مبحث هفتاد و چهارم طرح صالحین: «فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی»

خانواده ها و فرهنگ کتابخوانی

به اعتقاد بسیاری از بزرگان تعلیم وتربیت و روانشناسان اولین عاملی که در ایجاد عادت به مطالعه تاثیرگذار است خانواده است .چنانچه می دانید عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است در نتیجه این عادت مانند الگوهای رفتاری دیگر در روند اجتماعی شدن کودک در او ایجاد می شود .اگر پدر و مادرعادت به مطالعه داشته باشند و بخشی از شبانه روز را به مطالعه کتاب یا روزنامه اختصاص بدهند و کودک در طول روزها وشب هایی که با آنها می گذراند ببیند که پدر و مادرش کتاب می خوانند وببیند که در مورد کتاب ها و نکته های خاص از آنها بحث و اظهارنظر می کنند، کودک خیلی زود با کتاب آشنا می شود. اول تقلید و سپس با دیدن کتاب های تصویری که در آنها است اشیای پیرامون خود را پیدا می کند.بازشناسی به او کمک خواهد کرد که ناخودآگاه به سوی کتاب جلب شود واین امر به تدریج در او به صورت یک عادت در می آید.چنانچه کودک از بازی کردن خوشش می آید بعد از این از تماشای کتاب لذت خواهد برد. این گونه کودکان که مراحل اولیه و در عین حال اسامی آشنایی با کتاب را در خانواده گذرانیده اند در محیط مدرسه خیلی زود وبدون مشکل به کتاب ومطالعه عادت می کنند و این عادت خیلی زود و بدون کمترین اصراری در وجودشان جایگزین می شود و پایدار می ماند.

در نتیجه بحث های فوق یادآور می شود. خانواده های ما به عنوان یکی از منابع اصلی جامعه پذیر کردن کودکان در عصر کنونی تا حدی خاصیت خود را از دست داده و نهاد هایی چون آموزش و پرورش و رسانه ها جای آن را گرفته اند.والدین به دلیل اشتغالات کاری و فکری در بیرون از خانه کمتر از گذشته در تربیت فرزندان خود دخیل هستند .

اما با این حال والدین می توانند از کودکی فرزندان خود را با کتاب آشنا کنند و آن را به عنوان دوستی مهربان که می تواند از آن چیز های زیادی یاد بگیرند معرفی کنند و تصویری جذاب و دوست داشتنی از کتاب در ذهن آنان ایجاد کنند تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در آنان درونی شود.لازم است نهاد های مشاوره ای و تربیتی خانواده ها را در این زمینه راهنمایی کرده و راه کار های علاقمند کردن کودکان به کتاب را به آنان آموزش دهند.هر چند ما در این زمینه هزینه کنیم به معنای سرمایه گذاری خواهد بود که برکات مادی و معنوی بسیاری را برای کشور ما به ارمغان خواهد آورد. بهترین تشویق برای ایجاد عادت به مطالعه درکودکان این است که خودوالدین اقدام به مطالعه کنند.

این کار باید به صورت عملی انجام شود زیرا با تشویق زبانی نمی توان در کودک ایجادانگیزه نمود. خانواده باید مواظب دوستان فرزندانشان باشد دوستی که اهل مطالعه وکتاب خواندن باشد حتما در گرایش کودک به مطالعه موثر خواهد بود.والدین به عنوان جایزه به فرزندان خود کتاب های مورد علاقه آنها و مخصوص سن کودک هدیه بدهند.

ساعات مشخصی از روز را به مطالعه اختصاص دهند، مخصوصا به مطالعه کتاب های غیردرسی. ایجاد کتابخانه های کوچک خانواده می تواند درایجاد علاقه و انگیزه به مطالعه در کودک کمک نماید.

