مبحث هفتاد و دوم طرح صالحین: امر به معروف و نهی از منکر در نهضت امام حسین (علیه السّلام)

ما امر به معروف و نهى از منكر را در دايره كوچكى قرار داده، و به مواردى كه ضررش براى خود افرادى است كه مرتكب می ‏شوند، يا ترك می ‏كنند، محصور ساخته ‏ايم، در اذهان ما فرو رفته كه «منكرات» فقط همينهايى هستند كه هر روز می ‏بينيم يا می ‏شنويم. مثلًا اگر در اتوبوس نشسته ‏ايم، موسيقى گرفتند، يا فلان قهوه خانه كار خلافى را مرتكب شد، يا در وسط بازار كسى روزه خورد، منكرات می باشند، و بايد از آن نهى كرد. ولى به آن منكرات بزرگ توجه نداريم. آن مردمى را كه دارند حيثيت اسلام را از بين می برند، حقوق ضعفا را پايمال می كنند و... بايد نهى از منكر كرد.

امام خمینی (ره)

گناهکار هم فقط بد حجاب نیست؛ که بعضی فقط به مسئله بدحجابی چسبیده اند. این یکی از گناهان است؛ و از خیلی از گناهان کوچکتر است، خلافهای فراوانی از طرف آدمهای لاابالی در جامعه وجود دارد؛

خلافهای سیاسی، خلافهای اقتصادی، خلاف در کسب و کار، خلاف در کار اداری، خلاف های فرهنگی، اینها همه خلاف است، کسی غیبت می کند، کسی دروغ می گوید، کسی توطئه می کند، کسی مسخره می کند کسی کم کاری می کند، کسی ناراضی تراشی می کند، کسی مال مردم را می دزدد، کسی آبروی مردم را بر باد می دهد.

اینها همه منکر است. در مقابل این منکرها ، عامل بازدارنده، نهی است؛ نهی از منکر. بگوئید «آقا نکن»، این تکرار «نکن»، برای طرف مقابل، شکننده است.

آیت الله خامنه ای

پاسخ به این پرسش، بحث مفصلی را می‌طلبد اما آن‌چه به صورت مختصر (و مفید) شایسته است بدان بپردازیم نکات مورد اشاره در ذیل می باشد:
1. شیوع و ترويج انديشه «جبرگرايي»
معاويه و ديگر خلفاي بني‎اميه با حمايت و ترويج انديشه جبرگرایی، در جامعه اسلامي اين‌گونه تبليغ مي‎كردند كه خداوند آنان را براي خلافت برگزيده و حاكميت آنان، عطيه‎اي الهي است و به اراده خداوند حكم مي‎رانند و به خواست و مشيّت او، در امور دخل و تصرف مي‎كنند. بدين ترتيب خلافت خود را در هاله‎اي از قداست قرار داده و خويشتن را به بسياري از صفات مذهبي متصف كردند. چنانكه خودِ معاويه در نظر هواداران بني‎اميه «خليفه در زمين» و «امين و مأمون» بود و يزيد عنوان «پيشواي مسلمانان» را داشت.
مسكين دارمي، شاعر خود فروختة درباري، دربارة بيعت گرفتن براي وليعهدي يزيد چنين سروده است:
«اي فرزندان خلفاي خدا! آرام باشيد زيرا خداوند خلافت را به هر جا كه بخواهد مي‌رساند. هرگاه که صاحب منبر غربي (يعني معاويه در شام) آن منبر را فرو گذارد، يزيد، اميرمؤمنان خواهد بود.»
عبدالله بن‌همام سلولي يكي ديگر از شاعران دربار اموي، پس از مرگ معاویه، خطاب به يزيد در ابياتي اظهار مي‌دارد كه خداوند او را براي حكومت بر مسلمانان برگزيده است!
«يزيد! بر از دست دادن مردي مورد اعتماد، صبوري كن و بر انتخاب به حكومت از سوي خداوند، سپاسگزار باش!»
ترويج چنين انديشه‎اي در جامعه اسلامي باعث گرديد كه اعمال ستمكارانه معاويه و فرزندش یزید، جزء قضا و قدر و خواست الهي تلقي گردد و در نتيجه مبارزه و مخالفت با آن، در حقيقت ستيز با خدا قلمداد شود. اين تفكر نيز به تدريج روحيه امر به معروف و نهي از منكر را در جامعه اسلامي از بين مي‌برد و از انعقاد نطفه هرگونه نهضت و جنبشي بر ضد مفاسد بني‎اميه جلوگيري مي‎كرد.
2. انحراف خواص
روحيه برتري‌طلبي و علوّ جاهلانه، ثمره بسيار تلخي بود که شجره خبيثه اشرافيّت و ثروت‌هاي بادآورده (از فتوحات سرزمینهای امپراطوری ایران و روم) به بار آورده بود؛ و موجب فاصله دلها از يکديگر و از بين رفتن وحدت و هم‌دلي امت اسلامي شده بود، و مردم را به دست و پا کردن ابزارهاي تفاخر و تظاهر و فراهم کردن مظاهر فريبنده دنيا تشويق مي‌کرد.
بنابراين لغزش خواص تنها در رشد روحيه ثروت‌اندوزي متوقف نشد بلکه در زمينه‌هايي چون: برتري‌طلبيِ جاه و جلال و شهرت و مقام و زندگي آرام و راحت و... گسترش يافت و همين امر سبب گرديد، که علاوه بر ثروتمندان، زاهدنمايان و علما و محدثان و وابستگان به خاندانهاي مشهور چون عايشه، عبدالله بن‌عمر، اسامة بن‌زيد، ابوموسي اشعري، عبدالله بن‌شقيق، مطرّف بن‌عبدالله، مرة بن‌شراحيل، علاء بن‌زياد و زيد بن‌ارقم در زمرة خواص منحرف قرار گيرند و با انحراف خود جامعه را به انحراف بکشانند.
به موازات رشد دنياگرايي غيرت و حساسيت ديني خواص از بين رفت، عنصر امر به معروف و نهي از منکر به فراموشي سپرده شد و همين روحيه به توده مردم منتقل شد به گونه‌اي که وقتي امام حسين(ع) فرمود «آيا نمي‌نگريد که به حق عمل نمي‌شود و از باطل نهي نمي‌گردد»، عوام از ياري‌اش خودداري ورزيد، و اين بي‌مبالاتي نسبت به هتک اسلام و نابودي ارزش‌ها غم‌بارترين پيامد انحراف خواص بود که دامنگير امّت پيامبر شد.
3. پس از رحلت رسول خدا(ص)
در يک جمع‌بندي مي‌توان گفت پس از رحلت نبي اکرم ـ ص ـ ، امواج فتنه‌ها و انحراف‌ها به سوي جامعه اسلامي روي آورد، ولي در نخستين گام، نخبگان و برگزيدگان بودند که خود را تسليم اين موج کردند و دين و نبوّت و ولايت را به سکه‌ها و جواهرات و پست و مقام و نام و نشان دنيا فروختند و به دنبال آنها توده مردم دست از دامن قرآن و عترت کشيده درپي يک زندگي خوش و راحت و جستجوي نام و نان دويدند.
از اينها گذشته، قيام امام حسين(ع) براي اقامه نماز و روزه و زكات و امر به معروف و نهي از منكر و ديگر واجبات الهي بوده است‎. حضرت قيام كرد تا اسلامِ ساخته و پرداخته امويان را به مردم معرفي كرده و بدعت‎هاي آنان را براي مردم نمايان سازد و مردم با اين كشتي نجات بخش، به سوي سنت واقعي و سيره و روش پيامبر(ص) حركت كنند. حضرت قيام كرد تا دين زنده بماند و با عمل به احكام الهي، بساط گناه و منكرات از جامعه برچيده شده و روحية تقوا و دين محوري در بين امت اسلامي زنده شود.

آیت الله خاتمی در اجتماع آمران به معروف:

مذاکره نکردن با یزید نخستین هدف امام حسین(ع)

در ادامه این مراسم آیت الله سید احمد خاتمی عضو مجلس خبرگان رهبری و خطیب موقت جمعه تهران به اهداف نهضت عاشورا توسط حضرت اباعبدالله اشاره کرد و گفت: اولین هدف امام حسین(ع) این بود که نمی خواستند با یزید لعنه الله بیعت کنند.

وی در ادامه عنوان کرد: دومین هدف امام حسین علیه السلام، تشکیل حکومت اسلامی بر پایه مبنای اسلام ناب محمدی بود و سوم اینکه می خواستند با مردم اتمام حجت کنند. روح نهضت حسینی، امر به معروف و نهی از منکر بود و حضرت می خواستند که این فرهنگ یعنی امر به معروف و نهی از منکر زنده شود. 

قيام و مقاومت امام حسين (ع)در يك مقطع تاريخي و در مقابل و شخص خاصي به نام يزيد بود، اما در حقيقت و باطن، هرگز يك جريان جزئي و قضيه في الواقعه نبود، بلكه يك امر لابد منه و ضروري بود كه بر اساس حكمت بالغه الهي بايد رخ مي داد تا چهره اسلام و آخرين مرحله عرفان اسلامي از يك سو و نهايت دنائت انسان به نمايش گذاشته شود. حكمت الهي اقتضا مي نمود تا آخرين مرتبه امر به معروف و نهي از منكر به طور عيني براي بشر تبيين گردد. خداوند سيدالشهدا (ع) را از آغاز ابلاغ رسالات بلكه از آغاز خلقت براي اين امر معين كرده بود؛ لذا مقاومت حسين (ع) به دانشگاهي براي اخذ ناب ترين معارف اسلامي تبديل شد و تا ظهور امام عصر (عج) دانشجو مي پذيرد و تربيت مي كند. اساس اين دانشگاه، تعليم و ايصال انسان به اوج عرفان اسلامي يا نهايت امر به معروف و نهي از منكر است.
آنچه در اين مقاله آمده، تلاشي است براي تبيين يكي از درس هاي اين دانشگاه عرفان و مقاومت كه نشان مي دهد چگونه نهي از منكر اساس قيام و مقاومت حسيني بوده است.

1. هیچ قانون و اقدام فرهنگی در هیچ حاکمیتی به اندازه امر به معروف و نهی از منکر اثر ماندگار و بی هزینه برای جامعه ندارد.

2. اگر تمام قوه قضاییه همراه با دستگاه‌های نظارتی جمع شوند در بهترین صورت نمی‌توانند اثر امر به معروف و نهی از منکر را در کنترل بدی‌ها داشته باشند.

3. امر به معروف و نهی از منکر یعنی به صورت مردمی جلوی ناهنجاری‌ها و فساد بایستیم، کلمه مردم در جهان کلمه محترمی است بطوریکه با این کلمه حکومت‌ها تغییر می‌کند و قدرت‌های استکباری بزرگ پشت قدرت این کلمه هستند اما در جامعه ما این مسئله به خوبی توضیح داده نشده است.

4. هیچ قانونی قدرت امر به معروف و نهی از منکر را ندارد زیرا این مسئله موثرترین و فراگیرترین امر فرهنگی در جامعه است.

5. مگر در خانواده‌ها قانون وجود دارد؟ خانواده‌ها بدون قانون و از طریق توصیه‌های دلسوزانه مسائل خود را حل می‌کنند، برای یک جامعه نیز زشت است که مردم بیشتر از پلیس بترسند تا از ناهنجاری‌های اجتماعی.

6. جامعه‌ای از نظر فرهنگی و شعور اجتماعی بالا است که بیش از قانون و هرنوع جرمه‌ای از برخورد مردم بترسد.

7. فرهنگ مبتذل غرب انسانی نیست و به زندگی حیوانات نزدیکتر است و به همین دلیل بیشتر با قانون سر و کار دارد، این جامعه عقب افتاده و حیوانی است زیرا با حرکت مردمی اوضاع آن بهبود داده نمی‌شود.

8. امر به معروف و نهی از منکر هزینه زندگی را کاهش می‌دهد و بار قوه مقننه و مجریه را نیز کم می‌کند زیرا می‌تواند یکی از پایه‌های مقاوم شدن اقتصاد هم باشد.

9. مدیرانی که درک فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را ندارند نه تنها خدمتی به جامعه نمی‌کنند بلکه ناخواسته خیانت می‌کنند زیرا جامعه را در برخی مواقع باید با حرکت‌های مردمی اداره کرد.

10. اخیراً برخی از مدیران اجرایی از مردمی شدن فرهنگ می‌گویند که در بخش صحیح این معنا، تردیدی نیست ولی معنای آن چیزی جز امر به معروف و نهی از منکر هم نیست.