بُتن ریزی کردن راه های نفوذ شیطان

سخن از سرچشمه زلال اعمال یعنی نیت به میان آمد که ما را به معدن و مخزن تصمیم گیری ها سوق می دهد. روشن است که آب اگر از سرچشمه پاک باشد نقش به سزایی در پاکی افکار، گفتار، کردار و شیوه ها دارد و گرنه موجب انحرافات و کژی های فکری و عملی شده و همان مثل معروف را تداعی می کند که آب از سرچشمه خراب است و اگر مخزن آلوده نبود آب های منشعب شده از آن آلوده و بیماری زا نمی شد.

اهمیت و نقش نیت

موضوع نیت به قدری مهم است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند:"انما الاعمال بالنیات" قطعاً چگونگی اعمال انسان بستگی به چگونگی نیت ها دارد. و نیز از اهمیت و نقش سرنوشت ساز آن در سعادت و شقاوت انسان همین بس که: پس از جنگ جمل، یکی از یاران امام علی علیه السلام که در جنگ شرکت داشت به محضر علی (علیه السلام) رسید و گفت: "چقدر شایسته بود که برادرم نیز در این نبرد شرکت می کرد و پیروزی شما را می دید و به پاداش شرکت در این نبرد نایل می شد. حضرت به او فرمود: آیا نیت و فکر برادرت با ما بود؟ عرض کرد: آری. امام علی (علیه السلام) فرمود: " فقد شهدناء ".بنابر این او نیز در این نبرد با ما بود و شرکت داشته است." (1)

سپس فرمود: "حتی آنان که در صلب پدران و مادرانشان هستند (هنوز به دنیا نیامده اند) و در فکر و نیت با ما در مورد این جنگ هم عقیده باشند، با ما هستند".

در این خصوص پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: "نیةُ المؤمن خیر من عمله، و نیة الکافر شّر من عمله، کلّ عاملِ یعمل علی نیته." (2)

نیت انسان با ایمان (چون از روی صداقت است) بهتر از عمل نیک اوست و نیت کافر (چون بر اساس کفر و انحراف است) بدتر از عملش می باشد.[پس معیار درجات نیکی اعمال و یا بدی کارها تابع حالت نفسانی است که پدید آورنده نیت انسان است.]

انسان وقتی کاری را انجام می دهد که آن را اراده کرده و اراده او وقتی محقق می شود که علاقه و شوقی به آن کار داشته باشد و این علاقه و شوق نیز از حالت خاص نفسانی او که در روح و روانش شکل گرفته، نشأت می گیرد و این شکل گیری منبع و مخزن تصمیم گیری است.

روحی پاک + اراده ایی قوی + علاقه = عملی شایسته

روحی پاک + افکاری شیطانی + نداشتن ایمان= عمل ناشایست

امام صادق (علیه السلام )در تفسیر این آیه فرمودند: "کُلّ یعمل علی شاکلته" (3)

(بگو هر کس مطابق روش و خلق و خوی خود عمل می کند). معنای این آیه این است که هر کس بر طبق نیت خود عمل می کند .

واژه "شاکلته" همان حالت خاص نفسانی است که نیت و اراده و تصمیم گیری، از آن نشأت می گیرد که همان رفتار وجودی انسان است. و هر انسانی از نظر خلق و خوی و مسائل تربیتی دارای ساختار خاص است. در تفسیر علی بن ابراهیم در خصوص این آیه از امام رضا (علیه السلام) روایت شده فرمود: در روز قیامت نامه های اعمال را نزد بندگانی می آورند، آنها اعمال نیکی را در آن نامه ها می بینند که آنها را انجام نداده اند، به خدا عرض می کنند: خدایا به عزتت سوگند خودت می دانی که ما این کارها را انجام نداده ایم. خداوند می فرماید: راست می گویید، شما نیت انجام این کارها را نمودید وما آنها را برای شما ثبت کردیم، سپس شما مشمول پاداش آنها می شوید.(4)

آری نیت راستین و پاک، این گونه ارزشمند و سرنوشت ساز و منشأ برکات و نتایج درخشان است.

