آیه 29 سوره اسرا

وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا

نه دست خويش از روى خست به گردن ببند و نه به سخاوت يكباره بگشاى كه در هر دو حال ملامت‌زده و حسرت‌خورده بنشينى.

بسته بودن یا در زنجیر بودن دست بر گردن کنایه از امساک و منع عطا و فیض است و باز کردن آن به تمامی و گستردگی کنایه است از همان اسراف و افراط در کار بذل و بخشش، و خداوند در قرآن مکرر آدمیان را به پیروی از میانه روی و پرهیز از اسراف و تبذیر فراخوانده است.

ارسطو میانه روی و رعایت حد وسط را اصل همه فضایل می داند و معتقد است که هر فضیلتی در میانه دو رذیلت یعنی دو صفت نامطلوب قرار دارد، چنانکه شجاعت صفتی است در میانه جبن و تهوّر و یا بزدلی و بی باکی.

خداوند در آیه 143 سوره بقره می فرماید: شما ای امت اسلام امتی میانه رو هستید و کلمه «وسط» را برای این معنی آورده است که افزون بر میانه رو به معنی عادل و منصف و خوب و صاحب فضیلت نیز آمده است.

در قرآن کریم کلمه «اوسط» را به معنی عادلتر و بهتر و خوبتر در آیه 28 سوره قلم می خوانیم.
در ادب فارسی نیز همه بزرگان بر این میانه روی تاکید کرده اند. از جمله شیخ محمود شبستری میانه روی را اصل فضایل دانسته است و آن را به پل صراط که همان صراط مستقیم است تعبیر کرده است که در دو جانب آن جهنم یعنی رذایل قرار دارد.

يك‌ نفر از مسلمانان‌ فوت‌ كرد. پيغمبر(ص) رفت‌ و بر او نماز خواند.پس‌ از آن‌ پرسيد: چند بچه‌ دارد؟ و چه‌ چيزي‌ براي‌ آن‌ها به‌ ارث‌گذاشته‌ است‌؟ جواب‌ دادند: يا رسول‌الله، مقداري‌ ثروت‌ داشت‌؛ امّاقبل‌ از مردن‌ همه‌ را در راه‌ خدا داد.
فرمود: اگر اين‌ را قبلاً گفته‌ بوديد، من‌ بر اين‌ آدم‌ نماز نمي‌خواندم‌؛زيرا بچه‌هاي‌ گرسنه‌ و (بي‌ چيز) را در اجتماع‌ رها كرده‌ است‌.

پس‌ انفاق‌ بايد در حدّ اعتدال‌ صورت‌ گيرد و انسان‌ در برابر افراط‌ و تفريط‌در انفاق‌ نيز مسؤول‌ است‌. قرآن‌ كريم‌ در اين‌ خصوص‌، مي‌فرمايد.

وَالّذين‌َ اءِذا أَنْفَقُوا لَم‌ْ يَقْتُرُوا، وَ كان‌َ بَيْن‌َ ذلِك‌َ قِوماً؛]بندگان‌ رحمان‌[كساني‌اند كه‌ چون‌ انفاق‌ مي‌كنند اسراف‌ روا نمي‌دارند و بخل‌نمي‌ورزند و ميان‌ اين‌ دو معتدل‌ باشند.

به‌ قول‌ فردوسي‌:

ز كار زمانه‌ ميانه‌ گزين‌چو خواهي‌ كه‌ يابي‌ ز خلق‌ آفرين‌

كسي‌ گو ميانه‌ گزيند زكارپسند آيدش‌ گردش‌ روزگار

ستوده‌ كسي‌ كو ميانه‌ گزيدتن‌ خويش‌ را آفرين‌ گستريد

چو داري‌ به‌ دست‌ اندرون‌ خواسته‌زر و سيم‌ و اسبان‌ آراسته‌

هزينه‌ چنان‌ كن‌ كه‌ بايدت‌ كردنبايد فشاند و نبايد فشرد

رسول‌ اكرم‌(ص) مي‌فرمايد:

