حدیث شماره 30: «ارتباط بي‌نيازي و عزّت با توكّل‏»

حدیث شماره 30: «ارتباط بي‌نيازي و عزّت با توكّل‏»

امام حسین(علیه السّلام) فرمودند:

إنَّ الْغِنى وَ اْلِعزَّ خَرَجا يَجُولانِ، فَلَقيا التَّوَكُلَّ فَاسْتَوْطَنا.

عزّت و بى‌ نيازى -هر دو- شتاب‌زده به دنبال پناه‌گاهى مى‌دويدند، چون به توكّل برخورد كردند، آرامش پيدا نموده و آن را پناه‌گاه خود قرار دادند.

(مستدرك الوسائل، ج 11، ص 218)

منتظر نظرات و مطالب ارزشمند شما در خصوص این حدیث هستیم ...

آشنایی با طرح روزانه «احادیث امام حسین(علیه السّلام)»

بسم رب الشهداء و الصدیقین

منظور از توكّل سپردن كارها به خدا، و اعتماد بر لطف اوست، زيرا «توكّل» از مادّه «وكالت» به معنى انتخاب وكيل نمودن و اعتماد بر ديگرى كردن است، بديهى است هر قدر وكيل توانايى بيشتر و آگاهى فزون‏تر داشته باشد شخص موكّل احساس آرامش بيشترى مى‏ كند، و از آنجا كه علم خدا بى پايان و تواناييش نامحدود است هنگامى كه انسان توكّل بر او مى ‏كند آرامش فوق ‏العاده احساس مى‏ كند، در برابر مشكلات و حوادث مقاوم مى ‏شود، و از دشمنان نيرومند و خطرناك نمى ‏هراسد، در سختيها خود را در بن بست نمى‏ بيند و پيوسته راه خود را به سوى هدف ادامه مى ‏دهد.
انسانى كه بر خدا توكّل دارد هرگز احساس حقارت و ضعف نمى ‏كند بلكه به اتّكاى لطف خدا و علم و قدرت بى پايان او خود را پيروز و فاتح مى‏ بيند و حتّى شكست‏ هاى مقطعى او را مأيوس نمى‏ سازد.
هرگاه توكّل به مفهوم صحيح كلمه در جان انسان پياده شود به يقين اميد آفرين، نيروبخش و باعث تقويت اراده و تحكيم مقاومت و پايمردى است.
مسئله توكّل در زندگى انبياى بزرگ الهى درخشش فوق‏ العاده ‏اى دارد، بررسى آيات قرآنى در اين زمينه نشان مى‏ دهد كه آنها هميشه در برابر مشكلات طاقت فرسا خود را زير سپر توكّل قرار مى‏ دادند، و يكى از دلايل مهمّ پيروزى آنها داشتن همين فضيلت اخلاقى بوده است.
 

 امام على عليه السلام :

اَلتَّوَكُلُّ عَلَى اللّه نَجاةً مِنْ كُلِّ سوءٍ وَ حِرْزٌ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ؛

توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است.

بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 79 ، ح 56

مَنْ تَوكَّلَ عَلَى اللّه ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَيْهِ الأَسْبابِ؛

هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 197 ، ح 3888

امام صادق علیه السلام :

إِنَّ الغِنى و َالْعِزَّ يَجولانِ فَإِذا ظَفِرا بِمَوْضِعِ التَّوَكُّلِ أَوْطَنا؛

بى نيازى و عزّت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.

كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 65، ح 3

امام باقر علیه السلام :

مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللّه لا يُغْلَبُ و َمَنِ اعْتَصَمَ بِاللّه لا يُهْزَمُ؛

هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.

 رسول الله صلى الله عليه و آله :

اَلطِّيَرَةُ شِرْكُ وَ ما مِنّا إِلاّ و َلكِنَّ اللّه يُذْهِبُهُ بِالتَّوَكُّلِ؛

فال بد زدن شرك است و هيچ كس ازما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.

مرآة العقول ج 11 ، ص 392 - بحار الأنوار (ط - بيروت) ج‏ 55 ، ص 322 ، ح 10

رسول الله صلى الله عليه و آله :

رَأى رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله قَوْما لا يَزْرَعونَ قالَ: ما أَنْتُمْ؟ قالوُا: نَحْنُ الْمُتَوَكِّلونَ، قالَ: لا، بَلْ أَنْتُمْ المُتَّكِلونَ؛

رسول اكرم صلى الله عليه و آله گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كنندگانيم. فرمودند: نه، شما سر باريد.

