خط قرمز حفظ حجاب کجاست؟

در مقاله قبل که در مورد حجاب بحث کردیم متذکر شدیم که در دو سوره قرآن در مورد حجاب بحث شده یکی سوره نور و دیگری سوره احزاب.

و طی بررسی 5 آیه از سوره نور (آیات 27 تا 31) به نکته ای ظریف اشاره کردیم که قصد داریم در این مقاله به بحث در مورد آن بپردازیم. و آن نکته مسئله استثناء برای لزوم پوشش زن است :

در آیه 31 سوره نور این استثناء با جمله «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» بیان شده است: به زنان مۆمنه بگو دیدگان خویش فرو گیرند و دامنهای خویش حفظ كنند و زیور خویش آشكار نكنند مگر آنچه پیداست.....

«الا ما ظهر منها» یعنی جز زینتهایی كه آشكار است. از این عبارت چنین استفاده‏ می‏شود كه زینتهای زن دو نوع است. یك نوع زینتی است كه آشكار است. نوع دیگر زینتی است كه مخفی است مگر آنكه زن عمدا و قصدا بخواهد آن را آشكار كند. پوشانیدن زینت نوع اول واجب نیست، اما پوشانیدن زینتهای نوع دوم واجب است. اینجاست كه این پرسش به صورت یك مشكل پیش می‏آید كه زینت آشكار كدام ‏است و زینت نهان كدام؟

درباره این استثنا از قدیم‏ترین زمانها از صحابه و تابعین و ائمه طاهرین علیهم السلام ‏سۆال می‏شده و به آن جواب داده شده است. در تفسیر مجمع البیان آمده است:

درباره این استثنا سه قول است:

قول اول اینكه مراد از «زینت آشكار» جامه‏هاست (جامه‏های رو) و مراد از «زینت‏نهان‏» پای برنجن (نوعى زینت نظیر دستبند كه به مچ پا مى‏بسته‏اند) و گوشواره و دستبند است. این قول از ابن مسعود صحابی ‏معروف نقل شده است.

قول دوم اینكه مراد از زینت ظاهره سرمه و انگشتر و خضاب دست است، یعنی‏زینتهایی كه در چهره و دو دست تا مچ واقع می‏شود. این، قول ابن عباس است.

قول سوم این است كه مراد از زینت آشكار، خود چهره و دو دست تا مچ است. این، قول ضحاك و عطاست.

درباره این استثنا از ائمه اطهار علیهم السلام زیاد پرسش شده است و آنها جواب‏داده‏اند. در تفسیر صافی این روایتها غالبا نقل شده است. ظاهرا در روایات شیعه در این جهت اختلافی نیست كه یك ‏روایت ذكر می شود:

امام باقر علیه السلام فرمودند: زینت ظاهر عبارت است از جامه، سرمه، انگشتر، خضاب‏دستها، النگو. سپس فرمودند زینت‏سه نوع است: یكی برای همه مردم است و آن‏ همین است كه گفتیم. دوم برای محرمهاست و آن جای گردنبند به بالاتر و جای ‏بازوبند به پایین و خلخال به پایین است. سوم زینتی است كه اختصاص به شوهر دارد و آن تمام بدن زن است. (تفسیر صافى ذیل آیه 31 از سوره نور، نقل از تفسیر على بن ابراهیم قمى)

نوع روایات مورد اشاره با نظر ابن عباس و ضحاك و عطا منطبق است نه با نظر ابن مسعود كه ‏مدعی بوده است مقصود از زینت ظاهره جامه است.

اساسا نظر ابن مسعود قابل توجیه نیست، زیرا جامه‏ای كه خود به خود آشكار است جامه رو است نه جامه زیر، و در این صورت معنی ندارد كه گفته شود زنان ‏زینتهای خود را آشكار نكنند مگر جامه رو را. جامه رو قابل پوشاندن نیست تا استثناشود; بر خلاف چیزهایی كه در كلمات ابن عباس و ضحاك و عطاست و در روایات ‏شیعه امامیه آمده است; اینها اموری است كه قابل این هست كه دستور پوشانیدن یانپوشانیدن آنها داده شود.

به هر حال نوع این روایات می‏فهماند كه برای زن پوشانیدن چهره و دستها تا مچ ‏واجب نیست، حتی آشكار بودن آرایشهای عادی و معمولی كه در این قسمتها وجود دارد نظیر سرمه و خضاب كه معمولا زن از آنها خالی نیست و پاك كردن آنها یك عمل‏ فوق العاده به شمار می‏رود نیز مانعی ندارد ولی این یك نظر علمی و کلی است و هر یك از افراد جامعه از هر كس كه تقلید می‏كنند عملا باید تابع فتوای مرجع تقلید خودشان باشند.

اما اینكه زن نسبت‏به محارم خود تا چه اندازه حق دارد پوشش نداشته باشد، روایات و فتاوی مختلف است. آنچه از یك عده روایات استنباط می‏شود و بر طبق آن ‏نیز بعضی از فقها فتوا داده‏اند این است كه از ناف تا زانو از محارم غیر شوهر باید پوشیده شود.