آسيب شناسي ضعف ها و موانع پيش روي فرهنگ مطالعه


هرگاه جهل و بي خبري، مثل علفهاي هرز به قصد تخريب در يك جامعه اي برويد يا شبهه ها ذهن جوانان را فلج كنند، يكي از مهم ترين كارهايي كه مي تواند آفت جهل را بزدايد، مطالعه است و آنچه مي تواند شبهه هاي ذهني را دفع كند و ايمان و اطمينان را به قلب ها باز آورد، كتابخواني است. گرفتاران در چنبره پرسش ها و محاصره شدگان در ميان انبوه شبهه ها مي توانند براي استعداد فكري به كتابخانه مراجعه كنند و از آنجا نيرو گيرند و به جنگ شبهه ها بروند و پاسخي در برابر القائات و شبهه افكني هاي ديگران بيابند و روح جان خود را با مطالعه كتاب سيراب نمايند.
    دانش اندوزي و كتابخواني در اسلام از جايگاه والاو شان عا لي برخوردار است. روايت هاي گوناگوني از پيامبر خدا و ائمه معصومين«ع» موجود است كه پيروان دين مبين اسلام را به دانش ورزي و كتابخواني توصيه و سفارش فرموده اند.
    پيشوايان ديني ما هم مسلمانان را به حفظ و نگهداري كتابها توصيه فرموده و از اين رهگذر، اهميت فرهنگ مكتوب را به مردم يادآور شده اند. از جمله در حديثي مي خوانيم كه امام حسن مجتبي«ع» فرزندان و برادرزادگان خود را جمع كرد و درباره حفظ دانش و نوشتن آن چنين سفارش فرمود: «شما كوچك ترهاي قوم هستيد و به زودي بزرگان قوم خواهيد شد، پس دانش بياموزيد. هركس از شما نتواند علم را حفظ كند و به خاطر بسپارد آن را بنويسد و در خانه اش قرار دهد.»
    كتاب كانون پرطراوت و شاداب انديشمندان و اهالي معرفت است، همان گونه كه در باغ و بوستان خاطر آدمي شاد و پرنشاط مي شود، سفر به بوستان كتاب و مطالعه ژرف آن نيز مشام جان را خرم و شاداب مي سازد. كارشناسان معتقدند، آدمي وقتي به مطالعه مي پردازد، احساس نشاط مي كند و روحش بالنده مي شود. سرانه كتابخواني در كشور براي هر نفر تنها 12دقيقه در شبانه روز است و اين سرانه با افزودن كتب درسي براي برخي از افراد به 22 دقيقه مي رسد، واقعا جاي تاسف دارد و تاسف بارتر اين نكته است كه اين سرانه براي كشوري است كه 75 ميليون جمعيت دارد كه 85 درصد آن باسواد هستند كه اين ميزان در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته همانند ژاپن يا انگليس كه سرانه مطالعه در حدود 90 دقيقه در روز است يا در مقايسه با كشورهاي در حال توسعه اي همانند تركيه يا مالزي كه اين عدد نزديك به 55 دقيقه در روز است، سرانه مطالعه در ايران چيزي در حد فاجعه است. بررسي ها نشان داده است كه در بسياري از خانواده هاي ايراني، هنوز فرهنگ مطالعه و كتابخواني به عنوان يك سنت و يك اصل فرهنگي پذيرفته نشده است. دلايل پايين بودن فرهنگ مطالعه و كتابخواني و موانع پيش روي اين امر و همچنين راهكارهاي حل اين مشكل موضوعي است كه در بخش پاياني گزارش به آن مي پردازيم.

ادامه دارد ............