مستدرك الوسائل ج 11 ، ص 217، ح 12789

سلام

چقدر متن حدیث زیبا و جالبه.

خداوند این همه نعمت به ما داده و طرز استفاده ار اون ها رو هم به ما یاد داده از طریق کتاب آسمانی و پیامبران و امامان. ولی نه اینکه باعث بشه ما فقط بخوریم و بخوابیم و هیچ تلاشی نکنیم. درسته سرنوشت ما از قبل مشخصه ولی خود خدا گفته شما می تونید با دعا سرنوشت خودتونو تغییر بدید. ما همه چیز داریم اینکه یه روزی تموم میشه بگیم فعلاً که داریم استفاده کنیم حالا تا یه روزی. اصلاً به دنبال جایگزینی برای اونها نباشیم. این که درست نیست. ما باید تلاش و کوشش کنیم. باید با تکیه بر توانایی هامون و نعمت هایی که خدا به ما داده سعی کنیم به سعادت و خوشبختی واقعی برسیم. خداوند فرموده از تو حرکت از من برکت. نباید در این راه مغرور بشیم. باید یادمون باشه که اگه خدا نخواد هیچ برگی از درخت نمیفته. پس باید بخواد. می تونیم تمام تلاش و کوششمونو بکنیم و البته توکل به خدا تا خدا هم کمکمون کنه. درواقع از او کمک میخوایم نه کس دیگه ای. امیدمون فقط به خداست نه غیر اون.

البته توکل هم آداب داره. تو کار شرّ و ناثواب که نمیشه توکل به خدا کرد و توقع کمک هم از طرف خدا داشته باشیم. معمولاً یعنی اصولاً تو کارهایی توکل به خدا می کنیم که خیر و ثواب باشه. برای کمک به بنده ای. رفع مشکلی از بنده ای و از این قبیل موارد. البته درمورد خودمونم امکان پذیره، فقط درمورد دیگران نیست. خودمون میخوایم یه کاری رو شروع کنیم یا تموم کنیم، یا هرچیز دیگه ای که خدا رو خوشش بیاد توکل به خدا می کنیم.

و اینکه توکل کنیم ولی هرکاری خواستیم هم نمیشه. باید درست از این نعمت بزرگ استفاده کنیم.

توکل به خدا یعنی نهایت عزت و سربلندی. معمولاً یعنی همیشه به کسی امید بسته میشه که بزرگتر و بلندمرتبه تر و در مقامی بالاتر از همه باشه، خُب چه کسی بهتر از خدا. وقتی به خدا توکل میکنیم یعنی خودمونو به اون میسپاریم. به خالقمون. یعنی به خودمون یادآور میشیم که ما بنده ایم و او خالق ما. ولی گاهی اوقات از سر غفلت به غیر خدا متوکل میشیم و پشیمونی بعدش هم که سودی نداره.

وقتی به خدا توکل کنیم یعنی به طور واضح بیان میکنیم که ما فقط و فقط محتاج خداییم و بس. ( البته وقتی به غیر خدا هم توکل می کنیم منظورمون همینه و فراموش می کنیم کسی غیر از و البته بالاتر هست برای امید بستن و توکل کردن. فراموش می کنیم و او را بالاتر از همه میبینیم خود را محتاج و نیازمند او، افسوس و واقعاً افسوس، چه اشتباه بزرگی.) این یعنی ما فقط نیازمند خداییم. البته مواردی که نیاز ما توسط بندگان خدا برطرف میشود مقوله ای جداگانه است. مثل مراجعه به پزشک یا از این قبیل موارد. ما به حرف های دکترمون گوش میدیم و هرمشکلی به وجود اومد با اون تماس میگیریم و به قولی بدون اجازش آب هم نمی خوریم این منافاتی با بحثمون نداره. خداوند خودش فرموده از واسطه های او استفاده کنیم. مثل همین دکتر یا راهنماهایی مثل پیامبران و امامان. چون خداوند انقدر بلند مرتبه هستند که دیدن مستقیم ایشان برای تمام بندگان امکان پذیر نیست و ما فقط از روی نشانه های ایشان پی به وجود مبارکشون میبریم.

ادامه دارد ............

ادامه:

 ولی توکل واقعی رو باید اول و آخر به خدا کرد. نه اینکه بعد از اینکه از همه دکتر ها و متخصصین ناامید شدیم تازه یادمون بیاد که خدایی هم داریم. باید اول تا آخر امیدمون و توکلمون فقط به خدا باشه و بس. و مجازیم از واسطه های خیری که خداوند مجاز دونسته استفاده خیر بکنیم.

