آداب صدقه دادن
در احاديث اسلامى، آداب فراوانى براى صدقه دادن بيان شده كه مقدارى از آن را ذكر مى كنيم:
1- «مخفيانه صدقه دادن»:
«قال على عليه السّلام الصدقة فى السرّ من افضل البر». «1»
«على عليه السّلام فرمود: صدقه در پنهانى از برترين خوبيهاست».
«خير الصدقة اخفاها«2»؛
« بهترين صدقه پنهانترين آن است».
اصولا در صدقه دادن، مسأله پنهانى و نشان ندادن آن، تأكيد و سفارش شده، از همين جهت رهبران دينى ما و ائمه عليهم السّلام زمانى كه صدقه مىدادند به نحوى كمك مىكردند كه طرف، حتى آنها را نمىشناخت يا اينكه در شب انفاق مىكردند. در پنج آيه قرآن وقتى سخن از انفاق علنى و پنهانى مطرح است، قرآن كريم كلمه سرّ و پنهانى را مقدم بر علانيه و آشكارا ذكر مى كند.
«فاطر، 29- بقره، 274- نحل، 75- رعد، 22 و ابراهيم، 31».
شايد بتوان استفاده كرد كه در اين عمل به دو موضوع عنايت شده:
1- اين عمل پنهانى و سرّى به اخلاص و تقوا نزديكتر است. 2- شخصيّت طرف مورد احترام قرار گرفته است و به او هيچگونه اهانتى نشده است.
2- «به رحم كمك كردن»:
«قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله ان الصدقة على ذى قرابة يضعف اجرها مرّتين». «3»
«پيامبر اكرم فرمود: صدقه بر خويشاوندان، اجر و ثوابش دو برابر است».
«عن ابى عبد اللّه عليه السّلام قال سئل رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله اىّ الصدقة افضل؟ قال على ذى الرحم الكاشح». «4»
«امام صادق عليه السّلام فرمود: از پيامبر پرسيدند كه كدام صدقه افضل است؟ فرمود بر خويشاوندى كه در سينه عداوتى نسبت به تو دارد».
3- «در موقع سلامتى صدقه دادن»:
نوع مردم زمانى كه مريض مىشوند يا مواجه با خطر مىگردند، صدقه مىدهند و حال اينكه در احاديث اسلامى آمده كه صدقه را در حال عاقبت و سلامتى بدهيد كه از ارزش بيشترى برخوردار است:
«سئل رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله اىّ الصدقة افضل؟ قال ان تصدّق و انت صحيح سجيج تأمل البقاء ...». «5»
«از پيامبر سؤال شد كدام صدقه افضل است؟ فرمود: در حال سلامتىكه آرزوى بقا و طول عمر دارى ...».
4- «از سائل درخواست دعا نمودن»:
«قال على عليه السّلام اذا ناولتم السائل شيئا فاسألوه ان يدعو لكم فانّه يجاب فيكم و لا يجاب فى نفسه لانّهم يكذبون». «6»
«على عليه السّلام فرمود هرگاه به سائل چيزى عطا كرديد از او بخواهيد براى شما دعا كند كه مستجاب مىگردد براى شما، اما براى خودش مستجاب نمىشود چون دروغ مىگويند».
5- «بوسيدن دست بعد از دادن صدقه»:
«كان زين العابدين عليه السّلام يقبّل يده عند الصدقة فقيل له فى ذلك فقال انّها تقع فى يد اللّه قبل ان تقع فى يد السائل». «7»
«حضرت زين العابدين عليه السّلام هرگاه صدقه مىداد، دست خويش را مىبوسيد و مىفرمود: اين صدقه قبل از اينكه به دست سائل برسد به دست خداوند مىرسد».
6- «عطا كردن قبل از سؤال»:
«قال الصادق عليه السّلام المعروف ابتداء فاما من اعطيتة بعد المسألة فانما كافيته بما بذل لك من وجهه ...». «8»
«امام صادق عليه السّلام فرمود: كار خير و نيك بايد به صورت ابتدايى باشد اما هرگاه بعد از سؤال به كسى چيزى عطا كردى اين عطيّه، در مقابل ريختن آبرو و حيثيّت او مىباشد (كه چندان ارزشى ندارد) ...»
صدقه به دست خداوند متعال مىرسد
از قرآن كريم و روايات استفاده مىشود كه موضوع صدقه آنقدر باارزش و بااهميت است كه ذات مقدس خداوند خودش آن را مىپذيرد و واسطهاى در بين نيست كه نسبت به كمتر مطلبى اينطور عنايت شده است:
«قال رسول اللّه ما تقع صدقة المؤمن فى يد السائل حتى تقع فى يد اللّه ثم تلا هذه الآية الم يعلموا ان اللّه هو يقبل التوبة عن عباده و يأخذ الصدقات. «9»
« پياكبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله فرمود: صدقه مؤمن هنوز به دست سائل نرسيده، به دست خداوند مىرسد سپس اين آيه شريفه را تلاوت نمود: آيا ندانستيد كه خدا از بندگانش توبه را مىپذيرد و صدقات را مىگيرد».
«كان زين العابدين عليه السّلام يقبّل يده عند الصدقة فسئل عن ذلك فقال انّها تقع فى يد اللّه قبل ان تقع فى يد السائل». «10»
«امام زين العابدين عليه السّلام هنگام صدقه دادن، دست خود را مىبوسيد، سبب اين كار را پرسيدند فرمود: صدقه قبل از آنكه در دست سائل قرار گيرد به دست خداوند مىرسد».
«عن أبى عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله ان اللّه تبارك و تعالى يقول: ما من شىء الّا و قد وكّلت من يقبضه غيرى الا الصدقة فانّى اتلقّفها بيدى تلقّفا»». «11»
«از امام صادق عليه السّلام نقل شده است كه خداوند فرمود: بر همهچيز مأمور گذاشتهام بجز صدقه كه آن را خودم به سرعت دريافت مىكنم».
پی نوشت:
(1)- شرح غرر الحكم، ج 1، ص 392
(2)- شرح غرر الحكم، ج 3، ص 425
(3)- نهج الفصاحه، ص 128
(4)- وسائل، ج 2، ص 286
(5)- وسائل، ج 6، ص 282
(6)- وسائل، ج 6، ص 296
(7)- وسائل، ج 6، ص 303
(8)- وسائل، ج 6، ص 319
(9)- بحار، ج 96، ص 132- 134
(10)- بحار، ج 96، ص 132- 134
(11)- بحار، ج 96، ص 132- 134
