اگر چه سراسر زندگاني پنجاه چند ساله زينب(ع) دختر بزگوار علي(ع) فضائل و ارزشهاي والاي انساني است در عين حال همانطور كه شيوه سيره نگاران است براي فضائل آن بانوي بزرگ هم فصل جداگانه اي مي‌گشاييم و از خصلتهاي بزرگي كه بيشتر جنبه انساني و معنوي دارد مطلب را پي مي‌گيريم.
بيان سخنان و خطبه هاي عالمانه و همراه با استدلال به آيات قرآن كريم، در بازار كوفه و مجلس عبيدالله زياد و دربار يزيد از سوي زينب(ع) هر يك شاهدي بر توانايي علمي و دانش آن بزرگوار است.
اضافه بر اين زينب مقام بيان روايت و حديث را كه از ويژگيهاي افراد آگاه و بلند مرتبه است دارا بوده و گواه ديگر مقام علمي اوست. مي‌نويسند آن بانوي بزرگوار راوي حديث از مادر خود فاطمه زهرا(ع) بوده و از اسماء بنت عميس حديث روايت كرده است چنانكه محمد بن عمرو عطاء بن سايب فاطمه بنت حسين(ع) جابربن عبدالله انصاري و عباد عامري هم از زينب نقل حديث كرده اند.
از جمله احاديثي هم كه از حضرت زينب(ع) روايت گرديده حديث ام ايمن است كه درباره مصائبي است كه به اهل بيت(ع) وارد خواهد شد.
داستان بيمار شدن امير المومنين، بيان ماجراي فدك براي عبدالله بن عباس، داستان نزول سفره آسماني براي مادر خود فاطمه(ع)، حديث حرام بودن صدقه بر اهل بيت(ع)، سرگذشت ولادت امام حسين(ع) و داستان دعا و شب زنده داري فاطمه زهرا (ص) را نيز از احاديث روايت شده از جانب زينب مي‌توان نام برد.
مجلس درس و تفسير قرآن گواه ديگري بر مقام علمي زينب (ص) است در اين باره تاريخ مي‌دهد كه: يك سال از مدت اقامت علي(ع) و خاندانش در كوفه مي‌گذشت كه گروهي از بانوان خردمند و بزرگوار كوفه شوهران خود را به حضور علي(ع) فرستادند و پيغام دادند:
ما شنيده ايم زينب نيز مانند مادر بزرگوار خود حضرت فاطمه (ص) داراي قدرت علم و دانش فراواني است، اگر اجازه دهيد و موافقت كنيد، براي بهره برداري از خرمن علم و دانش او به حضور وي مشرف شويم. علي(ع) و زينب(ع) با اين درخواست موافقت كردند و زنهاي كوفه در محفل درس و تفسير قرآن زينب (س) شركت مي‌جستند.
غير از اين جهات زين العابدين(ع)، امام زمان زينب(ع)، به هنگامي كه آن بانوي بزرگ خطبه پرمحتوي و آتشيني را در بازا كوفه ايراد مي‌نمايند در مورد تاييد مقام علمي زينب(ع) مي‌فرمايند:
الحمد لله تو دانشمند بدون معلم و خردمند بدون استاد و آموزگار مي‌باشي!
آري زينب(ع) مانند افراد عادي، كلاس و مكتب اصطلاحي را نديده و از استاد و آموزگاري كه افراد معمولي جامعه را به تعليم و تربيت وا مي‌دارند استفاده نكرده است، بلكه چند سال اوائل كودكي خود را در كنار معلم بزررگ بشريت حضرت محمد(ص) و مادر دانشمند و بزرگوار خود مي‌زيسته است و دهها سال با پدر و برادران والامقام خود زندگي كرده و با قرآن و معارف دين انس و الفت داشته است و در عين حال جنگها، درگيريها و حوادث تلخ و شيرين زمان پدر و برادران خود را از نزديك مي‌نگريسته است و به هر حال تمام عمر خويش را در معاشرت و همراهي با بزرگترين دانشمند جهان بشريت سپري نموده است و فهم، دانايي، علم و توانايي و شيوه خطابه و سخنراني را از آنان آموخته است.
البته اين علم و دانايي عرفي زينب(ع) است اما آنطور كه در سيره آن بزرگوار مطالعه مي‌كنيم وي با اسرار و پيشگويي از آينده هم ارتباط داشته است.
و چنانكه خواهيم ديد مي‌توانسته است برخي از حوادث آينده را هم پيش بيني كند.
اما بايد توجه داشت اين رشته از علوم يك نوع الهام و آگاهي فوق العاده است كه اولاً اولياء الهي و مؤمنين وارسته آگاهي و دانايي آن را دارند و ثانيا چنين علمي در كتاب و دفتر و نزد هرگونه استاد و معلمي يافت نمي شود، بلكه اين علم و دانايي فوق العاده از عنايات و افاضات خاص خداوند است و نصيب بندگان خاص پروردگار مي‌گردد.
فاضل دربندي مي‌نويسد: زينب(ع) آگاهي به وقايع و حوادث آينده را از پدر بزرگوار خود فرا گرفته بود همانطور كه برخي از اصحاب پيغمبر (ص) مانند سلمان و ابوذر و بعضي از ياران علي(ع) مثل رشيد هجري و ميثم تمار به اينگونه اسرار آگاه بودند.
درباره راز رسيدن به اينگونه مقام علمي، پيامبر اسلام فرموده است:
اي ابوذر هر بنده اي در دنيا شيوه زهد و پارسايي را پيش گيرد خداوند جوانه درخت علم و حكمت را در قلب او مي‌روياند و ميوه آنرا به صورت نطق و سخن در زبان او به جريان مي‌آورد.
روي اين حساب چه شخص زهدپيشه و پارسايي را نيرومندتر از زينب(س) مي‌توان سراغ داشت كه دهها سال از عمر خود را به صورت هجرتها و مبارزه‌ها و آوارگيها در كنار پدر مادر و برادران با محروميت از مزاياي دنيا و زندگي سپري نموده و پاي اداي رسالت الهي خويش تلخي و سختي همه نوع رنجي را بر خود هموار نموده باشد.
آري مقام والاي زينب اينگونه است و راز دست يافتن وي به اسرار و دانايي‌ها هم اضافه بر آموزش از پدر، امداد الهي است. در جنبه مقام علمي زينب هم اضافه بر توانايي براي ايراد خطابه‌ها، نكته ظريف و اساسي، آگاهي او به تصميم‌گيريها و موضعگيريهاي بجا در مناسبتها است، كه خوب مي‌داند كجا بايد نرم سخن گفت و در كجا بايد برآشفت و حماسه آفريد، در كجا بايد گريه كرد و اشك ريخت و چه وقتي بايد عقل و منطق را بكار گرفت و ديگران را به اشك و گريه واداشت.
اگر چه سراسر زندگي زينب كبري(ع) بخاطر هجرت و جهاد در راه خدا و نيز براي همراهي و همگامي با پدر و مادر و برادران در جهت انجام وظيفه و احياي معالم و معارف اسلام سپري گرديده است و بايد همه زندگي آن بانوي بزرگ را غرق در اطاعت و عبادت محسوب داشت، اما اضافه بر اين دخت والاگهر علي(ع) در عبادت به معني خاص يعني نهايت خضوع و كرنش و اظهار كوچكي و تعظيم در برابر ذات مقدس پروردگار عالم هم برترين مقام و امتياز را داشته است.
آري او مي‌داند كه پيامبر اسلام آنقدر شب‌ها به نماز و نيايش در پيشگاه خداوند مي‌پرداخت كه پاهاي وي ورم مي‌كرد، رنگ چهره‌اش تغيير مي‌نمود و خداوند بدو وحي مي‌كرد اي پيامبر ما قرآن را بر تو نازل نكرديم كه خود را در اثر عبادت به رنج و مشقت بيندازي.
زينب(ع) نمازهاي مادر و نيز پدر را در شب‌ها و گاهي در ميدانهاي جنگ سراغ داشت. نمازها و مناجاتها و نيايشهاي فراوان امام مجتبي(ع) را ديده بود. نمازها و مناجاتهاي سيد‌الشهدا را در شب عاشورا، صبح عاشورا و ظهر عاشورا در حال جنگ و هجوم دشمن مشاهده كرده بود و هر يك از اينها براي او درس و الگوي عملي مهمي بود.
اعتقاد قلبي زينب(ع) در مرحله نخست و اقتدا و متابعت آن بزرگوار از اجداد گرامي‌اش سبب شده بود (بطوري كه مورخين نوشته‌اند) مناجات و شب زنده داري او در تمام عمر ادامه داشته وحتي شب يازدهم محرم با آنهمه مصائب و ضربه هاي روحي كه از ناحيه شهادت برادران و عزيزان بر وجود وي وارد آمده بود -به بيان امام زين العابدين(ع)- زينب(ع) حتي نماز خود را هم ترك نگويد.
امام زين العابدين(ع) كه در سفر كربلا همسفر زينب(س) بوده است مي‌گويد:
عمه ام زينب(ع) در تمام طول سفر اسارت از كوفه تا شام پيوسته نمازهاي واجب و مستحب خود را انجام مي داد و رنجهاي سفر و مشكلات پرستاري كودكان يتيم و دلداري زنان داغدار، او را از اداي مناجات و تهجد غافل نمي‌كرد.
حتي در بعضي از منزلگاهها مي‌ديدم كه وي در اثر ضعف و گرسنگي به صورت نشسته نمازهاي خود را مي‌خواند وقتي با نگراني علت آنرا جويا شدم گفت: سهميه غذاي خود را ميان كودكان تقسيم كرده‌ام و از شدت ضعف و فرسودگي توانايي ايستادن ندارم.
فاطمه دختر امام حسين(ع) هم مي‌گويد: در شب عاشورا هم عمه‌ام پيوسته در محراب عبادت ايستاده بود نماز و نيايش داشت و با خداوند راز و نياز و مناجات مي‌كرد و پيوسته اشك مي‌ريخت.
كار عبادت و شب زنده داري زينب(ع) قهرمان كربلا به جايي رسيده بود كه حضرت سيد الشهدا(ع) هم از وي مي‌خواهد: خواهرم! در نماز شب خود مرا از دعا كردن فراموش مكن.
به راز و نياز و به سوز و گداز
تو گويي كه زهرا بود در نماز
