روستای سركان در 39 كيلومتری جنوب خاوری ايلام قرار دارد. حوزه رودخانه شيروان خليج فارس و دريای عمان است، شيب متوسط آن 2 درصد و مسير كلی آن خاوری می باشد.
رودخانه چوار : 25 کيلومتر طول دارد از دامنه باختری كوه گاوه راه در فاصله هفت کيلومتری شمال باختری ايلام سرچشمه می گيرد و پس از عبور از روستاهای بهمن آباد و چوار با رودخانه مورت مخلوط شده و به دره شمالی كوه تواشير خانی وارد می شود. در اين مسير ضمن مخلوط شدن با يک ريزابه كوچک به طرف روستای باندوزه روان می شود و در دو كيلومتری جنوب باختری روستای مزبور با چم آب مخلوط شده و پس از طی دو كيلومتر به رودخانه خوش می ريزد .
کنجان چم : از دامنه كوه های شلم و سركب و ملد شاه در هفت كيلومتری جنوب شهر ايلام سرچشمه می گيرد و در منطقه گل گل گچان با‌ آب آفتاب مخلوط شده و پس از عبور از دره تنگ و باريكی وارد شهرستان مهران می شود. در اين شهرستان نخست از كنار روستای اميرآباد گذشته و سپس به سوی روستای كنجان چم روان می شود. در اين روستا با رود سياه آب مخلوط می شود و كمی پايين تر نخست با رودخانه چشمه ملک و سپس با رودخانه گلدار خوش در هم آميخته و به سوی روستای كنجان چم پايين جريان می يابد. پس از عبور از دامنه خاوری كوه زالوآب به طرف مرز ايران و عراق سرازير شده و در نقطه ای به فاصله نه كيلومتری شمال خاوری مهران به وارد ناحيه مرزی می شود و تا چهار كيلومتری مهران به صورت يک رودخانه مرزی جريان می يابد. رودخانه مذکور در اين نقطه از مرز خارج شده و به نام سيراو وارد خاک عراق می شود . طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق حدود 90 كيلومتر است .
رودخانه آبدانان : از دامنه كبيركوه و دينار كوه به ويژه سراب آبدانان، در 38 كيلومتري شمال خاوري دهلران و نه كيلومتري شمال باختري شهر آبدانان سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از شهر آبدانان، روستاهاي سراب باغ و چم كبود، با رود خزينه در مي آميزد و به سوي جنوب روان مي شود. در اين قسمت از مسير با ريزابه هاي چندي مانند آب گل گل در هم مي آميزد و دره جنوبي كوه « شلت » به رودخانه «تله زي » تغيير نام مي دهد و به سوي دره خاوري «سياه كوه و كوه خرگهي » روان مي شود و از آن به بعد، رودخانه دويريخ ناميده مي شود. طول اين رودخانه 50 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 1700 متر است.
دره شهر : اين رود که دايمی است، در دهستان دره شهر، شهرستان دره شهر جريان دارد سرچشمه اين رود دامنه شمالی كبيركوه نه كيلومتری جنوب باختری دره شهر، ريزشگاه يك كيلومتری خاوری روستای چم نمشت در شش كيلومتری شمال خاوری دره شهر است. ريزابه رود سيمره، حوزه خليج فارس و دريای عمان درازای 15 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1400 متر، ارتفاع ريزشگاه 550 متر، شيب متوسط 5/5 درصد، مسير كلی شمال خاوری است.
رودخانه دايمی آب دره جکه : رودخانه دايمی آب دره جکه با طول 25 كيلومتر در دهستان سراب باغ شهرستان دهلران جريان دارد. اين رودخانه از چشمه سارهای دامنه جنوبی كبيركوه در سه كيلومتری باختر امام زاده شاه احمد و 65 كيلومتری شمال خاوری دهلران سرچشمه می گيرد و پس از عبور از دره باختری كوه سرگچ در 65 كيلومتری خاور دهلران به كرخه می ريزد. اين رود از ريزابه های رود كرخه تشکيل شده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان است. شيب متوسط آن چهار درصد و مسير كلی آن جنوبی است.
نصریان : اين رودخانه از دامنه کوه اناران در 42 كيلومتری شمال باختری دهلران سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از دره ميان كوه های برک كروی و باريک آب در 49 كيلومتری شمال باختری دهلران از مرز خارج شده و به خاک عراق وارد می شود. طول اين رودخانه تا مرز عراق 25 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن 1100 متر است.
رودخانه چنگوله : از تلاقی رودهای تنگ خشول و تنگ كورتو واقع در 53 كيلومتری خاور مهران تشكيل شده و به سوی جنوب باختری روان می گردد. نخست با آب تيمه مخلوط می شود و پس از عبور از كنار روستای تيما، راه اتومبيل رو مهران - دهلران را قطع می كند و در نقطه ای به فاصله 80 كيلومتری از شمال باختری دهلران از مرز ايران و عراق خارج شده و به كشور عراق وارد می شود و در روستای شيخ سعد به رود دجله می ريزد. طول اين رودخانه از دورترين سرچشمه تا مرز ايران و عراق 84 كيلومتر و از محل تشكيل تا مرز ايران و عراق 45 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 150 متر است .