و همین که یادمون باشه تنها دوستی که هیچ وقت دشمنمون نمیشه خداست. این ماییم که با توکل و توسل به غیر او با خدا دشمن میشیم. خدا خیلی مهربونه پس چرا ماها عزت در کنار چنین مخلوقی رو به ذلت در کنار غیر او ترجیح میدیم. واقعاً چرا. حالا از روی غفلت و نادانی و بیخبری یا از روی علم و لجبازی. هیچ کدوم دلیل نمیشه که ما دست نیاز به غیر خدا ببریم.

ادامه دارد ...........

ادامه:

خداوند می فرماید اگه احساس کردید بنده ای از شما چیزی میخواد صبر نکمید به زبون بیاره تا عزت نفسش از بین بره اگه می تونید براش برآورده کنید. ولی درمورد خودش با اینکه میدونه ما چی ازش میخوایم میگه از من بخواید به زبون بیارید تا به شما بِدَم. بعدش یا میده یا نمیده و بعد بهترشو میده و یا میگه صبر کن و بعد بازم بهترشو میده. ولی ما آدما همیشه عجولیم. مخصوصاً اگه چیزی بخوایم. به خیال خودمون از خدا خواستیم ولی زود خسته میشیم و اصلاً صبر و حوصله نمی کنیم ببینیم به صلاحمون هست یا نه میریم از غیر خدا میخوایم. متوسل و متوکل غیر خدا میشیم و عزتمونو برای یه حاجت ناچیز ( هرچند بزرگ اگه از غیر خدا بخوایم هرچقدر هم بزرگ باشه بی ارزشه ) زیر پاهای خودمون له میکنیم.

حقيقت توكّل‏
همان گونه كه در آغاز بحث گفته شد توكّل از مادّه وكالت به معنى سپردن كارها به خدا و اعتماد بر لطف اوست، نه به اين معنى كه دست از تلاش و كوشش بردارد بلكه تا آنجا در توان دارد تلاش كند و منزلگاه ها را يكى بعد از ديگرى با تمام توان بپيمايد، امّا آنچه از توان او بيرون است به خدا واگذارد و از الطاف جليّه و خفيّه او مدد بطلبد!
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‏ خوانيم از جبرئيل سؤال فرمود: «مَا التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ توكّل بر خداوند بزرگ چيست؟» عرض كرد: «الْعِلْمُ بِانَّ الَمخْلُوقَ لَايَضُرُّ وَ لَايَنْفَعُ وَ لَايُعْطِى وَ لَايَمْنَعُ وَ اسْتِعْمَالُ الْيَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ؛ حقيقت توكّل علم و آگاهى به اين است كه مخلوق نمى‏تواند زيانى برساند و نه سودى، و نه چيزى ببخشد، و نه از او بازدارد، و (ديگر) به كار بستن يأس از خلق است (يعنى همه چيز را از سوى خدا و به اذن و فرمان او بداند)».
سپس فرمود: «فَاذَا كَانَ الْعَبْدُ كَذَلِكَ لَمْ يَعْمَلْ لِاحَدٍ سِوَى اللَّهِ وَ لَمْ يَرْجَ وَ لَمْ يَخَفْ سِوَى اللَّهِ، وَ لَمْ يَطْمَعْ فِى احَدٍ سِوَى اللَّهِ، فَهَذَا هُوَ التَّوَكُّلُ؛ هنگامى كه بنده خدا چنين باشد، جز براى خدا عملى انجام نمى‏ دهد و اميد و ترسى جز به خدا ندارد، و به هيچ كس جز خدا دل نمى ‏بندد، اين است حقيقت توكّل»!
در حديث ديگرى مى‏ خوانيم كه از امام معصوم پرسيدند: توكّل چيست؟ فرمود:
 «لَاتَخَافُ سِوَاهُ؛ توكّل اين است كه از غير خدا نترسى».
از اين تعبيرات به خوبى استفاده مى‏ شود كه روح توكّل انقطاع الى اللَّه يعنى بريدن از مخلوق و پيوستن به خالق است، و آن كس كه داراى اين روحيّه نباشد به حقيقت توكّل نايل نشده است.
در عين حال در روايات اسلامى شديداً اين معنى نفى شده است كه مفهوم توكّل، ترك استفاده از اسباب و وسايل عادى باشد. در حديث معروفى مى‏ خوانيم: مرد عربى در حضور پيامبر صلى الله عليه و آله شتر خود را رها كرد و گفت: «تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ!» پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «اعْقِلْهَا وَ تَوَكَّلْ؛ شتر را پايبند بزن و توكّل بر خدا كن»! (با توكّل زانوى اشتر ببند).
در حديث ديگرى همين معنى به صورت ديگرى آمده است، و آن اينكه مرد عرب از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پرسيد: «آيا شترم را رها كنم و توكّل كنم يا پايبند بزنم و توكّل كنم؟» پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «پايبند بزن و توكّل كن».
روى همين جهت آيات قرآن و تاريخ پيامبر صلى الله عليه و آله پر است از تعبيراتى كه نشان مى‏ دهد مؤمنان تا آنجا كه امكان دارد بايد از اسباب عادى استفاده كنند، و اين كار هيچ منافاتى با توكّل ندارد، در يك جا مى‏ فرمايد: «وَ اعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ ...؛ هر نيرويى را در اختيار داريد براى مقابله آماده كنيد و از اسب هاى ورزيده فراهم سازيد تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خويش را بترسانيد»!
قرآن در كيفيّت نماز خوف در ميدان جنگ مى‏ فرمايد: «... وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ اسْلِحَتَهُمْ ...؛ (حتّى هنگامى كه گروهى از مؤمنان در پشت جبهه مشغول نماز هستند و گروهى در ميدان مشغول نبرد) نمازگزاران بايد وسايل دفاعى و سلاحهاى خود را به هنگام نماز زمين نگذارند».
به اين ترتيب حتّى در حال نماز بايد مراقب استفاده از اسباب عادى بود، چه رسد به حالات ديگر، بنابراين اين گونه كارها هرگز با روح توكّل منافات ندارد.
شخص پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله هنگامى كه مى‏ خواست از مكّه به مدينه هجرت كند هرگز آشكارا و بدون نقشه و برنامه، با گفتن «تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ» حركت نكرد، بلكه براى اغفال دشمن از يك سو دستور داد على عليه السلام در بسترش تا به صبح بخوابد، و از سوى ديگر شبانه به طور مخفى از مكّه بيرون آمد و از سوى سوّم به جاى اينكه به طرف شمال يعنى به طرف مدينه حركت كند موقّتاً به سوى جنوب و غار ثور آمد و در آنجا دو سه روزى پنهان گشت و هنگامى كه دشمن مأيوس شد مكّه را دور زد و به طرف مدينه حركت فرمود، در حالى كه مرتّباً از بيراهه مى‏ رفت، شبها حركت مى‏ نمود و روزها مخفى بود تا به دروازه مدينه رسيد.
بنابراين روح توكّل كه تمام وجود پيامبر صلى الله عليه و آله را پر كرده بود مانع از اين نشد كه از اسباب ظاهرى لحظه‏ اى غفلت كند.
اصولًا مشيّت خداوند بر اين قرار گرفته كه در اين جهان مردم براى رسيدن به مقصود از اسباب و وسايل موجود كمك بگيرند، همان گونه كه در حديث معروف از امام صادق عليه السلام آمده است: «ابَى اللَّهَ انْ يَجْرِىَ الْاشْيَاءَ الّا بِاسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ سَبَباً؛ اراده خداوند بر اين قرار گرفته كه همه چيز مطابق اسباب جريان يابد، به همين جهت براى هر چيزى سببى قرار داده است».
بنابراين بى اعتنايى به عالم اسباب نه تنها توكّل نيست بلكه به معنى بى اعتنايى به سنّت‏ هاى الهى است، و اين با روح توكّل سازگار نيست.
اين سخن را با حديثى مربوط به عصر حضرت موسى عليه السلام پايان مى ‏دهيم، در حديث آمده است كه حضرت موسى عليه السلام بيمار شده بود، بنى اسرائيل به عيادت او رفتند و بيمارى او را تشخيص دادند، و به او گفتند اگر از فلان دارو استفاده كنى بهبودى خواهى يافت، موسى عليه السلام گفت: من از هيچ دارويى بهره نمى‏ گيرم تا خداوند بدون دارو مرا شفا دهد! ولى بيماريش طولانى شد. باز به او گفتند: داروى اين بيمارى، معروف و مجرّب است و ما با آن مداوا مى ‏كنيم و بهبودى مى‏ يابيم، باز موسى عليه السلام گفت: من از دارو استفاده نمى‏ كنم! ولى بيماريش ادامه يافت، سرانجام خداوند به او وحى فرستاد: «وَ عِزَّتِى وَ جَلَالِى لَاابْرَأْتُكَ حَتَّى تَتَدَاوَى بِمَا ذَكَرُوهُ لَكَ؛ به عزّت و جلالم سوگند كه بهبودى به تو نمى ‏دهم مگر اينكه از دارويى كه به تو گفته‏ اند استفاده كنى!» موسى عليه السلام دستور داد آن دارو را براى او بياورند و از آن استفاده كرد و بهبودى يافت، در اين هنگام در دل موسى عليه السلام وسوسه‏ اى پيدا شد (شايد وسوسه ‏اش اين بود كه چرا خداوند تنها با توكّل مرا رهايى نبخشيد) دراين هنگام خداوند به او وحى فرستاد: «ارَدْتَ انْ تَبْطُلَ حِكْمَتِى بِتَوَكُّلِكَ عَلَىَّ، فَمَنْ اوْدَعَ الْعَقَاقِيرَ مَنَافِعَ الْاشْيَاءَ غَيْرِى؛ تو مى‏خواهى با توكّل خود حكمت و سنّت مرا باطل كنى؟! مگر منافع داروها را كسى جز من در آنها قرار داده است»؟!
اين حديث به روشنى حقيقت توكّل را بازگو مى‏ كند.
و اگر مى‏ بينيم ابراهيم خليل عليه السلام در برابر فرشتگان آسمان در آن لحظات سخت آتش نمرودى اظهار بى نيازى مى‏ كند و دست به دامن آنها نمى‏ شود با مسئله بهره ‏گيرى از عالم اسباب كه در داستان حضرت موسى عليه السلام آمده است منافات ندارد، زيرا در داستان ابراهيم عليه السلام مسئله توسّل به اسباب عادى مطرح نبود بلكه نوعى استمداد از اسباب ماوراى طبيعى بود و ابراهيم عليه السلام راضى نشد كه در اين مرحله از غير خدا چيزى بخواهد .
 

هیچ انسانی نمی تونه ادعا کنه که بی نیازه. چون خداوند انسان را نیازمند آفریده. همه ما نیازمندیم نیازمند آب، هوا، غذا، پدر و مادر، دوست، همینطور نیازمند محبت، عشق، عاطفه. اینکه این نیازهامونو چطور تأمین کنیم بستگی به خودمون داره. در مورد هرکدوم همینطوره. واقعاً هم میتونیم با توکل به خدا این نیازمندیهامونو برطرف کنیم و با عزت و سربلند بشیم.

تربیت خانوادگی:

پدر و مادر اول باید به فرزندانشون بی نیازی رو یاد بدن. اینکه انقد اون ها رو وابسته به خودشون بار نیارن. تا نتونن حتی یه تصمیم خیلی کوچیک رو بدون هماهنگی و اجازشون بگیرن. اینطوری هم خوب نیست. پس اونها باید اول بی نیازی رو بهشون یاد بدن. بعد مراتب نیازمندی. اینکه درسته که فرزند نباید بیش از حد به پدر و مادر وابسته باشه. و بتونه خودش با تلاش و کوشش و پشتکارش کارهاشو انجام بده و تصمیمات زندگیشو بگیره ولی نباید سرِخود هم کاری بکنه. نباید فکر کنه عالم شده و همه کاری رو میتونه خودش تنهایی و بدون کمک هیچ کسی انجام بده. باید یاد بگیره که به همه احترام بزاره.

ادامه دارد ..........

ادامه:

 و در مراتب بالاتر و اصلی تر به فرزندشون یاد بدن که به کسی که باید توکل کنه و نیازمندش باشه وجود خداونده، که همیشه و همه جا و همه زمانی در کنارش هست و مراقبش. مراقب اعمالش و .... . اینکه خودشو از نیازمندی همه رها کنه و فقط نیازمند خدا کنه چطوریشو، راه درستشو نشونش بدن.بینیازی از همه نه اینکه بی توجهی به همه. یعنی از ته دل و قلبش، با تمام وجودش باور داشته باشه که خدایی هست که می تونه بهش تکیه کنه و محتاجش باشه. اینکه عزتشو از خدا حفظ کنه. اینکه با درخواست های بی مورد و بیجا از غیر خدا خودشو خار و خفیف نکنه و عزتشو به این راحتی به ذلت تبدیل نکنه.