قرار شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به نیت :هدایت جوانان در راه قرآن کریم و ائمه(علیهم السلام)

حکمت 21 نهج البلاغه

بسم الله الرحمن الرحیم

امام علیه السلام  فرمود: ترس (نابجا) با ناامیدى همراه است و کم‏رویى با محرومیت همراه، فرصت‏ها همچون ابر در گذرند؛ ازاین‏رو، فرصت‏هاى نیک را غنیمت بشمارید (و پیش از آنکه از دست برود، از آن استفاده کنید).

امام علیه السلام، در این سخن پرمعناى خود به سه نکته مهم اشاره می کند.

نخست مى‏ فرماید: (قُرِنَتِ الْهَیْبَةُ بِالْخَیْبَةِ) «ترس (نابجا) با ناامیدى مقرون است»؛بدون شک ترس از عوامل و اشیاى خطرناک، حالتى است که خداوند در انسان براى حفظ او آفریده است. هنگامى که حادثه خطرناکى رخ مى‏دهد یا موجود خطرناکى به انسان حمله مى‏کند و خود را قادر بر دفاع نمى‏بیند ترس بر او غالب مى‏شود و خود را به سرعت از صحنه دور مى‏سازد این‏گونه ترس منطقى و موهبت الهى براى حفظ انسان از خطرات است. هرگاه سیلاب عظیمى حرکت کند و انسان خود را در مسیر آن ببیند و بترسد و با سرعت خود را کنار بکشد چه کسى مى‏ گوید این صفت مذموم است؟ ترس بجا سپرى است در برابر این‏گونه حوادث. ولى ترس نابجا که ناشى از توهم یا ضعف نفس یا عدم مقاومت در مقابل مشکلات باشد به یقین مذموم و نکوهیده است و این‏گونه ترس‏هاست که انسان را از رسیدن به مقاصد عالیه باز مى‏ دارد. به همین دلیل از قدیم گفته‏ اند: شجاعان اند که به موفقیت‏ هاى بزرگ دست مى‏ یابند.

واژه «هیبه» گاه به معناى شکوه و جلال آمده که موجب خوف دیگران مى‏ شود و گاه به معناى ترس است و در جمله بالا معناى دوم اراده شده است آن هم ترس بیجا، و واژه «خیبة» به معناى خسران و شکست و ناکامى و محرومیت است و این دو همواره با هم قرین اند و به این ترتیب امام مى‏ خواهد پیروان خود را به شجاعت در تمام امور دعوت کند.

-----------------------------------------------------------------------------

در جمله کوتاه و پرمعناى دوم مى‏ فرماید: (وَالْحَیَاءُ بِالْحِرْمَانِ) «کم‏رویى با محرومیت همراه است»؛ حیاء مانند هیبت دو معناى باارزش و ضد ارزش دارد؛ حیاى ارزشمند آن است که انسان از هر کار زشت و گناه و آنچه مخالف عقل و شرع است بپرهیزد و حیاى ضد ارزش آن است که انسان از فراگرفتن علوم و دانش‏ها و یا سؤال کردن از چیزهایى که نمى‏ داند یا احقاق حق در نزد قاضى و جز او اجتناب کند، همان چیزى که در عرف، از آن به کم‏رویىِ ناشى از ضعف نفس تعبیر مى ‏شود. منظور امام علیه السلام  در گفتار بالا همان معناى دوم است که انسان را گرفتار محرومیت‏ها مى‏سازد.

در حدیثى از رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏ خوانیم: «الْحَیَاءُ حَیَاءَانِ حَیَاءُ عَقْلٍ وَحَیَاءُ حُمْقٍ فَحَیَاءُ الْعَقْلِ هُوَ الْعِلْمُ وَحَیَاءُ الْحُمْقِ هُوَ الْجَهْلُ؛ شرم و حیا دو گونه است حیاى عاقلانه و حیاى احمقانه؛ حیاى عاقلانه از علم سرچشمه مى‏گیرد و حیاى احمقانه از جهل». اصول کافی جلد 2 ص 106

در حدیثى نیز از امام صادق آمده است که فرمود:«الْحَیَاءُ عَلَى وَجْهَیْنِ فَمِنْهُ ضَعْفٌ وَمِنْهُ قُوَّةٌ وَإِسْلَامٌ وَإِیمَانٌ؛ حیا بر دو گونه است قسمى از آن ضعف‏ و ناتوانى و قسمى دیگر، قوت و اسلام و ایمان است».بحار الانوار جلد 75 ص 242

در حدیث دیگرى در غررالحکم‏ از على علیه السلام  آمده است: «مَنِ اسْتَحیى‏ مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ فَهُوَ أَحْمَقٌ؛ کسى از گفتن حق شرم کند احمق است».[۴]

بعضى از علما در تعریف حیا چنین گفته ‏اند: « حیا ملکه‏ اى نفسانى است که سبب انقباض و خوددارى نفس از انجام کارهاى قبیح و انزجار از اعمال خلاف آداب به سبب ترس از ملامت مى ‏شود». البته این همان حیاى ممدوح و باارزش است.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

آن‏گاه امام در سومین جمله حکمت‏ آمیز به اهمّیّت استفاده از فرصت‏ها پرداخته مى‏ فرماید: (وَالْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ‏، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ) «فرصت‏ها همچون ابر در گذرند، ازاین‏رو فرصت‏هاى نیک را غنیمت بشمارید (و پیش از آن که از دست برود از آنها استفاده کنید)»؛

منظور از فرصت، آماده شدن کامل اسباب کار خوب است مثل این‏که تمام مقدمات جهت تحصیل علم براى کسى فراهم گردد؛ هم تن سالم دارد، هم‏ هوش و استعداد، هم استاد لایقى آماده تدریس او و هم فضاى آموزشى خوبى در اختیار اوست که در عرف نام آن را فرصت مى‏گذارند و از آنجایى که فرصت‏ها ترکیبى از عوامل متعددى است و هر کدام از این عوامل ممکن است بر اثر تغییراتى زایل شود از این رو فرصت‏ها زودگذرند.

لذا در حدیث دیگرى از همان امام علیه السلام  مى‏ خوانیم: « الْفُرْصَةُ سَرِیعَةُ الْفَوْتِ بَطِیئَةُ الْعَوْدِ؛ فرصت با سرعت از دست مى‏رود و به زحمت به دست مى‏ آید ». بحار الانوار جلد 75 ص 113

به همین دلیل روایات فراوانى در باب «اغتنام فرصت» آمده است و به ما دستور داده ‏اند فرصت‏ها را غنیمت بشمریم، چرا که ترک آن اندوه‏بار است.

امیرمؤمنان على علیه السلام  در نامه ۳۱ نهج ‏البلاغه در ضمن وصایایى که به فرزند دلبندش امام مجتبى علیه السلام  مى‏ کند مى ‏فرماید: «بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ غُصَّةً؛ به سراغ استفاده از فرصت برو (پیش از آنکه از دست برود و) مایه اندوه گردد».

به هر حال تمام مواهب الهى که در دنیا نصیب انسان مى‏شود فرصت‏هاى زود گذرند؛ جوانى، تندرستى، امنیت، آمادگى روح و فکر، بلکه عمر و حیات انسان همگى فرصت‏ هاى زودگذرى هستند که اگر آنها را غنیمت نشمریم و بهره کافى نگیریم نتیجه‏ اى اندوهبار خواهد داشت.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ای دل به کویِ عشق گذاری نمی کنی         اسباب جمع داری و کاری نمی کنی

چوگانِ حُکم در کف و گویی نمی زنی        بازِ ظفر به دست و شکاری نمی کنی

امام على عليه السلام :

إذا هِبتَ أمراً فَقَع فیهِ فإنَّ شِدَّةَ تَوَقّیهِ أعظَمُ مِمّا تَخافُ مِنهُ.

هرگاه از کاری ترسیدی خود را در آن بینداز زیرا ترس از آن کار بزرگتر از خود آن کار است.

بحارالانوار ج68 ص362

منبع سایت شهید اوینی

حدیثی از امام صادق
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «از خدای عزوجل چنان بترس که اگر نیکی جن و انس را بیاوری ترا عذاب کند، و به خدا چنان امیدوار باش که اگر گناه جن و انس را بیاوری به تو ترحم کند».

منبع : ویکی پرسش

حدیثی از امام علی
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «بهترین اعمال، اعتدال بیم و امید است؛ یعنی میان خوف خود از عقوبت خدا و امید خود به رحمت خدا حالت اعتدال پدید آوری، از خدا به اندازه بترسی، و به رحمت و عفو او به اندازه امید بندی؛ نه بیش از حد بترسی که یأس از رحمت آورد، و نه بیش از اندازه امیدوار گردی که غرور و غفلت زاید»

منبع ویکی پرسش

حدیثی دیگر از امام صادق
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: «خوف (از عقوبت خدا) مراقب و نگهبان دل است (تا به غفلت و گناه نیفتد)، و رجا و امید (به رحمت خدا) واسطه و شفیع آدمی است، (تا مأیوس نگردد و از خدا نگریزد). هر کس خدا را بشناسد، هم از او ترس دارد هم به او امید؛ و این دو (خوف و رجا) دو بال ایمان است، که بنده واقع‌گرا با آنها به‌سوی رضوان خدایی پر می‌گشاید؛ و دو چشم خرد او با آنها وعد و وعید خدایی را می‌نگرد. ترس نشان نمایان دادگری خدا و بازدارنده از کیفر اوست؛ و امید فریاد بلند فضل و رحمت خداست. رجا (امید به رحمت بی‌پایان الاهی) دل را زنده می‌کند؛ و خوف (ترس از عقوبت خدایی) نفس (و امیال نفس) را می‌میراند».

منبع : ویکی پرسش

فرصتها را غنيمت شمريد

ترس همزاد نوميدي است، و شرمندگي همراه بي‏بهرگي است، و فرصتها چون ابر در گذر است، پس از فرصتهاي خير بهره‏ور گرديد.

 

حكمت 21

امام علی (ع):
پسر عزيزم! هيچ گنهكارى را نااميد مكن . چه بسيار گناه‏آلوده‏اى كه عاقبتى نيكو يافته است.

منبع:حدیث سی تی

ترس و ناامیدی با وجود خدا معنا نداره و لی از خدا میخوام بنده هاشو به اندازه طاقتشون ۀزمایش کنه...نا شکر نیستم و آزمایش سختی دارم میدم ...از همه التماس دعا . خدا رو 100 هزار بار شکر

گذشت زمان و سپری شدن روز و شب و کاهش پیوسته عمر و فرصت از روشن ترین واقعیت هاست. با این حال انسان از این موضوع عامل است و از همین رهگذر خسارت بسیاری می بیند. نخستین شرط برای استفاده بهینه از عمر، قبول آن به عنوان «سرمایه»ای منحصر به فرد است. به کارگیری سرمایه با بهترین روش و داشتن تجربه و پشتکار، یکی از مهم ترین عوامل موفقیت است و کوچک ترین غفلت، زیان فراوان در پی دارد. در مورد عمر نیز هر فرد با استفاده صحیح و دقیق از نعمت ارزش مند عمر، لحظه های حیات خویش را پربار و سودمند می سازد. فرمایش علی علیه السلام نیز گواه گویای این مدعاست که:

اَیُّها النّاسُ! اَتّقُوا اللّه َ، فَما خُلِقَ امْرُءٌ عَبَثاً فَیَلْهُوَ و لا یُتْرَکَ سُدًی فَیَلْغُوَ.

ای مردم، از خدا پروا کنید. هیچ کس بیهوده آفریده نشده است تا به بازیچه مشغول شود و به حال خود رها نشده است که به دنبال بیهوده برود.

با هر نفس، آنی از فرصت های دنیا کم می شود و گامی به سوی نقطه صفر این سرمایه گران بها برمی داریم. هستی ما در دنیا بر مرکب جسم سوار است و باید آن را برای رسیدن به هدف معین الهی به کار گرفت. پس بازنده ایم اگر این فرصت ها و امکانات، ابزار هدایت و تعالی روح مان نگردد.

پیام متن:

1. عمر، سرمایه ای گران بهاست.

2. استفاده بهینه از فرصت ها، وسیله ای در جهت تعالی روح آدمی است.

3. مراقب شکار فرصت ها و غنی سازی فرصت ها باشیم.

امام علی علیه السلام می فرماید:

خُذُوا مِن اَجسادِکُم فَجُودُو بِها عَلی اَنفُسِکُمْ و لا تَبْخَلُوا بِها عَنها.

از جسم و تن خویش بگیرید و آن را خرج روح و روانتان کنید و از مصرف کردن تن برای جان، بخل نورزید.

در این دنیا، هر کس به فکر خویش است. در این میان، یکی، تنها به جسم خود می اندیشد و دیگری، روح را برتر می داند. یکی، جسم را اصل می داند و دیگری، روح و روان را. به راستی ارزش کدام یک بیشتر است؟ بسیاری در پایان عمرشان حسرت می خورند که اوقات بی بازگشت خود را صرف اموری گذرا و ناچیز کردند. مَثَل مادی این امر آنجاست که فردی سرمایه اش را در راهی به کار گیرد که سودآور نباشد، بلکه به زیان و سیه روزی گرفتار آید. امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز در سخنی پندآموز، حالت کسانی را ترسیم می کند که گاهِ جدا شدن از دنیا و گذاشتن آن و رفتن به جهانی دیگر، پرده غفلت از مقابل چشمانشان کنار می رود و هر آنچه را سود اخروی برایشان نداشت، عیان می بینند. همه نیروها تحلیل می رود، امانت ها پس گرفته می شود و مرگ به سراغشان می آید، به گونه ای که توان حرف زدن نیز از آنان گرفته می شود. اینجاست که دیگر هیچ موجودی را یارای چاره جویی و بازگرداندن لحظه های تلف شده بر او نیست و تنها به این می اندیشد که «عمرم را صرف چه کردم و روزگارم را در چه راهی گذراندم:

یُفَکِّرُ فیمَ اَفتی عُمرَهُ و فیمَ اَذْهَبَ دهرَه.

اگر سرمایه عمر صرف هوس رانی شود، در بازار زندگی چه چیزی نصیب انسان می شود؟

پیام متن:

1. اوقات عمر، بی بازگشت است، بنابراین باید آن را در راهی که سود معنوی و اخروی در پی دارد به کار گرفت.

2. آنکه سرمایه عمرش را بیهوده تلف کرد، هنگام مرگ، از خواب غفلت بیدار شده و دچار حسرت می شود.

بی شک، جوانی، بهار عمر آدمی است و پیری، فصل خزان لحظه ها. بهار، فرصت شادابی طبیعت و پاییز، جلوه گر کوتاهی این فرصت و برگ ریزان ساعت های زندگی است. عمر به سرعت می گذرد، فرصت ها از دست می رود، نیروی جسمی رو به تحلیل می رود و بُرد با کسی است که در این گذرگاه، تمام روزهایش پر از امید و نیک بختی باشد.

علی علیه السلام در نهج البلاغه، گذر پرشتاب لحظات عمر را این گونه در قالب حکمت می ریزد: «چه شتابان است ساعت ها در روز و چه پرشتاب است روزها در ماه و چه سریع می گذرد ماه ها در سال و چه پرشتاب است سال ها در عمر!» در کلامی دیگر نیز می فرماید: «الفُرصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیرِ؛ فرصت همچون ابر می گذرد. پس فرصت های شایسته و خوب را مغتنم شمارید».

نظام طبیعت، سنتی است الهی از آغاز خلقت تا فرجام آن. بنا بر همین قانون، بر بشر است که مهلت ها و فرصت هایش را به کار گیرد، پیش از آنکه غم و حسرت، گریبان او را بگیرد. بدون تردید، پایان زندگی غافلانه، جز پشیمانی و سیه روزی چیزی نیست. از علی علیه السلام در بیانی لطیف می خوانیم: «فرصت را دریاب، پیش از آنکه مایه غصه و اندوه شود.» باز از ایشان نقل است: «حسرت و دریغ بر هر غافلی که عمر او حجت و گواهی بر ضد او شود و سپری شدن ایام عمر، او را به بدبختی بکشاند».

نوجوانی سپری گشت به بازی، به فراغت، به نشاط

فارغ از نیک و بد و مرگ و حیات

بعد از آن نیز نفهمیدم من

که چسان عمر گذشت

قدرت عهد شباب

می توانست مرا تا به خدا پیش برد

لیک بیهوده تلف گشت جوانی، هیهات.

پیام متن:

گذر پرشتاب لحظات عمر، محرّکی است برای غنیمت شمردن آنها

بنا بر اصل مدیریت زمان، همه کارها زمان و موقعیت مناسبی را برای اجرا می طلبند و تعیین این اوقات، برعهده همین اصل است. گاهی اقدام زود هنگام، نتیجه ای ندارد. گاهی نیز درنگ بی جا و از دست دادن فرصت های ناب و کم نظیر، زمان را به هدر می دهد. تأکیدهای مکرر حضرت علی علیه السلام بر انجام دادن تکالیف، به اهمیت و نقش مؤثر زمان در کارها اشاره دارد و آدمی را به تفکر در مسائلی چون بلاهای تقدیری، فرا رسیدن اجل و مرگ، گذشتن وقت توبه و فرا رسیدن با رستاخیز وا می دارد. مولا علی علیه السلام در سخنی که محور آن، دعوت به تقوا و اندوختن باقیات صالحات برای فردای قیامت است، می فرماید:

تا عمل پذیرفته می شود و بالا می رود، تا توبه سود می بخشد و دعا شنیده می شود، تا اوضاع آرام است و قلم ها جاری است، عمل کنید. به سوی اعمال بشتابید و سبقت بجویید؛ عمری را که زیر و رو کننده است و مرضی را که بازدارنده است یا مرگی را که رباینده است.

در اندیشه معاد بودن و شتاب در توشه گیری پیش از اجل نیز در کلامی دیگر از آن حضرت چنین ترسیم شده است: «بادِرُوا الْمَعادَ و سابِقُوا الْآجالَ.» این سخن، دعوت به همین آمادگی های عملی و تلاش زمان شناسانه و فرار از غافل گیر شدن است.

پیام متن:

1. وقت شناسی و انجام دادن همه کارها در زمان مناسب آن.

2. پرهیز کردن از شتاب یا درنگ بی جا و رسیدگی به امور.

3. استفاده از فرصت ها، قبل از آنکه شرایط مناسب از دست برود.

واقع نگری و داشتن آرزوهای مثبت و معقول، با رشد حرص و بلندپروازی در تضاد است. از سویی دیگر، تکیه بر آرزو و غفلت از واقعیت، یا سبب راکد نگه داشتن سرمایه عمر یا هدایت آن در مسیری نادرست می شود و آدمی را از بهره وری عمر ناکام می گذارد. حضرت علی علیه السلام در بیانی لطیف می فرماید: «اِیّاکَ و الإِتّکالَ علی المُنی فَاِنَّها بَضائِعُ النَّوْکی؛ از تکیه بر آرزوها بپرهیز؛ زیرا آرزوها، کالا و سرمایه نابخردان است.» آرزوهای دور و دراز، برای کسانی است که از یاد مرگ غافلند و خود را در این دنیا جاودانه می پندارند. نتیجه این عمل نیز فراموشی آخرت و بی توجهی به سعادت آن جهان است. امیرمؤمنان علی علیه السلام در پرهیز دادن آدمیان از این فکر غفلت آور چنین می فرماید:

ای مردم! خوفناک ترین چیزی که من به شما نسبت بر آن بیم دارم، دو چیز است: پیروی از هوای نفس که انسان را از حق بازمی دارد و آرزوی دراز که آخرت را از یاد می برد.

آنچه در کلام پیشوای آگاه و بصیر آمده، در حقیقت، هشداری است به غافلان و آنان که به آباد کردن دنیای خویش و اندوختن ثروت سرگرمند و رؤیاها و خیال های عجیب و محال در سر می پرورانند. اینان ناگهان می بینند که اجل فرا رسید و همه خیال هایشان نقش بر آب شد؛ همه اموال گرد آمده نیز به وارثان رسید و خود ره سپار قبر و خانه ابدیت شدند. اینان به خاطر محرومیت از واقع نگری، به حسرت و ندامت گرفتار می آیند و زندگی را می بازند.

پیام متن:

فراموشی آخرت و بی توجهی به سعادت اخروی، نتیجه پرهیز از واقع نگری و داشتن آرزوهای دور و دراز است

در بحث روانشناسی موفقیت داریم که:

هرگاه ترسیده ام شکست خورده ام

در روایات ما هم ما را ازترس بر حذر داشته اند.