این امر كه عرفان هفت مرحله داشته باشد امر ثابتی نیست. به عنوان مقدمه لازم است بدانید عرفان در یك تقسیم‌بندی، از دو بخش نظری و عملی تشكیل شده است. بخش نظری در عرفان; به تفسیر هستی پرداخته; و دربارة خدا و جریان هستی و انسان ساكن در آن بحث می‌كند. امّا در عرفان عملی سالك برای رسیدن به درجه رفیع انسانیت، یعنی توحید، باید مراحل و منازلی را طی كند لذا به این علم، كه مانند علم الاخلاق است، علم سیر و سلوك می‌گویند. مراحل و منازل سیر و سلوك، براساس بینش فكری عرفأ و علما، متفاوت بوده; و گاهی به 100 مرحله می‌رسد. بیان این مطلب نیز لازم است; كه اولیأ و انبیأ، مبتكران سیر و سلوكند و خود، این راه را بدون هیچ معلم بشری، و با دشواری بسیار پیموده‌اند، و در طی باز كردن راههای بسته، آن را برای شاگردان سالك و عارف علامت‌گذاری كرده‌اند.
توضیح بیشتر آنكه; دیدگاه جهان‌بینی توحیدی، انسان را مسافری رهسپار لقای خدا می‌بیند. مسافری كه برای رسیدن به هدف باید موانع موجود در راه را، كه همان رذایل اخلاقی نظیر غفلت، وسوسة علمی، گمانهای باطل، خودپرستی و هواپرستی، دنیاگرایی و... است، را بشناسد. سپس آنها را به وسیلة توبه، زهد، ریاضت، مراقبت، محاسبه و تقوا از بین برد. پس از طی این مرحله نوبت به سیر در مقامات و منازل عارفین است كه مهم‌ترین آنها، ایمان، نیت صدق، تفكر، معرفت، یقین، توكل و توحید است.
ایمان: در سیر مقامات و منازل عارفین ابتدائی‌ترین درجة ایمان، ایمان قلبی تقلیدی است كه انسان براساس تقلید از بزرگان مكتب خاص، یا افراد دیگری كه به آنها اطمینان دارد ایمان می‌آورد و نسبت به مسائلی چون مبدأ و معاد، انبیأ و كتاب و... مطمئن می‌شود. مرحلة بالاتر از ایمان قلبی، رسیدن به ایمان شهودی است كه نمونه بارز آن ایمان پیامبر اكرم و اولاد و شاگردان خاص آن حضرت می‌باشد.
ـ نیت: نیت به منزلة روح‌است و عمل به‌منزلة تن وعمل بی روح جسدسرد و مرده‌است و كاری ازآن ساخته نیست.
صدق: خداوند متعال انبیأ را به عنوان صدیق و صادق معرفی می‌كند و دیگران را به همراهی آنان فرا می‌خواند و می‌فرماید: «كونوا مع الصادقین; با صادقان باشید»
ـ تفكر: چون اخلاق سیری باطنی است و باطن با ادراك و عمل درونی حركت می‌كند، لذا اولین قدمهایی كه سالكان كوی حق برمی‌دارند نظر و فكر است.
معرفت: معرفت كه یكی از منازل سیر سالكان است درجاتی دارد; گاهی معرفت براساس تقلید محض است و آن در جایی است كه شخص، قدرت اقامه برهان بر معارف ندارد كه نازلترین مرتبة معرفت است سپس آگاهی اجمالی و علم بسیط (ساده) است و معرفت استدلالی و شهودی كه هر كدام مراحل و درجاتی دارد كه در مراحل بعد قرار دارد
یقین: همان جزم‌ِ مطابق با واقع است، یعنی معرفت به گونه‌ای است كه چون مطابق با واقع است جهل در آن راه ندارد
توكل: كه یكی از مراحل سیر سالكان است، همان، گزینش و پذیرش وكیل است و چون انسان بدون علم و قدرتی كه خدای سبحان به او عطا می‌كند، قدرت انجام كارهای خود را ندارد پس باید بر مبدئی كه خبیر و قدیر است تكیه و اعتماد كند
توحید: توحید دو مرحله دارد: در ابتدا توحید، «یكی گفتن» است یعنی مؤمن «لا اله الاّ الله» می‌گوید و به آن ایمان هم دارد و غیر از الله موجودی شایستة عبادت نمی‌داند، امّا از این مرحله بالاتر «یكی كردن» است، و آن این است كه بداند جز خدا هیچ موجودی مالك چیزی نیست
