آیا او، فقط «زین العباد» بود؟!

همه می دانیم که شدیدترین دوران خفقان و سخت گیری علیه شیعیان و اهل بیت علیهم السلام در دوران امام مظلوم، حضرت زین العابدین علیه السلام بوده است به گونه ای که بعد از حادثه عاشورا همه مردم را از اطراف اهل بیت علیهم السلام پراکنده نمودند. فلذا در حدیثی که شیخ مفید نقل نموده است می خوانیم:

«ارتد الناس بعد الحسین إلا ثلاثة ...ثم إن الناس کثروا و لحقوا » (اختصاص مفید ، ص64) یعنی مردم بعد از شهادت امام حسین علیه السلام از اهل بیت علیهم السلام روی گردان شدند جز سه نفر... لکن کم کم دوباره ملحق شدند و زیاد گشتند.

علت این روی گردانی چیزی نبود جز خفقان شدید دستگاه خلافت علیه علی بن الحسین علیهما السلام  و شیعیان. از این رو بود که امام زین العابدین علیه السلام به دلیل غربت و تنهایی و نداشتن و نیافتن شاگرد برای انتقال معارف الهیه بیشتر وقت خود را به عبادت و سجده و مناجات می پرداختند و از این طریق تشیع را از خطر انقراض حفظ نمودند و به این علت بود که از بین معصومین علیهم السلام فقط ایشان به «سجاد» و «زین العابدین» معروف شدند با این که همه اهل بیت علیهم السلام از بهترین عباد و زهاد و نساک بودند.

اما یک سوء برداشت از طرف برخی از دشمنان اهل بیت علیهم السلام از این قضایا صورت گرفت؛ یا به عبارت دیگر یک غفلت یا سوء فهم از جانب برخی دوستان نیز رخ داد، و آن اینکه شخصیت امام چهارم علیه السلام در دعا و عبادت و مناجات خلاصه انگاشته شد و توهم شد که شخصیت و زندگی این امام بزرگوار ابعاد دیگری نداشته است؛ یا به عبارت دیگر سایر ابعاد شخصیت آن حضرت تحت الشعاع مقام عبودیت و حالات مناجات ایشان واقع شد. از همین رو امامان بعدی علیهم السلام چه امام باقر و صادق و چه امام رضا علیهم السلام هر گاه مجال یافتند به تبیین سایر ابعاد شخصیت زین العابدین علیه السلام پرداخته اند. به همین دلیل در روایات با این عبارت زیاد بر می خوریم که: «کان علی بن الحسین یقول ...» یا «کان علی بن الحسین یفعل ....» یعنی علی بن الحسین علیهما السلام این چنین و آن چنان بود.

در ادبیات عرب معروف است که هر گاه بر سر فعل مضارع فعل کمکی «کان» به کار رود تبدیل به ماضی استمراری می شود یعنی سیره و شیوه شخص را نشان می دهد، تعبیر مذکور که عرض نمودیم در روایات بسیاری به کار رفته است. در مورد سایر معصومین علیهم السلام بسیار کمتر به کار رفته و فراوانی آن به اندازه ای که در مورد امام سجاد علیه السلام به کار رفته نیست.

فقط در مورد امیر المومنین علیه السلام کمی به کار رفته که دلیل آن هم این بوده که مخاطبین اهل بیت علیهم السلام گاهی اعتقاد به امامت آن حضرات نداشتند اما به خلافت چهارم امیر المومنین علیه السلام قائل بودند. فلذا کلام آنها را در صورتی که حاکی از فعل و قول رسول اکرم صلی الله علیه و آله یا خلفا و اصحاب بود می پذیرفتند.

به همین دلیل در بسیاری از روایاتی که اهل بیت علیهم السلام سلسله حدیث خود را به پیامبر و امیر مومنان علیهماالسلام می رسانند، علت این است که مخاطبین جزء شیعیان نبوده اند. اما علت این که اهل بیت علیهم السلام اصرار داشته اند که سیره امام علی بن الحسین علیهماالسلام را بیان کنند این نبوده که سیره این امام همام را غیر شیعیان حجت می دانسته اند- اگر چه که آن حضرت را غالب اهل تسنن به عبادت و مناجات و زهد می شناسند- بلکه هدف گذاری اصلی اهل بیت علیهم السلام در این زمینه اصلاح تفکر دوستان خود راجع به زین العابدین علیه السلام بوده است.

بسیار مناسب است که در این مختصر به بعضی از همان سیره ها اشاره نماییم:

امام باقر علیه السلام:

کان علی بن الحسین یقول ... علی بن الحسین علیهماالسلام  می فرمود: «شایسته ترین مردم برای ورع ورزیدن و کوشش در عبادت، اوصیاء و شیعیان آنها می باشند ...». (محاسن ج1ص182)

امام صادق علیه السلام:

علی بن الحسین علیهماالسلام می فرمود: «دوست ندارم در مقابل دریافت نعمت های بزرگ، نفسم ذلیل شود (یعنی اگر نعمت های بزرگی به من داده شود و قرار باشد که در مقابل آن عزت خود را بفروشم هرگز چنین کاری نخواهم نمود همانند پدرم حسین بن علی علیهماالسلام) و هیچ نوشیدنی در نزد من محبوب تر از فرو خوردن خشم نیست!» (کافی ج2ص109)

امام رضا علیه السلام:

علی بن الحسین می فرمود: «من برای سود بردن خود زراعت نمی کنم بلکه برای این که فقرا و پرندگان از گندم استفاده کنند به زراعت مشغول می شوم. (مسند الرضا ج2ص317)

و باز از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرموده اند:

علی بن الحسین علیهماالسلام انگور را بسیار دوست می داشت. روزی یکی از کنیزان و خادمان آن حضرت خوشه ای انگور برای او آورد و در مقابل آن حضرت نهاد. در همان هنگام یک فقیری به در خانه مراجعه نمود؛ حضرت دستور دادند که انگور به فقیر داده شود. یکی از غلامان حضرت که داستان را متوجه شد با یکی دیگر از خادمان قضیه را در میان گذاشت و به او گفت که برو و آن انگور را از آن فقیر بخر و دوباره برای حضرت بیاور. این کار را انجام دادند که ناگهان فقیر دیگری به در خانه آن حضرت مراجعه نمود و حضرت دو مرتبه امر فرمودند که انگور مورد علاقه شان به آن فقیر جدید داده شود. این کار سه مرتبه تکرار شد و حضرت در مرتبه چهارم انگور را میل نمودند! (مسند الرضا ج2ص338)

آری، سیره اهل بیت علیهم السلام این بوده است که آنچه را مورد علاقه آنها بوده است، انفاق نمایند تا به دستور خداوند که می فرماید: «لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ» عمل نموده باشند!

روایات بیان سیره علی بن الحسین علیهما السلام بسیار زیاد است ولی ما به همین مقدار اکتفا می نماییم.

مدرس حوزه علمیه               

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان