نگاهي به تاريخ 60 ساله دوربين هاي عکسبرداري فوري
سليمان فرهاديان
نخستين دوربين هاي عکاسي سريع آنالوگ با نام تجاري «پولارويد» در روز 26 نوامبر 1948 به بازار آمد. دوربين هاي عکس فوري که داراي «اتاق تاريک» بود، در مدت کوتاهي شهرت جهاني يافت. اما امروزه دوربين هاي «پولارويد» واپسين نفس ها را مي کشد. دوربين هاي آنالوگ عکس فوري موسوم به «پولارويد» براي نخستين بار توسط اًدوين لند فيزيکدان امريکايي طراحي شد. اين ايده زماني به فکر لند رسيد که دختر او براي ديدن عکس هاي مسافرت شان بي تابي مي کرد.
لند که هفت سال پيش از اين تاريخ کارخانه توليد لنزهاي عکاسي را تاسيس کرده بود، از سال 1944 به طور مداوم روي اين پروژه کار کرد. وي در روز 21 فوريه 1947 در شهر نيويورک در نشست «انجمن اپتيک امريکا» نخستين دوربين عکس فوري خود را عرضه کرد. نخستين مدل، «Polaroid Land Camera Model95 » بود که عکس گرفته شده را حدود يک دقيقه ظاهر مي کرد. فروش اين مدل در 26 نوامبر 1948 (60 سال پيش) در فروشگاه هاي شهر بوستون امريکا به قيمت 89 دلار و 75 سنت آغاز شد.
فرآيند ظهور «خشک» عکس در يک دقيقه که لند آن را اختراع کرد، به موفق ترين فرآيند عکاسي سريع در دنياي آنالوگ تبديل شد. هشت سال پس از آغاز فروش (1956)، يک ميليون دوربين توليد شده بود و اين تعداد در سال 1964 به پنج ميليون و در ميانه دهه 1960 به بيش از شش ميليون دستگاه رسيد. در سال 1957 نخستين دستگاه اسلايد پولارويد به بازار آمد که مي توانست در مدت تنها دو دقيقه، اسلايد هاي آماده پخش سياه وسفيد توليد کند.
در سال 1963 بود که پولارويد نخستين فيلم رنگي عکس فوري را به بازار عرضه کرد که بسياري از هنرمندان را به استفاده از اين دوربين تشويق کرد. شرکت سازنده دوربين هاي عکس فوري پولارويد با توليد اين دوربين ها به دومين سازنده دوربين عکاسي در دنيا تبديل شد.
دوربيني نه چندان مطلوب
هنرمندان نيز مستقيم يا غيرمستقيم براي پولارويد تبليغ مي کردند. در آلمان، بازيگري که نقش يک کميسر را در سريال تلويزيوني پليسي بازي مي کرد، با اين دوربين از محل حادثه عکسبرداري مي کرد.
در دوربين هاي پولارويد، فيلم از ميان دو غلطک عبور مي کند و هم زمان ماده ظهور فيلم روي آن پخش مي شود. اين فرآيند مي تواند تحت تاثير دما يا تغيير فشار غلطک ها بر فيلم، کيفيت عکس را تغيير دهد؛ ضعفي که براي ماموران پليس در عالم واقعيت، مشکل ساز بود. آنان جزييات فراواني را در عکس ها از دست مي دادند. اين ضعف در مقابل به مذاق هنرمندان بسيار خوش آمد. آنان توانستند طرح هاي بديعي را در عکس هاي خود خلق کنند.
خداحافظي با پولارويد
دوران افول دوربين هاي عکس فوري آنالوگ زماني فرا رسيد که دوربين هاي ديجيتال به بازار عرضه شد. عکاسي با اين دوربين ها سريع و به مراتب ارزان تر از عکس هاي آنالوگ بود. البته عکاسي با پولارويد هيچ گاه ارزان نبود، اما بالا بودن قيمت ها، امروز بيش از هر زمان ديگري احساس مي شود. در حال حاضر چاپ عکس هاي فوري 20 برابر چاپ عکس ديجيتال هزينه دارد.
سال هاست که دوربين هاي پولارويد ديگر توليد نمي شود. شرکت توليدکننده اين دوربين ها در سال 2001 ورشکسته شد. تا چند ماه ديگر عکاسي با دوربين هاي پولارويد نيز تا ابد به تاريخ سپرده خواهد شد، زيرا ديگر فيلم مخصوص اين دوربين ها در دسترس نخواهد بود. آخرين فيلم ها ژوئن 2008 توليد شد.
عکاسي و چاپ سريع به روش آنالوگ در عصر عکاسي ديجيتال جايگاهي ندارد. از ژوئن 2008 چاپگرهاي کوچکي به نام «PoGo» به بازار عرضه شده اند که در جيب هم جا مي شود. چاپگرهايي که به کمک آنها مي توان همه جا و البته سريع، عکس دوربين ديجيتال يا تلفن همراه را چاپ کرد.
