معنی لغات
نكهت: بوي خوش.
فلاني:يك فلان ( با ياء وحدت)، كسي ، اين كلمه به حكم ضرورت شعري آمده و مقصود شاه زين العابدين فرزند شاه شجاع و شاه متواري وقت است.
اكسير:جوهري كه كيمياگران در صد كشف آن بودند تا بازدن به فلزات ارزان مانند مس آن را به طلا تبديل كنند.
اكسير مراد:اكسير حصول مقصود.
كمينگاه نظر: گوشه و مخفيگاهي كه از آنجا دزديده مي توان جايي را زير نظر داشت.
تازه جواني: فلاني ، منظور شاه زين العابدين متواري است.
منكران:مقصود مخالفين شاه زين العابدين است كه او را لايق سلطنت در آن برهه از زمان كه تيمور قصد تصرف ايران را داشت نمي دانستند.
ديوان قضا: محكمه تعيين سرنوشت، جايي كه سرنوشت انسانها تعيين مي شود
.خطّ امان:امان نامه، نامه يي كه اطمينان بخش زنده ماندن تا فردا باشد.
معنی ابیات
(1) اي باد صبا ، بوي خوشي از كوي شخصي به سوی من آر، از غم زار و نزار شده ام . بويي كه سبب آسايش روح و جان من است براي من بياور.
(2) (اي بادصبا) سكه تقلبي بي ارزش دل ما را با اكسير مراد ، صاحب عيار كن يعني نشاني از خاك آستانه اقامت دوست براي من بياور.
(3) در گوشه يي به قصد تماشاي آنچه مي گذرد كمين كرده ام و با دل خود در جنگ و جدالم( كه پايان كار از چه قرار است) از ابروي او كماني و از كرشمه او تيري براي من بياور .
(4) در تنهايي و دوري غم دل پير شدم . از دست تازه جواني پياله شرابي براي من بياور.
(5) به آنان كه منكرند نيز دو سه ساغراز اين مي بچشان و اگر آنها از گرفتن ، سرباز زنند هر چه زودتر براي من بيار.
(6) اي ساقيخوشي وشادي امروز را به فردا مينداز يا از ديوان سرنوشت ، خط امان نامه زنده بودن تا فردا را براي من بياور.
(7) ديشب هنگامي كه حافظ مي گفت اي باد صبا بوي خوشي از كوي فلاني به سوي من بياور دلم از دست رفت و بي اختيار شدم.
شرح ابیات
وزن غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات
بحر غزل: رمل مثمن مخبون مقصور
*
بر طبق روال سابق، شعرا كلماتي كه ياء وحدت منتهي مي شده با كلماتي كه ياء نسبت پايان مي پذيرد در شعر قافيه نمي كرده اند بنابراين منوال، كلمه فلاني را بايستي با ياء وحدت خواند . همچنين كلمه رواني را و در غير اين صورت بايد پذيرفت كه حافظ اين دو كلمه را ياء نسبت با ساير كلماتي كه باياء وحدت منتهي مي شود قافيه گرفته است و از آنجايي كه اين غزل در اواخر دوره شعر وشاعري يعني مرحله پيري حافظ سروده شده و نام ممدوح او يعني شاه زين العابدين در وزن شعر نمي نشسته به حكم ضرورت كلمه فلاني را به كار گرفته است.
موضوع از اين قرار است كه شاه زين العابدين فرزند و جانشين شاه شجاع به نامه تيمور كه از او خواسته بود تا به نام او حكومت كند پاسخ نداد و اين نامه را تيمور از آن جهت براي زين العابدين فرستاده بود كه شاه شجاع در وصيت نامه يي كه نوشته و براي تيمور فرستاده بود از آن مرد سخت چنين خواسته بودكه سلطنت فرزندش را به رسميت بشناسد و چون زين العابدين ازاينكار سر باز زد به ناچار تيمور به قصد براندازي او اقدام كرد و شاه يحييرا كه مزورانه با او ساخته و بيعتی كرده بود بر شيراز مسلط ساخت و شاه زين العابدين متواري شد. حافظ كه نفرتي عجيب از تيمور و همچنين از شاه يحيي بخيل مزوّر و حيله گر دردل داشت در سر پيري ودرماندگي با نگاهي به مدعيان حكومت ، باز هم دردل ، جانب شاه متواري را مي گيرد و همانطور كه در اين غزل سروده مي فرمايد :
در كمينگاه نظر بادل خويشم جنگاست ز ابرو و غمزه او تير كماني به من آر
يعني من دركناري نشسته و تماشاگر بازي روزگار م و در دل خود به اين نتيجه رسيده ام كه بازهم زين العابدّين بهتر از تيمور است وبه همين سبب در بيت بعدي مي فرمايد اي باد صبا از همان شراب اميدوار كننده يي كه از آن نازه جوان يعني شاه زين العابدين براي من مي آوري چند پيمانه را هم به مخالفين اين شاه متواري بچشان و اگر قبول نكردند آنها هم را به من بده .
آنچه جاي تأمل دارد اين است كه شاعر بي نظير در سر پيري و ناتواني و فقر ومسكنت بجاي آنكه راهي را كه به نفع زندگاني چند ورزه اوست در پيش گيرد بازهم مصالح شهر و ديارش را از منافع خود بر تر شمرده ، دست به قلم مي برد و در دوري شاه جوان متواري غزل مي گويد ايا مادر تاريخ ادبيات خود ديگر شاعري را به اين آزادگي و علو همت سراغ داريم؟
ذکر شده از شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی
