باستان شناسی پژوهش در مورد سرگذشت طولانی مدت نوع انسان در کره زمین است. منابع باستان شناس برای چنین پژوهی به ترتیب اولویت و عمومیت عبارتند از:
1) بقایای انسان، مواد و ساختارهای فرهنگی. یعنی بازمانده های بدن انسان ها و نمود مادی رفتارها و فعالیت های نوع انسان در جهان مادی. منظور از ساختارهای فرهنگی نسبت های ملموس و غیر ملموس بین انسان ها در زمان و مکان خاص است.
2) منابع مکتوب یا نوشته های موجود در مورد انسان و فرهنگش.
3) منابع روایی و اسطوره ها و افسانه ها. یعنی آنچه بطور روایی و سینه به سینه نقل می شود، روایت ها و برداشت ها همچنین اسطوره ها و افسانه های عامیانه.
4) جامعه معاصر و فرهنگ آن. یعنی آنچه در بافتار جامعه زنده در جریان است.
منابع دانش یا نظام باستان شناسی است.
برای دانش یا نظام باستان شناسی تعاریف و معرفی های متعددی ارائه شده است. برای مثال باستان شناسی تولید مدارک باستان شناختی (Archaeological document ) از بقایای باستان شناختی (Archaeological record) تعریف شده است. در این تعریف نگارش و نوشتن به عنوان یک فن برای باستان شناس ضروری است.
باستان شناسی همچنین فهم مکانیسم های تطابق با محیط معرفی شده است. در این تعریف بیفورد (Binford) فرهنگ را انطباق با محیط در نظر گرفته است و فهم مکانیسم های این انطباق را باستان شناسی معرفی می کند.
به زبان ساده می توان باستان شناسی را شامل سه رکن در ارتباطی چند جانبه معرفی کرد.
این ارکان عبارتند از باستان شناس به عنوان فاعل که عمل شناخت باستان شناسانه را انجام می دهد و مهم ترین رکن باستان شناسی است. زیرا بدون فعالیت او باستان شناسی وجود خارجی نمی یابد. اثر یعنی آنچه عمل شناخت باستان شناسانه روی آن انجام می شود. اثر طیف متکثری از بقایای انسان و فرهنگ انسان همچنین نمود مادی و نشانه های رفتارهای انسانی در زمان های گذشته و حتی زمان حال را دربر می گیرد. رکن سوم باستان شناسی تئوری ها و روش هایی است که باستان شناس برای شناخت باستان شناسانه بکار می گیرد. باستان شناسی حاصل ارتباط این ارکان در ارتباطی چند جانبه و با فعالیت فاعل یعنی باستان شناس است.
باستان شناسی همچنین ممکن است، توصیف و طبقه بندی، تجزیه، تحلیل و توضیح و تفسیر بقایای انسان و فرهنگ او معرفی شود. در این تعریف باستان شناسی به عنوان دانش معرفی شده، دانشی که موضوع آن انسان و فرهنگش است. در این شرح توصیف و طبقه بندی اشاره به باستان شناسی تاریخی- فرهنگی یا باستان شناسی سنتی دارد. تجزیه و تحلیل و توضیح به روش های باستان شناسی مدرن اشاره می کند و تفسیر سنگ بنای باستان شناسی فرامدرن بر بنیان باستان شناسی مدرن است. با این اصطلاحات در جلسات آینده آشنا خواهید شد.
