آیا خوردن شراب به عنوان دارو جایز است؟
آگاهى از فلسفه همه احكام، دانشى فراتر از تنگناهاى معارف عادى بشرى مىطلبد. لیكن به طور اجمال، روشن است كه همه احكام الهى تابع مصالح و مفاسد واقعى در متعلق آنهاست. بنابراین در صورتى كه فلسفه حكمى را ندانیم، بنا بر قاعده كلى فوق باید از آن پیروى كنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتى هست، هر چند بر ما ناشناخته باشد.
بسیارى از احكام، مصالحى معنوى دارند كه در حوزه هیچ یك از علوم بشرى قابل تحقیق نیست و آنها با متد تجربى خود، قادر به دادن حكمى - نفیا یا اثباتا - پیرامون آن نیستند و اگر نظرى هم بدهند، بسیار سطحى است؛ زیرا چه بسا مسأله حكمتى برتر و بالاتر داشته باشد؛ مثلاً در مورد روزه علوم به خواص بهداشتى آن پرداخته است، ولى قرآن مجید فلسفهاى بالاتر را بیان فرموده و آن «تقوایابى» است.
به علاوه رشد علم بشر فرایندى تدریجى است و همینطور كه در همه زمینهها قدم به قدم به پیش رفته و عرصهها و مجالات مختلفى را مىگشاید، دانش فلسفه احكام نیز از این قاعده مستثنى نیست و جهاد علمى پیوسته و دائمى بشر هر روز افقهاى نوینى در این عرصه مىگشاید.
از طرف دیگر توجه افراطى به دانستن فلسفه احكام در مواردى موجب از دست دادن فلسفه اساسى و بنیادین آن یعنى پرورش روح تعبد و سرسپارى در پیشگاه خالق یكتا مىشود و نظر آدمى را به جاى توجه به خالق به كاركردهاى جزئى معطوف ساخته و گرفتار نوعى شرك مىسازد. ازاینرو شارع مقدس نیز به بیان فلسفه همه احكام الهى نپرداخته و تنها به نقل پارهاى از آنها اشاره كرده است، لیكن به طور كلى این مسأله را گوشزد نموده كه وضع همه این احكام به سود انسان و براى خیر و سعادت است.
از جمله احکامی که عموما چالشهای زیادی را به دنبال دارد احکام پزشکی است. و در واقع یکی از اضلاع مهم مباحث اخلاق پزشکی، موضوعات فقه و احکام است که می بایست مورد توجه قرار گیرد.
ما در این نوشتار برآنیم تا چند پرسش و پاسخ را در این رابطه مطرح کنیم:
سۆال: اگر كسی دارای مرضی است كه پزشك درمان تدریجی او را فقط خوردن شراب یا آبجو بداند آیا خوردن چنین مایع حرامی جایز است؟
جواب: در صورتی كه پزشك حاذق مسلمان تنها راه معالجه را خوردن شراب یا آبجو بداند خوردن آن فقط به مقدار ضرورت مانعی ندارد ولی چنانچه معالجه با داروی دیگر ممكن باشد در این صورت خوردن این مایع حرام حتی برای معالجه حرام است. در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است كه: خداوند شفا را در حرام قرار نداده است. (تحریر الوسیله امام (ره), ج2, ص170, س34 و 35)
سۆال: اگر زنی به پزشك مردی مراجعه كند و پزشك برای تشخیص بیماری او نیازمند باشد قسمتهایی از بدن بیمار را نگاه كند یا دست بزند آیا این عمل جایز است؟
جواب: در صورتی كه معاینه ضرورت داشته باشد و پزشك متخصص زن هم نباشد اشكال ندارد لكن باید به مقدار ضرورت اكتفا شود مثلاً اگر با معاینه از روی لباس تشخیص درد ممكن است بدن لمس نشود و نیز اگر با دستكش ممكن است از دستكش استفاده شود و اگر نگاه به بدن لازم نباشد نباید نگاه كند. (ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری,س1298 و 1303)
سۆال: آیا پیوند عضو میت در صورتی كه رضایت او گرفته نشده است و اولیای او هم مجهول باشند جایز است؟
جواب: در فرض سۆال در صورتی كه حفظ نفس محترمه ای موكول به پیوند عضوی از بدن میت مسلمان باشد و امكان استفاده از اعضای بدن غیر مسلمان نباشد پیوند جایز است و بنابر احتیاط دیه آن عضو را برای خود میّت در امور خیریه مصرف كنند. (برگرفته از جامع المسائل آیت الله فاضل, ج1, س2134)
سۆال: حكم مراجع تقلید راجع به تغییر جنسیت را بیان فرمایید؟
جواب: مقام معظم رهبری: عمل جراحی برای كشف و آشكار كردن واقعیت جنسی آنان اشكال ندارد به شرطی كه این كار مستلزم فعل حرام و ترتب مفسده ای نباشد. (اجوبه الاستفتائات, ج2, ص70)
نظر آیات عظام مكارم شیرازی(دام ظله) و فاضل لنکرانی(ره): تغییر دو صورت دارد:
1) تغییر ظاهری و صوری یعنی اثری از آلت جنس مخالف نیست, بلكه فقط یك جراحی صوری انجام می گیرد و چیزی شبیه آلت جنس مخالف ظاهر می شود این كار حرام است و باید به شدت از آن پرهیز نمود و اگر ازدواجی بر اساس آن صورت گیرد حرام و باطل است و حدّ شرعی دارد.
2) تغییر واقعی است یعنی با جراحی كردن عضو تناسلی مخالف ظاهر می گردد این كار ذاتاً جایز است و محذور شرعی ندارد مخصوصاً در مواردی كه آثار جنس مخالف در او باشد اما چون این جراحی نیاز به لمس و نظر دارد تنها در موارد ضرورت جایز است. (استفتائات جدید, ج2)