دعاي‌ چند گروه‌ از امت‌ من‌ اجابت‌ نمي‌شود ... و یکی از آنان مردي‌ است كه‌ خداوند به‌ وي‌ مال‌ بسيار دهد، او همه‌ را انفاق‌ كرده‌، به‌ خدا روي‌ آورد و در طلب‌ روزي‌ بگويد: خداي‌ من‌، مرا روزي‌ عطا كن‌. خداوند ـعزوجل‌ ـ مي‌گويد: آيا به‌ تو روزي‌ وسيع‌ عطا نكردم‌؟ چرا آن‌ گونه‌ كه‌گفته‌ بودم‌ در آن‌ اعتدال‌ نورزيدي‌ و در حالي‌ كه‌ من‌ تو را از اسراف‌ نهي‌كرده‌ بودم‌ اسراف‌ كردي‌؟

با مراجعه به روایات، می توان دریافت كه اعتدال در انفاق، دارای دو فائده است كه می توان آن را

به عنوان فلسفه این حكم تلقی كرد.

یکی باقی ماندن تمكن مالی برای انفاق های دیگر است. 

در روایتی حضرت رضا (ع) فرمودند: پدرم می فرمود

: از موارد اسراف وقت چیدن محصول این است كه شخص با دو دست انفاق كند

و هر دو كفش را پر نماید؛ و پدرم اگر می دید یكی از خدمتگزاران با دو كف پر، صدقه می دهد

بر او بانگ می زد كه با یك دست عطا كن و قبضه ای بعد قبضه بده.(وسائل الشیعة، ج6، باب16 از ابواب زكات غلات) 

در این روایت ظاهرا مقصود حضرت از "قبضه ای بعد قبضه" آن است كه تمام آنچه می خواهی انفاق كنی،

به یك نفر مده، بلكه به اندازه رفع ضرورت بدو عطا كن تا بتوانی به دیگران نیز كمك كرده،

از آنان هم رفع نیاز نمایی. از این حدیث شریف استفاده می شود كه از مهم ترین فواید و ثمرات رعایت اعتدال در انفاق،

باقی ماندن توانایی مالی جهت كمك به دیگر نیازمندان و امكان دستگیری از آنهاست. 

دوم وجود تمكن مالی برای تامین نیازمندی های شخصی و خانوادگی است كه در اسلام امری واجب شمرده شده است. 

حضرت امام باقر(ع) فرمودند: شخصی از انصار دارای مزرعه ای بود. هر گاه محصول آن را جمع می نمود،

تمام آن را صدقه می داد و خود و عیالش تهیدست می ماندند. سپس خداوند این عمل را اسراف قرار داد

ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین - الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة و مما رزقناهم ینفقون 

آن کتاب با عظمت که هیچ مقدمه ی شکی نیز در آن راه ندارد هدایت است برای متقین - آنانی که ایمان به غیب می آورند و نماز بر پا می دارند و از بعض آنچه که روزیشان کردیم انفاق می کنند .
از محتوای « مما رزقناهم » معلوم می شود که برخی از ارزاق و داشته های خود را در راه خدا انفاق کنیم نه همه ی آن ها را .

با توجه به آیات و روایات، در انفاق، توجه به چند نکته ضروری است:
1. انفاق، باید مانند همۀ عبادات، توأم با خلوص نیت و قربة الی الله باشد.
2. انفاق، باید از چیزهائی باشد که خودمان دوست شان داریم و برای خودمان ارزشمند است، نه چیزهائی که از چشم ما افتاده اند و برای ما مکروه اند "آنچه را خودمان نمی پسندیم برای دیگری هم نپسندیم"، چنانکه قرآن می فرماید: "لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون" انسان به نیکی دست نمی یابد مگر از آنچه دوست دارد انفاق کند.
3. انفاق نباید به گونه ای باشد که انسان خود و خانواده اش را به هلاکت و سختی بیندازد، یعنی رعایت اعتدال در انفاق شرط است. چنانکه قرآن می فرماید: "اعدلوا هو اقرب للتقوی"، انفاق با رعایت این شرط، نیز به تقوا نزدیکتر است.
4. انفاق آشکار و پنهان را تجربه کنیم: انفاق آشکار، با رعایت اخلاص، برای ترویج و تبلیغ امر انفاق که اثر وضعی آن کفاره و تصفیۀ گناهان علنی ماست و انفاق پنهانی که روح اخلاص، نسبت بیشتری دارد، برای حفظ کرامت و عزت نفس نیازمندان، فقرا و مساکین، که اثر وضعی آن کفاره و تصفیۀ گناهان پنهانی و مخفی ماست.
5. انفاق را تنها در صدقات و کمکهای مالی به فقرا و مستمندان محدود نکنیم، بلکه هر تلاشی که در راستای رفع نیاز، گره گشائی، راهنمائی، ارشاد، تعلیم و تربیت برادران و خواهران ایمانی و بندگان خدا به کار می بندیم را در حکم انفاق و صدقات بدانیم

 حکمت 33

شناخت جايگاه جبر و اختيار

چشمداشت، ضدّ ارزش است

افتخار آميزترين بي‏نيازي، وانهادن چشمداشت و خواهش است.

حکمت 33 نهج البلاغه

وقال عليه السلام: کُنْ سَمَحاً وَلاَ تَکُنْ مُبَذِّراً، وَکُنْ مُقَدِّراً  وَلاَ تَکُنْ مُقَتِّراً.

( امیر المؤمنین علیه السلام) فرمود: بخشنده باش امّا زياده‏روي نکن؛ در زندگي حسابگر باش امّا سختگير مباش.

نهج البلاغه ، حکمت 33 ، ترجمه محمد دشتی

اين سخن امام (علیه السلام) فرماني است به کسب فضيلت بخشش و بزرگواري و خودداري از انحراف به سمت افراط و تفريط، طرف افراط، همان اسرافکاري و طرف تفريط سختگيري و تنگ نظري است.

شرح ابن میثم بحرانی

حکایتی در مورد بخشش (معامله با خدا)

آقای مجتهدی تهرانی نقل کرده است که آیة الله حاج میرزا علی مشکینی فرمودند: در ایامی که تحصیل می کردم؛ یک روز 5 ریال بیشتر پول نداشتم. روزی در خیابان راه می رفتم یکی از طلاب به من رسید و گفت: 5 ریال داری به من قرض بدهی؟ با خود گفتم: اگر این پول را به او بدهم خود بی پول می مانم. ولی با خود فکر کردم که کار این بنده خدا را راه می اندازم؛ خداوند کریم است. پول را به او دادم. چند قدمی که رفتم؛ یکی از همشهری های من، از اهالی مشکین شهر به بنده رسید؛ با هم مصافحه کردیم. موقع خداحافظی پولی در دست من گذاشت و رفت. چون نگاه کردم؛ دیدم 5 تومان است.

باز یکی از طلاب به من رسید و از من 5 تومان قرض خواست. این دفعه نیز گفتم خدا کریم است. اکنون که این آقا معطل است؛ کار او را راه بیندازم. پول را به او دادم. چون مقداری جلوتر رفتم؛ یکی دیگر از همشهری های خود را دیدم. پس از مصافحه و احوالپرسی موقع خدا حافظی، پولی در دست من گذاشت و رفت. چند قدم جلوتر رفتم نگاه کردم دیدم 50 تومان است.

ناگاه یاد این آیه شریفه افتادم که «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»(انعام، آیه 160) یعنی هر کس عمل نیکی انجام دهد ما ده برابر به او پاداش می دهیم. دیدم بار اول 5 ریال داشتم. چون به یک نیازمندی قرض دادم؛ 50 ریال خدای کریم رساند و چون 50 ریال را قرض دادم؛ خداوند کریم در عوض 50 تومان یعنی درست ده برابر رسانید.

ایشان فرمودند هر چه منتظر شدم و دعا کردم که کسی پیدا شود این 50 تومان را قرض بگیرد بلکه 500 تومان شود دعایم مستجاب نشد.

افراط و تفریط در هر کاری نامعقول و ناحساب است چه در کارهای خوب و چه در کارهای بد. اسلام همیشه می گوید میانه روی کنید در همه زمینه ای در خوراک و پوشاک و حتی گفتار. بخشیدن مال به نیازمندان پسندیده است اما نه آنقدری که خود نیازمند شوی. خساست هم خوب نیست خوب است انسان در مال و دارایی و علم و دانش خود دیگران را هم سهیم کند.

سلام

دوستان عزیز میشه بگید افراط در انفاق یعنی چی؟