ادامه  آسيب شناسي ضعف ها و موانع پيش روي فرهنگ مطالعه

    مردم به كتابخواني احساس بي نيازي مي كنند
    يكي از دلايل پايين بودن سطح مطالعه در كشور در وهله اول به عدم شناخت صحيح از موضوع مطالعه برمي گردد كه بين مردم و مسئولان ديده مي شود.
    حميدرضا شاه آبادي معاون توليد كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و مدير انتشارات كانون در گفت وگو باگزارشگر كيهان با بيان موضوع فوق و با اشاره به اينكه مردم را به مطالعه عادت نداده ايم و آنها نيز به كتابخواني و مطالعه احساس نياز نمي كنند، مي گويد: «افراد در استفاده از كتاب براي حل مشكلات خود احساس بي نيازي مي كنند، كتاب خواندن در كشور، پديده اي جدي و عبوس به شمار مي آيد كه خاص گروهي ويژه و براي قشر خاصي تلقي مي شود. تصور عامه از كتاب يك حجم انبوه از كاغذ است كه بايد در فضايي ساكت و به دور از دغدغه آن را خواند، حال آنكه مي توان كتابهايي را در جامعه عرضه كرد كه مردم براي برطرف كردن نيازهاي اوليه خود، براي سرگرمي و تفريح و يا لذت بردن و خنديدن به آن مراجعه كنند و ساعتها وقت براي مطالعه بگذارند، اما متاسفانه كتاب خواندن در جامعه بحثي جدي است چون اغلب كتابها داراي متن هاي سنگين است، اگر كتابهايي با محتوايي ساده داشته باشيم كه پاسخگوي نيازهاي اوليه مردم باشد، رفته رفته فرهنگ مطالعه كردن در خانواده ها گسترش پيدا مي كند. همچنين اگر كتابهايي با تصاوير ساده و قصه و حكايتهاي روان براي بچه ها چاپ شود يا داستانهايي را براي بزرگسالان حكايت و روايت كند، به تدريج مطالعه اين گونه كتابها، زمينه ساز ورود افراد به مطالعه كتابهاي علمي تر با سطح اطلاعات بالاتري خواهد شد.»
    از آقاي شاه آبادي سوال مي كنم يعني چون الان كتابهاي موجود از سطح علمي خيلي بالايي برخوردارند، مردم كمتر مطالعه مي كنند؟ در پاسخم مي گويد: «در حال حاضر كتابهايي كه بتواند نيازهاي اوليه افراد را برآورده كند و از زبان نگارشي ساده اي هم برخوردار باشد، خيلي در بازار موجود نيست و البته منظور از كتاب ساده اين نيست كه كتاب سطح پاييني داشته باشد و مطالب سخيفي را به ذهن خواننده القا كند، بلكه كتاب خوب كتابي است كه در عين سادگي از جذابيت خاصي هم برخوردار باشد يعني بتواند جايگزين مناسبي براي كامپيوتر و بازيها و سرگرمي هاي الكترونيكي باشد.»
    مدير انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان با تاكيد بر اين موضوع كه هيچ پديده اي نمي تواند جاي كتاب را بگيرد، و هيچ كاري نمي تواند جاي مطالعه كردن را پرنمايد تصريح مي كند: «در كشوري مثل ژاپن كه بيشترين استفاده را از تكنولوژي دارند، مي بينند كه بالاترين سرانه مطالعه را هم به خود اختصاص داده اند و رسانه هاي جديد نتوانستند كتاب كاغذي را از ميدان خارج كنند و كتاب هم اكنون به عنوان بيشترين و نجيب ترين پديده فرهنگي براي همه مردم ژاپن حائز اهميت است.»
    از وي در مورد راهكارهاي توسعه فرهنگ مطالعه سوال مي كنم كه مي گويد: «يكي از راهكارها، ساخت بهترين كتابخانه ها و در دسترس بودن كتابهاي جذاب و مفيد براي خوانندگان است.
    ضمن اينكه نويسندگان هم بايد در زمينه توليد كتابهاي خود دقت لازم را به خرج دهند و براي قشر و گروه خاصي كتاب ننويسند، نويسندگان بايد عموم مردم را در نظر بگيرند و متناسب با سليقه عمومي دست به كار نگارش شوند.»
    كتابداران، كتاب مرجع كتابخانه ها
    وجود يك كتابخانه خوب و يك كتابدار با تجربه و متخصص تا چه اندازه درجذب خواننده و ترويج فرهنگ كتابخواني در جامعه موثر است؟
    خانم آمنه حسيني كه 11 سال سابقه كار كتابداري دارد و از 4 سال قبل تاكنون در كتابخانه بزرگ استاد معين به عنوان مسئول كتابخانه مشغول فعاليت مي باشد نقطه نظرات خود را در مورد سوال فوق اين طور مطرح مي كند: «كتابخانه اي خوب است كه بيشترين كتابهاي روز را در خود گنجانده باشد، البته شيك بودن و زيبايي ساخت كتابخانه خيلي در ترويج مطالعه تاثير ندارد، اما فضا، نور و سكوت كتابخانه و كتابداران آن تاثير زيادي در جذب خواننده دارد.»وي به نقش كتابداران در ترويج كتابخواني اشاره مي كند و مي گويد: «يك كتابدار حكم يك كتاب مرجع را دارد، چنانچه بتواند كتابها را به خوبي به مراجعه كنندگان معرفي و شناسايي كند و كتابهاي روز را استخراج نمايد و آن را ترويج دهد، قطعاً كمك بزرگي به توسعه فرهنگ مطالعه مي شود.»
    خانم حسيني با اشاره به اينكه اين كتابخانه 6 هزار و 700 نفر عضو حقيقي و 3 هزار نفر عضو سالانه دارد، مي گويد: «هر 6 ماه يك بار كتابهاي اين كتابخانه به روز و كتابهاي جديد نيز جايگزين كتابهاي قديمي مي شود كه اين موضوع هم مي تواند در ترغيب افراد به كتابخانه موثر باشد، چنانچه كتابهاي جديد وارد كتابخانه گردد، طبيعي است كه مردم هم استقبال مي كنند.»

ادامه دارد .........

ادامه آسيب شناسي ضعف ها و موانع پيش روي فرهنگ مطالعه

    شيوه هاي غلط تبليغاتي
    گرايش به كتاب و مطالعه، مثل بسياري از گرايشهاي اكتسابي ديگر بايد از همان دوران خردسالي در شخص به وجود آيد و اگر نتوان در همان سنين خردسالي، بذرعلاقه به كتاب و مطالعه را در وجود طفل كاشت، جبران آن در سالهاي بعد دشوار خواهد بود.
    محمدرضا سرشار، داستان نويس و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه خانواده، مدرسه و سپس جامعه در علاقه مند كردن افراد بخصوص نوجوانان و جوانان به مطالعه تاثيرگذار هستند، مي گويد: «در اختيار قراردادن كتابهاي مصور رنگي، داستان گويي و داستان نويسي، خواندن شعر براي كودكان و تشويق آنان به حفظ كردن، اهل مطالعه بودن بزرگ ترها و تشويق بچه ها به صحبت درباره كتابها و استفاده درست و حساب شده از برنامه هاي صدا و سيما و سينما همگي از جمله عواملي در خانواده هستند كه باعث ترويج فرهنگ مطالعه مي شود.»
    مصطفي رحماندوست نويسنده و شاعر ادبيات كودكان و نوجوانان با انتقاد از فرهنگ غلط ترويج مطالعه مي گويد:« متاسفانه فرايند تبليغات و اطلاع رساني درباره كتاب و كتابخواني بيمار است و كتابهاي خوب و شخصيت هاي كتاب خوان به نحو مناسبي به جامعه معرفي نمي شوند.»
    وي مي گويد: «ضعف ترويج فرهنگ مطالعه و ايجاد گرايش به كتابخواني در جامعه ريشه در بدو كودكي دارد و بهترين راه علاقه مند كردن كودكان به اين است كه والدين از بدو تولد براي فرزندان خود قصه بگويند و كتاب بخوانند.»
    رحماندوست با بيان اينكه كتاب بايد در خانواده هاي ايراني به يك مسئله تبديل شود مي گويد: «مشكلي كه باعث شده تا بچه ها كمتر به كتاب خواندن روي بياورند اين است كه در خانواده خود كتاب خواندن را نمي آموزند، به همين دليل در سالهاي بعد كتاب را به عنوان پديده اي تجملي نگاه مي كنند، كمتر به سراغ آن مي روند و از خواندن كتاب لذت نمي برند.»
    وقتي جاي كتاب خواندن تنگ مي شود...
    حال كه شاهد رشد تكنولوژي هاي جديد در عرض كتاب هستيم و اين وسايل جاي كتاب را تنگ كرده و آن را از اولويت خارج ساخته اند چه بايد بكنيم تا افراد در كنار استفاده از وسايل ارتباط جمعي، مطالعه كردن را فراموش نكنند و براي آن هم جا و زمان مشخصي در نظر بگيرند؟
    مجيد زمان پور، مسئول موسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام نيز در پاسخ به سوال فوق مي گويد: «اين كار نياز به زمان و شناخت ضعفها و مشكلات موجود دارد، برخي از كتابهايي كه در حال حاضر منتشر مي شود به دليل نوسانات زياد و آزادي هايي كه در اين عرصه وجود دارد، به ورطه تكرار و سطحي بودن افتاده اند، وجود كتابهاي سطحي مثل علفهاي هرزي است كه ويترين مغازه ها را اشغال و بودجه هاي زيادي را به خود اختصاص مي دهند و متاسفانه وجود اين كتابها يكي از آسيبهايي است كه در حوزه نشر به چشم مي خورد اغلب اين كتابها عمق ندارند و يك پيام حداقلي را به خواننده منتقل مي كنند، از اين رو بايد براي جذب مخاطب، نويسندگان و ناشران به نگارش و چاپ كتابهايي با غناي بالاي علمي در عين سادگي روي آورند.»
    وي با اشاره به اينكه كتابهاي سطحي، جاذبه هاي كاذب دارند مي گويد:« نويسندگان بايد دنبال پر كردن خلاهاي موجود باشند و از جاذبه تكنيك نگارشي استفاده كنند.»
    زماني در ادامه به سيره عملي حضرت امام در مورد مطالعه هم اشاره مي كند و مي گويد: «در سيره عملي امام راحل، تنوع مطالعاتي مورد توجه ويژه آن حضرت قرار داشت و ايشان علاوه بر مباحث فقهي، اخلاقي، فلسفي و عرفاني، كتابهاي تاريخي، ادبي با گرايش داستاني مثل «شوهر آهو خانم» و جزوه هايي از گروهك هاي منافقين جهت آشنايي با افكار و عقايد انحرافي آنها و كتب شعر فراواني مطالعه مي كردند و اين امر بيانگر گستردگي مطالعات حضرت امام در بخش سيره عملي ايشان بود و اين سير مطالعه از اول زندگي تا اواخر عمر ايشان ادامه داشت. »اما متاسفانه در شرايط فعلي در حوزه كتاب و مطالعه طبق بيانات رهبرمعظم انقلاب اسلامي كارنامه چاپ نشر و مطالعه كتاب رضايت بخش نيست. دليل اين مسئله را از آقاي زمان پور سوال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: « در بحث حل مشكلات حوزه كتاب سليقه فردي دست اندركاران كارساز نيست، اين كار به خرد جمعي نياز دارد، در بحث توليد و چاپ كتاب مناسب به افراد متخصص و با تجربه و اساتيد دانشگاه نياز داريم و بايد يك كارگروه تخصصي مركب از عناصر حوزه و دانشگاه براي ترويج و توسعه فرهنگ مطالعه و چاپ در كشور راه اندازي شود تا بتوانند راهكارهايي جهت رفع آفتها ارائه دهند.»
    وي همچنين به دلايل پايين بودن آمار مطالعه هم اشاره مي كند و مي گويد: «متاسفانه مطالعه به شكل سنتي و بيان قصه هاي كهن و نقل آن از زبان مادربزرگها، در حال حاضر رو به انقراض است كه دليل آن هم ورود جريان موازي هويت جديد است كه به بازار ورود پيدا كرده و به دليل جاذبه زياد خود كتاب را به حاشيه رانده است، اينترنت، بازيهاي كامپيوتري سگا-پلي استيشن... و ديگر بازيهاي رايانه اي از عوامل جايگزيني و جاذبه هاي جديد همراه با رشد تكنولوژي، همه و همه كتاب را به حاشيه رانده اند كه براي تقابل آن بايد همه دست به دست هم دهيم تا خلاهاي ايجاد شده پر شود.»
    حمايتهاي مقطعي وزارت فرهنگ و ارشاد از علاقه مندان به مطالعه
    به همان اندازه كه نويسندگان با نوع نگارش و قلم خود در ترويج كتابخواني تاثير دارند، ناشران هم به نوبه خود نقش اساسي در اين زمينه ايفا مي كنند.
    علي نيك كار مديرعامل شركت انتشارات كيهان و استاد دانشگاه نيز در گفت وگو با گزارشگر روزنامه با اشاره به اينكه ناشران و كتاب فروشي ها هم به نوبه خود نقش بسيار موثري در اشاعه فرهنگ كتابخواني ايفا مي كنند، مي گويد: «ميزان توجه ناشران به تمايلات و نيازهاي خوانندگان، استانداردهاي چاپ و نشر و همچنين گسترش قلمرو نمايش و توزيع كتاب توسط كتابفروشي ها از جمله عوامل اثرگذاري در گرايش مردم به سمت مطالعه مي باشد.» آقاي نيك كار مي گويد: «كيفيت برتر كتاب، اعم از جذابيت ظاهري، نحوه صفحه آرايي و حروف چيني، شيوه طراحي و رنگ آميزي تصاوير روي جلد و درون متن، حجم، قطع و كيفيت چاپ و صحافي، همچنين ويژگي هاي محتوايي و مسائل مربوط به ويراستاري كتاب از جمله مواردي است كه پيوسته بايد مد نظر ناشران، نويسندگان، ويراستاران و به طور كلي متوليان عرصه چاپ و نشر قرار گيرد.» اين استاد دانشگاه در توضيح بيشتر نقش ناشران در گسترش فرهنگ مطالعه خاطرنشان مي كند، توجه به كتاب در سالهاي اخير در سطح كشور كم شده است، بايد نياز به مطالعه در ميان مردم ايجاد شود تا آنها به دنبال كتب مورد نياز خود بروند، ضمن اينكه بايد فرهنگ يادگيري توسط كتاب بين افراد احيا شود و ناشران هم بايد رسالت فرهنگي خويش را در نشر و توزيع كتب سودمند در جامعه پاس دارند و به جاي فكر كردن صرف به پول و كسب درآمد، كمي هم به فرهنگ جامعه فكر كنند.
    وي با اظهار تاسف از اينكه سرانه مطالعه در بين دانشجويان در طول تابستان كاهش يافته و به نيم ساعت در شبانه روز برمي گردد و در حالت اجبار و در طول سال تحصيلي فقط به 2 ساعت و نيم افزايش مي يابد، مي گويد: «مطالعه نياز به فرهنگ سازي دارد و اين كار به تنهايي برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيست، ناشران و نويسندگان در اين زمينه وظيفه اصلي را برعهده دارند.»
    نيك كار در عين حال از حمايتهاي مقطعي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي از علاقه مندان كتاب و كتابخواني كه صرفا در فصل نمايشگاه كتاب و در قالب بن هاي نقدي صورت مي گيرد، انتقاد مي كند و مي گويد: «گران بودن قيمت كتابها و كمبود وقت مردم براي مطالعه به دليل مشغله زياد آنها در كنار تبليغات كم رنگ و ضعيف رسانه ها و نهادها از كتاب هم به پايين آمدن سرانه مطالعه و فراموشي كتابخواني در كشور دامن زده است.»

