برای کسی که «نقاشی پشت شیشه» کار می کند این دیالوگ زیاد اتفاق می افتد که در جواب دیگران که می پرسند ویترای است، بگوید نه «نقاشی پشت شیشه» است، «ویترای» نقاشی روی شیشه است.
نقاشی پشت شیشه که خاستگاهش را یکی از کشورهای چین، مصر یا روم باستان عنوان می کنند، هنری است که پس از آمدن به ایران مؤلفه های فرهنگ ایران به آن وارد شد و شکلی ایرانی و بلافاصله رنگ و بویی بومی گرفت.
تفاوت عمده این هنر با دیگر گونه های نقاشی، حرکت و رنگ آمیزی از جزء به کل است، یعنی اول جزییات رنگ آمیزی می شوند و به ترتیب ادامه و زمینه کار.
حاصل کار نقاشان پشت شیشه در ایران در موزه ای به نام «موزه نقاشی پشت شیشه» گرد آمده است؛ موزه ای در خیابان سعدی و در خیابان برادران قائدی (هدایت سابق)، اما موزه نقاشی پشت شیشه هم مانند این هنر، مهجور است.
موزه در واقع، خانه ای قدیمی است که قدمتش به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی بازمی گردد. این خانه که متعلق به دکتر شقاقی بوده، ابتدا توسط شهرداری برای ایجاد موزه ای با هدف معرفی هنر نقاشی پشت شیشه بازپیرایی، تجهیز و آماده سازی شده و در سال ۱۳۷۷ به سازمان میراث فرهنگی واگذار شده است.
یکی از هنرمندان و استادان هنر نقاشی پشت شیشه، مهرنوش بشارت است که ٣٣ سال است مشغول تدریس مبانی هنرهای تجسمی است و هنر نقاشی پشت شیشه را حدود ٣٠ سال است کار می کند و آموزش می دهد.
رفلکس و زیبایی خاص این هنر، او را به آن علاقه مند کرده است: رفلکس نور و وصل شدن به خالق از دلایل علاقه مندی ام به نقاشی پشت شیشه است. این کار به نوعی پردازش فکری خودمان است و من به این رشته وابسته شده ام. خیلی چیزها را می توانیم روی شیشه بیاوریم و منعکس کنیم. هنر زیبا و ظریفی است.
او با اشاره به این که این هنر تقریبا منسوخ شده بود، می گوید: من از نگارگری و ساکن بودن خیلی خوشم می آمد. نگارگری کار می کردم و دنبال استادی می گشتم که آن را به نوعی زیباتر و گسترده تر اجرا کند. با استادهایی مثل قوللر، صنعتی ، بیوک احمری و مرتضی قاسمی کار کردم.
بشارت درباره تاریخچه این هنر هم می گوید: نقاشی پشت شیشه در زمان صفویه از طریق ونیز از ایتالیا به بنادر جنوبی ایران (بندرعباس) وارد شد و در زمان قاجار به اوج شکوفایی خود رسید. این هنر در کشورهای غربی سبک و سیاقش با سبک و سیاق و طرح ها در ایران فرق می کند. آن جا بیش تر سبک مدرن و دیگر سبک ها کار می شود و آن جذابیتی که در هنر پشت شیشه در ایران وجود دارد در غرب نیست.
تم هایی که در نقاشی پشت شیشه کار می شود عمدتا حماسی ، گل و مرغ ، آیات ، خط نقاشی ، پرتره ، شبیه کشی و کار بر آینه است که او می گوید همه را کار کرده و یک هنرمند باید در همه این زمینه ها به دفعات کار کرده باشد که بتواند تمام کاستی ها را بفهمد.
بشارت با اشاره به نمایشگاه هایی که توسط سازمان میراث فرهنگی یا به صورت انفرادی و گروهی در این زمینه برگزار شده است، می گوید: برای هر نمایشگاه مجبوریم بیش تر کار کنیم و کارهای تازه تری ارائه دهیم. استقبال معمولا خوب بوده، اما نمی توان گفت کدام کارها بیش تر مورد استقبال قرار می گیرند؛ به سلیقه های مختلف بستگی دارد.
اما نقاشی پشت شیشه هنر فراموش شده ای است که این هنرمند معرفی و کار از طریق رسانه ها را در آشنایی مردم با آن مؤثر می داند. برگزاری نمایشگاه های بیش تر هم دیگر راه حل مورد اشاره اوست تا عموم مردم نقاشی پشت شیشه را بشناسند و بدانند با «ویترای» کاملا مغایر و متفاوت است.
او می گوید: بهتر است وقتی نمایشگاهی برگزار می شود، در کنار این هنر چند نمونه کار «ویترای» هم باشد تا بیننده متوجه تفاوت ها شود.
بشارت درباره ارزش هنری آثار نقاشی پشت شیشه، گفت: هرچه کار ریزتر و پردازش رنگ بیش تر باشد و وصل و بسط کار بیش تر باشد، ارزش بیش تری دارد. اگر کار کپی باشد، در صورتی که کپی از آثار دوره صفویه ، زندیه و قاجاریه باشد، آن وقت آن هم ارزش هنری پیدا می کند؛ اما کارهایی را که خیلی بداهه مثل کارهای معرق و ... می زنند، آن ها ارزش هنری ندارند.
او همچنین درباره بازار فروش آثار نقاشی پشت شیشه، می گوید: کار هرچه کاربردی تر باشد و در سایزهای کوچک مثلا در سایز 35 در 45 باشد، خیلی خوب است و بیننده با توجه به وسعت یا فضای منزل برای خرید آن خیلی راغب تر است. از کارهای کاربردی هم خیلی استقبال می شود، اگر از فیکس (ثابت) شدن رنگ آن ها مطمئن باشند، مثل ظروف ، آینه ، جعبه های مختلف ، میز ، صندلی ، حتا پنل های مختلف برای معماری و تزیینات داخلی.
این استاد نقاشی پشت شیشه در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به این که این رشته در دانشگاه ردیف ندارد، درباره افرادی که در این زمینه کار می کنند، می گوید: تعداد افرادی که به صورت حرفه یی در این زمینه کار می کنند و تعداد استادکارها شاید به اندازه انگشتان دست هم نرسد. البته هنرجوها هستند.
وی منابع مکتوب درباره نقاشی پشت شیشه را هم یکی کتاب «هادی سیف» معرفی می کند که اولین کتاب در این زمینه است و بعد کتاب «فریال سلحشور».
مهرنوش بشارت حدود 10 - 15 سال در موزه نقاشی پشت شیشه به آموزش هنرجویان مشغول بوده و حالا سه سالی است در موزه ملک این هنر را آموزش می دهد؛ موزه ای که در محوطه سردر باغ ملی واقع است و روزهای پنج شنبه در محیطی آرام، تعدادی از جوانان علاقه مند به این هنر را گرد هم جمع می کند تا چند ساعتی در کنار استادی که 30 سال در این هنر قلم زده، کار کنند و با ادامه کار، جسم نیمه جان یک هنر را جانی دوباره بدهند.(ایسنا)
