چرا بر مردگان نماز می‌خوانیم؟
هنگامی که جان از تن بیرون آمد، باید به کالبد و جسد مرده نیز احترام گذاشت و حرمت تن او را نگه داشت. لذا می‌بایست بر مردگان مسلمان نماز خواند و جسد را تکفین و تدفین کرد و بر او تلقین خواند.
نماز میت، سنتی از سنت های الهی
خداوند از سنت‌های اسلامی را نماز بر میت مسلمان دانسته است و در زمان پیامبر این سنت توسط ایشان انجام می‌گرفت.(توبه، آیه 84؛ مجمع‌البیان، ج5 و 6، ص 87) اما نماز خواندن بر میت کافر و مشرک و منافق نه تنها سنت نیست بلکه حرام است و پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امت از آن باز داشته شده‌اند. (توبه، آیات 77 و 84) بنابراین، کفر و شرک و نفاق، موجب محرومیت میت از تکریم از طریق نمازخوانی بر او می‌شود. همچنین کفر و شرک و نفاق، موجب حرمت دعا برای ایشان و حضور بر سر قبر و تکریم آنان است. (توبه، آیات 77 و 84)
البته این بدان معنا نیست که مردگان کافران و مشرکان و منافقان دفن نمی‌شوند، بلکه هر مرده انسان می‌بایست دفن شود و آنچه نامشروع است انجام سنت‌هایی چون نماز خواندن بر آنان است. (توبه، آیه 84)
به هر حال، حضور بر سر قبر کافران و منافقان، برای مؤمنان جایز نیست چه رسد که برای آنان نماز، دعا یا استغفار یا درخواست توبه نمایند. (توبه، آیه 84)
از همین آیه همچنین به دست می‌آید که دعا و نماز و استغفار زندگان نقش مثبتی در زندگی اخروی مردگان دارد. از این رو از پیامبر(صلی الله علیه وآله) خواسته شده تا برای کافران و منافقان دعا و استغفار نکند، زیرا دعا و نماز و استغفار ایشان نوعی شفاعت برای آنان خواهد بود و تاثیرمثبتی در زندگی اخروی آنان خواهد گذاشت. لذا از این عمل بازداشته شده است.
همچنین درباره مسئله تلقین باید گفت که روح مردگان هنوز به سبب علقه‌ای که با تن دارد، در اطراف جسد است و از این رو پس از مرگ و هنگام دفن بر او تلقین می‌خوانند. البته مردگان دنیاپرست که علقه ای بسیار به تن و خاک و دنیا دارند، دیرهنگام به حقیقت مرگ خویش پی می‌برند و در یک شوکی از مرگ قرار دارند.
آیت الله جوادی آملی می‌گوید: «دنیاگرایان پس از مرگ، همانند حال خواب، یک سلسله خاطرات به همراه دارند و از انتقال به جهان دیگر آگاه نیستند، ولی پس از شنیدن تلقین میت و مشاهده امور ویژه درمی یابند که به برزخ منتقل شده‌اند.» (معاد در قرآن، آیت الله جوادی آملی، ج4، ص 231)
اما مؤمنان این گونه نیستند و به سرعت با مسئله مرگ کنار می‌آیند و در می‌یابند که در جهانی دیگر هستند.
دفن و خاکسپاری مردگان سابقه دیرینه‌ای دارد و بر اساس آیه31 سوره مائده، این شیوه را نخستین بار قابیل پس از کشتن برادرش هابیل از کلاغ آموخت و آن را انجام داد. در حقیقت آموزگار بشر در خاکسپاری و دفن مردگان، کلاغ بوده است که البته خداوند الهام بخش این شیوه به بشر بوده است
شهید مطهری نیز در این باره می‌فرمایند: «با مرگ میان جسم و جان جدایی واقع می‌شود، [اما] روح، علاقه خود را با بدن که سال‌ها با او متحد بوده و زیست کرده به کلی قطع نمی‌کند. [و لذا می‌شود بر سر قبر مردگان با آن‌ها سخن گفت و آنان این سخنان را درک کرده و متوجه می‌شوند.]» (مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج2، ص 524)
باید توجه داشت که دفن و خاکسپاری مردگان سابقه دیرینه‌ای دارد و بر اساس آیه31 سوره مائده، این شیوه را نخستین بار قابیل پس از کشتن برادرش هابیل از کلاغ آموخت و آن را انجام داد. در حقیقت آموزگار بشر در خاکسپاری و دفن مردگان، کلاغ بوده است که البته خداوند الهام بخش این شیوه به بشر بوده است. (عبس، آیه21)
در همه ادوار تاریخی از جمله در دوره جاهلیت، مردگان را دفن کرده و گورستان‌هایی را نیز برای این مقصود فراهم کرده بودند.
همچنین حضور بر سر قبر مردگان و گورستان‌ها و دیدار هفتگی یا ماهانه یا سالانه از مردگان، امری متداول در عصر جاهلیت بوده و حتی مردمان عصر جاهلی به مردگان خویش و تعداد قبرها و گورهایشان بر زندگان قبایل کم جمعیت‌تر مباهات می‌کردند؛ چرا که اصل جمعیت به عنوان یک معیار برتری و ارزش در میان اقوام جزیره وجود داشت و حتی برای بیان افزایش جمعیتی خود به گورستان رفته و به شمارش گورها و قبرهای افراد قبیله مبادرت می‌کردند تا این گونه بر قبایل دیگر فخر فروشی کنند و موقعیت خود را در جامعه تثیبت نمایند. (تکاثر، آیه2)
حضور بر سر قبر کافران و منافقان، برای مؤمنان جایز نیست چه رسد که برای آنان نماز، دعا یا استغفار یا درخواست توبه نمایند
از آیات قرآنی به دست می‌آید که بهترین جای دفن مردگان زمین است؛ از این رو می‌فرماید ما زمین را بستر مناسب جهت زیست زندگان و دفن مردگان قرار دادیم. (مرسلات، آیات25 و 26)
چرا نماز میت می‌خوانیم؟
همان گونه باید به مسلمان زنده احترام گذاشت، مرده او نیز لازم است مورد تکریم و احترام باشد و احکام جداگانه‌ای (مانند غسل، کفن و دفن و از همه مهم‌تر نماز خواندن بر او) واجب شده است. امام رضا(علیه السلام) درباره فلسفه نماز میت می‌فرماید: «همانا امر به نماز برای میت شده تا خداوند به خاطر آبروی نمازگزاران، میت را مورد شفاعت و عفو قرار دهد؛ چون هیچ وقت از اوقات زندگی، انسان به اندازه زمان مردن احتیاج به شفاعت و مغفرت الهی ندارد. از این رو به مردم مؤمن دستور داده شده که بر میت نماز بخوانند». آن حضرت در ادامه می‌فرماید: «پنج تکبیر نماز میت به خاطر پنج وعده نمازی است که در شبانه روز بر انسان واجب شده است».
گفتنی است که می‌توان ثواب نمازهای مستحبی را به میت هدیه کرد.