نمايشگاه يک خاطره
از چندي پيش يک سايت اينترنتي به مناسبت شصتمين سالروز تولد اسطوره دنياي عکاسي قرن بيستم به جمع آوري و نمايش عکس هايي از سراسر دنيا پرداخت که با دوربين عکس فوري پولارويد تهيه شده اند.
در حقيقت شرکت پولارويد که مخترع و ارائه دهنده دوربين هاي عکس فوري است از يک سال قبل توليد اين نوع دوربين ها را متوقف کرد و به اين ترتيب اين دوربين عکاسي در کنار ديگر اشياي موزه فناوري جاي گرفت. با وجود اين هنوز تا چندي پيش در امريکا و مکزيک کاغذهاي مخصوص اين دوربين ها توليد مي شد اما اکنون توليدکننده اين کاغذها اعلام کرد به زودي توليد اين نوع کاغذهاي چاپ عکس هاي فوري را متوقف مي کند.
تلاش براي زندگي دوباره
با اين همه گروهي از علاقه مندان دوربين هاي عکاسي قديمي عکس هاي فوري «پولارويد» با هدف احياي فيلم هاي اين دوربين قصد دارند نسل جديدي از اين فيلم ها را از سال 2010 وارد بازار کنند. عکس هاي فوري اين دوربين در بسياري از آلبوم هاي خانوادگي حضور دارد و خاطرات زندگي بسياري از افراد قرن بيستمي را اين دوربين ها به تصوير کشيده است. پس از اعلام بازنشستگي دوربين عکاسي فوري «پولارويد» توليد فيلم هاي مخصوص اين دوربين نيز زير بار سنگين رقابت با دوربين هاي ديجيتال متوقف شد. اما قرار است داستان اين دوربين عکاسي فوري و فيلم هايش دوباره در شهر «انشيد» در مرز ميان آلمان و هلند آغاز شود. يک شرکت که کارخانه سابق توليد کننده لوازم و فيلم هاي دوربين پولارويد را خريداري کرده است، قصد دارد از سال 2010 فيلم هاي جديد اين دوربين را وارد بازار کند. ماموريت اين گروه که در اکتبر 2008 سايتي با عنوان «پروژه غيرممکن» را راه اندازي کرد، تلاش براي احياي اين دوربين اسطوره يي است. اعضاي «پروژه غيرممکن» قصد دارند تا پايان سال 2010 يک ميليون فيلم عکاسي را توليد کنند که اين رقم در سال هاي پس از آن به سه ميليون خواهد رسيد. اين کار تقريباً غيرممکن به نظر مي رسد اما از نظر 12 متخصص دوربين عکاسي فوري اين کار امکان پذير است. همچنين شرکت Urban Outfitters با عرضه اين فيلم ها 700 نمونه کمياب دوربين عکاسي پولارويد را براي فروش عرضه مي کند.
ساختار و کارکرد دوربين هاي فوري
دوربين هاي پولارويد را بر حسب نوع فيلمي که استفاده مي کند در چند دسته قرار مي دهند. اولين دوربين ها از حلقه فيلم هاي فوري استفاده مي کردند. اين فيلم در سه اندازه مختلف عرضه مي شد. بعدها بسته فيلم عرضه شد و براي ظاهر کردن اين فيلم ها لازم بود آن را از دوربين بيرون بياورند. اين فيلم ها از دو بخش نگاتيو و پوزيتيو (منفي و مثبت) تشکيل شده بود که پس از ظاهر شدن عکس اين دو بخش را از هم جدا مي کردند. نکته بسيار جالب در تاريخچه دوربين هاي پولارويد آن بود که با پيشرفت علم و فناوري، دوربين هاي پولارويد هم روز به روز پيشرفته تر مي شد. پولارويد در تاريخ 60 ساله خود انواع گوناگوني از دوربين ها را به بازار عرضه کرده است و در بسياري موارد هر دوربيني، فيلم مخصوص به خود را داشت و از روش هاي متفاوتي براي نوردهي، عکسبرداري و چاپ فيلم استفاده مي کرد.
اما نکته جالب در تاريخچه پولارويد آنکه اين شرکت علاوه بر عرضه چندين مدل دوربين عکسبرداري فوري، يک مدل دوربين فيلمبرداري فوري نيز عرضه کرده است که پولاويژن نام داشت. اين دستگاه شامل دوربين، فيلم و نمايشگر فيلم بود. هنگامي که از يک صحنه فيلم تهيه مي شد، فيلم را از دوربين بيرون مي آوردند و درون نمايشگر فيلم قرار مي دادند تا ظاهر شود و پس از ظهور تماشا مي کردند. يکي از مهم ترين ضعف هاي پولاويژن، سرعت کم آن بود. به دليل همين سرعت کم مجبور بودند براي فيلمبرداري، از نور بسيار شديد استفاده کنند. در عين حال استفاده از اين دوربين به مهارت هاي زيادي احتياج داشت. با توجه به اين ضعف هاي پولاويژن و همچنين عرضه دوربين هاي ويدئويي VHS، پولاويژن با استقبال چنداني مواجه نشد و نتوانست مدت زيادي دوام بياورد.
نکته جالب توجه در تاريخچه پولارويد آن است که پولارويد نه اولين دوربين عکسبرداري فوري است و نه تنها دوربين فوري. پيش از لند هم کساني دوربين عکسبرداري فوري عرضه کردند، اما دوربين آنها بيشتر به يک اتاق تاريک شبيه بود تا يک دوربين واقعي. اما پس از عرضه پولارويد بسياري از شرکت هاي ديگر هم دوربين هاي عکسبرداري فوري عرضه کردند که مي توانست از فيلم هاي پولارويد نيز استفاده کند. اما شرکت کداک دوربيني بانام «کداماتيک» عرضه کرد که تنها از فيلم هاي فوري شرکت کداک استفاده مي کرد، اما پس از پيگيري هاي قانوني شرکت پولارويد عرضه اين نوع فيلم و دوربين کداک متوقف شد.
اما نکته جالب توجه آنکه دوربين هاي پولارويد در تاريخ کاربردهاي بسيار گوناگوني داشت. اگر از عجله «جنيفر» دختر «ادوين لند» براي تماشاي عکس هاي گرفته شده بگذريم، بقيه مردم هم از تماشاي عکس شان لحظه يي پس از عکسبرداري هيجان زده مي شدند. مهم ترين مزيت چاپ سريع عکس اين بود که در صورت نامناسب بودن عکس يا نارضايتي مشتري، مي شد عکسبرداري را دوباره تکرار کرد. اما پس از آنکه دوربين هاي عکسبرداري فوري در ابتدا توانست رضايت خاطر مشتريان معمولي را فراهم آورد، کاربردهاي بسيار ديگري نيز يافت که از جمله آنها مي توان به استفاده از اين دوربين ها در صدور کارت هاي شناسايي، عکس گذرنامه و ديگر مواردي که به چاپ سريع عکس نياز داشت، اشاره کرد. ماموران پليس نيز از ديگر علاقه مندان اين دوربين ها بودند چرا که مي توانستند پيش از آنکه صحنه مورد نظر چندان تغيير کند، از آن عکس تهيه کنند. بسياري از عکاسان حرفه يي هم معمولاً يک دوربين پولارويد با خود داشتند و براي اطمينان از ميزان نوردهي يا کادربندي خود ابتدا عکسي با اين دوربين تهيه مي کردند. بسياري از جهانگردان که از مکان هاي تاريخي و باستاني ديدن مي کردند نيز از جمله مشتريان عکاسان دوره گرد با دوربين هاي عکس فوري بودند. اما از زماني که دوربين هاي ديجيتال به بازار آمد همه اين مشتريان به سوي دوربين هاي ديجيتال هجوم آوردند.
ظهور و چاپ عکس فوري
ايده اصلي ادوين لند آن بود که همه افراد به يک دستگاه دوربين عکاسي دسترسي داشته باشند و بتوانند بدون زحمت عکس بگيرند. براي اين کار لازم بود شخص ابتدا با استفاده از يک نورسنج شدت نور محيط را اندازه بگيرد و سپس با توجه به شدت نور، زمان نوردهي را روي عدسي دوربين تنظيم کند. بعد عدسي را روي سوژه تنظيم مي کردند و عکس مي گرفتند و سپس عکاس دکمه يي را مي زد و صفحه بزرگي را از پشت دوربين خارج مي کرد تا صفحه هاي مثبت و منفي را روي هم قرار دهد و داروي چاپ روي صفحه پخش شود. پس از گذشت مدت زماني مشخص عکس چاپ مي شد و عکاس با باز کردن دريچه يي از پشت دوربين صفحه هاي مثبت و منفي را از يکديگر جدا مي کرد. البته در دهه 1960 شرکت پولارويد فيلم هاي پيشرفته تري عرضه کرد که فرآيند چاپ عکس بدون دخالت عکاس و به صورت خودکار صورت مي گرفت و در نتيجه عکس از کيفيت بسيار بهتري برخوردار بود. در هر صورت امروزه اين عکس ها به تاريخ پيوسته است و با توجه به اينکه تنوع دوربين هاي عکسبرداري ديجيتال زياد است فقط پدربزرگ ها با ديدن اين عکس ها ياد خاطرات جواني مي افتند و آرزو دارند يک بار ديگر لذت عکس گرفتن با اين دوربين ها را تجربه کنند.