رازش این است که انسان بر اثر پاک سازی و مبارزه با نفس اماره، حالت نفسانی خاصی در خود ایجاد کرده که سرچشمه چنین نیتی شده است نیتی که خود منبع و منشأ خیرات می باشد.

تاثیر نیات

معیار در ارزشیابی کارها، چگونگی نیت است و با محک نیت، درجات ارزش اعمال سنجیده و تعیین می شوند و با ترازوی نیت مراحل کیفیت کارها مشخص می گردند. بر همین اساس پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود:

"یحشی الناس علی نیاتهم " (5) مردم در قیامت بر اساس چگونگی نیت های خود محشور می شوند. یعنی اگر نیت هایشان خالص و پاک بود، نجات می یابند و گرنه در معرض هلاکت می باشند. و در تعبیر دیگر فرمودند: "خداوند در قیامت به پیکرهای شما و حسب و نسب شما واموال شما نمی نگرد، ولی به دل های شما (نیت و خلق و خوی شما) می نگرد. پس کسی که قلب پاک داشته باشد خداوند او را مشمول لطف خاص خود قرار می دهد".در نتیجه سعادت و پیروزی و به عکس بدبختی و تیره روزی انسان به طور مستقیم بستگی به ساختار نیت او دارد و اعمال معلول و مولود نیت ها هستند. بنابر این برای طی مدارج تکامل باید به سراغ نیت رفت واین منبع را سالم سازی نمود. همانگونه که هدف پیامبران و کتاب های آسمانی، سالم سازی قلب است. چنان که امیر مؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: "حٌسن النیة من سلامة الطویة" حسن و زیبایی نیت دلیل پاکی روح و روان است. برهمین اساس اعمال انسان برپایه چگونگی نیت ،سنجیده و ارزیابی می شود. و حاصل کار نیکی که از کانون خالص و پاک برخیزد قطعاً برتر از کار نیکی است که به طور تصادفی و بدون انگیزه باشد.

توصیه های اخلاقی و دینی

1- اعمال و کارهایمان با نیت قربة الی الله باشد، خالص برای خدا.

2- ریشه یابی و زمینه سازی عمیق برای رفع و دفع موانع (تا دست اندازها از بین رفته و ضمیرمان پاک باشد) .

3- با خلوص نیت و بدون ریا انجام گیرد.

4- بُتن ریزی کردن راه های نفوذ شیطان و تسلط بر شیطان.

چند نمونه

برای اینکه بیشتر به نقش نیت پی ببریم به ذکر چند نمونه می پردازیم:

1- در جنگ احد یکی از مسلمانان به نام قزمان بسیار شجاعانه با دشمن می جنگید و چند نفر را به هلاکت رساند و بدنش پر از زخم شد اصحاب به طور مکرر به پیامبر (صلی الله علیه وآله) خبر دلاوری های قزمان را می دادند ولی پیامبر به جای تمجید از او می فرمود: "اِنّه من اهل النار" او اهل دوزخ است. این موضوع برای آنان که می شیندند، شگفت آور بود که چرا اهل جهنم معرفی می شود؟ اما طولی نکشید که معما حل شد. بعد از جنگ که قزمان در خانه بستری بود مسلمانان به عیادت او می آمدند و او را به بهشت مژده می دادند. روزی او به مسلمانان گفت: برای چه مرا مژده می دهید. سوگند به خدا من به نیت نگهبانی از خویشانم با دشمن جنگیدم و انگیزه ی دیگری نداشتم، اینجا بود که راز جهنمی بودن او از زبان پیامبر (صلی الله علیه وآله) آشکار شد چرا که نیت او برای خدا نبود بلکه یک نوع ملی گرایی انگیزه او برای جنگ بوده. عجیب اینکه طولی نکشید او براثر بی تابی خود کشی کرد. (6) نیت ناسالم او عاقبت اش را تباه ساخت.

2- در عصر رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در یکی از جنگ ها بین رزمندگان اسلام با سپاه کفر درگیری شدیدی به وجود آمد، در این میان، چشم یکی از رزمندگان به کافری افتاد که سوار بر الاغ چابک سفیدی بود. او با این نیت که صاحب آن الاغ شود به طرف صاحب الاغ رفت و با او درگیر شد ولی ناکام ماند و به هلاکت رسید. مسلمین به نیت آلوده او پی بردند و او را به عنوان شهید الحمار (شهید راه الاغ) خواند ه و جنگ ناخالص او را محکوم کردند. (7)

3- حّبه عرنی روایت می کند: حضرت علی علیه السلام در کوفه مجموعه ای از بیت المال جنگ بصره را به شکل های پانصد درهم و پانصد درهم قسمت کرد و بین افراد تقسیم نمود، یکی از حاضران به محضر حضرت رسید و عرض کرد: من گرچه از جنگ نبودم و همراهی شما نکردم ولی قلب و فکرم با شما بود. حضرت علی علیه السلام نصیب خودش را به او داد و برای خود چیزی از بیت المال برنداشت. مجموع بیت المال دوازده هزار درهم بود و مجموع رزمندگان شش هزار نفر بودند. گویی حضرت از نخست مقدار پول و تعداد جمعیت را می دانست. (8)

4- روایت شد ه جابربن عبدالله انصاری وقتی که به عنوان اولین زائر مرقد امام حسین (علیه السلام) همراه عطیه عوفی کنار مرقد آمد و مشغول زیارت شد، در زیارت خود جمله هایی گفت: از جمله عرض کرد:"والذی بعث محمد (صلی الله علیه وآله) بالحق نَبیاً لقد شارکنا کم فی ما دخلتم فیه" سوگند به خداوندی که محمد (صلی الله علیه وآله) را به حق مبعوث به نبوت کرد ما در امور شما که در آن وارد شدید شرکت داریم. در این هنگام عطیه از جابر پرسید: ما چگونه در جهاد و پیکار با شهیدان کربلا شرکت داریم، با این که در فراز و نشیب ها همراه آنها نبودیم و شمشیر نکشیدیم ولی این شهیدان جانبازی کردند به گونه ای که سرهایشان از بدنشان جدا شد و فرزندانشان یتیم شدند و زنانشان بیوه. جابر در پاسخ گفت: من از شخص رسول خدا شنیدم فرمود: کسی که قومی را دوست بدارد با آنها محشور می شود و هر کس عمل قومی را دوست بدارد با آنها شریک می باشد، سوگند به خداوند که محمد (صلی الله علیه وآله) را به حق به پیامبری فرستاد. "انّ نیتی و فیه اصحابی علی ما مضنی علیه الحسین (علیه السلام) و اصحابه" نیت من و نیت اصحاب من همان است که امام حسین (علیه السلام) و اصحابش به آن راه رفتند و به شهادت رسیدند. (9)

در این راستا روایات بسیار است و حکایات جالبی مطرح شده که به جهت اقصار و طولانی نشدن مطلب صرف نظر کرده ایم. در آخر لازم به ذکر است که اگر نیت انسان این بود که در هر کار حرامی شرکت نماید و آن را انجام دهد ولی آن را به هر دلیلی انجام نداد، خداوند از روی تفضل نسبت به او اغماض کرده و او را مجازات نخواهد کرد مگر اینکه به مرحله رضایت و تایید کار بد برسد که در این صورت شریک جرم خواهد بود. چنان که در زیارتنامه امام حسین (علیه السلام) حتی آن کسانی که راضی به ظلمی که بر آن حضرت وارد شد بشوند. مشمول لعنت خواهند بود آنجا که می خوانیم:

ولعن الله امة سمعت بذلک فرضیت به

خدا لعنت کند کسی را که ماجرای ظلم به امام حسین (علیه السلام) و اصحابش در کربلا را شنید و به آن راضی شد.

پی نوشت ها:

1- نهج البلاغه   خطبه 12

2- اصول کافی  ج2  ص84

3- سوره اسراء  آیه 84

4- اصول کافی  ج2  ص85

5- کنز العمال  حدیث 7258

6- بحار الانوار  ج2  ص98  (به طور اقتباس)

7- مجموعه سخنرانی آیت الله دستغیب  استعاذه  ص 45

8- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید   ج1  ص250

9- مقتل الحسین مقرّم  ص456