جایگاه مطالعه در اسلام

«بخوان به نام پرور‌دگارت كه جهان را آفرید. همان خدایی كه انسان را از خون بسته به وجود آورد. بخوان كه پروردگارت از همه بزرگوارتر است. همان پروردگاری كه به وسیله قلم تعلیم داد.»

بدین ترتیب نقطه‌ی آغاز رسالت و دعوت اسلامی بر مبنای خواندن و مطالعه شكل گرفت و اعجاز اسلام، قرآن و راه رسیدن به آن مطالعه و تدبر در آن بود.

تاریخ هیچ تمدنی خالی از كتاب و كتابت نبوده ‌است، همه فرهنگ‌ها با كتاب آغاز می‌شوند و با كتاب رشد می‌كنند. در این میان آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از كتاب برده‌ است، چرا كه پیامبر عظیم‌الشأن اسلام رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌كند و در همین فرهنگ مقدس است كه خداوند منان به قلم سوگند یاد می‌كند و معجزه‌ آخرین فرستاده‌اش را یك كتاب قرار داده‌ است.

در اهمیت نقش كتاب در تكامل جوامع انسانی همین بس كه تمام ادیان آسمانی و بزرگان تاریخ بشری از طریق كتاب جاودانه مانده‌اند.

این نشانه‌های روشن و همچنین پیشنیه فرهنگی ما یعنی تعدد كتاب‌ها و كتابخانه‌ها در عصر شكوفایی تمدن اسلامی و آثار مكتوب نام‌آوران و دانشمندان مسلمان ایرانی همه ناظر بر اهمیت كتاب و كتابخوانی است و این حقیقت را بر ما آشكار می‌كند كه آیین اسلام پرچمدار كتاب و كتاب‌خوانی در زمین است.

اسلام آغاز رسالت قرآنی‌اش را با قلم شروع می‌كند و ارزشی كه قلم و تعلیم و تربیت در قرآن دارد بر كسی پوشیده نیست‌. در بعضی از روایات و احادیث از كتابخانه به عنوان بوستان نام برده شده و توصیه شده است كه علم را با نوشتن و كتابت در بند كنید و زیباترین تعبیر‌، اطلاق عنوان كتاب به قرآن است.

«والكتاب المبین» و این تعبیر نشانگر ارزش و اهمیت كتاب و نوشتار است. ارزش خواندن و مطالعه در صدر اسلام به حدی بود كه در پایان جنگ بدر كه تعداد زیادی از مشركین به اسارت مسلمانان در آمدند، اعلام شد كه هر یك از مشركین اگر فدیه بپردازد یا به 10 نفر از مسلمانان سواد خواندن و نوشتن را بیاموزد آزاد خواهد شد. از اهمیت علم و مطالعه در اسلام، آن هم بدترین شرایط جنگ خبر می‌دهد، تا آن جا كه اسلام سواد و مطالعه را با مصالح كلی خود حتی در شرایط جنگی یكی می‌داند.

ادامه دارد ...........

ادامه جایگاه مطالعه در اسلام

فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مساله کتاب، کتاب‌خوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است. در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید و مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مساله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این رابطه صورت داده‌اند و کتاب و کتاب‌خوانی ‌در جوامع توسعه یافته اهمیت خاصی یافته است.

در طول تاریخ نیز همواره توصیه علما و بزرگان علم و ادب بر اهمیت کتاب و مطالعه بوده است. در دین اسلام نیز توجه ویژه‌ای به این مساله شده و احادیث فراوانی از پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام) در این رابطه نقل شده که حاکی از اهمیت این مساله در نزد آنان است. امروزه نیز اهمیت مطالعه در توسعه فردی و اجتماعی بر همگان آشکار شده است، لذا توجه دولتمردان و سیاست‌گذاران بر این مساله معطوف گشته است تا جایی که امروزه به مطالعه نه تنها به عنوان یک مزیت، بلکه به عنوان یک ضرورت نگریسته می‌شود.

مطالعه كردن، یعنی بهتر و بیش‌تر دانستن و بهتر دانستن، یعنی بهتر سخن گفتن، بهتر اندیشیدن و بهتر عمل كردن و چه كسی یافت می‌شود كه از این خصوصیات بی‌نیاز باشد. مطالعه تنها راه رسیدن به علم است و جز آن راهی وجود ندارد. اگر مطالعه نباشد،علمی هم در كار نخواهد بود.

خداوند می‌فرماید: "هل یستوی الّذین یعلمون والّذین لا یعلمون": بگو آیا كسانی كه می‌دانند با كسانی كه نمی‌دانند، مساوی‌اند؟"

این حكم شامل كسانی نیز می‌شود كه به بهانه‌ی عبادت، مطالعه و راه علم آموزی را كنار نهاده‌اند، تا به گمان خود از راه كسب ثواب به سعادت برسند، اما پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «برتری عالم بر عابد مانند برتری من بر كم ترین شماست.»

چند روایت در مورد درس خواندن و طلب علم
 

اهمیت و جایگاه کتاب و کتابخوانی از منظر مقام معظم رهبری انس با کتاب

یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتاب خوانی مردم آن مرز و بوم است و کشور تاریخی ما ایران اسلامی نیز از قدیم الایام تاکنون با داشتن تمدنی چندهزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی بسان خورشیدی تابناک همچنان می درخشد و با فرزندان نیک نهاد خویش هنرنمایی می کند.
چه کسی است که در دنیا با دانشمندان فرزانه و نام آور ایرانی همچون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، فارابی، خوارزمی و... و شاعران برجسته نظیر سعدی، حافظ، فردوسی، مولوی و... آشنا نباشد و در مقابل عظمت آنها سر تعظیم فرود نیاورد؟ آیا وجود این بزرگان، مایه فخر و مباهات هر ایرانی نیست؟!
عزیزان، تمامی این افتخارات ارزشمند، برگرفته از میزان عشق و علاقه فراوان ملت ما به فراگیری علم و دانش از طریق خواندن و مطالعه منابع و کتاب های گوناگون است. به شکرانه الهی تاریخ و گذشته ما همیشه منیر و پربار می باشد. ولی وضعیت حال ما در این زمینه، چه طور است و اکنون در چه جایگاهی قرار داریم؟
متأسفانه آمار و ارقام ارائه شده از سوی مجامع و سازمان های فرهنگی داخلی و خارجی مانند یونسکو در مورد سرانه مطالعه هر ایرانی، برایمان چندان امیدوارکننده نمی باشد و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز از این وضعیت بارها اظهار گله و ناخشنودی نموده و از مسئولان و ارگان های مختلف خواسته اند که با برنامه ریزی های شایسته، موانع و مشکلات ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه را حل و برطرف کنند تا توجه به کتاب و کتاب خوانی با وارد شدن به زندگی مردم به یک سیره و سنت رایج عمومی، همگانی و فراگیر تبدیل شود.
آنچه که در ذیل می آید گوشه ای از نقطه نظرات و تأکیدات فراوان مقام معظم رهبری در زمینه گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی در جامعه می باشد که امید است برای شیفتگان علم و خوانندگان این مقاله نافع و موثر افتد:
▪ بیانات مقام معظم رهبری پیرامون کتاب و کتابخوانی
من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم، قلباً غمگین و متاسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیل که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلا ده برابر این میزان رواج و توسعه و حضور داشته باشد.۱
از بس که درباره این مسئله مهم (کتابخوانی) گفته ام و به من هم گفته شده که چقدر اثر دارد، حقیقتا وقتی می خواهم بار دیگر این مسئله را بیان کنم دچار تردید می شوم که این دیگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمی دانم واقعا این تکرار، اثر کرده، یا نکرده است... بیایید کاری کنید که مردم کتابخوان بشوند.۲
من اگر بدانم هر روز یک ساعت باید حرف بزنم و نتیجه اش این باشد که مردم کتابخوان بشوند، حاضرم روزی یک ساعت و نیم حرف بزنم! اگر اینطوری بشود قضیه را حل کرد، حرفی نیست بله، ما باید عرضمان را به مردم بکنیم و بنده هم عرض می کنم، منتهی چیزهایی است که با گفتن تنها تمام نمی شود... این، گفتن و بازگفتن و بازگفتن و به زبانهای گوناگون گفتن و از همه طرف گفتن و او را با فکر محاصره کردن می خواهد، تا یک عادت از بین برود، یا به وجود بیاید.۳ از فرصت ها می شود استفاده کرد. مثلا فرض بفرمایید امروز پنج، شش هزار نفر بسیجی با من ملاقات داشتند؛... در میان اینها اگر یادآوری بشود و من یک اشاره بکنم و (کتاب های مربوط به دفاع مقدس) آماده باشد و در اختیارشان قرار بگیرد، آنها را می خرند... یا در همین دیدارهایی که سران سپاه و ارتش می روند... شما می توانید آنجا آن کتاب را به زبان آن گوینده بیاورید... مثلا فرض بفرمایید الان نزدیک عملیات کربلای یک است... چند جلد از این کتاب های خیلی خوب درباره همین کربلای یک آماده شود و... و در آنجا اسم آورده شود؛... خواهید دید که چندین هزارنسخه فروش خواهدرفت.۴
امروز درنمایشگاه... سه نفر جدا جدا به من پیشنهاد واحدی ارائه کردند و آن این است که درمدارس ساعتی برای کتابخوانی گذاشته شود به نظرم فکر خوبی است. این را باید حتما وزارت آموزش و پرورش بررسی کند و ببیند چه کار می تواند بکند... ساعت کتابخوانی بگذارند تا دانش آموزان با فرهنگ کتابخوانی آشنا بشوند.۵
کتاب مقوله بسیار مهمی است. البته من به کارهای هنری و تصویری- تلویزیون، سینما، یا این قبیل چیزها-خیلی اعتقاد دارم. اما کتاب نقش مخصوصی دارد. جای کتاب را هیچ چیزی پر نمی کند. کتاب را باید ترویج کرد... مردم باید به کتابخوانی عادت کنند و کتاب وارد زندگی بشود.۶
این عادت هنوز در بین مردم ما جانیفتاده که بروند کتابی را بخرند، بعد آن را بخوانند، بعد به دوستشان یا به فرزندشان بدهند، تا آنها هم بخوانند، اینطوری نیست... واقعاً کتاب خواندن در مملکت ما جا نیفتاده است و این درد بزرگی است ما از اهمیت و عظمت این درد غافلیم.۷

منابع و مأخذ:
۱- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب-۰۳.۷۱۳۷۵.
۲- بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب- ۰۳.۷۱۳۷۵.
۳- بیانات در دیدار با برگزیدگان مراسم انتخاب کتاب سال- ۷.۰۱۱۳۷۲.
۴- بیانات در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی-
۲۲.۴۱۳۷۱.
۵- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از دهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- ۴۱.۲۱۳۷۶.
۶- مصاحبه با خبرنگار صداوسیما پس از بازدید از ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران- ۱۲.۲۱۳۷۲.
۷- بیانات در دیدار با اعضای هیئت تحریریه دفتر نشر فرهنگ اسلامی- ۸۱.۲۱۳۷۴.

ادامه دارد ..............

ادامه اهمیت و جایگاه کتاب و کتابخوانی از منظر مقام معظم رهبری انس با کتاب

ليست امتيازات مبحث 74 طرح صالحين (فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی)

با سلام و تشکّر فراوان از دوستان عزيزي که ما را در اين مبحث همراهي نمودند. امتيازات کاربران شرکت‌کننده، به شرح زير است: