آيا در باره امام حسين (ع) آياتي از قرآن نازل گرديده است؟

1.آیه مباهله

مسلم نيشابوري از سعد بن ابي وقاص (يكي از صحابه پيامبر) در ضمن همان روايتي كه معاويه وي را به سب امير مؤمنان (عليه السلام) دستور داده بود، نقل كرده كه وقتي آيه مباهله نازل شد، رسول خدا (صلي الله عليه وآله) امير مؤمنان،‌ فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) را فراخواند و دعا كرد: خدايا اينها اهل بيت من هستند:

عامر بن سعد بن ابى وقّاص ، از پدرش روايت کرده است که در يکى از روزها ، معاوية بن ابى سفيان به سعد دستور داد تا به ابو تراب (حضرت على بن ابيطالب عليه السّلام) ناسزا بگويد! [«سعد» از دستور او سرپيچى کرد].

معاويه ، از وى پرسيد : به چه سبب على را آماج ناسزا و دشنامت قرار نمي دهي؟ سعد گفت : بخاطر آن که سه فضيلت از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در شأن على عليه السّلام شنيده ام که با توجه به آن ها، هيچگاه به سبّ و دشنام آن حضرت ، اقدام نمى‏کنم و هر گاه يکى از آن ها براى من بود ، بهتر و ارزنده‏تر از شتران سرخ مو بود که در اختيار من باشد . ...

فضيلت سوم اين است: هنگامى که آيه مباهله (فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ) نازل شد ، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ، حضرت على عليه السّلام و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسين عليهم السّلام را به حضور طلبيد و فرمود : بار پروردگارا ! اينان اهل بيت من هستند .

صحيح مسلم، ج4، ص1871،‌ ح2404

ترمذي نيز روايت را با همين سند نقل كرده و در پايان به حسن بودن سند آن تصريح كرده است

سنن الترمذي، ج 5، ص225، ص 638، ح 3724

حاكم نيشابوري نيز پس از نقل روايت، سند آن صحيح مي‌داند

المستدرك على الصحيحين، ج 3 ، ص 163، ح4719

2. آيه تطهير

إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً (احزاب/33)

خداوند فقط مى‏خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.

آيه تطهير نيز در شأن اهل بيت (عليهم السلام) نازل شده كه امام حسين عليه السلام يكي از آنان است و در اثبات اين شأن نزول روايات معتبر اهل سنت وجود دارد كه در اين جا برخي از روايات را متذكر مي‌شويم:

روايت اول از عايشه:

در صحيح ترين كتابهاي اهل سنت (صحيح مسلم) و مورد قبول وهابيت آمده است كه آيه تطهير در شأن پنج تن آل عبا از جمله امام حسين عليه السلام نازل شده است:

به نقل صفيه بنت شيبه عايشه گفته است: رسول خدا صبح هنگام بيرون رفتند و بر روي دوش ايشان عبايي طرح دار از موي سياه بود. پس حسن بن علي آمد پس او را در زير عبا گرفت. پس حسين آمد و او را نيز وارد کرد. پس از آن فاطمه زهرا سلام الله عليها آمد و زير عبا وارد شد. پس علي آمد او را نيز وارد کرد. سپس فرمود: خداوند مي خواهد از شما اهل بيت پليدي ها را دور کند و شما را پاک نمايد.

 صحيح مسلم، ج 4، ص1883، ح 2424، بَاب فَضَائِلِ أَهْلِ بَيْتِ النبي

روايت دوم از ام سلمه:

ام المومنين «ام سلمه» يكي از زنان پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله نيز گفته است، اين آيه در باره اهل بيت نازل شده است:

ام سلمه همسر رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم فرمود : رسول خدا بر روي حسن ، حسين ، علي وفاطمه عبايي کشيد .پس فرمود که حداوندا ايشان اهل بيت من و نزديکان من هستند . از ايشان پليدي را ببر و ايشان را پاک گردان . ام سلمه مي گويد : از رسول خدا پرسيدم که آيا من همراه ايشان هستم (از اهل بيتم)؟ فرمودند تو بر خوبي هستي (از اهل بيت  نيستي اما از نيکاني) .

ترمذي تصريح مي كند:

اين روايت حسن است ونيكو ترين روايتي است كه در اين باب روايت شده است.

سنن الترمذي، ج 5 ، ص 699،‌ 3871

به نقل حاكم نيشابوري، ام سلمه تصريح مي‌كند كه آيه تطهير در خانه من نازل شد و رسول خدا (صلي الله عليه وآله) سراغ اميرمؤمنان، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) فرستاد. وقتي آنها آمدند دعا فرمود: اللهم هؤلاء أهل بيتي:

المستدرك على الصحيحين ،ج 2، ص451، ح3558

روايت سوم از عمر بن ابي سلمة: (ربيب پيامبر)

ترمذي از عمر بن ابي سلمه ربيب رسول خدا نيز نقل كرده است كه آيه تطهير در شأن اهل بيت نازل شده است:

سنن الترمذي، ج 5، ص351، ح3205 و 3787

الباني اين روايت را تصحيح كرده است

صحيح الترمذي - (ج 3 / ص 91)

جالب اينکه ابن تيميه نيز روايات شأن نزول آيه تطهير را صحيح مي‌داند و بر اين مطلب تصريح كرده است:

تطهيرا

حسن و حسين از بزرگترين اهل بيت پيامبر است؛‌ چنانچه در روايت صحيح ثابت شده است كه رسول خدا عبايش را بر علي،‌ فاطمه، حسن و حسين كشيد و فرمود: خدايا اينها اهل بيت من هتسند؛ پس از آنها پليدي را دور كند و آنها را پاكيزه قرار بده.

منهاج السنة النبوية ج4، ص561

البته روايات ديگري نيز نقل شده است كه ما به همين مقدار بسنده مي‌كنيم و روايات ديگر نيز وجود دارد كه خود اهل بيت عليهم السلام به اين آيه استدلال كرده اند.

3. آيه مؤدت

قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْرَاً إِلاّ المَوَدَّةَ فِي القُرْبَي. (شورى 23)

بگو: «من هيچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‏كنم جز دوست‏داشتن نزديكانم [اهل بيتم‏].

اين آيه در ميان مفسران معروف به آيه «مودت» است. در منابع اهل سنت روايات فراواني است كه شأن نزول اين آيه را در باره اهل بيت عليهم السلام ثابت مي‌كند.

احمد بن حنبل در كتاب «فضائل الصحابة»، از ابن عباس نقل كرده است كه از رسول خدا سؤال شد مودت چه افرادي برما واجب است؟ فرمود: علي، فاطمه و دو فرزندش:

فضائل الصحابة لابن حنبل  ج 2، ص 669، ح1141

طبراني در معجم الكبير نيز اين روايت را با همين سند نقل كرده است:

المعجم الكبير، ج 3 ، ص 47، 2641؛ ج11، ص444،‌ ح12259

سند اين روايت نيز از نظر علماي اهل سنت معتبر است؛ چنانچه ابن حجر هيثمي در كتاب «الصواعق المحرقه» مي‌نويسد

احمد و طبراني و ابن ابي حاتم و حاكم از ابن عباس نقل كرده اند كه وقتي اين آيه نازل شد، گفتند:‌ اي رسول خدا نزديكان شما كه مودت شان بر ما واجب است چه كساني هستند؟ فرمود: علي، فاطمه و پسرانش. و در سند اين روايت يك تن شيعه غالي قرار دارد ولي صدوق است.

بعد از اين به روايت ديگري كه از امام حسن عليه السلام نقل شده و آن حضرت به اين آيه استدلال كرده اند، اشاره مي‌كند و برخي از طرق آن را حسن مي‌داند

بزار و طبراني از امام حسن با طرق  متعدد نقل كرده اند كه برخي از طرق آن حسن است. حسن بن علي خطبه خواند و از جمله فرمود:‌ من از جمله اي اهلبيتي هستم كه خداوند مودت شان را واجب كرده است. پس از آن اين آيه را تلاوت فرمود....

الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة، ج 2، ص487

ابو بكر هيثمي نيز پس نقل روايت ابن عباس مي‌گويد:

اين روايت را طبراني نقل كرده و در سند آن جماعتي ضعيف هستند ولي توثيق شده اند.

مجمع الزوائد، ج 9، ص 168

4. آياتي از سورة هل أتي

 إِنَّ الأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْس كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا *يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا *وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيًما وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء ولا شُكُورًا.  (سورة الإنسان/ 5 - 9)

ابرار (نيكان) از جامى مى‏نوشند كه با عطر خوشى آميخته است.

 از چشمه‏اى كه بندگان خاص خدا از آن مى‏نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جارى مى‏سازند! آنها به نذر خود وفا مى‏كنند، و از روزى كه عذابش گسترده است مى‏ترسند. و غذاى (خود) را با اينكه به آن علاقه (و نياز) دارند به مسكين و يتيم و اسير مى‏دهند. (و مى‏گويند:) ما شما را براى خدا اطعام مى‏كنيم و، هيچ پاداش و تشكرى از شما نمى‏خواهيم.

اين آيات نيز در باره امير مؤمنان، فاطمه زهرا امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) نازل شده است.

ابن عباس مى‏گويد حسن و حسين عليهما السلام بيمار شدند پيامبر صلي الله عليه وآله با جمعى از ياران به عيادتشان آمدند، و به على عليه السلام گفتند: اى ابو الحسن! خوب بود نذرى براى شفاى فرزندان خود مى‏كردى، على و فاطمه عليهما السلام و فضه كه خادمه آنها بود نذر كردند كه اگر آنها شفا يابند سه روز روزه بگيرند .

چيزى نگذشت كه هر دو شفا يافتند، در حالى كه از نظر مواد غذايى دست خالى بودند على عليه السلام سه من جو از شمعون يهودي قرض نمود، و فاطمه سلام الله عليها يك سوم آن را آرد كرد، و نان پخت، هنگام افطار سائلى بر در خانه آمد و گفت: السلام عليكم اهل بيت محمد سلام بر شما اى خاندان محمد! مستمندى از مستمندان مسلمين هستم، غذايى به من بدهيد خداوند به شما از غذاهاى بهشتى مرحمت كند، آنها همگى مسكين را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند.

روز دوم را هم چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتى كه غذا را آماده كرده بودند (همان نان جوين) يتيمى بر در خانه آمد آن روز نيز ايثار كردند و غذاى خود را به او دادند (بار ديگر با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند).

در سومين روز اسيرى به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذاى خود را به او دادند هنگامى كه صبح شد على عليه السلام دست حسن و حسين عليهما السلام را گرفته بود و خدمت پيامبر صلي الله عليه وآله آمدند هنگامى كه پيامبر صلي الله عليه وآله آنها را مشاهده كرد ديد از شدت گرسنگى مى‏لرزند! فرمود! اين حالى را كه در شما مى‏بينم براى من بسيار گران است، سپس برخاست و با آنها حركت كرد هنگامى كه وارد خانه فاطمه س شد ديد در محراب عبادت ايستاده، در حالى كه از شدت گرسنگى شكم او به پشت چسبيده، و چشمهايش به گودى نشسته، پيامبر ص ناراحت شد.

در همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت اى محمد! اين سوره را بگير، خداوند با چنين خاندانى به تو تهنيت مى‏گويد، سپس سوره" هل اتى" را بر او خواند.

 تفسير الكشاف، ج4، ص670

تعدد طرق اين روايت:

اين روايت كه شأن نزول اين آيات را بيان مي‌كند، از طرق متعدد (سه تن از صحابه و امام صادق) نقل شده و البته در برخي از جزئيات با هم تفاوت دارند كه اين مطلب در اصل نزول آيه در ماجراي مريضي حسنين (عليهما السلام) و نذر امير مؤمنان و فاطمه زهرا براي شفاي آنها، ضرري وارد نمي‌سازد:

الف: علي بن ابي طالب (عليه السلام)

حاكم حسكاني در كتاب «شواهد التنزيل» اين روايت را از طريق اميرمؤمنان علي بن ابي‌طالب عليه السلام نقل كرده است

شواهد التنزيل، الحاكم الحسكاني، ج 2، ص394

ب: امام صادق عليه السلام:

ايشان سندهاي ديگري را هم ذكر كرده كه به امام صادق عليه السلام مي‌رسد و اين طريق هم چند تا سند دارد:

1043 - و ( الخبر ) رواه ( أيضا ) الحسن بن مهران عن مسلمة بن جابر ، عن (الامام) جعفر الصادق ، وله طرق عن مسلمة .

1044 - ورواه (أيضا) روح بن عبد الله عن (الامام  جعفر الصادق .

 1045 - ورواه (أيضا) معاوية بن عمار ، عن (الامام) جعفر الصادق .

شواهد التنزيل، الحاكم الحسكاني، ج 2، ص 397

ج: ابن عباس:

در طريق ديگر اين روايت ابن عباس قرار دارد كه افراد ذيل از وي نقل كرده اند:

1. مجاهد عن ابن عباس:

عن ليث عن مجاهد عن ابن عباس في قول الله سبحانه وتعالى (يوفون بالنذر ويخافون يوماً كان شره مستطيراً) قال : مرض الحسن والحسين فعادهما جدّهما محمد رسول الله

تفسير الثعلبي، ج10، ص99

اسد الغابة، ج 7، ص256

الجواهر الحسان في تفسير القرآن، (تفسير الثعالبي) ج 10، ص 99، عبد الرحمن بن محمد بن مخلوف الثعالبي الوفاة: 875 ، دار النشر : مؤسسة الأعلمي للمطبوعات – بيروت

2. ضحاك عن ابن عباس:

خوارزمي آن را از طريق ضحاك از ابن عباس نقل كرده است:

المناقب - الموفق الخوارزمي، ص272

3. عطاء عن ابن عباس:

واحدي نيشابوري و آلوسي به اين سند اشاره كرده اند:

أسباب نزول الآيات، الواحدي النيسابوري، ص296

آلوسي مي‌نويسد:

ومن رواية عطاء عن ابن عباس أن الحسن والحسين مرضا فعادهما جدهما محمد صلى الله تعالى عليه وسلم ...

روح المعاني، ج 29 ، ص157

فخر رازي نيز مي‌نويسد:

والواحدي من أصحابنا ذكر في كتاب (البسيط) أنها نزلت في حق علي عليه السلام، وصاحب (الكشاف) من المعتزلة ذكر هذه القصة،

واحدي از اصحاب ما اين روايت را در كتاب «البسيطن ذكر كرده كه اين آيات در باره علي عليه السلام نازل شده و صاحب كشاف كه از معتزله است نيز اين داستان را آورده است:

التفسير الكبير، ج30 ، ص 215

5. ابي صالح عن ابن عباس:

سند ديگر اين طريق از ابو صالح از ابن عباس است:

1052 - ورواه حبان بن علي أبو علي العنزي عن الكلبي عن أبي صالح عن ابن عباس .

شواهد التنزيل، الحاكم الحسكاني، ج 2، ص403

6. سعيد بن جبير از ابن عباس:

1055 - أخبرنا عقيل قال : أخبرنا علي بن الحسين حدثنا محمد بن عبيد الله حدثنا أبو عمرو عثمان بن أحمد بن السماك ببغداد حدثنا عبد الله بن ثابت المقرئ قال : حدثني أبي ، عن الهذيل ، عن مقاتل ، عن الأصبغ بن نباتة (و) عن سعيد بن جبير : عن ابن عباس في قول الله تعالى : ( إن الأبرار يشربون ) قال : ...

شواهد التنزيل، الحاكم الحسكاني، ج2، ص405

د: زيد بن ارقم:

در طريق چهارم روايت، زيد بن ارقم است و نشان مي‌دهد كه اين آيات در باره اهل بيت پيامبر صلي الله عليه وآله در جريان اطعام مسكين و فقير و يتيم نازل شده ؛ اما وي به مريضي حسنين (عليهما السلام)‌ اشاره‌اي نكرده است

نتيجه:

از آنجايي كه طرق اين روايت متعدد است ديگر نيازي به بررسي سند نيست و اين داستان ميان علماي شيعه و اهل سنت مشهور است و غالب مفسران و محدثان آن را در كتابهايشان آورده اند.

و به قول ابن تيميه تعدد طريق يكديگر را تقويت مي‌كند و يقين حاصل مي‌شود:

تعدد الطرق وكثرتها يقوى بعضها بعضا حتى قد يحصل العلم بها ولو كان الناقلون فجارا فساقا فكيف إذا كانوا علماء عدولا ولكن كثر فى حديثهم الغلط.

تعدد طريق و بسيار بودن آن برخي ديگر را تقويت مي‌كند به گونه اي كه علم و يقين به صدور آن حاصل مي‌شود؛‌ هرچند ناقلان آن انسانهاي فاسق و فاجر باشد؛ چه به اين كه عالمان عادل باشند.

مجموع الفتاوى، ج 18، ص 26