تنگ گراو : رودخانه تنگ گراو که 25 كيلومتر طول دارد از دامنه كوه های شلم و مانشت در 7 كيلومتری جنوب خاوری ايلام سرچشمه گرفته و پس از عبور از دره های ميان كوه های لچان در شمال و شلم در جنوب به شهر ايلام وارد می شود. اطن رودخانه پس از درآميختن با چندين ريزابه كوچک و بزرگ فصلی به دره شمالی كوه سورگاه وارد شده و آبشارهای متعددی را تشكيل می دهد. پس از عبور از دامنه شمالی كوه سامور در دو كيلومتری جنوب باختری روستای ناندوزه به رودخانه چوار می ريزد.                                                     

تنگه ماژين : از توابع دره شهر، دخمه ها و شكاف هايي وجود دارد كه يكي از آنها به غار كول كني معروف است. دهانه اين غار در محل ورودي حدود 30 متر طول دارد و با توجه به موقعيت استقرار، دسترسي به آن بدون تجهيزات ضرور ناممكن است. در داخل و پيرامون غار آثاري از وجود زندگي در دوران هاي سنگ به دست نيامده است، ولي در محل ريزش آب حوض كوچكي كه از سنگ تراشيده شده وجود دارد كه ملاط آن نيز احتمالاً از ساروج است. در اطراف اين حوضچه اثري كه نشان دهنده قدمت آن باشد؛ به دست نيامده است، ولي احتمالاً به شهر ساساني خارج از تنگه مربوط بوده است. علاوه بر غار معروف كول كني، در اين محل دخمه هاي متعددي نيز وجود دارد كه تعداد آنها به 12 مي رسد و در برخي از اين دخمه نشانه هايي از سكونت انسان باستاني مشهود است. جالب ترين دخمه ها شامل سه شكاف در كنار هم و يک شكاف بر بالاي آن ها است كه به غار انوشيروان معروف هستند. در كندوكاو كف يكي از اين غارها، يک قطعه سفال از نوع سفال هاي نيمه‌ هزاره اول قبل از ميلاد به دست آمده است. دن گوري از شاهان ساساني ديده نشده است. در مورد اين غارها، روايتي در بين مردم محل نقل مي شود كه جالب توجه است و ان روايت چنين است : مردم محل اعتقاد دارند كه انوشيروان به هنگام جان دادن وصيت كرده بود كه جسد وي را دور از دسترس دشمنان دفن كنند، از اين رو بازماندگانش پس از جست و جوي بسيار، اين اشكفت را مي يابند و جسد وي را در آن دفن مي كنند.
تنگه بهرام چوبين: يكي از مهم ترين دره هاي كم عرض و بسيار مرتفع و استراتژيک در ضلع باختري مسير جاده دره شهر- پلدختر است. اين تنگه كه آن را شكارگاه بهرام هم مي گويند داراي آثار ارزنده فراوان در قسمت ورودي، پيشاني و ارتفاعات است. اين مجموعه آثار ارزنده يک قلعه به جاي مانده از دوران ساساني است كه از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلي كبيركوه در عمق تنگه و مناطق سخت گذر آن ختم مي شود. علاوه بر زيبايي هاي وصف ناپذير طبيعي و آثار پلكان هاي سنگي بر ديواره هاي سنگي و نقاط سخت گذر داخل تنگه، وجود چهار آب انبار كه در صخره هاي سخت تراشيده شده اند، هر يك به اضلاع تقريبي 3×3 متر و عمق سه متر و 3×2 در عمق 5/2 متر با ناودانك هاي سنگي و هم چنين ارتباط اين چهار آب انبار به هم ديگر و وجود آب آشاميدني در داخل آن ها حاكي از توجه و اهميت به اين منطقه استراتژيك و طبيعي در طول دوران تاريخي دارد كه در نوع خود بي نظير و جالب توجه است. تنگه بهرام از شاهكارهاي طبيعي و تاريخي است كه همواره مورد بازديد علاقه مندان به تاريخ، طبيعت و كوه نوردان قرار مي گيرد.

آتشكده دره شهر : در خيابان نيروي هوايي دره شهر، بناي يک آتشكده به صورت چهار طاقي باقي مانده است. اين بنا را در محل طاق مي گويند. اندازه داخلي آن 20/3×20/3 متر است و ابعاد هر يك از طاق هاي آن 85/0×30/1×15/1 و بلندي آنها كمي بيش از پنج متر است. اين بنا كه تماماً با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است، مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است.
آتشكده سيكان : (چهار طاقي) در روستاي سيكان دره شهر واقع شده و مربوط به دوره ساساني است .
آتشكده مهدي آباد :در روستاي مهدي آباد دره شهر واقع شده و مربوط به دوره ساساني است .
آتشکده ميمه دهلران : از آتشکده تنها بقايايی بر جای مانده. سبک معماری به کار رفته تا حدودی بيانگر معماری دوره ساسانی است. اين آتشکده در زرين آباد میمه واقع شده است.
آتشكده دو طبقه شيروان و چرداول : این آتشكده دو طبقه به دوره‌ ساسانيان تعلق داشته و از آثار قديمي منطقه به شمار مي آيد. اين آتشكده در منطقه‌ چرداول نزديكي سرآبله واقع شده است.
آتشكده و كوشک قينقر مهران : در ارتفاعات كوه پشمين ملكشاهي مهران؛ آثاري از دو برج و يک آتشكده از دوران ساساني برجاي مانده است. ارتفاع اين آتشكده پنج متر و مساحت آن 27 متر است. اين آتشكده با دارا بودن چهار دهانه ورودي، يك باغ وسيع و چندين درخت زيتون وحشي در كنار چشمه ساري زيبا نظر هر بيننده اي را به سوي خود جلب مي كند. گفتنی است بر پيكره‌ اين بناي تاريخي آسيب هايي نقش بسته اند.